تفسیر سوره الهمزة برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره هُمَزَة
سوره هُمَزَة آیه 1
متن آیه :
وَیْلٌ لِّکُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ
ترجمه :
وای به حال هر که عیبجو و طعنه‌زن باشد !
توضیحات :
« وَیْلٌ » : وای ! واویلا ! بدبختی و نابودی . هلاک و عذاب . ( نگا : بقره / 79 ، ابراهیم / 2 ، مریم / 37 ) . « هُمَزَةٍ » : بسیار عیبجو . « لُمَزَةٍ » : بسیار طعنه‌زن . « هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ » : این دو واژه صیغه مبالغه‌اند . از لحاظ معنی آن اندازه به هم نزدیکند که در موارد بسیاری به عنوان دو لفظ مترادف استعمال شده‌اند . هرچند با یکدیگر فرق دارند ولی این تفاوت به گونه‌ای است که عدّه‌ای مفاهیم ( هُمَزَة ) را برای ( لُمَزَة ) ، و عدّه‌ای مقاصد ( لُمَزَة ) را برای ( هُمَزَة ) ذکر کرده‌اند ( نگا : تفهیم القرآن ) . از قبیل : الف - هُمَزَة ، بسیار غیبت کننده ، و لُمَزَة سخت عیبجو . ب - هُمَزَة ، عیبجوی با اشاره به دست ، لَمَزَة با زبان . ج - هُمَزَة ، آن که روبرو بدگوئی کند ، و لُمَزَة آن که در غیاب . د - هُمَزَة ، آن که آشکارا و به آواز بلند بگوید ، لُمَزَة در پنهانی و با اشاره ابرو و چشم . و معانی دیگر ( نگا : نوین ) . پس هر که آبرو و حیثیّت مردم را به بازی گیرد ، و ایشان را تحقیر کند و برای خوشایند خود یا دیگران کارهایشان را ناچیز شمارد و بدیشان بدیها نسبت دهد ، و در حضور یا در غیاب ، آنان را توهین و تحقیر نماید ، و بزرگی خود را در کوچکی مردم ببیند ، هُمَزَة و لُمَزَة است .
سوره هُمَزَة آیه 2
متن آیه :
الَّذِی جَمَعَ مَالاً وَعَدَّدَهُ
ترجمه :
همان کسی که دارائی فراوانی را گرد می‌آورد و آن را بارها و بارها می‌شمارد . ( چرا که از شمردن پول و سرشماری دارائی کیف می‌کند و لذّت می‌برد ، و فکر و ذکرش اموال ، و معبود و مسجودش درهم و دینار است . برق این بت او را غرق شادی می‌کند ، و نه تنها شخصیّت خویش که تمام شخصیّتها را در آن خلاصه می‌کند ) .
توضیحات :
« مَالاً » : دارائی فراوان . « عَدَّدَهُ » : آن را به کرّات و مرّات شمرده است و حساب آن را نگاه داشته است . باب تفعیل در اینجا برای تکثیر است .
سوره هُمَزَة آیه 3
متن آیه :
یَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ
ترجمه :
آخر گمان می‌برد که دارائیش بدو جاودانگی می‌بخشد ! ( پس چرا چنین بت مشکل گشائی را نپرستد و شخصیّت همگان را در پای آن قربانی نکند ؟ ) .
توضیحات :
« أَخْلَدَهُ » : او را جاودانگی داده است . وی را سرمدی کرده است .
سوره هُمَزَة آیه 4
متن آیه :
کَلَّا لَیُنبَذَنَّ فِی الْحُطَمَةِ
ترجمه :
هرگزا هرگز ! ( چنین نیست ) . او بدون شکّ به خُرد کننده و درهم شکننده ( اعضاء و اندام ، آتش دوزخ نام ) پرت می‌گردد و فرو انداخته می‌شود .
توضیحات :
« لَیُنبَذَنَّ » : قطعاً و مسلّماً پرت می‌گردد و فرو انداخته می‌شود . « الْحُطَمَةِ » : بسیار در هم شکننده و خُرد کننده . نامی از نامهای دوزخ است و بیانگر این واقعیّت است که تأثیر آن همسان تأثیر آذرخشهای آسمانی و امواج انفجاری مهیب است که نه تنها ساختمانهای عظیم را تخریب می‌کنند ، بلکه شاخه‌های آهن و ستونهای عظیم را هم خم می‌نمایند و درهم می‌شکنند .
سوره هُمَزَة آیه 5
متن آیه :
وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْحُطَمَةُ
ترجمه :
تو چه می‌دانی خُردکننده و درهم شکننده چیست ؟
توضیحات :
« مَآ أَدْرَاکَ » : ( نگا : قارعه / 3 ) .
سوره هُمَزَة آیه 6
متن آیه :
نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ
ترجمه :
آتش برافروخته خدا است !
توضیحات :
« الْمُوقَدَةُ » : فروزان . برافروخته .
سوره هُمَزَة آیه 7
متن آیه :
الَّتِی تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ
ترجمه :
آتشی که ( به ژرفای قلبها که کانون کفر و کبر و فسق ، و مرکز حبّ ثروت و قدرت و منزلت دنیوی بوده است ، فرو می‌رود ) و بر دلها مسلّط و چیره می‌شود .
توضیحات :
« تَطَّلِعُ عَلی . . . » : چیره می‌شود بر . « الأفْئِدَةِ » : جمع فُؤاد ، دلها .
سوره هُمَزَة آیه 8
متن آیه :
إِنَّهَا عَلَیْهِم مُّؤْصَدَةٌ
ترجمه :
آن آتشی ایشان را در بر می‌گیرد که سرپوشیده و دربسته است .
توضیحات :
« عَلَیْهِم مُّؤْصَدَةٌ » : ( نگا : بلد / 20 ) .
سوره هُمَزَة آیه 9
متن آیه :
فِی عَمَدٍ مُّمَدَّدَةٍ
ترجمه :
در حالی که آنان در ستونهای درازی بسته می‌شوند .
توضیحات :
« عَمَدٍ » : جمع عَمُود ، ستونها . « مُمَدَّدَةٍ » : دراز . « فِی عَمَدٍ » : حال ضمیر ( هِمْ ) بوده و بیان وضع دوزخیان است . یا این که حال ضمیر ( هَا ) و بیان حالت دوزخ است و معنی آیه چنین خواهد بود : شعله‌های سوزان جهنّم به صورت ستونهای کشیده و دراز ، دوزخیان را احاطه می‌کند و ایشان را در برمی‌گیرد .
تفسیر سوره الفیل برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره فیل
سوره فیل آیه 1
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِأَصْحَابِ الْفِیلِ
ترجمه :
آیا نشنیده‌ای که پروردگار تو با فیلداران چه کرده است و چه بر سر ایشان آورده است ؟
توضیحات :
« أَلَمْ تَرَ ؟ » : آیا ندیده‌ای ؟ مراد از دیدن ، شنیدن و باخبر شدن است ( نگا : بقره / 243 و 246 و 258 ، فجر / 6 ) . مخاطب هرچند پیغمبر است ، ولی مراد عموم مردم است . « أَصْحَابِ » : جمع صاحِب ، دارندگان . « الْفِیلِ » : فیل اسم جنس و در معنی جمع است . « أَصْحَابِ الْفِیلِ » : فیلداران . مراد سپاه حبشه است که به سرداری ابرهه برای تخریب کعبه به سوی مکّه حرکت کردند و فیلهائی را به همراه داشتند . علّت حمله این بود که حبشیها که بر یمن فرمانروائی می‌کردند ، چون توجّه مردم را به کعبه دیدند ، کلیسائی را در صنعاء ساختند تا توجّه مردمان جزیرةالعرب را بدان جلب کنند و آنجا را مرکز عبادت و تجارت نمایند ، ولیکن مکّه همچنان کانون پرستش ماند . در سرزمین ، « مغمس » نزدیک مکّه سپاه ابرهه از سوی دسته‌های پرندگان مورد هجوم قرار گرفت و فیلهای عظیم‌الجثّه با پرندگان ضعیفی از پای درآمدند .
سوره فیل آیه 2
متن آیه :
أَلَمْ یَجْعَلْ کَیْدَهُمْ فِی تَضْلِیلٍ
ترجمه :
مگر نیرنگ ایشان را تباه و باطل نگردانده است .
توضیحات :
« تَضْلِیلٍ » : سردرگم نمودن و از هدف منحرف کردن . باطل و تباه ساختن .
سوره فیل آیه 3
متن آیه :
وَأَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْراً أَبَابِیلَ
ترجمه :
و مگر پرندگان را گروه گروه بر سر آنان نفرستاده است ؟
توضیحات :
« وَ أَرْسَلَ . . . » : واو حرف عطف است و ( أَرْسَلَ ) عطف بر ( أَلَمْ یَجْعَلْ ) است . مراد از استفهام ، تقریر و بیان است . یعنی ، بلی که پرندگانی را گروه گروه بر سر ایشان فرستاده است . « طَیْراً » : پرندگان . اسم جنس جمعی است . « أَبَابِیلَ » : دسته دسته . گروه گروه . جمع مکسّری است که مفرد آن به کار نمی‌رود . هرچند که برخی مفرد آن را إِبّالَة و بعضی أَبابِلَة دانسته‌اند . حال ( طَیْراً ) است . این واژه برخلاف آنچه بر سر زبانها و مشهور است ، اسم خاص هیچ یک از پرندگان نمی‌باشد .
سوره فیل آیه 4
متن آیه :
تَرْمِیهِم بِحِجَارَةٍ مِّن سِجِّیلٍ
ترجمه :
آن پرندگان به سوی فیلداران سنگهای کوچکی از سنگْ گِل را می‌انداختند ( و به سویشان نشانه می‌رفتند ) .
توضیحات :
« حِجَارَةٍ » : سنگ کوچک و ناچیزی . تنوین آن برای تحقیر است . « سِجِّیلٍ » : گِل متحجّر . سنگْ گِل ( نگا : هود / 82 ، حجر / 74 ) .
سوره فیل آیه 5
متن آیه :
فَجَعَلَهُمْ کَعَصْفٍ مَّأْکُولٍ
ترجمه :
و ایشان را همچون برگ آفت‌زده ( کشتزار ، سوراخ سوراخ و نابود ) می‌کردند .
توضیحات :
« عَصْفٍ » : برگ گندم و جو و غیره . کاه ( نگا : رحمن / 12 ) . « مَأْکُولٍ » : آفت‌زده و کرم خورده . خورده شده . « عَصْفٍ مَّأْکُولٍ » : برگ آفت‌زده و کرم خورده . برگ جویده شده و از دهان حیوانات افتاده . برگی که دانه آن خورده شده و به صورت کاه درآمده باشد ( نگا : روح‌البیان ) .
تفسیر سوره قریش برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره قریش
سوره قریش آیه 1
متن آیه :
لِإِیلَافِ قُرَیْشٍ
ترجمه :
به خاطر أنس و الفت قریش .
توضیحات :
« لإِیلافِ » : به خاطر الفت دادن و خوگر شدن . واژه ( إیلاف ) مصدر باب افعال یا مفاعله است . می‌تواند یک مفعولی یا دو مفعولی بوده و اضافه مصدر به فاعل یا مفعول خود باشد ( نگا : لسان العرب ) . جار و مجرور ، متعلّق به ( فَلْیَعْبُدُوا ) است . یعنی اگر قریشیها به خاطر هیچ نعمتی خدا را پرستش نکنند ، دست کم به خاطر همین یک نعمت بزرگ انس و الفت ایشان به کوچ تجارتی تابستانه و زمستانه پرامن و امان توأم با تعظیم و احترام مردمان در حق ایشان ، می‌بایستی حق‌شناس باشند و خدا را پرستش کنند . یا جار و مجرور متعلّق به مفهوم سوره پیشین باشد . یعنی ، یکی از علل نابودی سپاه حبشه ، نشان دادن عنایت پروردگار در حق ساکنان کعبه ، و بدین وسیله تولید امن برای کاروان قریشیان است . و یا این که جار و مجرور نه متعلّق به ماقبل و نه متعلّق به مابعد بوده و بلکه متعلّق به فعل محذوف ( إِعْجَبُوا ) باشد ( نگا : کبیر ، جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) .
سوره قریش آیه 2
متن آیه :
إِیلَافِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاء وَالصَّیْفِ
ترجمه :
به خاطر انس و الفت ایشان به کوچ زمستانه و تابستانه ( بازرگانی به سوی یمن در زمستان و به سوی شام در تابستان ) .
توضیحات :
« إِیلافِ » : بدل از إیلاف پیشین است . « رِحْلَةَ » : کوچ . مسافرت . مفعولٌ‌به است برای مصدر إیلاف . « الشِّتَآءِ » : زمستان . کوچ قریشیها در این فصل به سوی یمن بود . « الصَّیْفِ » : تابستان . در این فصل به شام بار سفر می‌بستند .
سوره قریش آیه 3
متن آیه :
فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَیْتِ
ترجمه :
بایستی خداوندگار این خانه ( خدا ، کعبه ) را بپرستند ( که این امن و امنیّت را در طول راه و در شهرها و کشورهای پر از کشمکش و ستم و جنگ و غارت ، برای ایشان فراهم آورده است ) .
توضیحات :
« رَبَّ » : خداوندگار . صاحب .
سوره قریش آیه 4
متن آیه :
الَّذِی أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ
ترجمه :
خداوندگاری که از گرسنگی ایشان را رهانیده است و خوراکشان داده است ، و آنان را از خوف و هراس ( راهزنان قبائل در راهها ، و ستمگران و قلدران در شهرها و کشورها ، رهائی بخشیده است و ) ایمن ساخته است .
توضیحات :
« أَطْعَمَهُمْ » : خوراکشان داده است ( نگا : قصص / 57 ) . « مِن جُوعٍ » : به جای گرسنگی . برای رفع گرسنگی . حرف ( مِنْ ) بدلیّه یا تعلیلیّه است ( نگا : قاسمی ) .
تفسیر سوره الماعون برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره ماعون
سوره ماعون آیه 1
متن آیه :
أَرَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ
ترجمه :
کسانی که به دین و آئین ، و سزا و جزا ( در پیشگاه خدا ) ایمان ندارند ، می‌فهمی که چگونه کسانیند ؟
توضیحات :
« أَرَأَیْتَ ؟ » : آیا ندیده‌ای ؟ دیدن در اینجا به معنی آگاهی یافتن و شناختن است ( نگا : کهف / 63 ، مریم / 77 ، فرقان / 43 ) . « الدِّینِ » : دین و دیانت . آئین . سزا و جزا . « الَّذِی » : کسی که . جنس مراد است و در معنی « کسانی که » است .
سوره ماعون آیه 2
متن آیه :
فَذَلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ
ترجمه :
آنان کسانیند که یتیم را سخت از پیش خود می‌رانند .
توضیحات :
« یَدُعُّ » : سخت می‌راند و با خشونت طرد می‌کند ( نگا : طور / 13 ) .
سوره ماعون آیه 3
متن آیه :
وَلَا یَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْکِینِ
ترجمه :
( و دیگران را به سیر کردن ) و به خوراک دادن مستمندان تشویق و ترغیب نمی‌نمایند .
توضیحات :
« لا یَحُضُّ » : تشویق و ترغیب نمی‌کند ( نگا : حاقّه / 34 ) .
سوره ماعون آیه 4
متن آیه :
فَوَیْلٌ لِّلْمُصَلِّینَ
ترجمه :
واویلا به حال نمازگزاران !
توضیحات :
« وَیْلٌ » : وای ! واویلا !
سوره ماعون آیه 5
متن آیه :
الَّذِینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ
ترجمه :
همان کسانی که نماز خود را به دست فراموشی می‌سپارند .
توضیحات :
« سَاهُونَ » : جمع ساهی ، از ماده سَهْو ، بی‌خبران و غافلان . مراد کسانی است که یا به ترک نماز می‌گویند ، و یا نمازی را می‌خوانند و چهار تا را پشت گوش می‌اندازند ، و یا این که نماز می‌خوانند و همچون کودکان مقلّد از پدران و مادران ، بالا و پائین می‌روند ، و زمزمه‌هائی می‌کنند . نه حرکتشان ارادی و نه کلماتشان اختیاری است . نه می‌فهمند چه می‌کنند ، و نه می‌فهمند چه می‌گویند .
سوره ماعون آیه 6
متن آیه :
الَّذِینَ هُمْ یُرَاؤُونَ
ترجمه :
همان کسانی که ریا و خودنمائی می‌کنند .
توضیحات :
« یُرَآءُونَ » : ریاکاری می‌کنند . خودنمائی و تظاهر می‌کنند ( نگا : نساء / 142 ) .
سوره ماعون آیه 7
متن آیه :
وَیَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ
ترجمه :
و از دادن وسائل کمکی ناچیز ( منزل که معمولاً همسایگان به یکدیگر به عاریه و امانت می‌دهند ) خودداری می‌کنند و ( از یاری و کمک به مردمان ) دریغ می‌ورزند .
توضیحات :
« الْمَاعُونَ » : وسائل ناچیز منزل ، از قبیل : دیگ ، کلنگ ، کبریت ، آب ، نمک . وسائلی که در گره‌گشائی و رفع نیاز ، معمولاً به گونه امانتی مردم از یکدیگر می‌گیرند . مراد به طور کلّی خودداری از یاری و همکاری است . واژه ( مَاعُونَ ) صیغه مبالغه و از ماده ( مَعْن ) است به معنی شی‌ء ناچیز . نماد چیز بی‌ارزش است . یادآوری : بعضی آیات یک تا چهار را درباره کافران ، و آیات پنج تا هفت را راجع به منافقان می‌دانند . ولی اغلب مجموعه صفات رذیله تحقیر یتیمان ، ترک اطعام مستمندان ، غفلت از نماز ، ریاکاری ، و عدم همکاری با مردم حتّی در دادن وسائل کوچک و ناچیز زندگی را به مسلمانان اسمی برمی‌گردانند .
تفسیر سوره الکوثر برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل.doc
سوره کوثر
سوره کوثر آیه 1
متن آیه :
إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ
ترجمه :
ما به تو خیر و خوبی بی‌نهایت فراوانی را عطاء کرده‌ایم ( که نبوّت و دین حق و هدایت ، و هر آن چیزی است که سعادت دو جهان را به همراه دارد ) .
توضیحات :
« الْکَوْثَرَ » : مبالغه در کثرت است ، یعنی خیر و خوبی بی‌نهایت فراوان .
سوره کوثر آیه 2
متن آیه :
فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ
ترجمه :
حال که چنین است تنها برای پروردگار خود نماز بخوان و قربانی بکن .
توضیحات :
« صَلِّ لِرَبِّکَ » : تنها برای پروردگارت نماز بخوان . مراد نماز خالی از ریا است . « إنْحَرْ » : تنها برای پروردگارت ، و تنها به نام او ، نه کس و چیز دیگری ، قربانی کن .
سوره کوثر آیه 3
متن آیه :
إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ
ترجمه :
بدون شکّ ، دشمن کینه‌توز تو بی‌خیر و برکت و بی‌نام و نشان خواهد بود .
توضیحات :
« شَانِئ‌َ » : دشمن کینه‌توز . از مصدر ( شَنَئَان ) به معنی‌کینه‌توزی ( نگا : مائده / 2 و 8 ) . « الأبْتَرُ » : بی‌نام و نشان . بی‌خیر و برکت .