تفسیر سوره الشرح برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره شرح
سوره شرح آیه 1
متن آیه :
أَلَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ
ترجمه :
آیا ما سینه تو را نگشودیم ( و دلت را از بند غم حیرت رها نساختیم ، و تاب تحمّل نابسامانیهای محیط جاهلیّت و سختیهای مسؤولیّت بزرگ نبوّت را به تو عطاء نکردیم ؟ ) .
توضیحات :
« أَلَمْ نَشْرَحْ . . . » : شرح صدر . کنایه از : سعه صدر ، رهائی از غم و اندوه حیرت و ضلال پیش از نبوّت ، تاب تحمّل مشکلات مسؤولیّت نبوّت و رهبری ، صبر و حوصله در برابر ناملایمات محیط و دردسرهای کفّار و مشرکان و دیگران است ( نگا : انعام / 125 ، زمر / 22 ، طه / 25 ، نحل / 106 ) .
سوره شرح آیه 2
متن آیه :
وَوَضَعْنَا عَنکَ وِزْرَکَ
ترجمه :
و بار سنگین ( تلاش فراوان ، برای هدایت مردمان ) را از ( دوش ) تو برنداشتیم ؟
توضیحات :
« وَضَعْنَا » : فرو آوردیم . پائین آوردیم . « وِزْر » : بار سنگین . مراد بار کمرشکن غم و رنج حاصل از مشاهده کفر و شرک و تبهکاریها و خونریزیها و ستمگریها و نابسامانیهای جامعه پیش از نبوّت ، و تلاش و کوشش آن حضرت برای هدایت مردمان و دفع اذیّت و آزار ایشان در آغاز نبوّت است .
سوره شرح آیه 3
متن آیه :
الَّذِی أَنقَضَ ظَهْرَکَ
ترجمه :
همان بار سنگینی که پشت تو را در هم شکسته بود ؟
توضیحات :
« أَنقَضَ » : سنگینی کرده بود . گرانبار ساخته بود . مَجازاً شکستن پشت معنی می‌دهد .
سوره شرح آیه 4
متن آیه :
وَرَفَعْنَا لَکَ ذِکْرَکَ
ترجمه :
و آوازه تو را بلند نکردیم و بالا نبردیم ؟
توضیحات :
« ذِکْر » : آوازه . نام نیک . حسن شهرت . آوای گواهی به پیغمبری محمّد ، به دنبال گواهی به توحید خداوند ، شبانه‌روز دست کم پنج بار بر فراز مناره‌ها و بر بال امواج تلویزیونها و رادیوها در آفاق طنین‌انداز است .
سوره شرح آیه 5
متن آیه :
فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً
ترجمه :
چرا که همراه با سختی و دشواری ، آسایش و آسودگی است .
توضیحات :
« فَإِنَّ . . . » : بیان علّت و سبب مطالب پیش است . « الْعُسْرِ » : سختی . دشواری ( نگا : بقره / 185 ، طلاق / 7 ، کهف / 73 ) . « یُسْراً » : آسایش . آسودگی .
سوره شرح آیه 6
متن آیه :
إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً
ترجمه :
مسلّماً با سختی و دشواری ، آسایش و آسودگی است .
توضیحات :
« إِنَّ مَعَ . . . » : تکرار آیه ، برای تحکیم مطلب پیشین و تأکید این سنّت خدائی در همه ادوار است .
سوره شرح آیه 7
متن آیه :
فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ
ترجمه :
هرگاه ( از کار مهمّی ) بپرداختی ، به دنبال آن ( به کار مهمّ دیگری بپرداز و در آن بکوش و ) رنج ببر ( و فرجام کاری را آغاز کار دیگری‌کن ) .
توضیحات :
« فَرَغْتَ » : فراغت یافتی . تمام شدی و بیکار ماندی . « إنصَبْ » : رنج ببر . مؤمن باید انسان متحرّک و پویائی باشد و پس از فراغت از وظیفه‌ای ، آماده کوشیدن و سختی کشیدن در وظیفه دیگری باشد . چون : ما زنده به آنیم که آرام نگیریم .
سوره شرح آیه 8
متن آیه :
وَإِلَى رَبِّکَ فَارْغَبْ
ترجمه :
و یکسره به سوی پروردگارت روی آر ( و تنها بدو دل و امید ببند ، و جز به او خود را مشغول مساز ) .
توضیحات :
« إرْغَبْ » : رغبت کن . علاقه‌مند شو ( نگا : قلم / 32 ) .
تفسیر سوره التین برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره تین
سوره تین آیه 1
متن آیه :
وَالتِّینِ وَالزَّیْتُونِ
ترجمه :
سوگند به انجیر و زیتون !
توضیحات :
« التِّینِ » : انجیر . اشاره به دوران آدم است که او و همسرش در بهشت برگ درختان و چه‌بسا انجیر را جامه و پوشش خود کردند ( نگا : اعراف / 22 ) . کوه « طور تینا » که در دمشق قرار دارد و بر آن درختان انجیر می‌روید . در میان عربها مرسوم است که نام میوه‌ای را بر سرزمین آن اطلاق کنند ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) . « الزَّیْتُونِ » : زیتون . اشاره به دوران نوح است که آدم دوم لقب گرفته است . گویا در آخرین مراحل طوفان ، نوح کبوتری را رها کرد تا درباره پیدا شدن خشکی از زیر آب جستجو کند . کبوتر با شاخه زیتونی بازگشت و نوح فهمید که طوفان پایان گرفته است . شاخه زیتون هم اینک رمز صلح و امنیّت است . کوه « طور زیتا » که در بیت‌المقدّس است . ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) .
سوره تین آیه 2
متن آیه :
وَطُورِ سِینِینَ
ترجمه :
و سوگند به طور سینین !
توضیحات :
« طُورِ سِینِینَ » : اسم کوهی است که در صحرای سیناء قرار دارد و موسی ( ع ) در بالای آن به مناجات با خدا می‌پرداخت . در کنار این کوه نور شریعت موسوی تابیدن گرفت ( نگا : مریم / 52 ) .
سوره تین آیه 3
متن آیه :
وَهَذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ
ترجمه :
و سوگند به این شهر امین ( مکّه ) !
توضیحات :
« الْبَلَدِ الأمِینِ » : شهر امین . مراد مکّه است که چه رسد به انسانها ، حیوانات و درختان و گیاهان و پرندگان آن در امن و امانند . نه جانداری در آنجا کشته می‌شود و نه گیاهی کنده می‌گردد ، مگر انواعی از نباتات که مردم بدانها نیازمندند ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) . « الأمِینِ » : سرزمین دارای امن و امان ( نگا : بقره / 126 ، آل‌عمران / 97 ، قصص / 57 ) . اشاره به دوران خاتم‌الانبیاء ، محمّد مصطفی ( ص ) است .
سوره تین آیه 4
متن آیه :
لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ فِی أَحْسَنِ تَقْوِیمٍ
ترجمه :
ما انسان را ( از نظر جسم و روح ) در بهترین شکل و زیباترین سیما آفریده‌ایم .
توضیحات :
« لَقَدْ خَلَقْنَا . . . » : جواب قسمهای چهارگانه است . « أَحْسَنِ » : زیباترین . بهترین . « تَقْوِیمٍ » : هیئت . سیما . در اصل تقویم ، در آوردن چیزی به صورت مناسب و نظام معتدل و کیفیّت شایسته است ( نگا : نمونه ) ولی در بسیاری از موارد مراد از مصدر ، اثر آن است ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) . لذا در اینجا مراد ساختار انسان با دو بعد جسمانی و روحانی است ، که « عالَم صغیر » و « موجود ناشناخته » نام گرفته است ، و خداوند او را بزرگوار فرموده است ( نگا : اسراء / 70 ) و آفریدگار جهان در برابر اتمام خلقت انسان ، خویشتن را ستوده است ( نگا : مؤمنون / 14 ) .
سوره تین آیه 5
متن آیه :
ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ
ترجمه :
سپس ما او را به میان پست‌ترینِ پستان برمی‌گردانیم ( و از زمره بدترینِ مردمان می‌گردانیم ) .
توضیحات :
« رَدَدْنَاهُ » : او را برمی‌گردانیم . او را قرار می‌دهیم . واژه ( رَدّ ) را به معنی اصلی برگرداندن ، و معنی ضمنی جعل ، یعنی قرار دادن و ساختن دانسته‌اند ( نگا : روح‌المعانی ، المیزان ) . « أَسْفَلَ » : پائین‌ترین . مفعولٌ‌به یا منصوب به نزع خافض است . « سَافِلِینَ » : پائین‌تران . پستان . جمع مذکّر سالم است و مراد انسانهائی است که امتیاز انسانیّت خود را نادیده می‌گیرند ، و به جای پیمودن قوس صعودی ایمان و دینداری ، قوس نزولی کفر و بی‌دینی را طی می‌کنند ، و از درجه والای اعلی علّیّین به ژرفای گودالّ اسفل سافلین فرو می‌افتند . « رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ » : این بند ، بدین واقعیّت اشاره دارد که : کسانی که راه کفر و شرک و ستمگری و زورگوئی و سایر مفاسد را در پیش می‌گیرند ، از مقام انسانیّت سقوط می‌کنند و در نظر خدا از پستان پست بشمار می‌آیند ، و در دنیا از زمره ناپاکان ، و در آخرت از جمله دوزخیانند ( نگا : نساء / 145 ، صافّات / 98 ، فصّلت / 29 ، بیّنه / 6 ) .
سوره تین آیه 6
متن آیه :
إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ
ترجمه :
مگر کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته بکنند که آنان پاداش قطع ناشدنی و بی‌منّت دارند .
توضیحات :
« غَیْرُ مَمْنُونٍ » : ناگسیختنی . قطع ناشدنی . بی‌منّت ( نگا : فصّلت / 8 ، قلم / 3 ، انشقاق / 25 ) .
سوره تین آیه 7
متن آیه :
فَمَا یُکَذِّبُکَ بَعْدُ بِالدِّینِ
ترجمه :
پس ( ای انسان ناسپاس ! به دنبال مشاهده این همه دلائل و نشانه‌های معاد ) دیگر چه چیز تو را بر آن می‌دارد که روز سزا ( و جزای قیامت ) را دروغ پنداری ( و در دادگاه الهی خویشتن را محکوم به سقوط از درجه انسانیّت سازی ؟ ) .
توضیحات :
« بَعْدُ » : پس از مشاهده قدرت خدا در پیکره عالَم صغیر و در گستره عالَم کبیر . آن که انسان و جهان را از نیستی به هستی درآورده است ، دوباره پس از پایان جهان و مردن مردمان ، دنیا را پدیدار و انسانها را از خواب مرگ بیدار می‌سازد ، و طرحی نو درمی‌اندازد . « الدِّینِ » : سزا و جزا . دین و آئین . « فَمَا یُکَذِّبُکَ . . . » : پس دیگر چه چیز تو را به تکذیب شریعت و آئین وامی‌دارد ؟
سوره تین آیه 8
متن آیه :
أَلَیْسَ اللَّهُ بِأَحْکَمِ الْحَاکِمِینَ
ترجمه :
مگر خداوند فرمانرواترین فرمانروایان ( و داورترین داوران ) نمی‌باشد ؟
توضیحات :
« أَحْکَمِ الْحَاکِمِینَ » : فرمانرواترین فرمانروایان . داورترین داوران ( نگا : هود / 45 ) . اگر در آیه هفتم ، دین به معنی شریعت و آئین باشد ، معنی این آیه چنین است : آیا خداوند احکام و فرمانهایش از همه حکیمانه‌تر و متقن‌تر نیست ؟ ( نگا : نمونه ) .
تفسیر سوره العلق برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره علق
سوره علق آیه 1
متن آیه :
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ
ترجمه :
( ای محمّد ! بخوان چیزی را که به تو وحی می‌شود . آن را بیاغاز و ) بخوان به نام پروردگارت . آن که ( همه جهان را ) آفریده است .
توضیحات :
« إِقْرَأْ . . . » : از اوّل این سوره تا آخر آیه پنجم ، نخستین آیاتی است که در غار حراء بر پیغمبر نازل شده است و با تابش اشعّه جدید وحی ، فصل تازه‌ای در تاریخ بشریّت گشوده گشته است . برابر فرمان الهی پیغمبر « قاری » شد ( نگا : بیّنه / 2 ) ولی « کاتب » نشد ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) .
سوره علق آیه 2
متن آیه :
خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ
ترجمه :
انسان را از خون بسته آفریده است .
توضیحات :
« خَلَقَ » : هر چند فعل ( خَلَقَ ) در آیه نخست ، آفرینش انسان را هم در بر دارد ، ولی برای اهمّیّت مقام او مجدّدا از انسان سخن به میان آمده است . « عَلَقٍ » : جمع عَلَقَة ، خون بسته و دَلَمه گونه ( نگا : حجّ / 5 ، مؤمنون / 14 ، غافر / 67 ، قیامه / 38 ) .
سوره علق آیه 3
متن آیه :
اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ
ترجمه :
بخوان ! پروردگار تو بزرگوارتر و بخشنده‌تر است ( از آنچه تو می‌انگاری . بعد از این ، بزرگواریها و بخشندگیها از او خواهی دید که تعلیم قرائت در برابر آنها ساده و ناچیز است ) .
توضیحات :
« وَ رَبُّکَ الأکْرَمُ » : حرف واو استئنافیه است . واژه أکرم ، افزایش ربوبیّت و کرامت را می‌رساند .
سوره علق آیه 4
متن آیه :
الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ
ترجمه :
همان خدائی که به وسیله قلم ( انسان را تعلیم داد و چیزها به او ) آموخت .
توضیحات :
« عَلَّمَ » : تعلیم داد . یاد داد . « بِالْقَلَمِ » : به وسیله قلم . به واسطه قلم .
سوره علق آیه 5
متن آیه :
عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ
ترجمه :
بدو چیزهائی را آموخت که نمی‌دانست .
توضیحات :
« مَا لَمْ یَعْلَمْ » : ( نگا : نحل / 78 ) .
سوره علق آیه 6
متن آیه :
کَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَى
ترجمه :
قطعاً ( اغلب ) انسانها سرکشی و تمرّد می‌آغازند .
توضیحات :
« کَلاّ » : حَقّا . قطعاً . این واژه را نباید همواره به معنی زجر و ردع بدانیم . بلکه می‌تواند حرف تحقیق و تنبیه و جواب باشد و ( به راستی ) و ( حقّا ) و ( هان ) و ( آری ) معنی شود ( نگا : نوین ) . « الإِنسَانَ » : غالب انسانها مراد است .
سوره علق آیه 7
متن آیه :
أَن رَّآهُ اسْتَغْنَى
ترجمه :
اگر خود را دارا و بی‌نیاز ببینند .
توضیحات :
« أَن رَّءَاهُ » : وقتی خود را ببیند و بداند . واژه ( أَنْ ) از حروف ناصبه است . جمله ( أَن رَّءَاهُ اسْتَغْنَیا ) مفعولٌ‌له است . « إِسْتَغْنَیا » : احساس قدرت و ثروت کرد . دارا شد و بی‌نیاز گردید ( نگا : عبس / 5 ، لیل / 8 ) .
سوره علق آیه 8
متن آیه :
إِنَّ إِلَى رَبِّکَ الرُّجْعَى
ترجمه :
مسلّماً بازگشت ( همگان در آن جهان ) به سوی پروردگار تو خواهد بود ( و او سرکشان و متمرّدان را به کیفر اعمالشان می‌رساند ) .
توضیحات :
« الرُّجْعَیا » : رجوع و بازگشت . مصدر ثلاثی مجرّد است .
سوره علق آیه 9
متن آیه :
أَرَأَیْتَ الَّذِی یَنْهَى
ترجمه :
آیا دیده‌ای کسی را که نهی می‌کند و باز می‌دارد .
توضیحات :
« أَرَأَیْتَ ؟ » : آیا دیده‌ای ؟ آیا خبر داری ؟ به من بگو ( نگا : کهف / 63 ، مریم / 77 ، فرقان / 43 ) .
سوره علق آیه 10
متن آیه :
عَبْداً إِذَا صَلَّى
ترجمه :
بنده‌ای را چون به نماز ایستد ؟ ( آیا چنین بازدارنده‌ای مستحقّ عذاب الهی نیست ؟ ) .
توضیحات :
« إِذَا . . . » : جواب شرط محذوف است .
سوره علق آیه 11
متن آیه :
أَرَأَیْتَ إِن کَانَ عَلَى الْهُدَى
ترجمه :
به من بگو : اگر ( این طاغی یاغی بر راه راست و ) بر طریق هدایت بود . ( چه مقام و منزلتی در پیش خدا می‌داشت ؟ ) .
توضیحات :
« إِنْ » : جواب شرط محذوف است .
سوره علق آیه 12
متن آیه :
أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَى
ترجمه :
یا این که ( دیگران را به جای بازداشتن از نماز و سایر عبادات ) به تقوا و پرهیزگاری دستور می‌داد ( آیا این برایش بهتر نمی‌بود ؟ ) .
توضیحات :
« أَوْ . . . » : جواب شرط محذوف است .
سوره علق آیه 13
متن آیه :
أَرَأَیْتَ إِن کَذَّبَ وَتَوَلَّى
ترجمه :
به من بگو : اگر تکذیب کند ( قرآن و همه کتابها و چیزهائی را که پیغمبران با خود آورده‌اند ) و پشت کند ( به ایمان و همه کارهای خوب و پسندیده ، آیا سزاوار چه کیفری خواهد بود ، و حال و وضعش در قیامت چگونه خواهد شد ؟ ) .
توضیحات :
« إِن کَذَّبَ وَ تَوَلَّیا » : ( نگا : قیامه / 32 ، لیل / 16 ) . جواب شرط باز هم محذوف است .
سوره علق آیه 14
متن آیه :
أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرَى
ترجمه :
آیا او ندانسته است که خداوند ( همه احوال او را می‌پاید ، و همه اعمال وی را ) می‌بیند ؟
توضیحات :
« أَلَمْ یَعْلَمْ . . . یَرَیا » : اشاره به این واقعیّت است که : عالَم هستی محضر خدا است .
سوره علق آیه 15
متن آیه :
کَلَّا لَئِن لَّمْ یَنتَهِ لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِیَةِ
ترجمه :
هرگزا هرگز ! ( آن چنان نیست که او می‌پندارد ) . اگر او ( از کارهای خود دست برندارد و به اعمال زشت خویش ) پایان ندهد ، موی پیشانیش را می‌گیریم و ( او را به سوی آتش دوزخ ) کشان کشان می‌بریم .
توضیحات :
« لَنَسْفَعَنْ » : می‌گیریم و به شدّت می‌کشیم . از ماده سَفْع ، به معنی گرفتن و به شدّت کشیدن است . نون تأکید این فعل در رسم‌الخطّ قرآنی با تنوین نوشته شده است . « نَاصِیَةِ » : موی پیشانی ( نگا : هود / 56 ، رحمن / 41 ) .
سوره علق آیه 16
متن آیه :
نَاصِیَةٍ کَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ
ترجمه :
موی پیشانی دروغگوی بزهکار .
توضیحات :
« نَاصِیَةٍ » : بدل است . « خَاطِئَةٍ » : بزهکار . مراد از موی پیشانی دروغگوی بزهکار ، صاحب آن است . واژه ( نَاصِیَةٍ ) به خود پیشانی هم گفته می‌شود . در این صورت معنی آیه چنین است : پیشانیی که نشانه دروغگوئی و بزهکاری در آن جلوه‌گر و پیدا است ( نگا : المنتخب ) .
سوره علق آیه 17
متن آیه :
فَلْیَدْعُ نَادِیَه
ترجمه :
بگذار او همنشینان و هم‌مجلسان خود را صدا بزند و به کمک بطلبد ( تا او را در جنگ با مؤمنان ، یاری بدهند ) .
توضیحات :
« نَادِیَ » : باشگاه . مجلس . در اینجا مراد اهل باشگاه و مجلس است . ذکر محل است و مراد حال .
سوره علق آیه 18
متن آیه :
سَنَدْعُ الزَّبَانِیَةَ
ترجمه :
ما هم به زودی فرشتگان مأمور دوزخ را صدا می‌زنیم ( تا او را به دوزخ ببرند و به ژرفای آن بیندازند ) .
توضیحات :
« سَنَدْعُو » : در رسم‌الخطّ قرآنی واو آخر آن حذف شده است . در قرآن هر جا که واو ساکن به لام ساکن برسد ، واو برداشته شده است ( نگا : اعراب القرآن درویش ) . « الزَّبَانِیَةَ » : جمع زِبْنِیّ ، زِبْنِیَة ، زَبانِیّ ، و زابِن دانسته‌اند ( نگا : معجم الفاظ القرآن الکریم ) . در اصل به معنی هُل‌دهندگان است . پاسبانان را بدین نام نامیده‌اند ، چون دیگران را هُل می‌دهند و می‌رانند . در اینجا مراد فرشتگان مأمور دوزخ است که دوزخیان را هُل می‌دهند و می‌رانند ( نگا : تحریم / 6 ) .
سوره علق آیه 19
متن آیه :
کَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ
ترجمه :
هرگزا هرگز ! از او اطاعت مکن و ( به نماز خواندن خود ادامه بده و در برابر آفریدگار خویش ) سجده ببر و ( بدین وسیله به پروردگارت ) نزدیک شو .
توضیحات :
« أسْجُدْ » : سجده ببر . مراد از سجده بردن ، مداومت و مواظبت بر ادای نماز است . « إِقْتَرِبْ » : با طاعات و عباداتِ بسیار به پروردگار دادار تقرّب حاصل کن و بدو نزدیک شو .
تفسیر سوره القدر برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره قدر
سوره قدر آیه 1
متن آیه :
إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ
ترجمه :
ما قرآن را در شب با ارزش « لیلةالقدر » فرو فرستاده‌ایم .
توضیحات :
« أَنزَلْنَاهُ » : ضمیر ( هُ ) به قرآن برمی‌گردد . اشاره به آغاز نزول قرآن است ( نگا : بقره / 2 و 144 ، آل‌عمران / 7 ، نساء / 105 ، یوسف / 2 ) . ذکر ضمیر به جای اسم ظاهر ، به خاطر شهرت و جلالت فوق‌العاده قرآن ، و جایگزین بودن آن در همه اذهان است ( نگا : انعام / 92 و 155 ، ابراهیم / 1 ، ص / 29 ) . « لَیْلَةِ الْقَدْرِ » : شب بزرگوار و ارزشمند ( نگا : دخان / 3 ) . شب ارزشیابی و تعیین سرنوشت ( نگا : دخان / 4 ) این شب ، بزرگوار و ارزشمند است ، چون قرآن در آن نازل شده است و سراسر نور و رحمت و خیر و برکت و سلامت و سعادت و از هر جهت بی‌نظیر است . شب قرآن و جشن سالانه این کتاب بزرگ آسمانی و سرنوشت ساز بشریّت است ، و به عقیده برخی شب تقدیر و تعیین است و در آن مجدّدا مقدّرات و سرنوشت انسانها مقدّر و معیّن می‌گردد و خداوند دستور اجرای احکام خود را به دست فرشتگان می‌سپارد . لیلة القدر در رمضان است ( نگا : بقره / 185 ) . امّا در کدام شب ؟ روشن نیست و در حدود چهل قول مختلف پیرامون آن بیان شده است ( نگا : تفهیم‌القرآن ) . لیکن از هفدهم رمضان تا آخر آن ، به ویژه شبهای طاق ، رأی بسیاری از علماء است .
سوره قدر آیه 2
متن آیه :
وَمَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ
ترجمه :
تو چه می‌دانی شب قدر کدام است ( و چه اندازه عظیم است ؟ )
توضیحات :
« مَآ أَدْرَاکَ ؟ » : تو چه می‌دانی ؟ ( نگا : مدّثّر / 27 ، مرسلات / 44 ، انفطار / 17 ) . این تعبیر نشان می‌دهد که زمان و عظمت دقیق این شب را حتّی پیغمبر ( ص ) هم نمی‌دانسته است ، چه رسد به دیگران !
سوره قدر آیه 3
متن آیه :
لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ
ترجمه :
شب قدر شبی است که از هزار ماه بهتر است .
توضیحات :
« أَلْفِ شَهْرٍ » : هزار ماه . مراد تکثیر است نه تعیین و تحدید ( نگا : بقره / 96 ، انفال / 9 ) .
سوره قدر آیه 4
متن آیه :
تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ
ترجمه :
فرشتگان و جبرئیل در آن شب با اجازه پروردگارشان ، پیاپی ( به کره زمین و به سوی پرستشگران و عبادت کنندگان شب زنده‌دار ) می‌آیند برای هرگونه کاری ( که بدان یزدان سبحان دستور داده باشد ) .
توضیحات :
« تَنَزَّلُ » : پیاپی نازل گردید . این فعل می‌تواند به معنی ماضی باشد ( نگا : جزء عمّ شیح محمّد عبده ) . « الرُّوحُ » : جبرئیل . نزول فرشتگان و سردسته ایشان جبرئیل به کره زمین ، جهت دعای خیر و طلب آمرزش برای کسانی است که شب زنده‌داری می‌نمایند و به عبادت می‌پردازند و از خدا طلب مرحمت و مغفرت می‌کنند . « مِن کُلِّ أَمْرٍ » : برای هر کاری . حرف ( مِنْ ) به معنی لام است . یعنی برای انجام امور . یا این که به معنی باء مصاحبت است . یعنی : هر خیر و برکتی را با خود به ارمغان می‌آورند .
سوره قدر آیه 5
متن آیه :
سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ
ترجمه :
آن شب ، شب سلامت و رحمت ( و درود فرشتگان بر مؤمنان شب زنده‌دار ) است تا طلوع صبح .
توضیحات :
« سَلامٌ » : سلام و درود . مراد درود فرشتگان بر مؤمنان است که طلب آمرزش و رحمت برای ایشان است . سلامت . یعنی طاعت و عبادت در آن ، موجب سلامت و در امن و امان ماندن مؤمنان از هر چیز است . یا این که به معنی سالم ، یعنی شبی است سالم و توأم با سلامت . « مَطْلَعِ » : طلوع . دمیدن . وقت طلوع . هنگام دمیدن . مصدر میمی یا اسم زمان است . یادآوری : شب قدر در مناطق مختلف ، یکی است . چرا که شب همان سایه نیم کره زمین است که بر نیم کره دیگر می‌افتد ، و این سایه همراه گردش زمین در حرکت است . یک دوره کامل آن در بیست و چهار ساعت انجام می‌پذیرد . این مدّت که تاریکی تمام نقاط زمین را به تدریج فرا می‌گیرد ، شب کامل کره زمین و شب قدر آن است که با اختلاف چند ساعت زودتر و دیرتر ، مهمان مردمان گوشه و کنار سراسر زمین می‌شود .
تفسیر سوره البینة برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره بینة
سوره بینة آیه 1
متن آیه :
لَمْ یَکُنِ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَالْمُشْرِکِینَ مُنفَکِّینَ حَتَّى تَأْتِیَهُمُ الْبَیِّنَةُ
ترجمه :
کافران اهل کتاب ، و مشرکان ، تا زمانی که حجّت بدیشان نرسد ( و برابر سنّت الهی با آنان اتمام حجّت نگردد ) به حال خود رها نمی‌شوند .
توضیحات :
« الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ » : مراد همه کسانی است که از پیروان انبیاء بوده ولیکن بر اثر فاصله زیاد زمانی از آئین آسمانی منحرف شده‌اند و به کفر و شرک افتاده‌اند . واژه ( مِنْ ) برای بیان است . « الْمُشْرِکِینَ » : مراد همه کسانی است که بت یا آتش و مانند اینها را پرستیده‌اند و کتاب الهی هم نداشته‌اند . « مُنفَکِّینَ » : به حال خود رهاشدگان ( نگا : المصحف المیسّر ) . یعنی کسانی که خدا پیغمبری برای ایشان نفرستاده باشد و به سوی حق و حقیقت رهنمودشان نکرده باشد . « حَتّی تَأْتِیَهُمُ الْبَیِّنَةُ » : تا زمانی که حجّت بدیشان برسد . مگر این که حجّت بدیشان برسد . یعنی حتماً خدا پیغمبری را برای آنان می‌فرستد و بدین وسیله با ایشان اتمام حجّت می‌کند ( نگا : طه / 133 و 134 ) . « الْبَیِّنَةُ » : حجّت و برهان . در اینجا مراد پیغمبری از پیغمبرانی است که مشعل آئین آسمانی را فرا راه کاروان بشری می‌دارد ( نگا : المصحف المیسّر . پرتوی از قرآن ) .
سوره بینة آیه 2
متن آیه :
رَسُولٌ مِّنَ اللَّهِ یَتْلُو صُحُفاً مُّطَهَّرَةً
ترجمه :
( و آن حجّت ) ، پیغمبری از سوی خدا است که کتابهای پاک ( الهی ) را ( بر آنان ) می‌خواند ( و قوانین و احکام آسمانی را بدیشان می‌رساند ) .
توضیحات :
« یَتْلُو » : می‌خواند . در رسم‌الخطّ قرآنی ، الف زائدی در آخر دارد . « صُحُفاً » : جمع صحیفه . اوراق . کتابها ( نگا : طه / 133 ، عبس / 13 ) . « مُطَهَّرَةً » : پاک از باطل و تحریف .
سوره بینة آیه 3
متن آیه :
فِیهَا کُتُبٌ قَیِّمَةٌ
ترجمه :
در آنها نوشته‌های راست و درست و پرارزش و والائی است .
توضیحات :
« کُتُبٌ » : جمع کِتاب . به معنی مکتوب ، نوشته‌ها ( نگا : انبیاء / 104 ) . « قَیِّمَةٌ » : درست . پرارزش ( نگا : توبه / 36 ، یوسف / 40 ، کهف / 2 ) .
سوره بینة آیه 4
متن آیه :
وَمَا تَفَرَّقَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءتْهُمُ الْبَیِّنَةُ
ترجمه :
اهل کتاب پراکنده نشده‌اند ( و گروه گروه و دسته دسته نگشته‌اند ) مگر آن زمانی که پیغمبری به پیش ایشان آمده است ( و دستورات خدا را بدیشان رسانده است . آن وقت کم‌کم دچار تفرّق و اختلاف شده‌اند و فروع و مذاهبی را در دین خدا پدیدار کرده‌اند ) .
توضیحات :
« مَا تَفَرَّقَ . . . » : ( نگا : بقره / 213 و 253 ، آل‌عمران / 19 ، یونس / 93 ، شوری / 13 - 15 ) . مراد این است که هر وقت پیغمبری از پیغمبران برای رهنمود مردمان آمده است ، انقلابی در میان انسانها پدیدار کرده است . خاصیت انقلاب هم جداسازی صف‌های حقگرایان و باطلگرایان ، و پدیدآوردن دسته‌ها و گروههای مختلف مؤمنان و منافقان و دشمنان هدف انقلاب است . در میان مؤمنان به انقلاب هم به تدریج خطها پدیدار می‌شود که تنها خطی از آنها در راستای آرمان راستین است و بس . انسان عاقل باید سعی کند که دنباله‌رو آن خط بوده و جان و مال را بر سر آن نهد .
سوره بینة آیه 5
متن آیه :
وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاء وَیُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَیُؤْتُوا الزَّکَاةَ وَذَلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ
ترجمه :
در حالی که جز این بدیشان دستور داده نشده است که مخلصانه و حقگرایانه خدای را بپرستند و تنها شریعت او را آئین ( خود ) بدانند ، و نماز را چنان که باید بخوانند ، و زکات را ( به تمام و کمال ) بپردازند . آئین راستین و ارزشمند این است و بس .
توضیحات :
« وَ مَآ أُمِرُوا إِلاّ لِیَعْبُدُوا اللهَ » : حرف واو ، حالیّه است . حرف ( لِ ) به معنی ( أَنْ ) است ، و تقدیر چنین است : إِلاّ بِأَنْ یَعْبُدُوا اللهَ . « مُخْلِصِینَ » : مخلصانه ( نگا : اعراف / 29 ، یونس / 22 ، عنکبوت / 65 ) . « حُنَفَآءَ » : حقگرایانه ( نگا : حجّ / 31 ) . « مُخْلِصِینَ . . . حُنَفَآءَ » : حال اوّل و دوم ضمیر فاعلی ( و ) هستند . « دِینُ الْقَیِّمَةِ » : آئین راست و درست . دین ارزشمند . اضافه موصوف به صفت است . مانند مسجدالجامع ، مسجدالحرام ، دارالآخره ( نگا : یوسف / 109 ، نحل / 30 ) ، عذاب الحریق ( نگا : آل‌عمران / 181 ، انفال / 50 ) . ذکر ( ه ) برای مبالغه است ( نگا : روح‌البیان . روح‌المعانی ) .
سوره بینة آیه 6
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَالْمُشْرِکِینَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أُوْلَئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ
ترجمه :
مسلّماً کافرانِ اهل کتاب ، و مشرکان ، جاودانه در میان آتش دوزخ خواهند ماند ! آنان بدون شک بدترین انسانها هستند .
توضیحات :
« الَّذِینَ کَفَرُوا . . . الْمُشْرِکِینَ » : مراد کافران اهل کتاب و مشرکان سراسر تاریخ بشریّت است . « شَرُّ » : بدترین . « الْبَرِیَّةِ » : انسانها .
سوره بینة آیه 7
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ
ترجمه :
بی‌گمان کسانی که مؤمنند و کارهای شایسته و بایسته می‌کنند ، آنان مسلّماً خوبترین انسانها هستند .
توضیحات :
« خَیْرُ » : بهترین . خوبترین . مراد ایمانداران پرهیزگار و نیکوکار سراسر تاریخ بشریّت است .
سوره بینة آیه 8
متن آیه :
جَزَاؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً رَّضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِکَ لِمَنْ خَشِیَ رَبَّهُ
ترجمه :
پاداش آنان در پیشگاه پروردگارشان باغهای بهشتی است که جای ماندگاری است و رودبارها در زیر ( کاخها و درختهای ) آن روان است . جاودانه برای همیشه در آنجا خواهند ماند . خدا از ایشان راضی و ایشان هم از خدا خوشنودند ! این ( همه نعمت و خوشی ) از آنِ کسی خواهد بود که از پروردگار خویش بهراسد .
توضیحات :
« عَدْنٍ » : اقامت . ماندن ( نگا : توبه / 72 ، رعد / 23 ، نحل / 31 ) . « رَضِیَ اللهُ . . . » : رضایت خدا به خاطر فرمانبرداری و نیکوکاری مؤمنان از خدا ، در حقیقت رضایت از اجر و پاداش و انعام و الطاف بی‌حدّ و حصر خدا است که بسی بالاتر از خیال و دورتر از انتظار ایشان است .