تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدلتفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل۲-۱-سوره البقره
تفسیر جزء اول سوره البقره برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره بقره
آیه 1
متن آیه :
الم
ترجمه :
الف . لام . میم .
توضیحات :
« الم » : الف ، لام ، میم . حروف مقطّعه‌ای هستند همانند ( المص . المر . ن . ق . . . ) که در اوائل برخی از سوره‌ها آمده‌اند . پروردگار متعال برخی از سوره‌ها را بدانها آغاز کرده است تا بدین وسیله اعجاز قرآن را بنمایاند و نشان دهد که این قرآن با وجود این که از همان حروفی فراهم آمده است که عربها سخن خویش را از آنها فراهم می‌نمایند ولیکن از ارائه کتابی چون قرآن ، و حتی سوره‌ای همانند آن ، درمانده و ناتوانند .
آیه 2
متن آیه :
ذَلِکَ الْکِتَابُ لاَ رَیْبَ فِیهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِینَ
ترجمه :
این کتاب هیچ گمانی در آن نیست و راهنمای پرهیزگاران است .
توضیحات :
« ذلِکَ » : آن . در اینجا می‌تواند به معنی ( این ) باشد . « الْکِتَابَ » : نوشته . مراد از کتاب در اینجا کتاب معروف معهود برای پیغمبر است که قرآن می‌باشد و خدا آن را بدو وعده فرموده بود . تسمیه شی‌ء است به نام آنچه سرانجام بدان منتهی می‌شود . « رَیْبَ » : شکّ و شبهه . گمان . « هُدیً » : هدایت . راهنمائی . در اینجا می‌تواند به معنی هادی و راهنما هم باشد . خبر مبتدای محذوفی مانند ( هُوَ ) یا خبر دوم ( ذلِکَ ) است . « الْمُتَّقِینَ » : پرهیزگاران .
آیه 3
متن آیه :
الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَیُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ
ترجمه :
آن کسانی که به دنیای نادیده باور می‌دارند ، و نماز را به گونه شایسته می‌خوانند ، و از آنچه بهره آنان ساخته‌ایم می‌بخشند .
توضیحات :
« الْغَیْبِ » : آن چیزهائی که پوشیده و نهان از حواسّ و فراتر از دائره دانش انسان است و خدا و رسول بدان خبر داده‌اند . از قبیل : فرشتگان ، جنّ ، رستاخیز ، بهشت ، دوزخ ، چگونگی حساب و کتاب در آخرت . آنچه فراتر از دائره دانش و خرد و روح انسان است « الصَّلاة » : نماز .
آیه 4
متن آیه :
والَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَبِالآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ
ترجمه :
آن کسانی که باور می‌دارند به آنچه بر تو نازل گشته و به آنچه پیش از تو فرو آمده ، و به روز رستاخیز اطمینان دارند .
توضیحات :
« مَآ أُنزِلَ إِلَیْکَ » : مراد قرآن است . « مَآ أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ » : مراد دیگر کتابهای صحیح آسمانی است . از قبیل : تورات و انجیل حقیقی . « وَ بِالآخِرَةِ . . . » : آخرت داخل در غیب متقدّم است و به خاطر اهمّیّت فراوان ذکر شده است .
آیه 5
متن آیه :
أُوْلَئِکَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
ترجمه :
این چنین کسانی ، هدایت و رهنمود خدای خویش را دریافت کرده و حتماً رستگارند .
توضیحات :
« الْمُفْلِحُونَ » : رستگاران . نجات‌یافتگان .
آیه 6
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ سَوَاءٌ عَلَیْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
بیگمان کفرپیشگان برایشان یکسان است چه آنان را بیم دهی و چه بیم ندهی ، ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« سَوَآءٌ » : یکسان . برابر . « أنذَرْتَ » : بیم دادی . ترساندی .
آیه 7
متن آیه :
خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عظِیمٌ
ترجمه :
خداوند دلها و گوشهایشان را مهر زده است ، و بر چشمانشان پرده‌ای است ، و عذاب بزرگی در انتظارشان است .
توضیحات :
« خَتَمَ » : مهر زده است . کنایه از عدم‌استعداد ایشان برای پذیرش ایمان و عدم درک آنان است ( نگا : جاثیه / 23 ، روم / 59 ) . « غِشَاوَةٌ » : پرده .
آیه 8
متن آیه :
وَمِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ آمَنَّا بِاللّهِ وَبِالْیَوْمِ الآخِرِ وَمَا هُم بِمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
در میان مردم دسته‌ای هستند که می‌گویند : ما به خدا و روز رستاخیز باور داریم . در صورتی که باور ندارند و جزو مؤمنان بشمار نمی‌آیند .
توضیحات :
« مِنَ النَّاسِ مَنْ . . . » : انسانها سه گروهند : مؤمنان و کافران و منافقان . از این آیه تا آخر آیه بیستم از گروه سوم صحبت می‌گردد .
آیه 9
متن آیه :
یُخَادِعُونَ اللّهَ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَمَا یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُم وَمَا یَشْعُرُونَ
ترجمه :
( اینان به نظرشان ) خدا و کسانی را گول می‌زنند که ایمان آورده‌اند ، در صورتی که جز خود را نمی‌فریبند ولی نمی‌فهمند .
توضیحات :
« یُخَادِعُونَ » : گول می‌زنند . فریب می‌دهند . از مصدر مُخادعه و خِداع ، به معنی اظهار خلاف آنچه در دل است برای فریب دیگران . « مَا یَخْدَعُونَ » : نمی‌فریبند . گول نمی‌زنند .
آیه 10
متن آیه :
فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضاً وَلَهُم عَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُوا یَکْذِبُونَ
ترجمه :
در دلهایشان بیماری ( حسودی و کینه‌توزی با مؤمنان ) است و خداوند ( نیز با یاری دادن و پیروز گرداندن حق ) بیماری ایشان را فزونی می‌بخشد ، و عذاب دردناکی ( در دنیا و آخرت ) به سبب دروغگوئی و انکارشان در انتظارشان می‌باشد .
توضیحات :
« مَرَضٌ » : مراد بیماری معنوی نفاق است . « فَزَادَهُمُ اللهُ مَرَضاً » : مراد از این بیماری ، بیماری حقد و کینه و اندوهی است که بیماری دل هستند ( نگا : توبه / 124 و 125 ) . « أَلِیمٌ » : دردناک .
آیه 11
متن آیه :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ قَالُواْ إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ
ترجمه :
هنگامی که بدیشان گفته شود : در زمین فساد و تباهی نکنید . گویند : ما اصلاحگرانی بیش نیستیم .
توضیحات :
« مُصْلِحُونَ » : اصلاحگران .
آیه 12
متن آیه :
أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَلَکِن لاَّ یَشْعُرُونَ
ترجمه :
هان ! ایشان بیگمان فسادکنندگان و تباهی‌پیشگانند ولیکن ( به سبب غرور و فریب‌خوردگی خود به فسادشان ) پی نمی‌برند .
توضیحات :
« أَلا » : هان !
آیه 13
متن آیه :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ آمِنُواْ کَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُواْ أَنُؤْمِنُ کَمَا آمَنَ السُّفَهَاء أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاء وَلَکِن لاَّ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
و هنگامی که بدانان گفته شود : ایمان بیاورید همان گونه که توده مردم ایمان آورده‌اند ، گویند : آیا همانند بی‌خردان ایمان بیاوریم ؟ هان ! ایشان بی‌خردانند ولیکن نمی‌دانند ( که نادانی و بی‌خردی منحصر بدیشان و محدود بدانان است ) .
توضیحات :
« السُّفَهَآءُ » : جمع سفیه ، بی‌خردان . نادانان . از مصدر سفاهت ، به معنی : جهالت و بی‌عقلی .
آیه 14
متن آیه :
وَإِذَا لَقُواْ الَّذِینَ آمَنُواْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْاْ إِلَى شَیَاطِینِهِمْ قَالُواْ إِنَّا مَعَکْمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ
ترجمه :
وقتی که ( منافقان ) با مؤمنان روبرو می‌گردند ، می‌گویند : ما هم ایمان آورده‌ایم . و هنگامی که با رؤسای شیطان‌صفت خود به خلوت می‌نشینند ، می‌گویند : ما با شمائیم و ( مؤمنان را ) مسخره می‌نمائیم .
توضیحات :
« لَقُوا » : برخورد کردند . ملاقات نمودند . « خَلَوْا » : خلوت کردند . به خلوت نشستند . اجتماع کردند . « إلی » : با . « شَیَاطِینِهِمْ » : با اهریمنان خود . مراد از شیاطین ، دوستان کفرپیشه و رؤسای شیطان صفت ایشان است . « مُسْتَهْزِءُونَ » : مسخره‌کنندگان . بازیچه قراردهندگان .
آیه 15
متن آیه :
اللّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَیَمُدُّهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ
ترجمه :
خداوند ایشان را مسخره می‌نماید و آنان را رها ساخته تا کورکورانه به سرکشی خویش ادامه دهند .
توضیحات :
« یَسْتَهْزِئُ » : مسخره می‌کند . مورد استهزاء قرار می‌دهد . در آیه‌های 14 و 15 ، صنعت مُشاکله به کار رفته است که اتّفاق در لفظ و اختلاف در معنی است . مثلاً در شعر زیر ، « ظلم » ، در مصرع اوّل ، به معنی ستم ، و در مصرع دوم ، به معنی پاداش به کار رفته است : کند گر بر تو ظلم از کین بداندیشتو هم آن ظلم کن بر وی میندیش « یَمُدُّهُمْ » : یاریشان می‌دهد . در اینجا به معنی : بدیشان مهلت و فرصت می‌دهد . « یَعْمَهُونَ » : سرگردان و حیران شوند . از ماده ( عمّه ) به معنی کوردلی و سرگشتگی .
آیه 16
متن آیه :
أُوْلَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرُوُاْ الضَّلاَلَةَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ
ترجمه :
اینان رهنمودهای ( پروردگار ) را به ( بهای ) گمراهی فروخته‌اند و چنین بازرگانی و معامله آنان سودی در بر ندارد ، و راه‌یافتگان ( طریق حق و حقیقت ) بشمار نمی‌آیند .
توضیحات :
« اشْتَرَوْا » : خریدند . در اینجا به معنی : عوض کردند . « مُهْتَدِینَ » : راه‌یافتگان . راهیابان . « اشْتَرَوُا الضَّلالَةَ بِالْهُدی » : گمراهی را برگزیده‌اند و هدایت را رها کرده‌اند .
آیه 17
متن آیه :
مَثَلُهُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ نَاراً فَلَمَّا أَضَاءتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَکَهُمْ فِی ظُلُمَاتٍ لاَّ یُبْصِرُونَ
ترجمه :
داستان اینان ، همانند داستان کسی است که آتشی را با کوشش فراوان بیفروزد ( تا خود و همراهانش از آن استفاده کنند ) و آن گاه که آتش دورو بر او را روشن گرداند ، پروردگار آتش آنان را خاموش و نابود نماید ، و ایشان را در انبوهی از تاریکیها رها سازد ، به گونه‌ای که چشمانشان ( چیزی ) نبیند .
توضیحات :
« مَثَلُهُمْ » : مثل ، به معنی صفت و وضع حال . « الَّذِی » : موصول است وصله آن ( اسْتَوْقَدَ ) و مفرد است . ولی پس از آن ضمیر ( هُمْ ) و فعل ( لا یُبْصِرُونَ ) ذکر می‌شود که جمع است ! علّت آن در بخش نخست آیه ، یک نفر ، و در بخش دوم آیه ، همان فرد همراه قوم و همراهانش مورد نظر است . به عبارت دیگر ، ( اسْتَوْقَدَ ) و ( مَا حَوْلَهُ ) به صورت مفرد ، سپس ( ذَهَبَ اللهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَکَهُمْ ) به صورت جمع آمده است . علّت آن ، این است که ( الَّذِی ) به منزله ( مَنْ ) گرفته شده و ضمیری که به ( مَنْ ) برمی‌گردد ، می‌تواند به صورت مفرد یا جمع باشد ( نگا : زمر / 33 ) . « اسْتَوْقَدَ » : برافروخت . تلاش کرد که آتش را شعله‌ور و زبانه‌کش سازد . « أَضَآءَتْ » : روشن کرد .
آیه 18
متن آیه :
صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لاَ یَرْجِعُونَ
ترجمه :
( آنان همچون ) کران و لالان و کورانند و ( به سوی حق و حقیقت ) راه بازگشت ندارند .
توضیحات :
« صُمٌّ » : جمع اَصَمّ ، کران . « بُکْمٌ » : جمع أبْکَم ، لالان . « عُمْیٌ » : جمع أَعْمی ، کوران .
آیه 19
متن آیه :
أَوْ کَصَیِّبٍ مِّنَ السَّمَاءِ فِیهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ یَجْعَلُونَ أَصْابِعَهُمْ فِی آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ واللّهُ مُحِیطٌ بِالْکافِرِینَ
ترجمه :
یا گوئی داستان آنان همچون داستان کسانی است که به باران توفنده‌ای گرفتار آمده باشند که از آسمان فرو ریزد ، و در آن ، انبوه تاریکیها و رعد و برق بوده باشد ، و از بیم مرگ انگشتان خود را در گوشهایشان فرو برند تا از صدای صاعقه در امان بمانند . ( نمی‌دانند که ) خدا از هر سو دور کافران را فرا گرفته است ( و هر وقت و هر جا بخواهد نابودشان می‌نماید ) .
توضیحات :
« صَیِّبٍ » : باران تند . رگبار باران . در عبارت « کَصَیِّبٍ » : مضاف حذف شده است ، و اصل آن چنین است : کَقَوْمِ أَصْحَابِ صَیِّبٍ . . . « السَّمَآءِ » : آسمان . مراد ابر آسمان است . « فِیهِ ظُلُمَاتٌ . . . » : مراد این است که همراه با تاریکیها و غیره است . « أَصَابِعَهُمْ » : اصابع جمع إصْبَع ، انگشتان . « ءَاذَانِهِمْ » : ءَاذَان جمع أُذُن ، گوشها .
آیه 20
متن آیه :
یَکَادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ کُلَّمَا أَضَاء لَهُم مَّشَوْاْ فِیهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قَامُواْ وَلَوْ شَاء اللّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ إِنَّ اللَّه عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
چنان است که گوئی آذرخش آسمان می‌‌‌خواهد ( نور ) چشمانشان را برباید . هرگاه که ( پیش پای ایشان را ) روشن می‌دارد ، به پیش می‌روند . و چون ( محیط ) ایشان تاریک شود ، برجای خود می‌مانند . و اگر خدا می‌خواست گوش و چشمان ایشان را از میان می‌برد . چه خدا بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« یَکَادُ » : نزدیک است . ماضی آن ( کَادَ ) است . صورت مثبت این فعل ، مفهوم جمله را منفی می‌سازد ( نگا : نور / 35 و 43 ) و صورت منفی این فعل ، مفهوم جمله را مثبت می‌نماید ( نگا : بقره / 71 ، نور / 40 ) . « یَخْطَفُ » : می‌رباید . « أَبْصَارَ » : چشمها ، دیدگان . « کُلَّمَا » : هر زمان ، وقتی که . « أَضَآءَ » : روشن گردید . روشن کرد . از مصدر ( إضَاءَة ) از افعال ذووجهین است . « أَظْلَمَ » : تاریک گردید . تیره شد . « قَامُوا » : توقّف کردند . ایستادند . « سَمْعِ » : نیروی شنوائی . در اینجا به معنی عضو شنوائی ، یعنی گوش است .
آیه 21
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ
ترجمه :
ای مردم ! خدای خود را بپرستید ، آن که شما را و کسانی را آفریده است که پیش از شما بوده‌اند ، تا ( خود را بدین وسیله پاک سازید و ) راه پرهیزگاری گیرید .
توضیحات :
« لَعَلَّ » : تا این که . شاید این که .
آیه 22
متن آیه :
الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الأَرْضَ فِرَاشاً وَالسَّمَاء بِنَاء وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَّکُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلّهِ أَندَاداً وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
خدای شما کسی است که زمین را برایتان بگسترد ( و آن را در خور اقامت و سکونت کرد ) و آسمان را ( با تمام اجرام و ستارگان ، بسان ) کاخی بیافرید و از آسمان آب فرو فرستاد و با آن ، انواع ( گیاهان و درختان و ) ثمرات را به وجود آورد تا روزی شما گردند . پس شرکاء و همانندهائی برای خدا به وجود نیاورید ، در حالی که شما ( از روی فطرت ) می‌دانید ( که چنین کاری درست نیست ) .
توضیحات :
« فِرَاشاً » : فرش . گستردنی . « أَندَاداً » : جمع نِدّ ، انبازها ، همتاها . همگونها .
آیه 23
متن آیه :
وَإِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءکُم مِّن دُونِ اللّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
اگر درباره آنچه بر بنده خود نازل کرده‌ایم ، دچار شکّ و دودلی هستید ، سوره‌ای همانند آن را بسازید ( و ارائه دهید ) و گواهان خود را بجز خدا ( که بر صدق قرآن گواهی می‌دهد ) فرا خوانید ( تا بر صدق چیزی که آورده‌اید و همسان قرآنش می‌دانید ، شهادت دهند ) اگر راستگو و درستکارید .
توضیحات :
« رَیْبَ » : شکّ و گمان . « عَبْدِنَا » : بنده ما که محمّد است . « شُهَدَآئَکُمْ » : شُهَدَآء جمع شهیدِ به معنی شاهِد است ، یعنی : گواهان . همدمان . کسانی که گواهی دهند که شما برحق هستید . « مِن دُونِ » : بجز . غیر از .
آیه 24
متن آیه :
فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ
ترجمه :
و اگر نتوانستید که چنین کنید - و هرگز نخواهید توانست - پس ( لازم است که با انجام کارهای نیکو و دوری از بدیها ) خود را از آتشی که ( بخشی از ) افروزینه آن انسان و سنگ ( اصنام ) است ، به دور دارید . آتشی که برای ( شکنجه ) کافران آماده گشته است .
توضیحات :
« وَقُودُ » ، هیمه آتش . افروزینه . « اُعِدَّتْ » : آماده شده است .
آیه 25
متن آیه :
وَبَشِّرِ الَّذِین آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ کُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقاً قَالُواْ هَذَا الَّذِی رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهاً وَلَهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِیهَا خَالِدُونَ
ترجمه :
مژده بده به کسانی که ایمان آورده‌اند و کردار نیکو انجام داده‌اند ، این که ایشان را است باغهای ( بهشتی ) که در زیر درختان آن رودها روان است . هرگاه بعضی از میوه‌های آنها بدیشان عطاء شود ، گویند : پیشتر این نصیبمان گشته بود ، و همسان آن را آورده‌اند . ( چه چنین میوه‌هائی در جنس و شکل یکی بوده ، ولی طعم و مزه جداگانه‌ای دارند ) . و در آنجا همسران پاک و بی‌عیبی داشته و در آنجا جاویدان خواهند ماند .
توضیحات :
« جَنَّاتٍ » : جمع جَنَّة ، باغها ، مراد بهشت است . « مِن قَبْلُ » : پیشتر ، در دنیا ، یا در بهشت . « مُتَشَابِهاً » : همانند و همگون در خوبی و مزه و زیبائی . حال ضمیر ( هِ ) است . « أَزْوَاجٌ » : همسران . « مُطَهَّرَةٌ » : پاکیزه از عیوب زنان دنیا ، از قبیل حیض و نِفاس . « خَالِدُونَ » : جاویدانان . سرمدیان .
آیه 26
متن آیه :
إِنَّ اللَّهَ لاَ یَسْتَحْیِی أَن یَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِینَ کَفَرُواْ فَیَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ کَثِیراً وَیَهْدِی بِهِ کَثِیراً وَمَا یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِینَ
ترجمه :
خداوند شرم ندارد از این که مثال بزند به ( کوچکترین موجودات ) ، پشّه‌ای یا کمتر از آن . کسانی که اهل ایمانند می‌دانند ( هدف از این تمثیل چیست و ) این صحیح و درست است و از جانب خدایشان می‌باشد . و امّا کسانی که راه کفر و انکار را برگزیده‌اند ، می‌گویند : خواست خدا از این مثل چیست ؟ ( باید بدانند ) خدا با بیان این نوع مثل ، بسیاری را سرگردان و ویلان می‌سازد ، و بسی را ( به سوی حق ) راهنمائی می‌نماید . و امّا خدا جز کجروان و منحرفان را با آن گمراه و حیران نمی‌گرداند .
توضیحات :
« لا یَسْتَحْیی » : شرم نمی‌کند . مراد این است که : ترک نمی‌کند و امتناع نمی‌ورزد . « مَثَلاً مَّا » : ما در آن زائد است و ( بَعُوضَةً ) بدل از « مَثَلاً » است . « بَعُوضَةً » : پشّه . « فَوْقَهَا » : بالاتر از آن . در معنی مراد کوچکی است . یعنی : کمتر و پائین‌تر از آن . « یُضِلُّ بِهِ . . . » : گمراه می‌سازد بدین مثل . مراد این است که قرآن همچون غذای پرچربی است ، برای شخص سالم مفید است و برای شخص بیمار مضرّ ( نگا : ابراهیم / 27 ، غافر / 34 ) .
آیه 27
متن آیه :
الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللَّهِ مِن بَعْدِ مِیثَاقِهِ وَیَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَیُفْسِدُونَ فِی الأَرْضِ أُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
ترجمه :
آن کسانی که پیمانی را که قبلاً با خدا ( به واسطه فطرت و عقل و پیغمبران ) محکم بسته‌اند ، می‌شکنند و آنچه را که خدا دستور داده است که گسیخته نشود ( از قبیل : صله رحم ، مودّت ، مهربانی ، رعایت حقوق انسانی ، و غیره ) آن را می‌گسلند ، و در روی زمین به فساد و تباهی دست می‌یازند ، اینان بیگمان زیانبارانند .
توضیحات :
« یَنقُضُونَ » : می‌شکنند . « عَهْدَ اللهِ » : پیمان خدا که در ( اعراف / 172 ) مذکور است . « مِیثَاقِ » : اسم آلت است ، به معنی : آنچه عهد و پیمان بدان بسته می‌شود . یا مصدر میمی است و به معنی : استوارکردن ، بستن . « خَاسِرُونَ » : زیانباران . زیانکاران .
آیه 28
متن آیه :
کَیْفَ تَکْفُرُونَ بِاللَّهِ وَکُنتُمْ أَمْوَاتاً فَأَحْیَاکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ
ترجمه :
( جای تعجّب است ) چگونه خدا را انکار و نسبت بدو کفر می‌ورزید ؟ در صورتی که ( نگاهی به چگونگی هستی خودتان و اوضاعی که دارید ، برای پی‌بردن به وجود خدا کافی است ) شما ( چیزهای بی‌جان و ) مردگانی بودید که خدا شما را بیافرید و جانتان بخشید . سپس شما را می‌میراند ، و بعد از آن زنده‌تان می‌گرداند . آن گاه به سوی او برگردانده می‌شوید .
توضیحات :
« کَیْفَ » : چگونه . « أَمْوَاتاً » : مردگان . مراد خاکی است که در آن حیات نیست . « أَحْیَاکُمْ » : زندگیتان بخشید . جان به پیکرتان دمید . مراد آفرینش انسان از خاک است . « ثُمَّ یُمِیتُکُمْ » : سپس شما را می‌میراند . مراد بعد از پایان عمر است . « ثُمَّ یُحْیِیکُمْ » : سپس شما را زنده می‌گرداند . مراد هنگام رستاخیز است .
آیه 29
متن آیه :
هُوَ الَّذِی خَلَقَ لَکُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
ترجمه :
خدا آن کسی است که همه موجودات و پدیده‌های روی زمین را برای شما آفرید ، آن گاه به آسمان پرداخت و از آن هفت آسمان منظّم ترتیب داد . خدا دانا و آشنا به هر چیزی است .
توضیحات :
« ثُمَّ » : سپس . این واژه در اینجا ترتیب زمانی را نمی‌رساند . همان گونه که در شعر زیر نیز چنین است : اِنَّ مَنْ سادَ ثُمَّ سادَ أَبُوهُ ثُمَّ قَدْ سادَ قَبْلَ ذلِکَ جَدُّهُ . . . مراد این است که : خداوند آسمانها و زمین را قبلاً به صورت گازهای پراکنده آفریده است و بعداً آسمانها را هفت تا نموده و زمین را به گونه‌ای که قابل زیست باشد در آورده است ( نگا : فصّلت / 11 ) . لذا تصوّر نشود زمین قبل از آسمانها پدید آمده باشد . « اسْتَوی » : اراده‌اش بر آن قرار گرفت . قصد کرد . « سَوّی » : آراسته و پیراسته کرد . متناسب و بجا آفرید ( نگا : ملک / 3 ) . « عَلِیمٌ » : بس آگاه .
آیه 30
متن آیه :
وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَنُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
زمانی ( را یادآوری کن ) که پروردگارت به فرشتگان گفت : من در زمین جانشینی بیافرینم ( تا به آبادانی زمین بپردازد و آن زیبانگاری و نوآوری را که برای زمین معیّن داشته‌ام به اتمام رساند و آن انسان است . فرشتگان دریافتند که انسان بنا به انگیزه‌های سرشتی زمینی‌اش فساد و تباهی برپا می‌دارد . پس برای دانستن نه اعتراض کردن از خدا پرسیدند که حکمت برتری دادن انسان بر ایشان برای امر جانشینی چیست و ) گفتند : آیا در زمین کسی را به وجود می‌آوری که فساد می‌کند و تباهی راه می‌اندازد و خونها خواهد ریخت ، و حال آن که ما ( پیوسته ) به حمد و ستایش و طاعت و عبادت تو مشغولیم ؟ گفت : من حقائقی را می‌دانم که شما نمی‌دانید .
توضیحات :
« إِذْ » : آن گاه را که . زمانی را که . مفعولٌ‌به فعل محذوفی مانند ( اُذْکُرْ ) است . « جَاعِلٌ » : سازنده . پدیدآورنده . « خَلِیفَةً » : جانشین . برخی واژه خلیفه را جانشین خدا معنی کرده‌اند ، که چندان چنگی به دل نمی‌زند ، و برخی آن را جانشین یکدیگر مردمان گرفته‌اند که سخنی مقبول و پسندیده است . « یَسْفِکُ » : خونریزی می‌کند . « الدِّمَآءَ » : جمع دَم ، خونها . « نُسَبِّحُ » : تسبیح می‌گوئیم . به پاکی می‌ستائیم . « نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ » : ستایشگرانه به تنزیه و پاکی تو می‌پردازیم . حرف باء در اینجا معنی حال را می‌رساند ( نگا : مائده / 61 ) . « نُقَدِّسُ » : به پاکی می‌ستائیم .
آیه 31
متن آیه :
وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلاَئِکَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِی بِأَسْمَاء هَؤُلاء إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
سپس به آدم نامهای ( اشیاء و خواصّ و اسرار چیزهائی را که نوع انسان از لحاظ پیشرفت مادی و معنوی آمادگی فراگیری آنها را داشت ، به دل او الهام کرد و بدو ) همه را آموخت . سپس آنها را به فرشتگان عرضه داشت و فرمود : اگر راست می‌گوئید ( و خود را برای امر جانشینی از انسان بایسته‌تر می‌بینید ) اسامی ( و خواصّ و اسرار ) اینها را برشمارید .
توضیحات :
« الأَسْمَآءَ » : نامها . در اینجا مراد نامیده‌ها است . « عَرَضَهُمْ » : آنها را نمود . ضمیر ( هُمْ ) به ( الأَسْمَآءَ ) برمی‌گردد . در اینجا چون منظور از اسماء ، مُسمَّیات است و در میان مُسمَّیات ، ذوی‌العقول نیز یافته می‌شود ، از راه تغلیب ، ضمیر ( هُم ) به کار رفته است . « أَنبِؤُنِی » : مرا باخبر کنید .
آیه 32
متن آیه :
قَالُواْ سُبْحَانَکَ لاَ عِلْمَ لَنَا إِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّکَ أَنتَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ
ترجمه :
فرشتگان گفتند : منزّهی تو ، ما چیزی جز آنچه به ما آموخته‌ای نمی‌دانیم ( و توانائی جانشینی را در زمین و استعداد اشتغال به امور مادی را نداریم و معترفیم که آدم موجودی شایسته‌تر از ما است و ) تو دانا و حکیمی .
توضیحات :
« سُبْحَانَکَ » : تو پاک و منزّهی . سُبْحانَ مصدر یا اسم مصدر است و مفعول مطلق است . « حَکِیم » : کسی که کارها را جز از روی حکمت نکند .
آیه 33
متن آیه :
قَالَ یَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَآئِهِمْ فَلَمَّا أَنبَأَهُمْ بِأَسْمَآئِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّکُمْ إِنِّی أَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ
ترجمه :
فرمود : ای آدم ! آنان را از نامها ( و خواصّ و اسرار این ) پدیده‌ها آگاه کن . هنگامی که آدم ( فرمان خدا را لبّیک گفت و ) فرشتگان را از ( خواصّ و اسرار اشیاء و ) پدیده‌ها آگاه کرد ، خداوند فرمود : به شما نگفتم که من غیب ( و راز ) آسمانها و زمین را می‌دانم و از آنچه شما آشکار می‌کنید یا پنهان می‌داشتید ، نیز آگاهم ؟
توضیحات :
« أَنبَأَ » : باخبر کرد . آگاه نمود . « تُبْدُونَ » : پدیدار می‌کنید . نمایان می‌سازید .
آیه 34
متن آیه :
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِکَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ إِلاَّ إِبْلِیسَ أَبَى وَاسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنَ الْکَافِرِینَ
ترجمه :
و هنگامی ( را یادآوری کن ) که به فرشتگان گفتیم : برای آدم سجده ( بزرگ‌داشت و خضوع ، نه عبادت و پرستش ) ببرید . همگی سجده بردند جز ابلیس که سر باز زد و تکبّر ورزید ، و ( به خاطر نافرمانی و تکبّر ) از زمره کافران شد .
توضیحات :
« أُسْجُدُوا ِلآدَمَ » : مراد این است که در برابر آدم خضوع کنید و در راه مصلحت او به کار بپردازید . « إبْلِیسَ » : اهریمن . « إِلاّ إِبْلِیسَ » : مگر اهریمن . استثناء منقطع است و ابلیس از جنس فرشتگان نیست و بلکه از زمره جنّیان است ( نگا : کهف / 50 ) . « أَبَیا » : خودداری کرد . سر باز زد . « اسْتَکْبَرَ » : سرکشی کرد . خویشتن را بزرگتر از آن دید .
آیه 35
متن آیه :
وَقُلْنَا یَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَکُلاَ مِنْهَا رَغَداً حَیْثُ شِئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الْظَّالِمِینَ
ترجمه :
و گفتیم : ای آدم ! تو با همسرت در بهشت سکونت کن و از ( نعمتهای فراوان و گوارای ) آن ، هرچه و هر کجا که می‌خواهید ، خوش و آسوده بخورید ولیکن نزدیک این درخت نشوید و از آن نخورید . چه ( اگر چنین کنید ) از ستمگران خواهید شد .
توضیحات :
« رَغَداً » : به وفور . به فراوانی . صفت مصدر محذوفی است که تقدیر آن چنین است : أَکلاً رَغَداً . یا حال بشمار است . « حَیْثُ » : هرجا . « شِئْتُمْ » : خواستید . « الشَّجَرَةَ » : درخت . نوع آن را خداوند روشن نفرموده است .
آیه 36
متن آیه :
فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا کَانَا فِیهِ وَقُلْنَا اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِینٍ
ترجمه :
امّا شیطان مُوجِب لغزش آنان شد و ایشان را از آنچه در آن بودند ( که بهشت بود ) خارج ساخت و ( در این هنگام ) به آنان گفتیم : همگی ( به زمین ) فرود آئید ، در حالی که بعضی دشمن بعضی خواهید بود ، و برای شما تا مدّتی در زمین جا و قرارگاه و فرایند و بهره‌گیری است .
توضیحات :
« أَزَلَّ » : لغزانید . دچار لغزش کرد . « إِهْبِطُوا » : فرود آئید . پائین افتید . مراد آدم و حوّاء و ابلیس است . « مُسْتَقَرٌّ » : جایگاه زندگی . قرارگاه . « مَتَاعٌ » : کالا . آنچه از آن بهره‌مند شوند . « حِینٍ » : زمان . روزگار . در اینجا مراد قیامت است .
آیه 37
متن آیه :
فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
سپس آدم از پروردگار خود کلماتی را دریافت داشت ( و با گفتن آنها توبه کرد ) و خداوند توبه او را پذیرفت . خداوند بسیار توبه‌پذیر و مهربان است .
توضیحات :
« تَلَقَّیا » : دریافت داشت . بیاموخت . « کَلِمَاتٍ » : سخنانی که در ( أعراف / 23 ) آمده است . « تَابَ عَلَیْهِ » : توبه‌اش را پذیرفت و او را بخشید . « التَوَّابُ » : بسیار توبه‌پذیر .
آیه 38
متن آیه :
قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِیعاً فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ
ترجمه :
گفتیم : همگی از آنجا ( به زمین ) فرود آئید و چنانچه هدایتی از طرف من برای شما آمد ( که حتماً هم خواهد آمد ) کسانی که از من پیروی کنند ، نه ترسی بر آنان خواهد بود و نه غمگین خواهند شد .
توضیحات :
« إِمَّا » : اگر که . مرکّب از ( إِنْ ) شرطیّه و ( مَا ) ی تأکید است که آن را مسلّطه نیز می‌نامند . « یَأْتِیَنَّ » : بیگمان می‌آید . « تَبِعَ » : پیروی کرد .
آیه 39
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَفَرواْ وَکَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا أُولَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ
ترجمه :
و کسانی که کافر شوند و آیه‌های ما را تکذیب کنند ( و نادیده گیرند ) اهل دوزخند و همیشه در آنجا خواهند ماند .
توضیحات :
« ءَایَاتِ » : آیه‌های خواندنیِ کتابهای آسمانی ، و نشانه‌های دیدنیِ کتاب جهانی .
آیه 40
متن آیه :
یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُواْ نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَوْفُواْ بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَإِیَّایَ فَارْهَبُونِ
ترجمه :
ای بنی‌اسرائیل ! به یاد آورید نعمتی را که بر شما ارزانی داشته‌ام ( با اندیشیدن درباره آن و ادای شکر لازم ) ، و به پیمان من ( که ایمان و کردار نیک و باور به پیغمبرانی است که بعد از موسی آمده‌اند ) وفا کنید تا به پیمان شما ( که پاداش نیکو و بهشت برین است ) وفا کنم ، و تنها از من بترسید ( نه از کس دیگری ) .
توضیحات :
« بَنِی‌إِسْرَآئِیلَ » : پسران اسرائیل . اسرائیل لقب یعقوب است . « أَوْفُوا » : به تمام و کمال وفا کنید . « أُوفِ » : وفا می‌کنم . « إِیَّایَ » : از من . « إرْهَبُونِ » : از من بترسید . یاء ضمیر حذف شده و در اصل ( إرْهَبُونِی ) است .
آیه 41
متن آیه :
وَآمِنُواْ بِمَا أَنزَلْتُ مُصَدِّقاً لِّمَا مَعَکُمْ وَلاَ تَکُونُواْ أَوَّلَ کَافِرٍ بِهِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآیَاتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَإِیَّایَ فَاتَّقُونِ
ترجمه :
و ایمان آورید به آنچه فرو فرستاده‌ام ( که قرآن است ) و تصدیق کننده چیزی است که در پیش شما است ( و آن کتابهای آسمانی و توحید و عبادت خدا و دادگری در میان مردم است ) ، و نخستین کافران به آن نباشید ( به جای این که نخستین مؤمنان به آن باشید ) ، و آیه‌های مرا به بهای ناچیز مفروشید ( و آنها را پشت گوش نیندازید ، تا در برابر آن ، بهای ناچیز دنیا را دریافت دارید ) و تنها از من بترسید ( و راه مرا در پیش گیرید و از عذاب من بپرهیزید ) .
توضیحات :
« مَآ أَنزَلْتُ » : آنچه فرستاده‌ام . مراد قرآن است . « مُصَدِّقاً » : تصدیق کننده . حال ( مَا ) یا ضمیر ( هُ ) محذوف بعد از فعل ( أَنْزَلْتُ ) است ( نگا : آلعمران / 53 ) . « لا تَشْتَرُوا » : مفروشید . مراد این است که عوض نکنید . « ثَمَناً » : پول . بها .
آیه 42
متن آیه :
وَلاَ تَلْبِسُواْ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَکْتُمُواْ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
و حق را ( که از جانب خدا فرو فرستاده شده است ) با باطل ( که خودتان آن را به هم بافته‌اید ) نیامیزید ، و حق را ( که از جمله آن صدق محمّد است ) پنهان نکنید . و حال آن که می‌دانید ( پیغمبری او ، راست است ) .
توضیحات :
« لا تَلْبِسُوا » : آمیخته نکنید . می‌آمیزید ( نگا : بقره / 79 ، آلعمران / 78 ) . « تَکْتُمُوا » : این فعل عطف بر ( لا تَلْبِسُوا ) و مجزوم است . « وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ » : حال آن که می‌دانید . واو آن ، حالیّه است .
آیه 43
متن آیه :
وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَارْکَعُواْ مَعَ الرَّاکِعِینَ
ترجمه :
و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و با نمازگزاران ( به صورت جماعت ) نماز بخوانید .
توضیحات :
« أَقِیمُوا » : برپای دارید . چنان که باید بخوانید . « إرْکَعُوا » : به رکوع روید . به رکوع و سجود روید . فروتنانه کرنش برید و خم شوید . « الرَّاکِعِینَ » : به رکوع‌روندگان . متواضعان . « إرْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعِینَ » : به همراه خاشعان در برابر اوامر خدا خشوع کنید ( نگا : مائده / 55 ) .
آیه 44
متن آیه :
أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَکُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْکِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ
ترجمه :
آیا مردم را به نیکوکاری فرمان می‌دهید ( و از ایشان می‌خواهید که بیشتر به طاعت و نیکیها بپردازند و از گناهان دست بردارند ) و خود را فراموش می‌کنید ( و به آنچه به دیگران می‌گوئید ، خودتان عمل نمی‌کنید ؟ ) در حالی که شما کتاب می‌خوانید ( و تورات را در اختیار دارید و در آن تهدید خدا را درباره آن که کردارش مخالف گفتار است ، مطالعه می‌کنید ؟ ) . آیا نمی‌فهمید ( و عقل ندارید تا شما را از این کردار زشت بازدارد ؟ ) .
توضیحات :
« الْبِرِّ » : خیر و خوبی . هر آنچه در آن خوبی باشد ( نگا : بقره / 177 ) . « تَنسَوْنَ » : فراموش می‌کنید . « لا تَعْقِلوُنَ » : نمی‌فهمید ( نگا : بقره / 73 ، عنکبوت / 43 ) .
آیه 45
متن آیه :
وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِینَ
ترجمه :
و از شکیبائی ( و واداشتن نفس بر آنچه دوست ندارد ، از جمله روزه ) و نماز ( که دل را پاکیزه و انسان را از گناهان و پلیدیها به دور می‌دارد ) یاری جوئید ، و نماز سخت دشوار و گران است مگر برای فروتنان ( دوستدار طاعت و عبادت ) .
توضیحات :
« اسْتَعِینُوا » : یاری بجوئید . مدد بطلبید . « إنَّهَا » : این که آن . مرجع ضمیر ( هَا ) واژه ( الْصَّلاةِ ) است . « کَبِیرَةٌ » : سخت . سنگین .
آیه 46
متن آیه :
الَّذِینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلاَقُوا رَبِّهِمْ وَأَنَّهُمْ إِلَیْهِ رَاجِعُونَ
ترجمه :
آن کسانی که به یقین می‌دانند خدای خویش را ( پس از دوباره زنده شدن ) ملاقات خواهند کرد ، و این که ایشان به سوی او باز خواهند گشت ( تا حساب و کتاب پس بدهند و پاداش و پادافره خود را دریافت دارند ) .
توضیحات :
« یَظُنُّونَ » : گمان می‌برند . در اینجا به معنی یقین دارند ( نگا : بقره / 249 ، حاقّه / 20 ) . « مُلاقُوا » : ملاقات‌کنندگان .
آیه 47
متن آیه :
یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُواْ نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ
ترجمه :
ای بنی‌اسرائیل ! به یاد آورید نعمت مرا که بر شما ارزانی داشتم ، و این که من شما را ( از نظر نعمتهای گوناگون ) بر جهانیان برتری دادم .
توضیحات :
« فَضَّلْتُکُمْ » : فضیلت و نعمت افزونتان بخشیدم . در اینجا تفضیل پدران به حساب پسران گرفته شده است ؛ زیرا که افتخار آباء مایه افتخار ابناء است . امّا افتخار آباء یهودیان در تمسّک به فضائل و ترک رذائل و استقامت بر راستای خداشناسی بوده است . اگر ابناء یهودیان نیز چنین باشند ، استحقاق تفضیل را دارند . ولی در صورت انحراف از راه خدا و ترک روش انبیاء ، هر کس دیگری می‌تواند بالاتر و برتر از ایشان باشد . « الْعَالَمِینَ » : جهانیان . مراد اهل زمان معاصر پدرانشان است . چه آنان اهل کتاب بوده و پیغمبران زیادی از میانشان برانگیخته شده بودند ، و همسایگانشان بت‌پرست بوده و در کفر و ضلالت بسر می‌بردند .
آیه 48
متن آیه :
وَاتَّقُواْ یَوْماً لاَّ تَجْزِی نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَیْئاً وَلاَ یُقْبَلُ مِنْهَا شَفَاعَةٌ وَلاَ یُؤْخَذُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلاَ هُمْ یُنصَرُونَ
ترجمه :
و بترسید از روزی که ( در آن به حساب همگان رسیدگی می‌شود و ) از دست کسی برای کس دیگری ، چیزی ساخته نیست ، و از او میانجیگری پذیرفته نمی‌گردد ، و از کسی بلاگردان و جایگزین قبول نمی‌شود ، و کسی به یاری کسی برنمی‌خیزد و همدیگر را نمی‌توانند کمک کنند .
توضیحات :
« یَوْماً » : روزی . مفعولٌ‌به فعل ( إِتَّقُوا ) است . « لا تَجْزِی . . . عَنْ » : بر عهده نمی‌گیرد و به جای او اداء نمی‌کند ( نگا : بقره / 123 ) . « شَفَاعَةٌ » : میانجیگری . « عَدْلٌ » : فدیه . بدل . تاوان . همتا . قیمت .
آیه 49
متن آیه :
وَإِذْ نَجَّیْنَاکُم مِّنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوَءَ الْعَذَابِ یُذَبِّحُونَ أَبْنَاءکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءکُمْ وَفِی ذَلِکُم بَلاءٌ مِّن رَّبِّکُمْ عَظِیمٌ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که شما را از دست فرعون و فرعونیان رها ساختیم ، آنان که بدترین شکنجه‌ها را به شما می‌رسانیدند . پسرانتان را سر می‌بریدند ( از ترس این که نکند کسی از میان آنان برخیزد و سلطنت و قدرت را از دست فرعون خارج سازد ) و زنانتان را زنده می‌گذاشتند ( تا به خدمت آنان کمر بندند ) ، و در این ( شکنجه و تهدید به نابودی ) آزمایش بزرگی از جانب خدا ، برایتان بود .
توضیحات :
« نَجَّیْنَا » : رهانیدیم . « یَسُومُونَکُمْ » : بر سرتان می‌آورند . به شما می‌رسانند . برایتان می‌خواهند . « یَسْتَحْیُونَ » : زنده باقی می‌گذارند . « بَلآءٌ » : آزمایش . آزمون ( نگا : اعراف / 168 ، أنبیاء / 35 ) .
آیه 50
متن آیه :
وَإِذْ فَرَقْنَا بِکُمُ الْبَحْرَ فَأَنجَیْنَاکُمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که به خاطر شما و برای شما دریا را از هم شکافتیم ( و میان آب آن ، فاصله انداختیم تا از آنجا عبور کنید ) و شما را رهانیدیم و خاندان فرعون را ( در جلو دیدگانتان ) غرق کردیم و شما می‌نگریستید ( و می‌دیدید که بعد از بیرون رفتنتان ، دریا چگونه بر آنان بهم می‌آید ) .
توضیحات :
« فَرَقْنَا » : فاصله انداختیم . از هم شکافتیم . « بِکُمْ » : برای شما و به خاطر شما . حرف باء در آن به منزله لام تعلیل است .
آیه 51
متن آیه :
وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که با موسی چهل شب ( و روز ) وعده گذاشتیم ( که به مناجات پردازد . هنگامی که به میعادگاه رفت و راز و نیاز به پایان رسید ، و برگشت ، دید که منحرف گشته‌اید و ) پس از او گوساله‌پرستی پیش گرفته‌اید ، ( گوساله‌ای که سامری آن را ساخته بود و معبودتان کرده بود ) و بر خود ستمگر شده‌اید ( چون برای خدا شریک و انباز ساخته‌اید ) .
توضیحات :
« وَاعَدْنَا » : وعده دادیم . « اِتَّخَذْتُمْ » : گرفتید . این فعل گاهی به دو مفعول نیاز دارد و گاهی به یکی اکتفاء می‌کند . در اینجا مفعول دوم محذوف است که ( إِلهاً ) یا ( مَعْبُوداً ) است . تقدیر چنین است : إِتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ إِلهاً . « الْعِجْلَ » : گوساله .
آیه 52
متن آیه :
ثُمَّ عَفَوْنَا عَنکُمِ مِّن بَعْدِ ذَلِکَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ
ترجمه :
سپس از شما در گذشتیم و بعد از آن ( توبه کردید و شما را آمرزیدیم ) شاید سپاسگزاری کنید ( و در برابر عفو و فضل خدا ، تنها به عبادت او بپردازید ) .
توضیحات :
« عَفَوْنا » : عفو کردیم . گذشت نمودیم .
آیه 53
متن آیه :
وَإِذْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که به موسی کتاب ( تورات ) عطاء کردیم که جدائی‌انداز ( حق و باطل ، و حلال و حرام ) است ، تا این که راه یابید ( به نور آن ، و با اندیشه ژرف ، هدایت را از ضلالت باز شناسید ) .
توضیحات :
« ءَاتَیْنَا » : دادیم . « الْکِتَابَ » : مراد تورات است . « الْفُرْقَانَ » : جداکننده حق از باطل ، و حلال از حرام . مصدر ثلاثی مجرّد است و در معنی اسم فاعل ، یعنی : فارق به کار رفته است . فرقان صفت ( الْکِتَابَ ) است . یعنی عطف صفت بر موصوف شده است . شاید هم مراد از فرقان معجزاتی است که جداسازنده ادّعای راستین از ادّعای دروغین است . یا این که مراد شرعی است که جداکننده حلال از حرام است . در این صورت ، عطف ( الْفُرْقَانَ ) بر ( الْکِتَابَ ) از قبیل عطف خاصّ بر عام است .
آیه 54
متن آیه :
وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ إِنَّکُمْ ظَلَمْتُمْ أَنفُسَکُمْ بِاتِّخَاذِکُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُواْ إِلَى بَارِئِکُمْ فَاقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ عِندَ بَارِئِکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که موسی به قوم خود گفت : ای قوم من ! شما با پرستیدن گوساله ، بر خود ستم کرده‌اید ، پس به سوی آفریدگار خویش برگردید و توبه کنید . بدین گونه که نفس ( سرکش ) خود را بکشید ( و جان تازه و پاکی را به کالبد خویش بدمید ) و این در پیشگاه آفریدگارتان برای شما بهتر است . ( و چون چنین کردید ، لطف خدا شما را در برگرفت ) و توبه شما را پذیرفت . چه او بسیار توبه‌پذیر و مهربان است .
توضیحات :
« بَارِئ » : آفریننده . هستی‌بخش . « أُقْتُلُوا أَنفُسَکُمْ » : نفسهای خود را با زدودن شهوات مهار کنید و آنها را پاکیزه دارید . بیگناهان شما ، گناهکاران شما را بکشند .
آیه 55
متن آیه :
وَإِذْ قُلْتُمْ یَا مُوسَى لَن نُّؤْمِنَ لَکَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْکُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که گفتید : ای موسی ! هرگز به تو ایمان نخواهیم آورد ، مگر آن که خدا را آشکارا ببینیم . پس صاعقه آسمانی شما را فرا گرفت ، در حالی که می‌دیدید ( که به سبب سرکشی و درخواست ناروا ، به چه مصیبت بزرگی دچار آمده‌اید ) .
توضیحات :
« جَهْرَةً » : آشکارا . عیان . جَهْرَةً صفت مصدر محذوفی است و تقدیر آن چنین است : حَتّى نَرَى اللهَ رُؤْیَةً جَهْرَةً .
آیه 56
متن آیه :
ثُمَّ بَعَثْنَاکُم مِّن بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ
ترجمه :
سپس بعد از مرگِ ( نفس سرکش ) ، شما را برانگیختیم و ( بیداری بخشیدیم ) تا این که سپاسگزاری کنید .
توضیحات :
« بَعَثْنَاکُمْ » : شما را بیدار و هوشیار کردیم . شما را زنده کردیم . « مَوْتِ » : غفلت و جهالت . مرگ .
آیه 57
متن آیه :
وَظَلَّلْنَا عَلَیْکُمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَیْکُمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى کُلُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَکِن کَانُواْ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ
ترجمه :
و ( از جمله نیکیهائی که در حق شما روا داشتیم ، این که ) ابر را چون سایه‌بانی ، بالای سرتان نگاه داشتیم و برای شما ترنجبین و بلدرچین فرستادیم ( و گفتیم : ) از چیزهای پاکی بخورید که روزی شما کرده‌ایم . ( ولی ایشان کفران نعمت کردند و ناسپاسی ورزیدند ) و بر ما ستم نکردند ، بلکه بر خود ستم نمودند .
توضیحات :
« ظَلَّلْنَا » : سایه‌بان کردیم . « الْغَمَامَ » : ابر . « الْمَنَّ » : ترنجبین . گزنگبین . « الْسَّلْوَیا » : پرنده بلدرچین . سُمانی .
آیه 58
متن آیه :
وَإِذْ قُلْنَا ادْخُلُواْ هَذِهِ الْقَرْیَةَ فَکُلُواْ مِنْهَا حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَداً وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّداً وَقُولُواْ حِطَّةٌ نَّغْفِرْ لَکُمْ خَطَایَاکُمْ وَسَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که گفتیم : به این شهر ( بزرگی که پیغمبرتان موسی برایتان نام برده است ) وارد شوید و هرگونه که می‌خواهید و هر چه که لازم دارید فراوان و آسوده بخورید و از دروازه ( آن شهر ) با خشوع و خضوع وارد شوید و بگوئید : خدایا ! از گناهان ما درگذر ، تا گناهان شما را بیامرزیم . ما به نیکوکاران ( از عفو و مغفرت ) فزونتر می‌بخشیم .
توضیحات :
« الْقَرْیَةَ » : شهر . برخی آن را بیت‌المقدّس ، و برخی اریحا می‌دانند . ولی قرآن نام شهر را مشخص نفرموده است . « حَیْثُ » : هرگونه . هرجا . « رَغَداً » : فراوان . گوارا و پاکیزه . حال مصدر محذوفی است که تقدیر آن چنین است : أَکْلاً رَغَداً . « سُجَّداً » : فروتنانه . جمع ساجِد ، حال ضمیر ( و ) در ( أُدْخُلُوا ) است . « حِطَّةٌ » : زدودن . برطرف‌کردن . مرفوع است چون خبر مبتدای محذوف است . تقدیر چنین است : مَسْألَتُناحِطَّةٌ . یعنی : درخواست ما اسقاط خطایا و زدودن گناهان است .
آیه 59
متن آیه :
فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ قَوْلاً غَیْرَ الَّذِی قِیلَ لَهُمْ فَأَنزَلْنَا عَلَى الَّذِینَ ظَلَمُواْ رِجْزاً مِّنَ السَّمَاء بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ
ترجمه :
سپس ستمگران ( از فرمان خدایشان سرپیچی کردند ) و گفتاری را که به آنان گفته بودیم دیگر کردند و دیگرگون گفتند . پس در برابر سرپیچی و تمرّدشان ، از آسمان بر آنان عذابی نازل کردیم .
توضیحات :
« غَیْرَ » : منصوب به نزع خافض است . یا این که مفعول دوم فعل ( بَدَّلَ ) است . « رِجْزاً » : عذاب . عقوبت . « بِمَا » : بدان سبب که .
آیه 60
متن آیه :
وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاکَ الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ کُلُواْ وَاشْرَبُواْ مِن رِّزْقِ اللَّهِ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِی الأَرْضِ مُفْسِدِینَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) هنگامی را که موسی برای قوم خود طلب آب کرد ( وقتی که در بیابان ، تشنگی بر همگان چیره شده بود ) . پس گفتیم : عصای خویش را بر سنگ بزن . آن گاه دوازده چشمه از سنگ جوشیدن گرفت . هر تیره‌ای از مردم ، آبشخور خود را دانست ( و بدیشان گفتم : ) از روزی خدا بخورید و بنوشید و تباهکارانه در زمین به لاف و گزاف و تجاوز و تعدّی نپردازید .
توضیحات :
« إِسْتَسْقَیا » : آب خواست . « عَیْناً » : چشمه . « أُنَاسٍ » : مردم . « مَشْرَبَ » : آبشخور . « لا تَعْثَوْا » : تباهی نکنید . در فساد زیاده‌روی نکنید . « مُفْسِدِینَ » : فسادپیشگان . تباهکاران . حال مؤکّده ضمیر ( و ) در ( لا تَعْثَوْا ) است . « لا تَعْثَوْا فِی الأَرْضِ مُفْسِدِینَ » : منظور نهی از غوطه‌ور شدن در فساد است ، والاّ هر فسادی ناپسند است . همان گونه که هر ربائی حرام و زشت است ، ولی به همین شیوه خداوند فرموده است : لا تَأْکُلُوا الرِّبَآ أَضْعَافاً مُّضَاعَفَةً .
آیه 61
متن آیه :
وَإِذْ قُلْتُمْ یَا مُوسَى لَن نَّصْبِرَ عَلَىَ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَقِثَّآئِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِی هُوَ أَدْنَى بِالَّذِی هُوَ خَیْرٌ اهْبِطُواْ مِصْراً فَإِنَّ لَکُم مَّا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْکَنَةُ وَبَآؤُوْاْ بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَانُواْ یَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَیَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِّ ذَلِکَ بِمَا عَصَواْ وَّکَانُواْ یَعْتَدُونَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که گفتید : ای موسی ! ما بر یک خوراک ( ترنجبین و بلدرچین ) شکیبائی نداریم . از خدای خود بخواه که برای ما آنچه را زمین از سبزی و خیار و گندم و سیر و عدس و پیاز می‌رویاند ، بیرون آورد . موسی گفت : آیا برآنید که چیز پست‌تر را جانشین چیز بهتر سازید ؟ پس ( از سرزمین سیناء ) به شهری ( از شهرها ) فرود آیید که در آنجا آنچه را خواسته‌اید خواهید یافت ، و ( به سبب این غرور و سرمستی و سرکشی ) گرفتار خواری و تنگدستی شدند و در خور خشم خدا گردیدند . این هم بدان علّت بود که به آیات خدا بی‌باور شدند و پیغمبران را بدون سبب و تنها به انگیزه مخالفت با حق می‌کشتند . این ( تکفیر آیات و کشتن پیامبران ، بر اثر تکرار گناهان و غرق شدن در معاصی بود که بدیشان جرأت داده بود که ) سرکشی کنند و به تجاوز و تعدّی دست یازند .
توضیحات :
« أُدْعُ » : فراخوان . « بَقْلِ » : سبزیجات . از قبیل : نعناع و کرفس و تره . « قِثَّآء » : خیار . خیار چنبر . « فُوم » : سیر . « بَصَل » : پیاز . « أَدْنَیا » : ناچیز . « خَیْرٌ » : خوب . « مِصْراً » : شهری . « الْمَسْکَنَةُ » : خواری و بیچارگی . « بَآءُوا » : برگشتند . « بَآءُوا بِغَضَبٍ مِّنَ اللهِ » : خشم خدا را با خود آوردند . مورد خشم خدا قرار گرفتند . « عَصَوْا » : سرپیچی کردند .
آیه 62
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَادُواْ وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِینَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ
ترجمه :
کسانی که ایمان داشتند ( پیش از این به پیغمبران ، و آنان که به محمّد باور دارند ) و یهودیان ، و مسیحیان ، و ستاره‌پرستان و فرشته‌پرستان ، هر که به خدا و روز قیامت ایمان داشته و کردار نیک انجام داده باشد ، چنین افرادی پاداششان در پیشگاه خدا محفوظ بوده و ترسی بر آنان نیست و غم و اندوهی بدیشان دست نخواهد داد .
توضیحات :
« الَّذِینَ هَادُوا » : کسانی که یهودی شده‌اند . مراد یهودیان و پیروان موسی است . « النَّصَارَیا » : مسیحیان . « الصَّابِئِینَ » : ستاره‌پرستان . خورشیدپرستان . آنان که از هر دین و آئینی قسمتی را برگرفته‌اند . این آیه بیانگر رستگاری همه این گروهها نیست . بلکه می‌رساند که ایمان در انحصار نژاد و گروه خاصّی نمی‌باشد . هر که دین اسلام را بپذیرد و اوامر و نواهی آن را مراعات دارد ، اهل نجات است ( نگا : نساء / 150 و 151 ، أنفال / 38 ، بیّنه / 6 ) . پس از بعثت رسول اکرم ( ص ) انسانها را می‌توان به چهار گروه تقسیم کرد . سه گروه اهل نجات و رستگاری هستند ، و آنان عبارتند از : 1 - کسانی که در گوشه و کنار جهان زندگی می‌کنند و اصلاً بدانان ندای دعوت اسلام نمی‌رسد . 2 - کسانی که بدانان ندای دعوت اسلام می‌رسد ولی به صورت ناقص و غیرقانع کننده ، و خودشان هم اهل تحقیق و پژوهش نیستند . 3 - کسانی که ندای دعوت اسلام بدیشان می‌رسد و آن را می‌پذیرند و در پندار و گفتار و کردار برابر قوانین اسلام زندگی را سپری می‌کنند . گروه چهارم که نجات پیدا نمی‌کنند و به دوزخ درمی‌افتند کسانیند که ندای دعوت اسلام را می‌شنوند و قانع هم می‌گردند ولی حاضر به پذیرش اسلام نمی‌شوند . . .
آیه 63
متن آیه :
وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَکُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَیْنَاکُم بِقُوَّةٍ وَاذْکُرُواْ مَا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن زمان را که از شما پیمان گرفتیم ( که بدانچه در تورات است ، عمل کنید ) و کوه طور را بالای سرتان نگاه داشتیم ( و به شما گفتیم : ) محکم برگیرید آنچه را به شما داده‌ایم ( که تورات است ) و در عمل بدان جدّی باشید و آنچه را در آن است بررسی کنید و در مدّنظر گیرید تا پرهیزگار شوید ( و خویشتن را با مواظبت احکام و دستورات آن ، از عذاب به دور دارید ) .
توضیحات :
« رَفَعْنَا » : بلند کردیم . « الطُّورَ » : اسم کوهی است که موسی بالای آن با خدا مناجات کرد . « خُذُوا مَا . . . . » : در اینجا حذف قول شده است ، و تقدیر چنین است : قُلْنَا لَهُمْ خُذُوا مَا . . . ، این شیوه در کلام عرب فراوان است ( نگا : زمر / 3 ، فرقان / 41 ) .
آیه 64
متن آیه :
ثُمَّ تَوَلَّیْتُم مِّن بَعْدِ ذَلِکَ فَلَوْلاَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ لَکُنتُم مِّنَ الْخَاسِرِینَ
ترجمه :
سپس شما ، بعد از همه اینها ، ( از طاعت و عبادت ) روگردان شدید ، و اگر لطف خدا و رحمت او شامل شما نمی‌شد ( و به شما مهلت نمی‌داد و عذاب را به تأخیر نمی‌انداخت ) جزو زیانباران می‌بودید .
توضیحات :
« تَوَلَّیْتُمْ » : روی گرداندید . پشت کردید .
آیه 65
متن آیه :
وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِینَ اعْتَدَواْ مِنکُمْ فِی السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِینَ
ترجمه :
شما بیگمان دانسته‌اید ( خبر و سرگذشت ) آنان را که از شما در روز شنبه ( از حدود الهی ) تجاوز کردند . پس بدیشان گفتیم : به بوزینگان رانده شده تبدیل شوید .
توضیحات :
« إعْتَدَوْا » : تجاوز کردند . « السَّبْتِ » : شنبه . « قِرَدَةً » : جمع قِرْد ، میمونها . بوزینه‌ها . « خَاسِئِینَ » : رانده‌شدگان و مطرودان بسان سگان . خدا متجاوزین را از رحمت خود به دور داشت و آنان را خوار و پست نمود ، به گونه‌ای که مردم از همنشینی ایشان گریزان شدند و آنان را همچون بوزینگان از اجتماع انسانی خود طرد کردند .
آیه 66
متن آیه :
فَجَعَلْنَاهَا نَکَالاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِینَ
ترجمه :
پس آن ( عقوبت ) را عبرتی برای معاصران واقعه و آیندگان کردیم ، و پندی برای پرهیزگاران نمودیم .
توضیحات :
« جَعَلْنَاهَا » : آن را گرداندیم ، مرجع ضمیر ( هَا ) حال ، کَیْنُونَة ، صَیْرُورَة ، مَسْخَة ، و یا قِرَدَة است . « نَکَالاً » : عبرت . پند و اندرز . « مَا بَیْنَ یَدَیْهَا » : مراد معاصران ایشان است . « مَا خَلْفَهَا » : مراد آیندگان است .
آیه 67
متن آیه :
وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَذْبَحُواْ بَقَرَةً قَالُواْ أَتَتَّخِذُنَا هُزُواً قَالَ أَعُوذُ بِاللّهِ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْجَاهِلِینَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن هنگامی را که موسی به قوم خود ( که در میانشان قتلی رخ داده بود و قاتل شناخته نمی‌شد ) گفت : خدا به شما دستور می‌دهد که گاوی را سر ببرید ( تا کلید شناخت قتل شود . ولی ایشان این کار را عجیب پنداشتند و ) گفتند : آیا ما را مسخره می‌کنی ؟ گفت : به خدا پناه می‌برم از این که جزو نادانان باشم ( و مردم را ریشخند نمایم و به مسخره گیرم ) .
توضیحات :
« بَقَرَةً » : گاو . بقرة ، واحد بَقَر است که اسم جنس است ( نگا : بقره / 70 ) . « هُزُواً » : سخریّه . بازیچه . مصدر و به معنی اسم مفعول ، یعنی مَهْزُوءً است . مانند خَلْق به معنی مَخْلُوق ( نگا : لقمان / 11 ) و صَیْد به معنی مَصید ( نگا : مائده / 94 و 95 ) .
آیه 68
متن آیه :
قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لّنَا مَا هِیَ قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لاَّ فَارِضٌ وَلاَ بِکْرٌ عَوَانٌ بَیْنَ ذَلِکَ فَافْعَلُواْ مَا تُؤْمَرونَ
ترجمه :
گفتند : از خدای خود بخواه که برایمان روشن کند چه گاوی ( مورد نظر ) است ؟ گفت : ( پروردگار جهانیان به من خبر داده و ) می‌گوید : آن ، گاوی است نه پیر و نه جوان ، بلکه میانه‌سالی است میان این دو . پس آنچه به شما فرمان داده شده است انجام دهید .
توضیحات :
« فَارِضٌ » : پیر . کهنسال . سالخورده . « بِکْرٌ » : خُردسال . نورسیده . « عَوَانٌ » : میانه‌سال . وسط . « بَیْنَ ذلِکَ » : میان آن چیزی که ذکر شد .
آیه 69
متن آیه :
قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لَّنَا مَا لَوْنُهَا قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاء فَاقِعٌ لَّوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِینَ
ترجمه :
گفتند : از خدای خود بخواه که برایمان بیان دارد ، رنگ آن چگونه است ؟ گفت : ( پروردگار جهانیان به من خبر داده و ) می‌گوید : آن گاو ، گاو زرد پررنگی است که نگاه کنندگان ( بدو ) را شادمانی می‌بخشد .
توضیحات :
« صَفْرَآءُ » : زردرنگ . « فَاقِعٌ » . خوشرنگ . « لَوْنُ » : رنگ . مرفوع است چون فاعل ( فَاقِعٌ ) است . « تَسُرُّ » : شاد می‌کند . مسرور می‌سازد .
آیه 70
متن آیه :
قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لَّنَا مَا هِیَ إِنَّ البَقَرَ تَشَابَهَ عَلَیْنَا وَإِنَّا إِن شَاء اللَّهُ لَمُهْتَدُونَ
ترجمه :
گفتند : خدایت را برایمان فراخوان تا بر ما روشن کند چگونه گاوی است . به راستی این گاو بر ما مشتبه است ( و ناشناخته مانده است ) و ما اگر خدا خواسته باشد راه خواهیم برد ( به سوی گاوی که باید سر ببریم و آن را خواهیم شناخت ) .
توضیحات :
« تَشَابَهَ » : مشتبه شده است . همگون شده و بهم آمیخته است .
آیه 71
متن آیه :
قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لاَّ ذَلُولٌ تُثِیرُ الأَرْضَ وَلاَ تَسْقِی الْحَرْثَ مُسَلَّمَةٌ لاَّ شِیَةَ فِیهَا قَالُواْ الآنَ جِئْتَ بِالْحَقِّ فَذَبَحُوهَا وَمَا کَادُواْ یَفْعَلُونَ
ترجمه :
گفت : خدا می‌فرماید که آن ، گاوی است که هنوز به کار گرفته نشده است و رام نگشته است تا بتواند زمین را شیار کند و زراعت را آبیاری نماید . از هر عیبی پاک و رنگش یکدست و بدون لکه است . گفتند : اینک حق مطلب را اداء کردی . پس گاو را سر بریدند ، گرچه نزدیک بود که چنین نکنند .
توضیحات :
« ذَلُولٌ » : رام . کار کشته . « تُثِیرُ » : زیر و رو می‌کند . « الْحَرْثَ » : کشت و زرع . « مُسَلَّمَةٌ » : سالم . بی‌عیب . « شِیَةَ » : رنگ مخالف . از ماده ( وشی ) . « مَا کَادُوا یَفْعَلُونَ » : نزدیک بود که چنین کاری نکنند .
آیه 72
متن آیه :
وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْساً فَادَّارَأْتُمْ فِیهَا وَاللّهُ مُخْرِجٌ مَّا کُنتُمْ تَکْتُمُونَ
ترجمه :
و ( به یاد بیاورید ) آن گاه را که کسی را کشتید و درباره آن به نزاع برخاستید و یکدیگر را بدان متّهم کردید ، و خدا حقیقت امر را می‌دانست و آنچه را که پنهان می‌کردید ، آشکار و نمایان می‌نمود .
توضیحات :
« إدَّارَءْتُمْ » : کشمکش کردید . اختلاف ورزیدید . گناه را از خود دور و به گردن دیگری انداختید . فعل ماضی باب تفاعل است و اصل آن ( تَدَارَءْتُمْ ) از ماده ( دَرْء ) به معنی دفْع است . . « مُخْرِجٌ » : بیرون آورنده . آشکارکننده .
آیه 73
متن آیه :
فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا کَذَلِکَ یُحْیِی اللّهُ الْمَوْتَى وَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ
ترجمه :
پس گفتیم : پاره‌ای از آن ( قربانی ) را به آن ( کشته ) بزنید . ( و این کار را کردید و خدا کشته را زنده کرد ) . خداوند مردگان را ( در روز قیامت ) چنین زنده می‌کند و دلائل ( قدرت ) خود را به شما می‌نمایاند تا این که دریابید ( حقیقت و اسرار شریعت را ) .
توضیحات :
« بَعْضِ » : بخش . برخ . تکّه . « کَذلِکَ » : آن چنان . بدین منوال . « المَوْتَیا » : مردگان . « ءَایَاتِهِ » : نشانه‌ها و دلائل خود .
آیه 74
متن آیه :
ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُم مِّن بَعْدِ ذَلِکَ فَهِیَ کَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا یَتَفَجَّرُ مِنْهُ الأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا یَشَّقَّقُ فَیَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاء وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا یَهْبِطُ مِنْ خَشْیَةِ اللّهِ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
پس از آن ، دلهای شما سخت شد ، همچون سنگ یا سخت‌تر از سنگ . و پاره‌ای از سنگها است که از آن نهرها می‌جوشد ، و پاره‌ای از آنها است که می‌شکافد و آب از آن بیرون می‌آید ، و پاره‌ای از آنها است که از ترس خدا فرو می‌ریزد . و خدا از آنچه می‌کنید بی‌خبر نیست .
توضیحات :
« قَسَتْ » : سخت شد . « الْحِجَارَةِ » : سنگ . « أَشَدُ قَسْوَةً » : سفت‌تر و سخت‌تر . واژه ( أَشَدُّ ) مرفوع است چون عطف بر ( کَالْحِجَارَةِ ) است که در محلّ رفع است ؛ زیرا خبر ( هِیَ ) است . ( قَسْوَةً ) منصوب است چون تمییز است . « لَمَا » در هر سه مورد آیه ، از لام تأکید و مای موصول فراهم آمده است و ( مَا ) مرفوع است چون خبر ( إِنَّ ) است . « یَشَّقَّقُ » : از هم شکافته می‌شود . از باب تفعّل است .
آیه 75
متن آیه :
أَفَتَطْمَعُونَ أَن یُؤْمِنُواْ لَکُمْ وَقَدْ کَانَ فَرِیقٌ مِّنْهُمْ یَسْمَعُونَ کَلاَمَ اللّهِ ثُمَّ یُحَرِّفُونَهُ مِن بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
آیا امیدوارید که ( یهودیان به آئین اسلام و ) به شما ایمان بیاورند با این که گروهی از آنان ( که احبار ایشان بودند ) سخنان خدا را ( در تورات ) می‌شنیدند و پس از فهمیدن کامل آن ، دست به تحریفش می‌زدند ؟ و حال آن که علم و اطّلاع داشتند ( که درست نیست به کتابهای آسمانی دست برد ) .
توضیحات :
« تَطْمَعُونَ » : امیدوارید . « فَرِیقٌ » : گروه . دسته . « عَقَلُوهُ » : آن را فهمیدند و بدان آشنا شدند . « وَ هُمْ یَعْلَمُونَ » : جمله حالیّه است برای ضمیر ( وَ ) در فعل ( یُحَرِّفُونَ ) . « یُحَرِّفُونَ » : تبدیل می‌کردند . تغییر می‌دادند .
آیه 76
متن آیه :
وَإِذَا لَقُواْ الَّذِینَ آمَنُواْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلاَ بَعْضُهُمْ إِلَىَ بَعْضٍ قَالُواْ أَتُحَدِّثُونَهُم بِمَا فَتَحَ اللّهُ عَلَیْکُمْ لِیُحَآجُّوکُم بِهِ عِندَ رَبِّکُمْ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ
ترجمه :
و چون با کسانی که ایمان آورده‌اند روبرو می‌شوند ، می‌گویند : ایمان آورده‌ایم ( به این که شما بر حق می‌باشید و محمّد پیغمبری است که در تورات وصف او آمده است . ) و هنگامی که با یکدیگر خلوت می‌کنند ( دسته‌ای بدیشان اعتراض می‌نمایند ) و می‌گویند : آیا مطالبی را که خداوند ( درباره صفات محمّد ) برای شما بیان کرده برای مسلمانان بازگو می‌کنید و از آن سخن می‌رانید ، تا ( روز رستاخیز ) در پیشگاه خدا بر شما حجّت گیرند و علیه شما بدان استدلال کنند ؟ مگر نمی‌فهمید و عقل ندارید ؟
توضیحات :
« لَقُوا » : برخورد کردند . رسیدند . « خَلا » : رفت . به خلوت نشست . « مَا فَتَحَ اللهُ عَلَیْکُمْ » : آنچه خداوند در کتاب آسمانی تورات به شما آموخته است . « لِیُحَآجُّوکُم بِهِ » : تا با شما بستیزند و آن را بر شما حجّت گیرند .
آیه 77
متن آیه :
أَوَلاَ یَعْلَمُونَ أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَمَا یُعْلِنُونَ
ترجمه :
آیا نمی‌دانند که آنچه را پنهان می‌کنند و آنچه را آشکار می‌سازند ، خدا همه را می‌داند ؟
توضیحات :
« یُسِرُّونَ » : پنهان و نهان می‌کنند . « یُعْلِنُونَ » : علنی و آشکار می‌کنند .
آیه 78
متن آیه :
وَمِنْهُمْ أُمِّیُّونَ لاَ یَعْلَمُونَ الْکِتَابَ إِلاَّ أَمَانِیَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ یَظُنُّونَ
ترجمه :
و پاره‌ای از آنان افراد بیسوادی هستند که ( از ) کتاب ( خدا تورات ) جز ( یک مشت خرافات و دروغهائی که احبارشان به هم بافته‌اند و با ) آرزوهای ( آنان سازگار است ) نمی‌دانند ، و تنها به پندارهایشان دل بسته‌اند .
توضیحات :
« أُمِّیُّونَ » : کسانی که نمی‌توانند بخوانند و بنویسند . بیسوادان . « الکِتَابَ » : مراد تورات است . « أمَانِیَّ » : جمع أُمْنِیَّة از ماده ( مُنیا ) آرزوهای ناروا و نادرست . دروغهای به هم بافته ( نگا : بقره / 111 ، نساء / 123 ، حدید / 14 ) . « إِنْ » : حرف نفی است .
آیه 79
متن آیه :
فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ یَکْتُبُونَ الْکِتَابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِندِ اللّهِ لِیَشْتَرُواْ بِهِ ثَمَناً قَلِیلاً فَوَیْلٌ لَّهُم مِّمَّا کَتَبَتْ أَیْدِیهِمْ وَوَیْلٌ لَّهُمْ مِّمَّا یَکْسِبُونَ
ترجمه :
وای بر کسانی ( از احبار ) که کتاب را با دست خود می‌نویسند و آن گاه می‌گویند ( به بیسوادان ) : این ( توراتی است که ) از جانب خدا آمده است تا به بهای کمی آن ( تحریف شده‌ها ) را بفروشند ! وای بر آنان چه چیزهائی را با دست خود می‌نویسند ! و وای بر آنان چه چیزهائی را به چنگ می‌آورند ! ( این گونه نوشته‌ها و کارها ، ایشان را به سوی هلاک و عذاب می‌کشاند ) .
توضیحات :
« وَیْلٌ » : وای بر ! مرگ بر ! « ثَمَناً » : پول . بها .
آیه 80
متن آیه :
وَقَالُواْ لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلاَّ أَیَّاماً مَّعْدُودَةً قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِندَ اللّهِ عَهْداً فَلَن یُخْلِفَ اللّهُ عَهْدَهُ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
می‌گویند : ( هر چند هم گناهکار باشیم ) آتش جز چند روز معدودی گریبانگیرمان نمی‌گردد ! بگو : آیا از جانب خدا پیمان گرفته‌اید و ( چون ) خدا هرگز خلاف وعده‌اش عمل نمی‌نماید ( اطمینان یافته‌اید ) ؟ یا این که چیزی به خدا نسبت می‌دهید که از آن بی‌خبرید ( و دروغی بیش نیست ) ؟
توضیحات :
« لَن تَمَسَّنَا » : هرگز به ما نمی‌رسد . « أَیَّاماً مَّعْدُودَةً » : چند روز قابل شمار . مدّت کمی .
آیه 81
متن آیه :
بَلَى مَن کَسَبَ سَیِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُوْلَئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ
ترجمه :
آری ! هر کس مرتکب گناه شود ، و گناه ( احساس و وجدان و سراسر وجود ) او را احاطه کند ، این چنین افرادی یاران آتش بوده و جاودانه در آن خواهند ماند .
توضیحات :
« بَلَیا » : آری . حرف جواب است و برای ابطال نفی متقدّم ، و افاده اثبات مفهوم بعد از خود می‌آید . « سَیِّئَةً » : زشت و قبیح . گناه . « خَطِیئَةُ » : بزه . گناهی که از روی قصد و عمد انجام پذیرد . « أَصْحَابُ الْنَّارِ » : دوزخیان .
آیه 82
متن آیه :
وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ
ترجمه :
و کسانی که ایمان آورده‌اند و کردار پسندیده و افعال شایسته انجام داده اینان اهل بهشت بوده و جاودانه در آن خواهند ماند .
توضیحات :
« الصَّالِحَاتِ » : گفتار و کردار پسندیده و شایسته . « أَصْحَابُ الْجَنَّةِ » : بهشتیان .
آیه 83
متن آیه :
وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللّهَ وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً وَذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْناً وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلاَّ قَلِیلاً مِّنکُمْ وَأَنتُم مِّعْرِضُونَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن زمان را که از بنی‌اسرائیل پیمان گرفتیم که جز خدا را نپرستید و نسبت به پدر و مادر و نزدیکان و یتیمان و بینوایان نیکی کنید ، و به مردم نیک بگوئید ، و نماز را برپا دارید ، و زکات را بپردازید . سپس شما جز عدّه کمی روی برتافتید و سرپیچی کردید ( و از وفای به پیمانی که با خدا بسته بودید ) رویگردان شدید .
توضیحات :
« مِیثَاقَ » : پیمان استوار . عهد مؤکّد . « إِحْسَاناً » : نیکوئی کردن . « ذِی‌الْقُرْبَیا » : خویشاوندان . « الْیَتَامَیا » : یتیمان . « حُسْناً » : سخن زیبا و پسندیده . « تَوَلَّیْتُمْ » پشت کردید و روی گرداندید . « مُعرِضُونَ » : اعراض‌کنندگان . سر باز زنندگان . « وَ أَنتُم مُّعرِضُونَ » : جمله حالیّه است و برای تأکید پشت‌کردن و روی گرداندن آمده است .
آیه 84
متن آیه :
وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ لاَ تَسْفِکُونَ دِمَاءکُمْ وَلاَ تُخْرِجُونَ أَنفُسَکُم مِّن دِیَارِکُمْ ثُمَّ أَقْرَرْتُمْ وَأَنتُمْ تَشْهَدُونَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) هنگامی را که از شما پیمان گرفتیم که خون یکدیگر را نریزید و همدیگر را از سرزمین و خانه و کاشانه خویش بیرون نکنید . ( بر این پیمان ، شما ) اقرار کردید ( و هم اینک باور دارید که در کتابتان موجود است ) و شما ( بر صحّت آن ) گواهی می‌دهید .
توضیحات :
« لا تَسْفِکُونَ » : نمی‌ریزید . « دِمَآءَ » : جمع دَم ، خونها . « دِیَار » : جمع دار ، خانه‌ها . سرزمینها .
آیه 85
متن آیه :
ثُمَّ أَنتُمْ هَؤُلاء تَقْتُلُونَ أَنفُسَکُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِیقاً مِّنکُم مِّن دِیَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَیْهِم بِالإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِن یَأتُوکُمْ أُسَارَى تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَیْکُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْکِتَابِ وَتَکْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاء مَن یَفْعَلُ ذَلِکَ مِنکُمْ إِلاَّ خِزْیٌ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
پس از آن ، این شما هستید که یکدیگر را می‌کشید و گروهی از خودتان را از خانه‌ها و سرزمینتان بیرون می‌رانید ، ( و دیگران را بر ضدّ آنان برمی‌شورانید و یاری می‌دهید و ایشان را علیه آنان ) از راه گناه و دشمنانگی ، همپشتی و پشتیبانی می‌کنید . ولی اگر ( بعضی از آنان به صورت ) اسیران نزد شما ( و هم‌پیمانانتان ) بیایند ( برای نجاتشان می‌کوشید و ) فدیه می‌دهید ( و ایشان را آزاد می‌سازید . اگر از شما پرسیده شود ، چه چیز شما را وامی‌دارد که فدیه آنان را بپردازید و آزادشان سازید ؟ می‌گوئید که کتابهای آسمانیمان به ما دستور می‌دهد که فدیه اسیران بنی‌اسرائیل را بپردازیم و ایشان را آزاد سازیم . مگر کتابهای آسمانی به شما دستور نمی‌دهند که خون آنان را نریزید و ایشان را از خانه و کاشانه آواره نسازید ؟ ) و حال آن که بیرون راندن ایشان ( و کشتن آنان ) بر شما حرام است . آیا به بخشی از ( دستورات ) کتاب ( آسمانی ) ایمان می‌آورید و به بخش دیگر ( دستورات آن ) کفر می‌ورزید ؟ برای کسی که از شما چنین کند ، جز خواری و رسوائی در این جهان نیست ، و در روز رستاخیز ( چنین کسانی ) به سخت‌ترین شکنجه‌ها برگشت داده می‌شوند ، و خداوند از آنچه می‌کنید بی‌خبر نیست .
توضیحات :
« تَظَاهَرُونَ عَلَیْهِمْ » : علیه آنان یکدیگر را پشتیبانی و کمک می‌کنید . « الْعُدْوَانِ » : ظلم و تعدّی . زیاده‌روی در ستم . عطف ( عُدْوَان ) بر ( إِثْم ) عطف خاصّ بر عام است . « أُسَارَیا » : جمع اسیر ، زندانیان . حال است برای ضمیر ( و ) در فعل ( یَأْتُوکُمْ ) . « تُفَادُوهُمْ » : فدیه آزادی آنان را می‌پردازید . بازخریدشان می‌کنید . « إِخْرَاجُ » : بدل ( هُوَ ) و یا مبتدای مؤخّر برای خبر مقدّم ( مُحَرَّمٌ ) و یا نائب فاعل اسم مفعول ( مُحَرَّم ) است . « خِزْیٌ » : خواری . رسوائی . « یُرَدُّونَ » : برگشت داده می‌شوند . برگردانیده می‌شوند .
آیه 86
متن آیه :
أُولَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُاْ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا بِالآَخِرَةِ فَلاَ یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ یُنصَرُونَ
ترجمه :
اینان همان کسانیند که آخرت را به زندگی دنیا فروخته‌اند . لذا شکنجه آنان تخفیف داده نمی‌شود و ایشان یاری نخواهند شد ( و یاوران و کمک‌کنندگانی نخواهند یافت تا برای نجاتشان بکوشند ) .
توضیحات :
« إِشْتَرَوْا » : خریدند . فروختند .
آیه 87
متن آیه :
وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ وَقَفَّیْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَیْنَا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ الْبَیِّنَاتِ وَأَیَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَکُلَّمَا جَاءکُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُکُمُ اسْتَکْبَرْتُمْ فَفَرِیقاً کَذَّبْتُمْ وَفَرِیقاً تَقْتُلُونَ
ترجمه :
( ای گروه یهودیان ! به یاد بیاورید آن گاه را که ) ما به موسی کتاب ( تورات ) دادیم و در پی وی پیغمبرانی فرستادیم ، و ( از جمله آنان ) به عیسی پسر مریم معجزه‌ها و دلائل روشن بخشیدیم و او را به وسیله روح‌القدس ( که جبرئیل است ) تأیید نمودیم و نیرویش دادیم . آیا ( جز این است که ) هر زمان پیغمبری ( از اینان ) برخلاف میل و آرزوی نفس شما چیزی را آورد ، گردن افراختید ( و خود را بزرگتر از آن دانستید که از او پیروی کنید ، و به این هم بسنده نکردید ) بلکه عدّه‌ای را تکذیب نمودید و دروغگو خواندید ، و جمعی را کشتید .
توضیحات :
« قَفَّیْنَا » : پیاپی آوردیم . به دنبال یکدیگر و پشت سر همدیگر آوردیم . از ماده ( قفو ) است ( نگا : مؤمنون / 44 ) . « الْبَیِّنَاتِ » : معجزات روشن ( نگا : آلعمران / 49 ) . « أَیَّدْنَاهُ » : او را تقویت و تأیید کردیم . از ماده ( أیْد ) به معنی قوّت و قدرت . « لا تَهْوِی » : نمی‌خواست . دوست نمی‌داشت . « إسْتَکْبَرْتُمْ » : بزرگی فروختید . خویشتن را بزرگتر از آن دیدید که حق را بپذیرید و در برابر آن کرنش کنید . « فَرِیقاً » : دسته‌ای . گروهی . مفعول مقدّم برای افعال ( کَذَّبْتُمْ ) و ( تَقْتُلُونَ ) است .
آیه 88
متن آیه :
وَقَالُواْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَل لَّعَنَهُمُ اللَّه بِکُفْرِهِمْ فَقَلِیلاً مَّا یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
و ( موضع آنان در برابر پیغمبر خاتم محمّد امین نیز چنین است و از روی ریشخند ) گفتند : دلهای ما سرپوشیده و در غلاف است ( و گفته نو دعوت تو بدان راه ندارد ! چنین نیست ) بلکه خداوند آنان را به خاطر کفرشان نفرین نموده ( و از رحمت خویش به دور داشته است ) و کمتر ایمان می‌آورند .
توضیحات :
« غُلْفٌ » : جمع أَغْلَف ، بسته و پوشیده . در پرده ( نگا : فصّلت / 5 ) . « لَعَنَهُمْ » : ایشان را نفرین کرد . بر آنان خشم گرفت و از رحمت خویش به دورشان داشت . « قَلِیلاً مَّا یُؤْمِنُونَ » : اندکی ایمان می‌آورند ( نگا : بقره / 83 ) . ایمان ناچیز و ضعیفی دارند . قَلِیلاً منصوب است چون صفت مصدر محذوفی است : یُؤْمِنُونَ إیمَاناً قَلِیلاً . و یا حال است برای ضمیر ( و ) در فعل ( یُؤْمِنُونَ ) . حرف ( مَا ) زائد است و برای تأکید معنی قِلّت آمده است .
آیه 89
متن آیه :
وَلَمَّا جَاءهُمْ کِتَابٌ مِّنْ عِندِ اللّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ وَکَانُواْ مِن قَبْلُ یَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِینَ کَفَرُواْ فَلَمَّا جَاءهُم مَّا عَرَفُواْ کَفَرُواْ بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّه عَلَى الْکَافِرِینَ
ترجمه :
و هنگامی که از طرف خداوند کتابی ( به نام قرآن توسّط پیغمبر اسلام ) به آنان رسید که تصدیق‌کننده چیزهائی ( همچون توحید و اصول دین و مقاصد آن ) بود که با خود ( از تورات ) داشتند ، و ( از روی تورات ) آن را شناختند و ( به صدق محتوایش ) پی بردند ، ولی ( به سبب حسادت و عناد ) بدان کفر ورزیدند ( زیرا ، پیغمبری آن را آورده بود که از بنی‌اسرائیل نبود . گرچه ) قبلاً ( هنگامی که با مشرکان به جنگ و یا نزاع لفظی برمی‌خاستند ، می‌گفتند که خدا ایشان را با فرستادن آخرین پیامبری که کتابشان بدان نوید داده است ، یاری خواهد داد و ) امید فتح و پیروزی بر کافران را داشتند . پس لعنت خداوند بر کافران ( چون ایشان ) باد .
توضیحات :
« کِتَابٌ » : مراد قرآن است . « یَسْتَفْتِحُونَ » : طلب فتح و پیروزی می‌کردند . « فَلَمَّا جَآءَهُم مَّا . . . » : مراد از ( مَا ) و ضمیر ( هِ ) در ( کَفَرُوا بِهِ ) محمّد است . برخی مرجع آن دو را ( کتاب ) یعنی قرآن دانسته‌اند . « عَرَفُوا » : شناختند . آگاهی یافتند .
آیه 90
متن آیه :
بِئْسَمَا اشْتَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ أَن یَکْفُرُواْ بِمَا أنَزَلَ اللّهُ بَغْیاً أَن یُنَزِّلُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ عَلَى مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ فَبَآؤُواْ بِغَضَبٍ عَلَى غَضَبٍ وَلِلْکَافِرِینَ عَذَابٌ مُّهِینٌ
ترجمه :
خویشتن را به بدترین چیزها فروختند ( چه از هوای نفس پیروی و به دنبال تعصّبات قبیله‌ای روان شدند ) و به ناروا نسبت به آنچه فرستاده بودیم کفر ورزیدند و کفرشان تنها به خاطر دشمنانگی ( با دیگران و انتقام از مؤمنان ) و ناخوشنودی از این که خداوند ( وحی خویشتن را ) از روی فضل و مرحمت پروردگاریش بر هر که بخواهد از بندگانش نازل می‌کند بود . لذا خشم خدا یکی پس از دیگری آنان را فرا گرفت ( و مستوجب دو خشم شدند : یکی بر اثر کفری که نسبت به محمّد پیغمبر اسلام روا داشتند ، و دیگری خشمی که بر اثر کفر و آزاری که درباره موسی روا می‌داشتند ) . برای کفّار ( همانند ایشان ) عذاب خوارکننده و دردناکی است .
توضیحات :
« بِئْسَمَا » : چه زشت است . « إِشْتَرَوْا » : فروختند . « أَن یَکْفُرُوا » : تأویل به مصدر می‌شود و تقدیر آن ( کُفْرُهُمْ ) است و مخصوص به ذمّ و محلاًّ مرفوع و مبتدا است ، و عبارت پیشین خبر آن ، و یا این که خبر مبتدای محذوف ( هو ) است ، و تقدیر آن چنین است : ( هُوَ أَن یَّکْفُرُوا ) . « بَغْیاً » : فساد . در اینجا مراد حسد است . چون حسد از فساد نفس سرچشمه می‌گیرد . مفعولٌ‌له برای ( أَن یَّکْفُرُوا ) است . « أَن یُّنَزِّلَ اللهُ » : مفعولٌ‌له و محلاًّ منصوب است . تقدیر آن چنین است : لِأن یُّنَزِّلَ اللهُ . یعنی : لإِنزَالِ اللهِ . « بَآءُوا » : برگشتند . « بَآءُوا بِغَضَبٍ عَلی غَضَبٍ » : برگشتند و خشم پیاپی خدا را با خود آوردند . « مُهِینٌ » : خوارکننده .
آیه 91
متن آیه :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ آمِنُواْ بِمَا أَنزَلَ اللّهُ قَالُواْ نُؤْمِنُ بِمَا أُنزِلَ عَلَیْنَا وَیَکْفُرونَ بِمَا وَرَاءهُ وَهُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِّمَا مَعَهُمْ قُلْ فَلِمَ تَقْتُلُونَ أَنبِیَاءَ اللّهِ مِن قَبْلُ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
هنگامی که به آنان گفته شود : به آنچه خداوند فرو فرستاده است ( که قرآن است ) ایمان بیاورید ، می‌گویند : ما به چیزی ایمان می‌آوریم که بر خود ما نازل شده باشد ( نه بر اقوام دیگر ) ، و به غیر آن کفر می‌ورزند و حال آن که حق بوده و تصدیق‌کننده چیزی است که با خود دارند . بگو : اگر مؤمنید ( و راست می‌گوئید که به تورات ایمان دارید و از آن پیروی می‌کنید ) پس چرا پیامبران خدا را پیش از این می‌کشتید ؟
توضیحات :
« وَرَآءَهُ » : غیر آن . بجز آن ( نگا : نساء / 24 ، مؤمنون / 7 ) . « وَ هُوَ الْحَقُّ » : جمله حالیّه است . « مُصَدِّقاً » : تصدیق‌کننده . حال ( حق ) است . « مِن قَبْلُ » : قبلاً . در گذشته . در روزگار پیشین .
آیه 92
متن آیه :
وَلَقَدْ جَاءکُم مُّوسَى بِالْبَیِّنَاتِ ثُمَّ اتَّخَذْتُمُ الْعِجْلَ مِن بَعْدِهِ وَأَنتُمْ ظَالِمُونَ
ترجمه :
به راستی موسی آن همه دلائل روشن و معجزات را برای شما آورد ( ولی پس از آن که از دیده شما نهان گشت و به مناجات پروردگار رفت ) بعد از او گوساله را برگزیدید ( و به گوساله‌پرستی نشستید ) و با این کار ( بر خود ) ستم کردید ( و به بت‌پرستی سابق خویش برگشتید ) .
توضیحات :
« الْبَیِّنَاتِ » : دلائل روشن . معجزات گویا ( نگا : عنکبوت / 39 ، قصص / 36 ) . « مِنم بَعْدِهِ » : بعد از رفتن موسی به کوه طور ( نگا : بقره / 51 ، نساء / 153 ) .
آیه 93
متن آیه :
وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَکُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَیْنَاکُم بِقُوَّةٍ وَاسْمَعُواْ قَالُواْ سَمِعْنَا وَعَصَیْنَا وَأُشْرِبُواْ فِی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِکُفْرِهِمْ قُلْ بِئْسَمَا یَأْمُرُکُمْ بِهِ إِیمَانُکُمْ إِن کُنتُمْ مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
( به یاد آورید ) آن گاه را که از شما پیمان گرفتیم و ( موسی تورات را بیاورد و دیدید که تکالیف و وظائف دشواری دربر دارد و شما از انجام آنها سر باز زدید . ما برای نشان دادن صدق تورات و فوائد تعالیم آن ) کوه طور را بالای سرتان ( همچون سایه‌بانی ) نگاه داشتیم ( و شما چنین انگاشتید که کوه بر سرتان فرو می‌ریزد . بدین هنگام به شما گفتیم : ) آنچه را به شما داده‌ایم ، محکم برگیرید و با قدرت هرچه بیشتر بدان عمل کنید . ( در این هنگام اعلان آمادگی کردند و ) گفتند : شنیدیم ، ولی ( به زبان عمل گفتند : ) نافرمانی کردیم ! ( ایمان به دلهایشان ننشسته بود . زیرا ) دلهایشان بر اثر کفر ، با ( محبّت ) گوساله آبیاری شده بود . بگو : ایمانتان شما را به انجام بدترین چیز دستور می‌دهد اگر ( گمان می‌کنید که ) شما مؤمن هستید .
توضیحات :
« سَمِعْنَا وَ عَصَیْنَا » : شنیدیم و فرمان نبردیم ! البتّه چنین سخنی را با زبان اداء نکرده‌اند ، ولی چون به عهد خود وفا ننموده‌اند انگار که چنین گفته‌اند . خلاصه کردارشان خلاف گفتارشان بوده است و اعمالشان اقوالشان را تکذیب کرده است . « وَ أُشْرِبُوا فِی قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ » : دلهایشان از عشق گوساله لبریز گردیده بود . در اینجا حذف مضاف شده است و مضافٌ‌الیه در جای مضاف به کار رفته است . تقدیر چنین است : حُبَّ الْعِجْلِ . « بِکُفْرِهِمْ » : به سبب کفرشان .
آیه 94
متن آیه :
قُلْ إِن کَانَتْ لَکُمُ الدَّارُ الآَخِرَةُ عِندَ اللّهِ خَالِصَةً مِّن دُونِ النَّاسِ فَتَمَنَّوُاْ الْمَوْتَ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
بگو اگر ( چنانچه گمان می‌برید ) خداوند ، جهان دیگر را از میان همه مردم تنها به شما اختصاص داده است ، پس ( عملاً با جهاد در راه خدا ) آرزوی مرگ کنید اگر راستگوئید .
توضیحات :
« الدَّارُ » : خانه . سرا . « الْدَّارُ الآخِرَةِ » : سرای دیگر . « خَالِصَةً » : مخصوص . خاصّ . حال است برای ( الدّار ) که اسم ( کانَتْ ) است و خبر آن ( لَکُمْ ) . « مِن دُونِ » : بدون . واژه‌ای است که برای اختصاص و قطع شرکت دیگران به کار می‌رود ( نگا : بقره / 111 ) .
آیه 95
متن آیه :
وَلَن یَتَمَنَّوْهُ أَبَداً بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ بِالظَّالِمینَ
ترجمه :
ولی آنان به خاطر ( اعمال بدی که انجام داده‌اند و ) آنچه پیش از خود فرستاده‌اند ، هرگز آرزوی مرگ نمی‌کنند ، و خداوند از حال ستمگران ( چون ایشان ) آگاه است ( و بهشت از آن پرهیزگاران است ؛ نه خاصّ افرادی همسانشان ) .
توضیحات :
« بِمَا » : به سبب چیزی که . « قَدَّمَتْ » : انجام داده است . پیشاپیش فرستاده است . « أَیْدِی » : دستها . جمع ( یَد ) که می‌تواند کنایه از خود شخص یا قدرت او نیز باشد .
آیه 96
متن آیه :
وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَیَاةٍ وَمِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُواْ یَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ یُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَن یُعَمَّرَ وَاللّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
و آنان را حریص‌ترین مردم بر زندگی ( این دنیا ) خواهی یافت ، حتّی طمعکارتر از مشرکان ( که به زندگی دوباره و بهشت و دوزخ ایمان ندارند . لذا ) هر یک از آنان دوست دارد هزار سال عمر کند ، در حالی که اگر این عمر ( طولانی ) بدو داده شود ، او را از عذاب به دور نمی‌دارد . و خداوند نسبت بدانچه انجام می‌دهند ، بینا است ( و ستمگران را به پاداش کارهای ناشایستشان می‌رساند ) .
توضیحات :
« لَتَجِدَنَّهُمْ » ، هر آینه ایشان را خواهی یافت . « حَیَاةٍ » : زندگی . نکره‌آمدن آن برای اطلاق است . یعنی هر زندگی‌ای که باشد ، خوب یا بد ، محترمانه یا رذلانه . و . . . « وَ مِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا » : عطف بر ماقبل است بر حسب معنی . در ( أَحْرَصَ ) حرف ( مِنْ ) مقدّر است . همچنین می‌توان واژه ( أَحْرَصَ ) را پیش از ( مِنَ الَّذِینَ أَشْرَکُوا ) محذوف دانست . در هر حال ذکر خاصّ بعد از عام است و بیانگر تأکید حرص یهودیان بر زندگی دنیا است ، و سرزنش و تهدید ایشان را در بردارد . « یُعَمَّرُ » : عمر داده شود . زیست کند . « أَلْفَ » : هزار . « مُزَحْزِح » : دورکننده .
آیه 97
متن آیه :
قُلْ مَن کَانَ عَدُوّاً لِّجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللّهِ مُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَهُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
( بعضی از آنان می‌گویند که : چون جبرئیل ، دشمن ایشان ، قرآن را برای محمّد می‌آورد ، آنان با او دشمنی می‌ورزند و کتابش را قبول ندارند . ای پیغمبر ! بدیشان ) بگو : کسی که دشمن جبرئیل باشد ( در حقیقت دشمن خدا است ) زیرا که او به فرمان خدا قرآن را بر قلب تو نازل کرده است ( نه این که خودسرانه دست به چنین امری زده باشد ) . قرآنی که کتابهای آسمانی پیشین را تصدیق می‌کند ، و هدایت و بشارت برای مؤمنان است .
توضیحات :
« نَزَّلَهُ » : آن را نازل کرده است . مرجع ( نَزَّلَ ) جبرئیل ، و مرجع ( هُ ) قرآن است . « قَلْبِ » : دل . تسمیه کلّ به اسم جزء است و مراد وجود انسان است . « بِإِذْنِ اللهِ » : با اجازه خدا . به فرمان خدا . « مُصَدِّقاً » : تصدیق‌کننده . حال ضمیر مفعولی ( هُ ) در ( نَزَّلَهُ ) است . « مَا بَیْنَ یَدَیْهِ » : آنچه پیش از آن کتابهای آسمانی بوده است . « هُدیً وَ بُشْرَیا » : هدایت و بشارت . راهنما و مژده‌رسان . ( هُدیً و بُشْرَیا ) عطف بر ( مُصَدِّقاً ) می‌باشند .
آیه 98
متن آیه :
مَن کَانَ عَدُوّاً لِّلّهِ وَمَلآئِکَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِیلَ وَمِیکَالَ فَإِنَّ اللّهَ عَدُوٌّ لِّلْکَافِرِینَ
ترجمه :
کسی که دشمن خدا و فرشتگان و فرستادگان او و جبرئیل و میکائیل باشد ( خداوند دشمن او است ) . چه خداوند دشمن کافران است .
توضیحات :
« مَنْ » در آیه‌های 97 و 98 شرطیّه است و جواب آن ( فَهُوَ کَافِرٌ ) محذوف است . یا این که جمله ( فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلی قَلْبِکَ ) ، و ( فَإِنَّ اللهَ عَدُوٌّ لِّلْکَافِرِینَ ) جواب شرط بشمارند .
آیه 99
متن آیه :
وَلَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَیْکَ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ وَمَا یَکْفُرُ بِهَا إِلاَّ الْفَاسِقُونَ
ترجمه :
بیگمان ما آیه‌های روشنی ( به وسیله جبرئیل بر قلب تو القاء کردیم و ) برای تو فرستادیم ( که جویندگان راه حق ، در برابر آنها سرتعظیم فرود می‌آورند ) و جز بیرون روندگان ( از دائره قانون فطرت و دشمنان حق و حقیقت ) کسی بدانها کفر نمی‌ورزد .
توضیحات :
« ءَایَاتٍ بَیِّنَاتٍ » : آیه‌های واضح و روشن . « الْفَاسِقُونَ » : بیرون روندگان از ربقه شریعت . کافران ( نگا : آلعمران / 82 و 110 ، مائده / 47 ، توبه / 67 ، نور / 4 و 55 ، احقاف / 35 ، حشر / 19 ) .
آیه 100
متن آیه :
أَوَکُلَّمَا عَاهَدُواْ عَهْداً نَّبَذَهُ فَرِیقٌ مِّنْهُم بَلْ أَکْثَرُهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
( ایشان همان گونه که در امر عقیده و ایمان متزلزل می‌باشند ، در عهدهائی که می‌بندند نیز متزلزل هستند ) مگر هر بار که عهدی ( با خدا و پیغمبر و مسلمانان ) بستند ، جمعی از آنان آن را نشکستند و دور نیفکندند ؟ ( و با آن مخالفت نورزیدند ؟ ) . این بدان سبب است که بیشتر آنان ( به حرمت عهد و قداست پیمان ) ایمان ندارند .
توضیحات :
« أَوَ » : حرف استفهام و برای تهدید است ، و ( وَ ) حرف عطف است . در اینجا معطوفٌ علیه محذوف است و تقدیر چنین است : أَکَفَرُوا بِالآیاتِ الْبَیِّنَاتِ ، وَ کُلَّمَا عَاهَدُوا عَهْداً . برخی واو عطف را زائد دانسته‌اند . « نَبَذَ » ، دور افکند . بهم زد .
آیه 101
متن آیه :
وَلَمَّا جَاءهُمْ رَسُولٌ مِّنْ عِندِ اللّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ نَبَذَ فَرِیقٌ مِّنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ کِتَابَ اللّهِ وَرَاء ظُهُورِهِمْ کَأَنَّهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
و هنگامی که فرستاده‌ای ( محمّد نام ) از جانب خدا به سراغ آنان آمد ، گرچه ( اوصافش با نشانه‌هائی که در کتابهایشان بود و ) با آنچه با خود داشتند ، مطابقت داشت ، جمعی از اهل کتاب ، کتاب خدا را پشت سر افکندند ( و اوصاف محمّد را از کتابهای خود زدودند . انگار در کتابهایشان چیزی درباره او نیامده است و ) گوئی آنان ( چیزی از اوصاف چنین پیغمبری ) نمی‌دانند .
توضیحات :
« رَسُولٌ » : فرستاده‌ای . پیغمبری . مراد محمّد ( است و تنکیر ( رسول ) برای تعظیم است . « وَرَآءَ » : فراسو . پشت سر . « ظُهُورِ » : جمع ظَهْر ، پشتها . « کَأَنَّهُمْ لا یَعْلَمُونَ » : گوئی که ایشان نمی‌دانند . صفت یا حال ( فَرِیقٌ ) است .
آیه 102
متن آیه :
وَاتَّبَعُواْ مَا تَتْلُواْ الشَّیَاطِینُ عَلَى مُلْکِ سُلَیْمَانَ وَمَا کَفَرَ سُلَیْمَانُ وَلَکِنَّ الشَّیْاطِینَ کَفَرُواْ یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَمَا أُنزِلَ عَلَى الْمَلَکَیْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ وَمَا یُعَلِّمَانِ مِنْ أَحَدٍ حَتَّى یَقُولاَ إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ فَلاَ تَکْفُرْ فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُمَا مَا یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَزَوْجِهِ وَمَا هُم بِضَآرِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ بِإِذْنِ اللّهِ وَیَتَعَلَّمُونَ مَا یَضُرُّهُمْ وَلاَ یَنفَعُهُمْ وَلَقَدْ عَلِمُواْ لَمَنِ اشْتَرَاهُ مَا لَهُ فِی الآخِرَةِ مِنْ خَلاَقٍ وَلَبِئْسَ مَا شَرَوْاْ بِهِ أَنفُسَهُمْ لَوْ کَانُواْ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
و ( گروهی از احبار یهود ) به آنچه شیاطین صفتان و گناه پیشگانشان درباره سلطنت سلیمان ( به هم می‌بافتند و بر مردم ) می‌خواندند ، باور داشتند و از آن پیروی نمودند . ( چه گمان می‌بردند که سلیمان پیغمبر نبوده و بلکه جادوگر بوده است و با نیروی سحر ، پریها و پرندگان و بادها را به زیر فرمان خویش در آورده است و لذا شاه جادوگر کافری بیش نبوده است ) . و حال آن که سلیمان هرگز ( دست به سحر نیالوده و ) کفر نورزیده است ، و بلکه ( این ) شیاطین صفتان گناه‌پیشه ، کفر ورزیده‌اند . ( زیرا چنین سخنانی را به هم بافته و به پیغمبر خدا سلیمان افتراء بسته و به جای دستورات آسمانی ، به مردم ) جادو و ( خرافات و از آثار بجا مانده ) آنچه در بابل بر دو فرشته هاروت و ماروت نازل گردیده بود می‌آموزند . ( دو فرشته‌ای که طریق سحرکردن را برای آشنائی به طرز ابطال آن به مردم یاد می‌دادند ) و به هیچ کس چیزی نمی‌آموختند ، مگر این که پیشاپیش بدو می‌گفتند : ما وسیله آزمایش هستیم کافر نشو ( و آنچه به تو می‌آموزیم ، به آشوب و کفر منتهی می‌گردد . آن را بشناس و خویشتن را از آن به دور دار . لیکن مردم نصیحت نپذیرفتند و از آموخته‌هایشان سوء استفاده کردند ) . از ایشان چیزهائی آموختند ( و در راهی از آن استفاده کردند ) که با آن میان مرد و همسرش جدائی می‌افکندند . ( آری این شیطان صفتان گناه‌پیشه ، کفر ورزیدند ، چون این گونه یاوه‌گوئیها و افسانه‌سرائیهای گذشتگان را بهم بافتند و آن را وسیله آموزش جادو به یهودیان کردند ) و حال آن که با چنین جادوی ( خویش ) نمی‌توانند به کسی زیان برسانند مگر این که با اجازه و خواست خدا باشد . و آنان قسمتهائی را فرا می‌گرفتند که برایشان ( از لحاظ دنیا و آخرت ) زیان داشت و بدیشان سودی نمی‌رساند . و مسلّماً می‌دانستند هر کسی خریدار این گونه متاع باشد ، بهره‌ای در آخرت نخواهد داشت . و چه زشت و ناپسند است آنچه خود را بدان فروخته ( و آن را پیشه خویشتن ساخته‌اند ) اگر می‌دانستند ( و علم و دانشی می‌داشتند ) .
توضیحات :
« إِتَّبَعُوا » : پیروی کردند . گردن نهادند . « تَتْلُو » : می‌گفتند . خبر می‌دادند . به دنبال آن راه می‌افتادند . از آن پیروی می‌کردند . فعل ( تَتْلُو ) در رسم‌الخطّ قرآنی الفی به دنبال دارد . « الشَیَاطِینُ » : اهریمنان . مراد انسانهای ناپاک است ( نگا : بقره / 14 ، انعام / 112 ) . « عَلی مُلْکِ سُلَیْمَانَ » : درباره سلطنت سلیمان . « الْمَلَکَیْنِ » : دو فرشته . « مِنْ أَحَدٍ » : به کسی . « فِتْنَةٌ » : آزمایش . « إِنَّمَا نَحْنُ فِتْنَةٌ » : ما وسیله امتحان و آزمایش هستیم . « الْمَرْءِ » : مرد . « ضَآرِّینَ » : زیان‌رسانندگان . « إِشْتَرَیا » : خرید . پذیرفت و بدان عمل کرد . « خَلاقٍ » : بهره . نصیب . « بِئْسَ » : زشت است . « شَرَوْا » : فروختند .
آیه 103
متن آیه :
وَلَوْ أَنَّهُمْ آمَنُواْ واتَّقَوْا لَمَثُوبَةٌ مِّنْ عِندِ اللَّه خَیْرٌ لَّوْ کَانُواْ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
و اگر آنان ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌کردند ( پروردگار پاداش نیکی بدانان می‌داد و چنین ) پاداشتی که نزد خدا ( محفوظ ) است بهتر ( از افسانه‌ها و بد نهادیها ) است ، اگر ( علم و دانشی می‌داشتند و ) می‌دانستند .
توضیحات :
« مَثُوبَةٌ » : ثواب . اجر و پاداش .
آیه 104
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقُولُواْ رَاعِنَا وَقُولُواْ انظُرْنَا وَاسْمَعُوا ْوَلِلکَافِرِینَ عَذَابٌ أَلِیمٌ
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! ( هنگامی که از پیغمبر تقاضای مراعات و توجّه بیشتر خود ، برای حفظ و دریافت آیات قرآن می‌کنید ) مگوئید : « رَاعِنَا » : ( رعایتمان کن و ما را بپای ! بلکه واژه‌های هم‌معنی دیگری را به کار برید تا یهودیان و مشرکان نتوانند از آن سوءاستفاده کنند و در مفهوم زشت و دشنام‌آمیز به کارش ببرند ) و بگوئید : « أُنظُرْنَا » ( بر ما نظر انداز ، در ما نگر ، رعایتمان کن . و خوب بدانچه پیغمبر بر شما فرو می‌خواند و می‌گوید ) گوش فرا دهید و بشنوید و برای مشرکان ( ریشخند کننده‌ای چون ایشان ) عذاب دردناکی است .
توضیحات :
« رَاعِنَا » : ما را بپا . ما را مراعات کن . از ماده ( رعی ) به معنی رعایت ولی یهودیان آن را از ماده ( رعن ) به معنی رعونت ، یعنی حماقت می‌گرفتند . « أُنظُرْنَا » : ملاحظه ما کن . به حال ما بنگر . بر ما شتاب مکن . « إسْمَعُوا » بشنوید . بپذیرید .
آیه 105
متن آیه :
مَّا یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ وَلاَ الْمُشْرِکِینَ أَن یُنَزَّلَ عَلَیْکُم مِّنْ خَیْرٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَاللّهُ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَن یَشَاءُ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ
ترجمه :
کافران اهل کتاب و همچنین مشرکان ، دوست نمی‌دارند خیر و برکتی از جانب خدایتان بر شما نازل گردد و به شما دست دهد ، در حالی که خداوند ( به خواست و آرزوی ایشان توجّهی نمی‌کند و ) به هرکس که بخواهد رحمت خویش را اختصاص می‌دهد ، و خدا دارای فضل سترگ و بخشش بزرگ است .
توضیحات :
« مَا یَوَدُّ » : دوست نمی‌دارد . « خَیْرٍ » : آنچه در آن نفع و صلاح باشد . خوبی . « فَضْل » : خیر .
آیه 106
متن آیه :
مَا نَنسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِّنْهَا أَوْ مِثْلِهَا أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ عَلَىَ کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
هر آیه‌ای را که رها سازیم ( و به دست فراموشی سپاریم ) ، و یا این که ( اثر معجزه‌ای را از آئینه دل مردمان بزدائیم و ) فراموشش گردانیم ، بهتر از آن یا همسان آن را می‌آوریم و جایگزینش می‌سازیم . مگر نمی‌دانی که خداوند بر هر چیزی توانا است ؟
توضیحات :
« مَا نَنسَخْ » : آنچه را که زائل کنیم . آنچه را که باطل گردانیم . آنچه را که تغییر دهیم . واژه ( مَا ) شرطیّه و محلّاً منصوب به ( نَنسَخْ ) است و ( نَنسَخْ ) مجزوم بدان است . « ءَایَةٍ » ، هر معجزه‌ای از معجزات پیغمبران پیشین . آیه قرآنی . نشانه جهانی . شریعت . « نُنسِهَا » : از خاطر مردم آن را بزدائیم . از یاد دیگرانش می‌بریم . از مصدر ( إنسَاء ) است .
آیه 107
متن آیه :
أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا لَکُم مِّن دُونِ اللّهِ مِن وَلِیٍّ وَلاَ نَصِیرٍ
ترجمه :
آیا نمی‌دانی که ملک و فرمانروائی آسمانها و زمین از آن او است ؟ ( و حق دارد هرگونه تغییر و تبدیلی در آیات و معجزات خود بدهد ) و جز خدا سرپرست و یاوری برای شما نیست .
توضیحات :
« مُلْکُ » : مملکت . حکومت . « مِن دُونِ اللهِ » : غیر از خدا . بجز خدا . « وَلِیٍّ » : سرور . سرپرست . یاور . « نَصِیرٍ » : مددکار . یاری‌دهنده . کمک‌کننده .
آیه 108
متن آیه :
أَمْ تُرِیدُونَ أَن تَسْأَلُواْ رَسُولَکُمْ کَمَا سُئِلَ مُوسَى مِن قَبْلُ وَمَن یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالإِیمَانِ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِیلِ
ترجمه :
شاید می‌خواهید از پیغمبر خود ( همان تقاضاهای نامعقول و نابجا و معجزات معیّن و ناروائی را ) درخواست کنید که پیش از این ، ( از جانب بنی‌اسرائیل برای آزمایش و عناد ) از موسی خواسته می‌شد . ( در پشت سر چنین درخواستی ، بهانه‌جوئی و کفرگرائی نهفته است ) و هر که ایمان را با کفر معاوضه کند ، راه راست را گم کرده است ( و از صراط مستقیم خداشناسی منحرف گشته است ) .
توضیحات :
« أَمْ » : یا این که . بلکه . « یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالْإیمَانِ » : کفر را بر ایمان ترجیح دهد و آن را به جای این برگیرد . « ضَلَّ » : عدول کرده است . گم کرده است . « سَوَآءَ » : راستا . وسط ( نگا : مائده / 12 و 60 و 77 ، قصص / 22 ، ممتحنه / 1 ) . « سَوَآءَ السَّبِیلِ » : مراد راه راست و بدون فراز و نشیب است . اضافه صفت به موصوف خود است .
آیه 109
متن آیه :
وَدَّ کَثِیرٌ مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یَرُدُّونَکُم مِّن بَعْدِ إِیمَانِکُمْ کُفَّاراً حَسَداً مِّنْ عِندِ أَنفُسِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُواْ وَاصْفَحُواْ حَتَّى یَأْتِیَ اللّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
بسیاری از اهل کتاب ، از روی رشک و حسدی که در وجودشان ریشه دوانده است ، آرزو دارند اگر بشود شما را بعد از پذیرش ایمان بازگردانند ( به جانب کفر و به حال سابقی که داشتید ! ) با این که حقّانیّت ( اسلام و درستی راهی که برگزیده‌اید ، از روی خود کتابهای آسمانیشان ) برایشان کاملاً روشن گشته است . پس گذشت نمائید و چشم‌پوشی کنید تا خدا فرمان دهد ( که در برابرشان چه کار کنید ) . بیگمان خداوند بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« وَدَّ » : دوست داشت . آرزو کرد . « کُفَّاراً » : حال ضمیر مفعولی ( کُمْ ) در ( یَرُدُّونَکُم ) یا مفعول دوم است . « حَسَداً » : مفعولٌ‌له است . « تَبَیَّنَ » : روشن گردید . « أُعْفُوا » : عفو کنید و عقوبت نکنید . « إصْفَحُوا » : ببخشید و سرزنش نکنید .
آیه 110
متن آیه :
وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ وَمَا تُقَدِّمُواْ لأَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ
ترجمه :
( پس بر شعائر دینیّتان ماندگار باشید ) و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و ( بدانید ) هر کار نیکی که پیشتر برای خود بفرستید ، آن را در نزد خدا خواهید یافت ( و پاداش آن را خواهید دید ) و خدا به هرچه می‌کنید آگاه و بینا است .
توضیحات :
« أَقِیمُوا » : به جای آورید . به طور بایسته بخوانید . « ءَاتُوا » : بپردازید . « تَجِدُوهُ » : آن را خواهید یافت .
آیه 111
متن آیه :
وَقَالُواْ لَن یَدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَن کَانَ هُوداً أَوْ نَصَارَى تِلْکَ أَمَانِیُّهُمْ قُلْ هَاتُواْ بُرْهَانَکُمْ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
و گویند : جز کسی که یهودی یا مسیحی باشد هرگز ( کس دیگری ) به بهشت در نمی‌آید . این آرزو و دلخوشیهای ایشان است ( و جز مشتی یاوه و سخنان ناروا نمی‌باشد ) . بگو : اگر راست می‌گوئید دلیل خویش را بیاورید .
توضیحات :
« هُوداً » : جمع هائد به معنی توبه‌کننده ، یهودیان . پیروان موسی . « نَصَارَیا » : جمع نصران و نصرانة ، مسیحیان ، پیروان عیسی . « أمَانِیّ » : جمع اُمْنِیَّة ، آرزوها . آرزوهای نادرست و ناروا . « هَاتُوا » : حاضر کنید . بیاورید . اسم‌الفعل است . « بُرْهَانَ » : حجّت . دلیل .
آیه 112
متن آیه :
بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ
ترجمه :
آری ! هرکس خالصانه روبه خدا کند و نیکوکار باشد ، پاداش او در پیش خدایش محفوظ است ، و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین خواهند گردید ( و بهشت و سعادت اخروی در انحصار هیچ طائفه و نژاد خاصّی نیست ) .
توضیحات :
« بَلَیا » : آری ، کار آن چنان نیست که ایشان می‌گویند ، بلکه . « أَسْلَمَ » : خالص و یکرنگ شد . تسلیم کرد . « أَسْلَمَ وَجْهَهُ » : خویشتن را خالصانه تسلیم کرد . « وَجْه » : چهره . در اینجا به معنی خود و خویشتن است و تسمیه کلّ به اسم جزء می‌باشد . « مُحْسِنٌ » : نیکوکار .
آیه 113
متن آیه :
وَقَالَتِ الْیَهُودُ لَیْسَتِ النَّصَارَى عَلَىَ شَیْءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَى لَیْسَتِ الْیَهُودُ عَلَى شَیْءٍ وَهُمْ یَتْلُونَ الْکِتَابَ کَذَلِکَ قَالَ الَّذِینَ لاَ یَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ فَاللّهُ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کَانُواْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ
ترجمه :
( جای شگفت است که آنان همان گونه که با اسلام دشمنی می‌ورزند ، با یکدیگر نیز دشمنی دارند ) و یهودیان می‌گویند : مسیحیان دارای حق و حقیقتی نبوده و بر چیزی بند نیستند ، و مسیحیان نیز می‌گویند : یهودیان دارای حق و حقیقتی نبوده و بر چیزی بند نیستند . در حالی که هر دو دسته کتاب می‌خوانند ( و به گمان خود به کتابهای آسمانی خویش استدلال می‌جویند ! ) . و افراد نادان ( مشرکی که از تورات و انجیل بی‌خبرند ) نیز سخنی همانند سخن آنان را می‌گویند . پس خدا در روز قیامت میانشان درباره آنچه با یکدیگر اختلاف دارند ، داوری خواهد کرد .
توضیحات :
« یَتْلُونَ » : می‌خوانند . « قَالَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ » : مراد بت‌پرستان و مشرکان عرب است . . « یَحْکُمُ » : قضاوت و داوری می‌کند .
آیه 114
متن آیه :
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن مَّنَعَ مَسَاجِدَ اللّهِ أَن یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ وَسَعَى فِی خَرَابِهَا أُوْلَئِکَ مَا کَانَ لَهُمْ أَن یَدْخُلُوهَا إِلاَّ خَآئِفِینَ لهُمْ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
( از جمله دشمنی ایشان نسبت به یکدیگر ، و نسبت به مسلمانان این است که بعضی از قبیله‌ها معابد قبیله‌های دیگر را خراب نمودند و مسلمانان را از ورود به مسجدالحرام باز داشتند ) و چه کسی ستمگرتر از کسانی است که نگذارند در مساجد و اماکن عبادت خدا ، نام خدا برده شود ، و در ویرانی آنها بکوشند ؟ شایسته اینان نبود که چنین ( گناه بزرگی را مرتکب شوند و این کارها را ) بکنند ، بلکه می‌بایست ( حرمت معابد را نگهدارند و ) جز خاشعانه وارد آنها نشوند . بهره آنان در دنیا زبونی و رسوائی ، و در آخرت عذاب بزرگی است .
توضیحات :
« أَظْلَمُ » : ظالم‌تر ، ستمکارتر . « مَنَعَ » : مانع شد . بازداشت . « مَسَاجِدَ » : معابد . پرستشگاهها . « خَآئِفِینَ » : حال ضمیر ( و ) در فعل ( یَدْخُلُوها ) است . « خِزْیٌ » : خواری . رسوائی .
آیه 115
متن آیه :
وَلِلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ فَأَیْنَمَا تُوَلُّواْ فَثَمَّ وَجْهُ اللّهِ إِنَّ اللّهَ وَاسِعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
خاور و باختر ( و همه جهات دیگر ) از آن خدا است ، پس به هر سو رو کنید ، خدا آنجا است . بیگمان خدا گشایشگر است ( و بر مردم تنگ نمی‌گیرد ) و بسی دانا است ( به قصد و نیّت کسی که بدو روی می‌آورد ) .
توضیحات :
« أَیْنَمَا » : هرجا . « تُوَلُّوا » : رو کنید . « ثَمَّ » : آنجا . « وَجْه » : ذات ( نگا : بقره / 272 ، رعد / 22 ، روم / 38 و 39 ) . « وَاسِعٌ » : در برگیرنده . از اسماء خدا است و به معنی : دارای انعام و رحمت فراگیر ، و آن که در قوانین خویش مردم را به تنگنا نمی‌اندازد .
آیه 116
متن آیه :
وَقَالُواْ اتَّخَذَ اللّهُ وَلَداً سُبْحَانَهُ بَل لَّهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ کُلٌّ لَّهُ قَانِتُونَ
ترجمه :
و ( یهودیان و مسیحیان و مشرکان هر سه ) می‌گویند : خداوند فرزندی برای خویش برگزیده است ! - خدا برتر از این چیزها است - ( که نیازمند زاد و ولد و نسل و فرزند باشد ) بلکه آنچه در آسمانها و زمین است از آن او است و همگان ( بنده وی و ) فروتن در برابر اویند .
توضیحات :
« سُبْحَانَهُ » : او پاک و منزّه است از چنین ناشایستها و نارواها . واژه‌ای است برای تسبیح خدا و ذکر الله . « قَانِتُونَ » : خاشعان . مطیعان . فرمانبرداران گردن کج اراده خدا ، و مُقِرّان به الوهیّت الله .
آیه 117
متن آیه :
بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَإِذَا قَضَى أَمْراً فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ کُن فَیَکُونُ
ترجمه :
هستی بخش آسمانها و زمین ، او است . و هنگامی که فرمان وجود چیزی را صادر کند ، تنها بدو می‌گوید : باش ! پس می‌شود .
توضیحات :
« بَدِیعُ » : کسی که چیزها را بدون مُدل و نمونه قبلی پدید می‌آورد . نوآفرین . این واژه فَعیل به معنی مُفْعِل است ، و در معنی مُبْدِع به کار رفته است . « قَضَیا » : خواست . اراده‌اش بر آن تعلّق گرفت . « اَمْراً » : کار . « کُنْ » : باش . بشو . پدید آی . افعال ( کُنْ ) و ( یَکُونُ ) در اینجا تامّه‌اند .
آیه 118
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ لاَ یَعْلَمُونَ لَوْلاَ یُکَلِّمُنَا اللّهُ أَوْ تَأْتِینَا آیَةٌ کَذَلِکَ قَالَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِم مِّثْلَ قَوْلِهِمْ تَشَابَهَتْ قُلُوبُهُمْ قَدْ بَیَّنَّا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یُوقِنُونَ
ترجمه :
آنان که نمی‌دانند ( و از زمره مشرکانند ) می‌گویند : چه می‌شود اگر خدا با ما سخن گوید ، و یا این که معجزه‌ای ( از معجزات پیشنهادی ) برای ما بیاید ( و آشکارا جلوه‌گر شود ) . کسانی که پیش از آنان نیز بودند همین سخنان ایشان را می‌گفتند . دلهایشان با هم همانند است ( و افکار و اندیشه آنان همسان است ) . ما آیه‌ها را برای حقیقت‌جویان آشکار و بیان کرده‌ایم .
توضیحات :
« لَوْ لا یُکَلِّمُنَا اللهُ » : چرا خدا با ما حرف نزند . « لَوْ لا » : چرا نه . حرفی است که بر طلب حصول ما بعد خود دلالت دارد . « ءَایَةٌ » : آیه قرآنی . معجزه پیشنهادی ( نگا : إسراء / 90 - 93 ) . « تَشَابَهَتْ » . به هم مانده است . همگون همدیگر بوده است . « بَیَّنَّا » : بیان و روشن کرده‌ایم . با بیّنه و حجّت فرو فرستاده‌ایم . « یُوقِنُونَ » : جویای یقین هستند . دانش قاطعانه و باور صادقانه دارند .
آیه 119
متن آیه :
إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالْحَقِّ بَشِیراً وَنَذِیراً وَلاَ تُسْأَلُ عَنْ أَصْحَابِ الْجَحِیمِ
ترجمه :
ما تو را همراه با حقائق یقینی فرستادیم تا مژده‌رسان ( مؤمنان ) و بیم‌دهنده ( کافران ) باشی . و از تو درباره ( عدم ایمان ) دوزخیان پرسیده نمی‌شود ( بلکه بر رسولان پیام باشد و بس ) .
توضیحات :
« بِالْحَقِّ » : همراه با حق . مؤیّد با حق . مراد از ( حق ) قرآن یا اسلام است ( نگا : نساء / 170 ، بقره / 190 ) . « بَشِیراً » : مژده‌رسان . « نَذِیراً » : ترساننده . بیم‌دهنده . « الْجَحیمِ » : آتش برافروخته و فروزان . اسمی از اسماء دوزخ است .
آیه 120
متن آیه :
وَلَن تَرْضَى عَنکَ الْیَهُودُ وَلاَ النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدَى وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءهُم بَعْدَ الَّذِی جَاءکَ مِنَ الْعِلْمِ مَا لَکَ مِنَ اللّهِ مِن وَلِیٍّ وَلاَ نَصِیرٍ
ترجمه :
یهودیان و مسیحیان هرگز از تو خوشنود نخواهند شد ، مگر این که از آئین ( تحریف شده و خواستهای نادرست ) ایشان پیروی کنی . بگو : تنها هدایت الهی هدایت است . و اگر از خواستها و آرزوهای ایشان پیروی کنی ، بعد از آن که علم و آگاهی یافته‌ای ( و با دریافت وحی الهی ، یقین و اطمینان به تو دست داده است ) ، هیچ سرپرست و یاوری از جانب خدا برای تو نخواهد بود ( و خدا تو را کمک و یاری نخواهد کرد ) .
توضیحات :
« مِلَّةَ » : دین . « هُدَیا » : هدایت . رهنمود . « مَالَکَ مِنَ اللهِ » : از سوی خدا برای تو نیست . « وَلِیٍّ » : یاور . مددکار . در اینجا هر چند مخاطب مفرد و شخص رسول است ، ولی در اصل خطاب متوجّه امّت محمّدی در هر عصر و زمانی است .
آیه 121
متن آیه :
الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاَوَتِهِ أُوْلَئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَمن یَکْفُرْ بِهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
ترجمه :
( دسته‌ای از ) کسانی که کتاب آسمانی به آنان داده‌ایم و آن را از روی دقّت و چنانچه باید می‌خوانند ( و تورات و انجیل را محقّقانه وارسی می‌نمایند و سره را از ناسره جدا می‌سازند ) این چنین افرادی به قرآن ایمان می‌آورند ، و کسانی که بدان ایمان نیاورند بیگمان ایشان زیانکارانند .
توضیحات :
« ءَاتَیْنَا » : داده‌ایم . فرستاده‌ایم . « الْکِتَابَ » : تورات . انجیل . قرآن . « حَقَّ » : به کاملترین وجه . چنان که باید . منصوب است چون به مصدر ( تِلاوَةِ ) اضافه شده و مفعول مطلق بشمار است . یا بدان علّت است که صفت مصدر محذوفی است . و یا این که حال ضمیر ( و ) در فعل ( یَتْلُونَ ) و به معنی مِحِقّین است .
آیه 122
متن آیه :
یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُواْ نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَنِّی فَضَّلْتُکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ
ترجمه :
ای بنی‌اسرائیل ! به یاد آورید نعمتی را که بر شما ارزانی داشتم ( بدان گاه که شما را از زیر ستم فرعون رهائی بخشیدم و او را در آب غرق نمودم ، و ترنجبین و بلدرچین به شما دادم و پیغمبران زیادی را در میانتان برانگیختم و برای دوره‌ای از زمان ، بزرگی بهره شما نمودم ) و شما را بر جهانیان برتری بخشیدم .
توضیحات :
« فَضَّلْتُکُمْ » : برتریتان بخشیدم . « الْعَالَمِینَ » : جهانیان . مراد مردمان آن دوره از زمان است .
آیه 123
متن آیه :
وَاتَّقُواْ یَوْماً لاَّ تَجْزِی نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَیْئاً وَلاَ یُقْبَلُ مِنْهَا عَدْلٌ وَلاَ تَنفَعُهَا شَفَاعَةٌ وَلاَ هُمْ یُنصَرُونَ
ترجمه :
و از ( عذاب ) روزی خود را در امان دارید که از دست کسی برای کس دیگری چیزی ساخته نیست ، و به جای کسی همانند و بلاگردانی پذیرفته نمی‌گردد ، و شفاعت و میانجیگری بدو سودی نمی‌رساند ، و کسی به یاری کسی بر نمی‌خیزد و یاوری نمی‌شوند .
توضیحات :
« لا تَجْزِی » : برآورده نمی‌کند . دفع نمی‌کند . « لا تَجْزِی نَفْسٌ عَن نَّفْسٍ شَیْئاً » : کسی از کسی چیزی را به دور نمی‌دارد . کسی به جای کسی چیزی را نمی‌پردازد . « عَدْلٌ » : همتا . فدیه . بلاگردان . « شَفَاعَةٌ » : میانجیگری .
آیه 124
متن آیه :
وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ وَمِن ذُرِّیَّتِی قَالَ لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ
ترجمه :
و ( به خاطر آورید ) آن گاه را که خدای ابراهیم ، او را با سخنانی ( مشتمل بر اوامر و نواهی و تکالیف و وظائف ، و از راههای مختلف و با وسائل گوناگون ) بیازمود و او ( به خوبی از عهده آزمایش برآمد و ) آنها را به تمام و کمال و به بهترین وجه انجام داد . ( خداوند بدو ) گفت : من تو را پیشوای مردم خواهم کرد . ( ابراهیم ) گفت : آیا از دودمان من ( نیز کسانی را پیشوا و پیغمبر خواهی کرد ؟ خداوند ) گفت : ( درخواست تو را پذیرفتم ، ولی ) پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد ( بلکه تنها فرزندان نیکوکار تو را در بر می‌گیرد ) .
توضیحات :
« إبْتَلَیا » : آزمود . امتحان کرد . « کَلِمَاتٍ » : تکالیف و اوامر . از آن جمله : ترک فرزند یگانه و دلبندش به همراه مادر در بیابان برهوت و خالی از سکنه حجاز ، و فرمان دادن بدو به این که فرزند یگانه خود اسماعیل را قربانی کند ( نگا : صافّات / 102 - 113 ) . « أَتَمَّهُنَّ » : آنها را به تمام و کمال انجام داد ( نگا : نجم / 37 ) . « جَاعِلٌ » : سازنده .
آیه 125
متن آیه :
وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ
ترجمه :
( و به یاد آورید ) آن گاه را که خانه ( کعبه ) را پناهگاه و مأوای امن و امان مردم کردیم ( و بدیشان دستور دادیم که برای تجدید همین خاطره بازسازی خانه کعبه بر دست پیغمبران ) از مقام ابراهیم نمازگاهی برای خود برگیرید ( و در جائی که ابراهیم برای ساختن کعبه بالای سنگی می‌ایستاد ، بایستید و به نماز و نیایش بپردازید ) و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم ( و بر عهده ایشان گذاشتیم ) که خانه ما را برای طواف‌کنندگان و اعتکاف‌کنندگان ( و ماندگاران در آن ) و رکوع و سجده‌کنندگان ( نمازگزار ، از کثافات معنوی همانند شرک و بت‌پرستی ، و پلشتیهای حسّی همانند یاوه‌گوئی و گناه و ستیزه‌جوئی ) پاک و پاکیزه کنید .
توضیحات :
« الْبَیْتَ » : خانه خدا . کعبه ( نگا : مائده / 97 ) . « مَثَابَةًَ » : محلّ مراجعت و گردهمآئی . جایگاه اجر و ثواب . « مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ » : سنگی که ابراهیم برای ساختن کعبه ، بالای آن می‌ایستاد . می‌گویند که زیر مقام ابراهیم امروزی گذاشته شده است . مسجدی که پیرامون کعبه است . « مُصَلّیً » : جایگاه نماز . « عَهِدْنَا إِلَیا . . . » . سفارش کردیم به . امر کردیم به . « طَهِّرَا » : پاک کنید از کثافتها و وجود بتها . « الطَّآئِفِینَ » : طواف‌کنندگان . « الْعَاکِفِینَ » : معتکفان . کسانی که در مسجد مدّتی برای عبادت می‌مانند . « الرُّکَّعِ » : جمع راکع . رکوع‌کنندگان . « الْسُّجُودِ » : جمع ساجد ، سجده‌کنندگان . « الرُّکَّعِ السُّجُودِ » : مراد نمازگزاران است .
آیه 126
متن آیه :
وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هََذَا بَلَداً آمِناً وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُم بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ قَالَ وَمَن کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که ابراهیم گفت : خدای من ! این ( سرزمین ) را شهر پر امن و امانی گردان ، و اهل آن را - کسانی که از ایشان به خدا و روز بازپسین ایمان آورده باشند - از میوه‌های ( گوناگونی که در آن پرورده شود یا بدان آورده شود ، و دیگر خیرات و برکات زمین ) روزیشان رسان و بهره‌مندشان گردان . ( خدا پاسخ داد و ) گفت : ( دعای تو را پذیرفتم ، ولی در این عمر کوتاه دنیا ، بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست ) و کسی را که کفر ورزد ، مدّت کوتاهی ( از ثمرات و خیرات این جهان ) بهره‌مند می‌گردانم و سپس او را ( روز رستاخیز ) به عذاب آتش ( دوزخ گرفتار و ) ناچار می‌سازم ، و ( سرانجام و سرنوشت این گونه افراد ) چه بد سرانجام و سرنوشتی است !
توضیحات :
« بَلَداً » : شهر . مراد مکّه است . « ءَامِن » : محلّ امن و امان . « مَنْ » : بدل جزء از کلّ برای ( اهل ) است . « أُمَتِّعُ » : متمتّع می‌سازم . بهره‌ور می‌گردانم . « أضْطَرُّهُ » : وادارش می‌سازم . مجبورش می‌گردانم . « الْمَصِیرُ » : منزل و مأوی . عاقبت . سرنوشت .
آیه 127
متن آیه :
وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَإِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه ( کعبه ) را بالا می‌بردند ( و در اثنای آن دست دعا به سوی خدا برداشته و می‌گفتند : ) ای پروردگار ما ! ( این عمل را ) از ما بپذیر ، بیگمان تو شنوا و دانا ( به گفتار و نیّات ما ) هستی .
توضیحات :
« یَرْفَعُ » : بالا می‌برد . بلند می‌کند . « الْقَوَاعِدَ » : جمع قاعدة ، پایه‌ها . « تَقَبَّلْ » : بپذیر . « السَمِیعُ » : شنوا . « الْعَلِیمُ » : باخبر . آگاه .
آیه 128
متن آیه :
رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِن ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّکَ وَأَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَتُبْ عَلَیْنَا إِنَّکَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
ای پروردگار ما ! چنان کن که ما دو نفر مخلص و منقاد ( فرمان ) تو باشیم ، و از فرزندان ما ملّت و جماعتی پدید آور که تسلیم ( فرمان ) تو باشند ، و طرز عبادات خویش را ( در کعبه و اطراف آن ) به ما نشان بده و ( اگر نسیان و لغزشی از ما سر زد ) بر ما ببخشای ( و در توبه را بر رویمان باز گذار ) ، بیگمان تو بس توبه‌پذیر و مهربانی .
توضیحات :
« مُسْلِمَیْنِ » : مثنّی ( مُسْلِم ) به معنی : مخلص . فرمانبردار . مطیع خدا و شریعتهای الله . « أُمَّةً » : ملّت . جماعت . « أَرِنَا » : به ما نشان بده . « مَنَاسِکَ » : آداب و رسوم عبادت ، اعم از مراسم حجّ و غیره ( نگا : مائده / 48 ، حجّ / 67 ) . « التَّوَّابُ » : بس توبه‌پذیر .
آیه 129
متن آیه :
رَبَّنَا وَابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولاً مِّنْهُمْ یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِکَ وَیُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَیُزَکِّیهِمْ إِنَّکَ أَنتَ العَزِیزُ الحَکِیمُ
ترجمه :
ای پروردگار ما ! در میان آنان ( که از دودمان ما و منقاد فرمان تویند ) پیغمبری از خودشان برانگیز تا آیات تو را بر ایشان فرو خواند و کتاب ( قرآن ) و حکمت ( اسرار شریعت و مقاصد آن ) را بدیشان بیاموزد و آنان را ( از شرک و اخلاق ناپسند ) پاکیزه نماید ، بیگمان تو عزیزی و حکیمی ( و بر هر چیزی توانا و پیروزی ، و هر کاری را که می‌کنی بنابر مصلحتی و برابر حکمتی است ) .
توضیحات :
« إِبْعَثْ » : برانگیز . بفرست . « یَتْلُو » : بخواند . در رسم‌الخطّ قرآنی ، الف زائدی در آخر دارد . « ءَایَاتِ » : مراد آیه‌های قرآنی است . « الْکِتَابَ » : قرآن . خطّ و کتابت ( نگا : آلعمران / 48 ، جمعه / 2 ) . « الْحِکْمَةَ » : معرفت اسرار اشیاء . حکمت ، بر هر نوع گفتار و کرداری اطلاق می‌شود که صواب بدان تحقّق پذیرد . انجام هر کاری در جای خود و نهادن هر چیزی به جای خود . اسرار احکام دینی و شناخت مقاصد شریعت . « یُزَکِّیهِمْ » : آنان را از معاصی و اخلاق نکوهیده پاک می‌دارد . « الْعَزِیزُ » : چیره شکست‌ناپذیر .
آیه 130
متن آیه :
وَمَن یَرْغَبُ عَن مِّلَّةِ إِبْرَاهِیمَ إِلاَّ مَن سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَیْنَاهُ فِی الدُّنْیَا وَإِنَّهُ فِی الآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ
ترجمه :
چه کسی از آئین ابراهیم رویگردان خواهد شد مگر آن ( نادانی ) که خود را خوار و کوچک داشته و ( انسانیّت و عقل خویش را به بازیچه گیرد و ناچیز دارد ؟ ) ما او را در این جهان برگزیدیم ( و سمبل و رهبر دیگران کردیم ) و او در جهان دیگر ، از زمره شایستگان ( مقرّب درگاه الهی ) است .
توضیحات :
« یَرْغَبُ عَنْ . . . » : بیزار می‌شود . دوری می‌گزیند . « مِلَّةِ » : دین . آئین . « سَفِهَ » : سبک شمرد . خوار داشت . به بازیچه گرفت . « نَفْسَ » : خود . « إصْطَفَیْنَا » : برگزیدیم . « إصْطَفَیْنَاهُ » : او را برای پیغمبری برگزیدیم . « الصَّالِحِینَ » : شایستگان . بایستگان .
آیه 131
متن آیه :
إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
آن گاه که پروردگارش ( همراه با نمودن نشانه‌ها و آیات کونی و نفسی ) بدو گفت : ( به یگانگی خدا اقرار کن و ) اخلاص داشته باش . گفت : ( اقرار کردم و سر بر آستان تو سائیدم و ) خالصانه تسلیم پروردگار جهانیان گشتم .
توضیحات :
« اَسْلِمْ » : مطیع شو . مخلص شو .
آیه 132
متن آیه :
وَوَصَّى بِهَا إِبْرَاهِیمُ بَنِیهِ وَیَعْقُوبُ یَا بَنِیَّ إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى لَکُمُ الدِّینَ فَلاَ تَمُوتُنَّ إَلاَّ وَأَنتُم مُّسْلِمُونَ
ترجمه :
و ابراهیم فرزندان خود را به این آئین سفارش کرد ، و یعقوب ( نوه او نیز چنین کرد . هر کدام به فرزندان خویش گفتند : ) ای فرزندان من ! خداوند ، آئین ( توحیدی اسلام ) را برای شما برگزیده است . ( پس به ما قول بدهید که یک لحظه هم از آن دوری نکنید ) و نمیرید جز این که مسلمان باشید .
توضیحات :
« وَصَّیا » : توصیه کرد . سفارش نمود . ارشاد کرد . « بِهَا » : به آن . مرجع ضمیر ( هَا ) واژه ( مِلّة ) در آیه 130 است . « فَلا تَمُوتُنَّ إِلاّ وَ أَنتُم مُّسْلِمُونَ » : مراد این است که همیشه دیندار و فرمانبردار خدا باشید ، تا اگر مرگ شما را در ربود ، مسلمان و مطیع فرمان یزدان ، جهان را بدرود گوئید .
آیه 133
متن آیه :
أَمْ کُنتُمْ شُهَدَاء إِذْ حَضَرَ یَعْقُوبَ الْمَوْتُ إِذْ قَالَ لِبَنِیهِ مَا تَعْبُدُونَ مِن بَعْدِی قَالُواْ نَعْبُدُ إِلَهَکَ وَإِلَهَ آبَائِکَ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ إِلَهاً وَاحِداً وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ
ترجمه :
آیا ( شما یهودیان و مسیحیان که محمّد را تکذیب می‌نمائید و ادّعاء دارید که بر آئین یعقوب هستید ) هنگامی که مرگ یعقوب فرا رسید ، شما حاضر بودید ( تا آئینی را بشناسید که بر آن مرد ؟ ) . آن هنگامی که به فرزندان خود گفت : پس از من چه چیز را می‌پرستید ؟ گفتند : خدای تو ، خدای پدرانت ابراهیم و اسماعیل و اسحاق را که خداوند یگانه است و ما تسلیم ( فرمان ) او هستیم ( و سر عبادت و بندگی بر آستانش می‌سائیم ) .
توضیحات :
« شُهَدَآءَ » : جمع شهید به معنی شاهد ، حاضران . « إِبْرَاهِیمَ » : بدل جزء از کلّ ( ءَابَآءِ ) است . « إِلهاً وَاحِداً » : علّت نصب ( إِلهاً ) دو چیز می‌تواند باشد : یکی این که بدل ( إِلهَکَ ) باشد ، دوم این که حال آن بشمار آید .
آیه 134
متن آیه :
تِلْکَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُم مَّا کَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا کَانُوا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
( به هر حال ، جنگ و جدل درباره آنان چرا ؟ ! ) ایشان قومی بودند که مردند و سر خود گرفتند . آنچه به چنگ آوردند متعلّق به خودشان است ، و آنچه شما فراچنگ آورده‌اید ، از آن شما است ، و درباره آنچه می‌کرده‌اند از شما پرسیده نمی‌شود ( و هیچ کس مسؤول اعمال دیگری نیست و کسی را به گناه دیگری نمی‌گیرند ) .
توضیحات :
« خَلَتْ » : گذشته است . رفته است .
آیه 135
متن آیه :
وَقَالُواْ کُونُواْ هُوداً أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُواْ قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفاً وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ
ترجمه :
و ( لیکن بر گفته خویش پافشاری می‌کنند و ) می‌گویند : یهودی یا مسیحی بشوید تا ( به راه راست ) رهنمود شوید . بگو : ( ابراهیم هرگز بر این آئینهای تحریف شده نبوده و ) بلکه ( دین توحیدی داشته است ، و ما پیروی از ) دین راست و پاک ابراهیم می‌کنیم ( که اسلام آن را دوباره زنده کرده است ) و جزو مشرکان نبوده است .
توضیحات :
« مِلَّةَ » : مفعول فعل مقدّری است و آن چنین است : بَلْ نَتَّبِعُ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ . « حَنِیفاً » : حقّگرا . دوری‌کننده از ضلالت و بطالت ، و گراینده به سوی هدایت و حقیقت . راستگرا . منصوب است چون حال ( اِبْرَاهِیمَ ) است که می‌تواند به جای ( مِلَّة ) قرار گیرد . یا مفعول فعل ( أَعْنِی ) مقدّر است .
آیه 136
متن آیه :
قُولُواْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْنَا وَمَا أُنزِلَ إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالأسْبَاطِ وَمَا أُوتِیَ مُوسَى وَعِیسَى وَمَا أُوتِیَ النَّبِیُّونَ مِن رَّبِّهِمْ لاَ نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ
ترجمه :
بگوئید : ایمان داریم به خدا و آنچه ( به نام قرآن ) بر ما نازل گشته ، و آنچه بر ابراهیم ، اسماعیل ، اسحاق ، یعقوب ، و اسباط ( یعنی نوادگان یعقوب ) نازل شده است ، و به آنچه برای موسی و عیسی آمده است ، و به آنچه برای ( همه ) پیغمبران از طرف پروردگارشان آمده است . میان هیچ یک از آنان جدائی نمی‌اندازیم ( نه این که مثل یهودیان یا عیسویان ، بعضیها را بپذیریم و بعضیها را نپذیریم . بلکه همه پیغمبران را راهنمای بشریّت در عصر خود می‌دانیم و کتابهایشان را به طور اجمال می‌پذیریم ) و ما تسلیم ( فرمان ) خدا هستیم .
توضیحات :
« أَسْبَاطِ » : جمع سِبط ، نوادگان . قبائل . در اینجا مراد از اسباط ، قبائل دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل است که از نژاد یعقوب بودند ( نگا : اعراف / 160 ) . « لا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ » : میان هیچ یک از آنان در این که پیغمبر بوده‌اند ، فرقی نمی‌گذاریم . جمله ، حال برای ضمیر ( نَا ) در فعل ( ءَامَنَّا ) است . « لَهُ » : مرجع ضمیر ( ه ) واژه ( الله ) است .
آیه 137
متن آیه :
فَإِنْ آمَنُواْ بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا هُمْ فِی شِقَاقٍ فَسَیَکْفِیکَهُمُ اللّهُ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
اگر آنان ایمان بیاورند ، همچنان که شما ایمان آورده‌اید ، و بدان چیزهائی که شما ایمان دارید ، ایشان نیز ایمان داشته باشند ، بیگمان ( به راه درست خدائی ) رهنمود گشته‌اند ، و اگر پشت کنند ( و از حقیقت سرپیچی نمایند و دوباره به رسوم و آداب موروثی چنگ زنند ) پس راه اختلاف و دشمنانگی را ( با شما ) در پیش گرفته‌اند ، و خدا تو را بسنده خواهد بود و او تو را از ( اذیّت و آزار و نیرنگ و دسیسه‌های ) ایشان نجات خواهد داد ، و او شنوا و بینا است ( و گفتار ایشان را می‌شنود و کردار آنان را می‌بیند ) .
توضیحات :
« فَإِنْ ءَامَنُوا بِمِثْلِ مآ ءَامَنْتُم بِهِ » : اگر ایمان بیاورند همان گونه که شما ایمان آورده‌اید . یعنی ایمان به خدا و کتابهای آسمانی و پیغمبران به طور کلّی که در آیه قبلی مذکور است . واژه ( مَا ) مصدری است ، و مرجع ضمیر ( هِ ) در ( بِهِ ) ، الله است . « شِقَاقٍ » : جنگ و ستیز . مخالفت . جبهه‌گیری . « سَیَکْفِیکَ » : تو را بسنده خواهد بود .
آیه 138
متن آیه :
صِبْغَةَ اللّهِ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ صِبْغَةً وَنَحْنُ لَهُ عَابِدونَ
ترجمه :
( خداوند ما را با آئین توحیدی و ایمان راستین زینت داده است و ) این رنگ و زینت خدا است و چه کسی از خدا ( می‌تواند ) زیباتر بیاراید و بپیراید ؟ و ما تنها او را می‌پرستیم .
توضیحات :
« صِبْغَةَ » : رنگ . هیئت . حالتی که چیز رنگ شده به خود می‌گیرد . « صِبْغَةَ الله » : دین خدا . شریعت خدا ، که ایمان است . این واژه از قبیل مشاکله تقدیری است و اشاره به غسل تعمید مسیحیان دارد . یعنی فرو رفتن در آب یا پاشیدن آب بر سر و روی ، مایه پاکی معنوی نمی‌گردد . بلکه آنچه وسیله تطهیر مؤمنان می‌شود دین خدا ، یعنی صبغة الله است . واژه صبغة نخستین ، مفعول فعل مقدّری است : صَبَغَنَا اللهُ صِبْغَةً . یا به صورت اغراء : إلْزَمُوا صِبْغَةَ اللهِ . یا بدل از ( ملّةَ ) در ( مِلَّةَ إبْرَاهِیمَ ) است . صبغه دوم تمییز است .
آیه 139
متن آیه :
قُلْ أَتُحَآجُّونَنَا فِی اللّهِ وَهُوَ رَبُّنَا وَرَبُّکُمْ وَلَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ وَنَحْنُ لَهُ مُخْلِصُونَ
ترجمه :
بگو : آیا درباره ( دین ) خدا با ما به مجادله می‌پردازید ؟ ( و گمان می‌برید که خدا پیغمبران را جز از میان شما بر نمی‌گزیند ) و حال آن که او پروردگار ما و شما است ( و رحمت خویش را به طور یکسان نصیب هر قومی که بخواهد می‌کند ) و ( نتیجه ) کردار ما از آن ما ، و ( نتیجه ) کردار شما از آن شما است ( و هرکس در گرو اعمال خویش است و حسب و نسب باعث امتیاز نیست ) و ما با اخلاص او را پرستش می‌کنیم .
توضیحات :
« تُحَآجُّونَنَا » : با ما مجادله می‌کنید . « أَتُحَآجُّونَنَا فِی اللهِ ؟ » : آیا با ما درباره عملکرد خدا مجادله می‌نمائید ؟
آیه 140
متن آیه :
أَمْ تَقُولُونَ إِنَّ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالأسْبَاطَ کَانُواْ هُوداً أَوْ نَصَارَى قُلْ أَأَنتُمْ أَعْلَمُ أَمِ اللّهُ وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن کَتَمَ شَهَادَةً عِندَهُ مِنَ اللّهِ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
یا می‌گوئید : ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و اسباط ، یهودی یا مسیحی بوده‌اند ؟ ( در صورتی که تورات و انجیل بعد از اینان نازل شده‌اند و یهودیّت و مسیحیّت پس از ایشان پیدا آمده‌اند ! ) بگو : آیا شما بهتر می‌دانید یا خدا ؟ ( چرا آنچه را که در این باره در کتابهای آسمانیّتان آمده است پنهان می‌دارید ؟ ) و چه کسی ستمگرتر از آن کس است که گواهی و شهادت الهی را که نزد او است پنهان دارد ؟ و خدا از آنچه می‌کنید غافل و بی‌خبر نیست .
توضیحات :
« أَمْ » : یا این که . « أَظْلَمُ » : ستمکارتر . « کَتَمَ » : پنهان کرد . « مِنَ اللهِ » : از سوی خدا . واصله از سوی خدا .
آیه 141
متن آیه :
تِلْکَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُم مَّا کَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
( به هر حال ) آنان قومی بودند که مردند و سر خود گرفتند . آنچه به چنگ آوردند متعلّق به خودشان است ، و آنچه شما فراچنگ آورده‌اید از آن شما است ، و درباره آنچه می‌کرده‌اند از شما پرسیده نمی‌شود ( و هیچ کس مسؤول اعمال دیگری نیست و کسی را به گناه دیگری نمی‌گیرند ) .
توضیحات :
« خَلَتْ » : رفته است . سرخود گرفته است .
