تفسیر سوره الزلزلة برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره زلزلة
سوره زلزلة آیه 1
متن آیه :
إِذَا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْزَالَهَا
ترجمه :
هنگامی که زمین سخت به لرزه در انداخته می‌شود .
توضیحات :
« إِذَا . . . » : اشاره به زلزله شدید قیامت است ( نگا : حجّ / 1 ) . « زِلْزَالَهَا » : زلزله‌ای که مخصوص زمین است و چگونگی و شدّت آن را تنها خدا می‌داند .
سوره زلزلة آیه 2
متن آیه :
وَأَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْقَالَهَا
ترجمه :
و زمین ( از هم می‌شکافد و گدازه‌های درونی و دفینه‌ها و مرده‌ها ، و همه ) سنگینیها و بارهای خود را بیرون می‌اندازد ( و به گونه دیگری در می‌آید ) .
توضیحات :
« أَثْقَالَ » : جمع ثِقْل ، بارهای سنگین . مراد همه گدازه‌ها و دفینه‌ها و گنجینه‌ها و اموات و جز اینها است ( نگا : عنکبوت / 13 ، نحل / 7 ) .
سوره زلزلة آیه 3
متن آیه :
وَقَالَ الْإِنسَانُ مَا لَهَا
ترجمه :
و انسان می‌گوید : زمین را چه شده است ؟
توضیحات :
« الإنسَانُ » : انسانی که تکانهای غیرعادی و دگرگونیهای وحشتناک زمین را می‌بیند . « مَا لَهَا » : زمین را چه خبر است ؟ آن را چه شده است ؟
سوره زلزلة آیه 4
متن آیه :
یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا
ترجمه :
در آن روز ( که سرآغاز قیامت است ) زمین خبرهای خود را بازگو می‌کند ( و به زبان قال یا حال خواهد گفت که چه چیزهائی بر آن گذشته است ) .
توضیحات :
« یَوْمَئِذٍ » : در آن روز . بدل از ( إِذَا ) است . « تُحَدِّثُ » : سخن می‌گوید . بازگو می‌کند . این سخن گفتن و بازگو کردن ، یا به زبال قال است و زمین شاهد و ناظر اعمال انسانها بوده است ، و یا این که به زبان حال است . یعنی وضع زمین بدان هنگام بیانگر همه چیز خواهد بود ، و در چنین روزی حق و باطل پدیدار خواهد شد . « أَخْبَارَهَا » : اخبار زمین ، اوضاع و احوالی است که در آن زمان به چشم می‌خورد ، یا اعمال و افعالی است که مردمان بر روی آن انجام داده‌اند و اینک بدانها گواهی می‌دهد . چرا که همه چیز در جهان ثبت و ضبط است .
سوره زلزلة آیه 5
متن آیه :
بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْحَى لَهَا
ترجمه :
( این احوال و اقوال زمین ) بدان سبب است که پروردگار تو بدو پیام می‌دهد ( که چه بشود و چه بگوید ) .
توضیحات :
« بِأَنَّ رَبَّکَ . . . » : حرف باء ، سببیّه است . « أَوْحَیا » : پیام داد . فرمان داد ( نگا : نحل / 68 ) .
سوره زلزلة آیه 6
متن آیه :
یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتاً لِّیُرَوْا أَعْمَالَهُمْ
ترجمه :
در آن روز ، مردمان ( از گورهای خود ) دسته دسته و پراکنده بیرون می‌آیند ( و رهسپار صحرای محشر می‌شوند ) تا کارهایشان بدیشان نموده شود و ( نتیجه اعمالشان را ببینند ) .
توضیحات :
« یَصْدُرُ » : بیرون می‌آیند . « أَشْتَاتاً » : جمع شَتیت ، پراکنده‌ها . مراد دسته دسته و فرد فرد است . حال است . « لِیُرَوْا » : تا بدیشان نمایانده شود .
سوره زلزلة آیه 7
متن آیه :
فَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ
ترجمه :
پس هرکس به اندازه ذرّه غباری کار نیکو کرده باشد ، آن را خواهد دید ( و پاداشش را خواهد گرفت ) .
توضیحات :
« مِثْقَالَ ذرَّةٍ » : به اندازه ذرّه غباری ( نگا : نساء / 40 ، یونس / 61 ، سبأ / 3 ) .
سوره زلزلة آیه 8
متن آیه :
وَمَن یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً یَرَهُ
ترجمه :
و هرکس به اندازه ذرّه غباری کار بد کرده باشد ، آن را خواهد دید ( و سزایش را خواهد چشید ) .
توضیحات :
« ذَرَّةٍ » : ذرّه خاک . برخی آن را مورچه ریز می‌دانند که نماد ریزی در میان عربها است .
تفسیر سوره العادیات برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره عادیات
سوره عادیات آیه 1
متن آیه :
وَالْعَادِیَاتِ ضَبْحاً
ترجمه :
سوگند به اسبان تازنده‌ای که ( به سوی میدان جهاد ) نفس‌زنان پیش می‌روند !
توضیحات :
« الْعَادِیَاتِ » : جمع عَادِیَة ، اسبان تازنده . مراد هر مرکب و وسیله‌ای است که در راه یزدان و برای اجرا فرمان او مورد استفاده قرار گیرد . « ضَبْحاً » : صدای نفَس اسبان به هنگام دویدن . در اینجا به معنی اسم فاعل ، یعنی ( ضَابِحَات ) است ، به معنی اسبانی که صدای نفَس خود را بلند کرده‌اند . حال است .
سوره عادیات آیه 2
متن آیه :
فَالْمُورِیَاتِ قَدْحاً
ترجمه :
آن اسبانی که ( بر اثر برخورد چخماق سمهایشان به سنگهای سر راه ) جرقّه‌ها برمی‌افروزند .
توضیحات :
« الْمُورِیَاتِ » : جمع مُورِیَة ، آتش افروزندگان با چخماق . مراد تولیدکنندگان جرقّه‌ها است . « قَدْحاً » : زدن سنگ چخماق به یکدیگر برای تولید جرقّه . در اینجا به معنی اسم فاعل یعنی ( قَادِحَات ) و حال است . مراد زنندگان سمهای پا بر سنگهای زمین است .
سوره عادیات آیه 3
متن آیه :
فَالْمُغِیرَاتِ صُبْحاً
ترجمه :
همان اسبانی که بامدادان ( بر سپاهیان دشمن ) یورش می‌برند .
توضیحات :
« الْمُغِیرَاتِ » : جمع مُغیرَة ، یورش برندگان . هجوم‌کنندگان . « صُبْحاً » : بامدادان . مفعولٌ‌فیه است . آن را در معنی اسم فاعل ، یعنی ( مُصْبِحَات ) نیز دانسته و حال بشمار آورده‌اند ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .
سوره عادیات آیه 4
متن آیه :
فَأَثَرْنَ بِهِ نَقْعاً
ترجمه :
و در آن ، گرد و غبار زیادی را برمی‌انگیزند .
توضیحات :
« أَثَرْنَ » : برانگیختند . برپا کردند . باب افعال و از مصدر ( إثارَة ) و از ماده ( ثور ) است ( نگا : بقره / 71 ، روم / 9 و 48 ، فاطر / 9 ) . « بِهِ » : در آن . حرف ( بِ ) به معنی ( فِی ) است ، و ضمیر ( هِ ) به صبح برمی‌گردد . « نَقْعاً » : گرد و غبار .
سوره عادیات آیه 5
متن آیه :
فَوَسَطْنَ بِهِ جَمْعاً
ترجمه :
و بامدادان به میان جمع ( دشمنان ) می‌تازند .
توضیحات :
« وَسَطْنَ » : به وسط رفتند . به میانه دویدند . « بِهِ » : در آن . یعنی در صبح . برخی حرف باء را برای تعدّیه دانسته و ضمیر ( هِ ) را به ( نَقْعاً ) برگشت داده‌اند . در این صورت معنی آیه چنین است : آن گرد و غبار فراوان را با خود به میان جمعیّت دشمنان می‌برند . بعضی هم باء را حالیّه دانسته‌اند ، و آیه را چنین معنی کرده‌اند : با همین گرد و غبار فراوان به میان جمع دشمنان تاخت می‌برند .
سوره عادیات آیه 6
متن آیه :
إِنَّ الْإِنسَانَ لِرَبِّهِ لَکَنُودٌ
ترجمه :
( به چنین اسبانی سوگند که ) انسان نسبت به پروردگار خود بسیار ناسپاس و حق ناشناس است .
توضیحات :
« الإِنسَانَ » : مراد انسانی است که در پرتو معارف الهی تربیت نیافته است و تعلیمات انبیاء بر دلش نتافته است ، و خویشتن را تسلیم غرائز و شهوات سرکش نموده است . « کَنُودٌ » : کفران نعمت‌کننده . ناسپاس . حق‌ناشناس .
سوره عادیات آیه 7
متن آیه :
وَإِنَّهُ عَلَى ذَلِکَ لَشَهِیدٌ
ترجمه :
خود انسان نیز بر این معنی گواه است ( و می‌داند ناسپاس و حق ناشناس است ) .
توضیحات :
« إِنَّهُ » : همانا انسان . بی‌گمان انسان . « شَهِیدٌ » : گواه . آگاه . گواهی انسان به زبان حال است . نظیر آن را در ( اعراف / 172 و توبه / 17 ) می‌توان دید . و امّا آگاهی او ، معلوم است که انسان از هرکس دیگر بهتر خود را می‌شناسد و از درون خود آگاه است .
سوره عادیات آیه 8
متن آیه :
وَإِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیْرِ لَشَدِیدٌ
ترجمه :
و او علاقه شدیدی به دارائی و اموال دارد .
توضیحات :
« الْخَیْرِ » : اموال و دارائی ( نگا : بقره / 180 ، احزاب / 19 ) . « شَدِیدٌ » : تند و سخت . بخیل و تنگچشم . حرف لام در واژه « لِحُبِّ الْخَیْرِ » می‌تواند برای تعدّیه باشد ، و معنی آیه با توجّه بدان در بالا گذشت . یا این که برای تعلیل ، که معنی آیه چنین است : انسان به علّت دوست داشت اموال و دارائی بخیل است .
سوره عادیات آیه 9
متن آیه :
أَفَلَا یَعْلَمُ إِذَا بُعْثِرَ مَا فِی الْقُبُورِ
ترجمه :
آیا این انسان ( ناسپاس و دلباخته دارائی ) نمی‌داند : هنگامی که آنچه در گورها است بیرون آورده می‌شود ( و مردگان زنده می‌گردند ) .
توضیحات :
« بُعْثِرَ » : بیرون آورده شد و زنده گردید ( نگا : انفطار / 4 ) .
سوره عادیات آیه 10
متن آیه :
وَحُصِّلَ مَا فِی الصُّدُورِ
ترجمه :
و هنگامی که آنچه در سینه‌ها ( از کفر و ایمان و نیّت خوب و بد ) است ( از میان دفاتر اعمال ) جمع‌آوری می‌گردد و به دست می‌آید .
توضیحات :
« حُصِّلَ » : به دست آورده شد . جمع گردید .
سوره عادیات آیه 11
متن آیه :
إِنَّ رَبَّهُم بِهِمْ یَوْمَئِذٍ لَّخَبِیرٌ
ترجمه :
در آن روز بدون شکّ پروردگارشان ( از احوال آنان و اعمال ایشان ) بسیار آگاه است ( و پاداش و کیفرشان را می‌دهد ؟ ) .
توضیحات :
« خَبِیرٌ » : بسیار آگاه و باخبر .
تفسیر سوره القارعة برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره قارعة
سوره قارعة آیه 1
متن آیه :
الْقَارِعَةُ
ترجمه :
بلای بزرگ !
توضیحات :
« أَلْقَارِعَةُ » : کوبنده . مصیبت سخت و بزرگ را می‌گویند ( نگا : رعد / 31 ) . نامی از نامهای قیامت است . مانند : حاقّه ( نگا : حاقّه / 1 ) ، طامّه ( نگا : نازعات / 34 ) ، صاخّه ( نگا : عبس / 33 ) . مراد سرآغاز قیامت است که جهان را در هم می‌کوبد و هول و هراس آن ، دلها را به تپش می‌اندازد . البتّه چنین خوف و فزع و وحشت و هراسی ، کافران و منافقان و مشرکان و فاجران را در بر می‌گیرد ، و مؤمنان در شادی و شادخواری بوده و دور از شدائد و مصائب می‌باشند ( نگا : بقره / 262 ، مائده / 69 ، یونس / 62 ، زخرف / 68 ، احقاف / 13 ) .
سوره قارعة آیه 2
متن آیه :
مَا الْقَارِعَةُ
ترجمه :
بلای بزرگ چیست و چگونه است ؟ !
توضیحات :
« مَا » : چیست ؟ چگونه است ؟ !
سوره قارعة آیه 3
متن آیه :
وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْقَارِعَةُ
ترجمه :
تو چه می‌دانی بلای بزرگ چیست و چگونه است ؟ !
توضیحات :
« مَآ أَدْرَاکَ » : تو چه می‌دانی ؟ ! ( نگا : حاقّه / 3 ، مدّثّر / 27 ، مرسلات / 14 ) .
سوره قارعة آیه 4
متن آیه :
یَوْمَ یَکُونُ النَّاسُ کَالْفَرَاشِ الْمَبْثُوثِ
ترجمه :
روزی است که مردمان ، همچو پروانگانِ پراکنده ( در اینجا و آنجا حیران و سرگردان ) می‌گردند .
توضیحات :
« یَوْمَ » : قیامت ، مدّت زمانی است که با نفخه صور اوّل شروع و با داوری در میان مردم پایان می‌گیرد . « الْفَرَاشِ » : پروانه . اسم جنس است . مراد پروانه‌هائی است که شبها دیوانه‌وار و حیران پیرامون نور چراغ می‌گردند و می‌سوزند و می‌افتند . عربها ، در سرگشتگی و نادانی و بی‌خبری از عاقبت کار ، به پروانه ضرب‌المثل می‌زنند . « الْمَبْثُوثِ » : پراکنده .
سوره قارعة آیه 5
متن آیه :
وَتَکُونُ الْجِبَالُ کَالْعِهْنِ الْمَنفُوشِ
ترجمه :
و کوهها ، همسان پشمِ رنگارنگِ حلاّجی شده می‌شوند .
توضیحات :
« الْعِهْنِ » : پشم . پشم رنگ شده . « الْمَنفُوشِ » : زده شده . حلاّجی شده .
سوره قارعة آیه 6
متن آیه :
فَأَمَّا مَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ
ترجمه :
کسی که ترازوی ( حسنات و نیکیهای ) او سنگین باشد .
توضیحات :
« ثَقُلَتْ » : سنگین گردید . « مَوَازِینُ » : جمع میزان ، ترازوها . جمع بستن آن برای تعظیم است . یا جمع موزون ، کشیده‌ها و سنجیده‌ها . یعنی اعمال انسان ( نگا : اعراف / 8 ) .
سوره قارعة آیه 7
متن آیه :
فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ
ترجمه :
او در زندگی رضایت بخشی بسر می‌برد .
توضیحات :
« عِیشَةٍ » : زندگی . « رَاضِیَةٍ » : رضایت بخش . یعنی زندگیی که صاحب آن بدان راضی و از آن خوشنود است ( نگا : حاقّه / 21 ) .
سوره قارعة آیه 8
متن آیه :
وَأَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ
ترجمه :
و امّا کسی که ترازوی ( حسنات و نیکیهای ) او سبک شود .
توضیحات :
« خَفَّتْ » : سبک گردید . مراد سبک شدن حسنات ، یا به عبارت دیگر ، کمتر بودن حسنات از سیّئات است .
سوره قارعة آیه 9
متن آیه :
فَأُمُّهُ هَاوِیَةٌ
ترجمه :
مادرِ ( مهربان ) او ، پرتگاه ( ژرف دوزخ ) است ( و برای در آغوش کشیدن او ، دهان خود را به سویش باز کرده است ) .
توضیحات :
« أُمُّ » : مادر . برای ریشخند است . مراد مأوی و جایگاه است . « هَاوِیَةٌ » : پرتگاه و محلّ سقوط اشیاء بدان . اسمی از اسماء دوزخ است .
سوره قارعة آیه 10
متن آیه :
وَمَا أَدْرَاکَ مَا هِیَهْ
ترجمه :
تو چه می‌دانی ، پرتگاه دوزخ چیست و چگونه است ؟ !
توضیحات :
« مَاهِیَهْ » : مرکب است از ( مَا ) استفهام و ( هِیَ ) ضمیر و ( هْ ) سکته ( نگا : حاقّه / 19 ) .
سوره قارعة آیه 11
متن آیه :
نَارٌ حَامِیَةٌ
ترجمه :
آتش بزرگ بسیار گرم و سوزانی است .
توضیحات :
« حَامِیَةٌ » : بسیار گرم و سوزان ( نگا : غاشیه / 4 ) .
تفسیر سوره التکاثر برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره تکاثر
سوره تکاثر آیه 1
متن آیه :
أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ
ترجمه :
مسابقه افزون‌طلبی و نازش ( به مال و منال و خدم و حشم و ثروت و قدرت ) شما را به خود مشغول و سرگرم می‌دارد .
توضیحات :
« أَلْهَیا » : به خود مشغول و سرگرم داشت . غافل و بی‌خبر کرد ( نگا : منافقون / 9 ، نور / 37 ، حجر / 3 ) . « التَّکَاثُرُ » : مسابقه افزون‌طلبی در اموال و اولاد ، و مباهات بدان ( نگا : حدید / 20 ) .
سوره تکاثر آیه 2
متن آیه :
حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ
ترجمه :
تا بدان گاه که ( می‌میرید و ) به گورستانها می‌روید ( و کار از کار می‌گذرد ) .
توضیحات :
« زُرْتُمْ » : دید و بازدید کردید . مراد از چنین ملاقات کردن و روبرو شدنی ، مردن و در گورستانها دفن شدن است « الْمَقَابِرَ » : جمع مَقْبَرَة ، گورستانها .
سوره تکاثر آیه 3
متن آیه :
کَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
هان بس کنید ! ( بعد از مرگ ) خواهید دانست ( که چه خاکی بر سر خود ریخته‌اید ) .
توضیحات :
« کَلاّ » : بس کنید ! حقّا .
سوره تکاثر آیه 4
متن آیه :
ثُمَّ کَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
باز هم ( می‌گویم : ) هان بس کنید ! خواهید دانست ( که چگونه خود را خانه خراب و بدبخت کرده‌اید ) .
توضیحات :
« ثُمَّ کَلاّ » : باز هم هان !
سوره تکاثر آیه 5
متن آیه :
کَلَّا لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْیَقِینِ
ترجمه :
هان بس کنید ! اگر آگاهی قطعی و یقینی داشته باشید ( و از فرجام کار خود کاملاً باخبر باشید ، از این مسابقه افزون‌طلبی و مباهات به قدرت و ثروت دست می‌کشید و گرد ملاهی نمی‌گردید و به کار آخرت می‌پردازید ) .
توضیحات :
« عِلْمَ الْیَقِینِ » : دانش راستین . آگاهی قطعی . مراحل یقین سه‌تا است : علم‌الیقین و عین‌الیقین و حقّ‌الیقین ( نگا : حجر / 99 ، واقعه / 95 ، حاقّه / 51 ) . اضافه آنها ، اضافه موصوف به صفت خود است . جواب ( لَوْ ) محذوف است . از قبیل : هرگز به سراغ این امور نمی‌رفتید و تفاخر و مباهات به این مسائل باطل نمی‌کردید .
سوره تکاثر آیه 6
متن آیه :
لَتَرَوُنَّ الْجَحِیمَ
ترجمه :
شما قطعاً دوزخ را خواهید دید .
توضیحات :
« لَتَرَوُنَّ » : قطعاً و حتماً خواهید دید . مراد آشکار شدن دوزخ است ( نگا : شعراء / 91 ، نازعات / 36 ) .
سوره تکاثر آیه 7
متن آیه :
ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَیْنَ الْیَقِینِ
ترجمه :
باز هم ( می‌گویم : ) شما آشکارا و عیان ، خود دوزخ را خواهید دید ( و در آن خواهید افتاد ) .
توضیحات :
« عَیْنَ الْیَقِینِ » : دیدن یقینی . آگاهی حاصل از دیدن و مشاهده کردن . مراد از دیدن دوزخ ، در آن افتادن و چشیدن عذاب آن است ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) .
سوره تکاثر آیه 8
متن آیه :
ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ
ترجمه :
سپس در آن روز از ناز و نعمت بازخواست خواهید شد .
توضیحات : « ثُمَّ » : این واژه در اینجا برای ترتیب اخباری است ؛ نه ترتیب زمانی . چرا که قبلاً حساب و کتاب و قضاوت انجام پذیرفته است ( نگا : المصحف المیسّر ) . البتّه می‌تواند برای ترتیب زمانی هم باشد . چون در دوزخ برای عذاب بیشتر از دوزخیان سؤالاتی می‌شود ( نگا : ملک / 8 ، مدّثّر / 42 ) .
تفسیر سوره العصر برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره عصر
1 وَالْعَصْرِ
ترجمه :
سوگند به زمان ( که سرمایه زندگی انسان ، و فرصت تلاش او برای نیل به سعادت دو جهان است ) !
توضیحات :
« الْعَصْرِ » : زمان . روزگار . مراد زمان و تاریخ بشریّت است که سرمایه زندگی انسانها است ، و خسران و زیان آنان بر اثر گذشتن زمان عمرشان به بیهودگی است .
2 إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ
ترجمه :
انسانها همه زیانمندند .
توضیحات :
« الإِنسَانَ » : انسان مکلّف مراد است . « خُسْرٍ » : زیان و ضرر . اصل این است : آنان که با طلای عمر خود با شیطان معامله می‌کنند ، زیان می‌بینند ( نگا : نمل / 5 ، اعراف / 178 ، شوری / 45 ) و آنان که با یزدان تجارت می‌نمایند ، سود می‌برند ( نگا : صف / 10 - 13 ) .
3
إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ
ترجمه :
مگر کسانی که ایمان می‌آورند ، و کارهای شایسته و بایسته می‌کنند ، و همدیگر را به تمسّک به حق ( در عقیده و قول و عمل ) سفارش می‌کنند ، و یکدیگر را به شکیبائی ( در تحمّل سختیها و دشواریها و دردها و رنجهائی ) توصیه می‌نمایند ( که موجب رضای خدا می‌گردد ) .
توضیحات :
« تَوَاصَوْا » : همدیگر را سفارش کردند . « الْحَقِّ » : هرگونه حق و حقیقتی . « الصَّبْرِ » : شکیبائی . ذکر خاص بعد از عام است و بیانگر اهمّیّتی است که دارد .