تفسیر سوره النساء برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره نساء
آیه 1
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُواْ رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً کَثِیراً وَنِسَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِی تَسَاءلُونَ بِهِ وَالأَرْحَامَ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً
ترجمه :
ای مردمان ! از ( خشم ) پروردگارتان بپرهیزید . پروردگاری که شما را از یک انسان بیافرید و ( سپس ) همسرش را از نوع او آفرید ، و از آن دو نفر مردان و زنان فراوانی ( بر روی زمین ) منتشر ساخت . و از ( خشم ) خدائی بپرهیزید که همدیگر را بدو سوگند می‌دهید ؛ و بپرهیزید از این که پیوند خویشاوندی را گسیخته دارید ( و صله رحم را نادیده گیرید ) ، زیرا که بیگمان خداوند مراقب شما است ( و کردار و رفتار شما از دیده او پنهان نمی‌ماند ) .
توضیحات :
« نَاس » : توده مردم . « نَفْسٍ واحِدَةٍ » : مراد آدم است . « خَلَقَ مِنْها زَوْجَهَا » : همسر او را از نوع او آفرید . مراد این که خداوند نخست آدم را از خاک بیافرید و بعد از او حوّاء را نیز از خاک خلق فرمود و از آن دو دیگر مردمان را ( نگا : اعراف / 189 و 190 ، روم / 21 ) . « بَثَّ » : پراکنده کرد . « تَسآءَلُونَ بِهِ » : همدیگر را بدو سوگند می‌دهید . « أَرْحَام » : جمع رَحِم ، قرابت و خویشاوندی . عطف بر واژه ( اللهَ ) است . « رَقِیباً » : مراقب و مواظب ( نگا : احزاب / 52 ) .
آیه 2
متن آیه :
وَآتُواْ الْیَتَامَى أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَتَبَدَّلُواْ الْخَبِیثَ بِالطَّیِّبِ وَلاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَهُمْ إِلَى أَمْوَالِکُمْ إِنَّهُ کَانَ حُوباً کَبِیراً
ترجمه :
و به یتیمان اموالشان را ( بدان گاه که پا به رشد گذاشتند و به حدّ بلوغ رسیدند ) بازپس بدهید ، و اموال ناپاک ( و بد خود ) را با اموال پاک ( و خوب یتیمان ) جابجا نکنید ، و اموال آنان را با اموال خودتان ( به وسیله آمیختن و یا تعویض‌کردن ) نخورید . بیگمان چنین کاری ، گناه بزرگی است .
توضیحات :
« ءَاتُوا » : بدهید . « یَتَامَیا » : جمع یتیم ، یتیمان . « خَبِیثَ » : ناپاک . مراد بد و حرام است . « طَیِّبِ » : پاک . مراد خوب و حلال است . « لا تَأْکُلُوا » : مخورید . مراد این است که از آن بهره‌مند نشوید ، به صورت نوشیدن ، خوردن ، پوشیدن ، فروختن ، و هر شکل دیگری که باشد . « إِلَیا » : به همراه . با . « حُوباً » : گناه .
آیه 3
متن آیه :
وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَامَى فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَى وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ذَلِکَ أَدْنَى أَلاَّ تَعُولُواْ
ترجمه :
و اگر ترسیدید که درباره یتیمان نتوانید دادگری کنید ( و دچار گناه بزرگ شوید ، از این هم بترسید که نتوانید میان زنان متعدّد خود دادگری کنید و از این بابت هم دچار گناه بزرگ شوید . ولی وقتی که به خود اطمینان داشتید که می‌توانید میان زنان دادگری کنید و شرائط و ظروف خاصّ تعدّد ازواج مهیّا بود ) با زنان دیگری که برای شما حلالند و دوست دارید ، با دو یا سه یا چهار تا ازدواج کنید . اگر هم می‌ترسید که نتوانید میان زنان دادگری را مراعات دارید ، به یک زن اکتفاء کنید یا با کنیزان خود ( که هزینه کمتری و تکلّفات سبکتری دارند ) ازدواج نمائید . این ( کار ، یعنی اکتفاء به یک زن ، یا ازدواج با کنیزان ) سبب می‌شود که کمتر دچار کجروی و ستم شوید و فرزندان کمتری داشته باشید .
توضیحات :
« وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلاّ تُقْسِطُوا فِی الْیَتَامَیا » : و اگر ترسیدید که در ازدواج با یتیمان تحت سرپرستی خود نتوانید دادگری کنید ، پس با زنان دیگری که . . . با توجّه بدین معنی ، پیش از ( الْیَتَامَیا ) مضاف محذوف است که تقدیر چنین است : فِی نِکَاحِ الْیَتَامَیا . « أَلاّ تُقْسِطُوا » : این که دادگری نکنید . « مَا طَابَ » : زنانی که حلال باشند . زنانی را که بپسندید . « مَثْنَیا وَ ثُلاثَ وَ رُبَاعَ » : دو دو ، و سه سه ، و چهار چهار . حال است و مراد دو یا سه یا چهار است ( نگا : فاطر / 1 ) . « أَلاّ تَعْدِلُوا » : این که عدالت را مراعات نکنید . البتّه دادگری در نفقه و زناشوئی و توجّه و نگاه و دیگر کارهای بیرونی که انسان بر آن توانائی دارد ؛ نه امور قلبی و درونی از قبیل عشق و محبّت که از قدرت شخص خارج است ( نگا : نساء / 129 ) . « وَاحِدَة » : مفعول فعل محذوفی همچون ( إِنکَحُوا ) است . « مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ » : هر اندازه از کنیزان که برایتان میسّر شود . « أَلاّ تَعُولُوا » : این که ستم نکنید و کژی نورزید . این که عیالمند نشوید و بدین سبب فقیر گردید .
آیه 4
متن آیه :
وَآتُواْ النَّسَاء صَدُقَاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَکُمْ عَن شَیْءٍ مِّنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَّرِیئاً
ترجمه :
و مهریّه‌های زنان را به عنوان هدیّه‌ای خالصانه و فریضه‌ای خدایانه بپردازید . پس اگر با رضایت خاطر چیزی از مهریّه خود را به شما بخشیدند ، آن را ( دریافت دارید و ) حلال و گوارا مصرف کنید .
توضیحات :
« صَدُقَات » : جمع صَدُقة ، مهریّه‌ها . « نِحْلَةً » : فریضه . عطیّه بلاعوض . حال ( صَدُقات ) است . این واژه به معنی تدیّن و دینداری نیز آمده است . در این صورت مفعولٌ‌له است . « نَفْساً » : تمییز است . « هَنِیئاً » : گوارا و خوشایند . « مَرِیئاً » : خوشمزه و خوش هضم . ( هَنِیئاً مَرِیئاً ) : هر دو حال ضمیر ( هُ ) در فعل ( کُلُوهُ ) بوده و مرجع ( هُ ) « صَدُقَات » است . به صورت مذکّرآمدن ضمیر به سبب برگشت به « شیءمذکور » یا « ذلک » است که جایگزین صدقات است ( نگا : قاسمی ، التحریر و التنویر ) .
آیه 5
متن آیه :
وَلاَ تُؤْتُواْ السُّفَهَاء أَمْوَالَکُمُ الَّتِی جَعَلَ اللّهُ لَکُمْ قِیَاماً وَارْزُقُوهُمْ فِیهَا وَاکْسُوهُمْ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلاً مَّعْرُوفاً
ترجمه :
اموال کم‌خردان را که در اصل اموال شما است به خود آنان تحویل ندهید . چرا که خداوند اموال را برایتان قوام زندگی گردانده است . از ( ثمرات ) آن خوراک و پوشاک ایشان را تهیّه کنید و با سخنان شایسته با آنان گفتگو کنید ( و ایشان را نیازارید و با ایشان بدرفتاری نکنید ) .
توضیحات :
« أَمْوَالَکُمْ » : دارائیتان . مراد دارائی ایشان یعنی کم‌خردان و کودکانی است که نمی‌توانند در دارائی خود به نحو شایسته تصرّف کنند . در اینجا ضمانت اجتماعی مورد نظر است و محافظت اموال سفیهان ، محافظت اموال همه ملّت است . « قِیَاماً » : وسیله پایداری و مایه پابرجائی .
آیه 6
متن آیه :
وَابْتَلُواْ الْیَتَامَى حَتَّىَ إِذَا بَلَغُواْ النِّکَاحَ فَإِنْ آنَسْتُم مِّنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُواْ إِلَیْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلاَ تَأْکُلُوهَا إِسْرَافاً وَبِدَاراً أَن یَکْبَرُواْ وَمَن کَانَ غَنِیّاً فَلْیَسْتَعْفِفْ وَمَن کَانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَیْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُواْ عَلَیْهِمْ وَکَفَى بِاللّهِ حَسِیباً
ترجمه :
یتیمان را ( پیش از بلوغ با در اختیار قراردادن مقداری از مال و نظارت بر نحوه معامله و کارآئی ایشان در میدان زندگی ، پیوسته ) بیازمائید تا آن گاه که به سن ازدواج می‌رسند . اگر از آنان صلاحیّت و حسن تصرّف دیدید ، اموالشان را بدیشان برگردانید ، و اموال یتیمان را با اسراف و تبذیر و با عجله و شتاب نخورید ( و به خود بگوئید که ) پیش از آن که بزرگ شوند ( و اموال را از دست ما بازپس بگیرند آن را هرگونه که بخواهیم خرج می‌کنیم ! و از سرپرستان آنان ) هرکس که ثروثمند است ( از دریافت اجرت سرپرستی و دست‌زدن به مال ایشان ) خودداری کند ، و هرکس که نیازمند باشد به طرز شایسته ( و به اندازه حقّ‌الزحمه خود و نیاز عرفی ، از آن ) بخورد . و هنگامی که اموالشان را به خودشان ( بعد از بلوغ ) بازپس دادید ، بر آنان شاهد بگیرید ، و ( اگرچه علاوه از گواهان ، خدا گواه است و ) کافی است خدا حسابرس و مراقب باشد .
توضیحات :
« إِبْتَلُوا » : بیازمائید . « ءَانَسْتُمْ » : درک کردید و فهمیدید . « رُشْداً » : شعور ضبط اموال و حسن تصرّف . لیاقت و کارآئی . « بِدَاراً » : شتابگرانه . ( إِسْرَافاً وَ بِدَاراً ) : مفعولٌ‌له بوده و یا حال بشمارند ، یعنی : لا تَأْکُلُوهَا مُسْرِفِینَ وَ مُبَادِرِینَ کِبَرَهُمْ . « فَلْیَسْتَعْفِف » : پاکدامنی کند و به مقدار اندک قناعت کند . خودداری کند . « بِالْمَعْرُوفِ » : به گونه شایسته . برابر عرف محلّ . « أَشْهِدُوا » : گواه بگیرید . « کَفَیا بِاللهِ حَسِیباً » : حرف باء زائد است و الله فاعل و حَسیباً حال یا تمییز است . « حَسِیباً » : حسابرس . مراقب .
آیه 7
متن آیه :
لِّلرِّجَالِ نَصیِبٌ مِّمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاء نَصِیبٌ مِّمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ کَثُرَ نَصِیباً مَّفْرُوضاً
ترجمه :
برای مردان و برای زنان از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان از خود به جای می‌گذارند سهمی است ، خواه آن ترکه کم باشد و یا زیاد . سهم هر یک را خداوند مشخّص و واجب گردانده است ( و تغییرناپذیر است ) .
توضیحات :
« أَقْرَبُونَ » : نزدیکان و خویشان . « نَصِیباً » : سهم . بهره . مفعول فعل مقدّری است ، یعنی : جَعَلَ اللهُ لَهُمْ نصِیباً مَّفْرُوضاً . « مَفْرُوضاً » : واجب و مشخّص .
آیه 8
متن آیه :
وَإِذَا حَضَرَ الْقِسْمَةَ أُوْلُواْ الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینُ فَارْزُقُوهُم مِّنْهُ وَقُولُواْ لَهُمْ قَوْلاً مَّعْرُوفاً
ترجمه :
و هرگاه خویشاوندان ( فقیر شخص مرده ) و یتیمان و مستمندان ( غیر خویشاوند ) بر تقسیم ( ارث ) حضور پیدا کردند ، چیزی از آن اموال را بدانان بدهید و به گونه زیبا و شایسته با ایشان سخن بگوئید ( و از آنان دلجوئی و معذرت‌خواهی کنید ) .
توضیحات :
« فَارْزُقُوهُم مِّنْهُ » : مراد این است که اگر ورثه همه کِبارند ، پیش از تقسیم ، و اگر کِبار و صِغارند ، پس از تقسیم ، از قسمت کِبار چیزی بدیشان بدهید . « مَعْرُوفاً » : پسندیده . زیبا .
آیه 9
متن آیه :
وَلْیَخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُواْ مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیَّةً ضِعَافاً خَافُواْ عَلَیْهِمْ فَلْیَتَّقُوا اللّهَ وَلْیَقُولُواْ قَوْلاً سَدِیداً
ترجمه :
بر مردم لازم است ( که بر یتیمان ستم نکنند و ) بترسند از این که انگار خودشان دارند می‌میرند و فرزندان درمانده و ناتوانی از پس خود برجای می‌گذارند و نگران حال ایشان می‌باشند ( که آیا دیگران درباره آنان چه روا می‌دارند ؟ پس هم اینک آنچه از مردم انتظار دارند که در حق فرزندانشان انجام دهند ، خودشان در حق یتیمان مردم روا دارند و بالِ مهر و محبّت بر سر نوباوگان بی‌پناه بکشند ) . پس از خدا بترسند و با یتیمان با متانت و محبّت سخن بگویند .
توضیحات :
« مِنْ خَلْفِهِمْ » : از پس خود . « ضِعَافاً » : جمع ضعیف ، کوچک و درمانده .
آیه 10
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ یَأْکُلُونَ أَمْوَالَ الْیَتَامَى ظُلْماً إِنَّمَا یَأْکُلُونَ فِی بُطُونِهِمْ نَاراً وَسَیَصْلَوْنَ سَعِیراً
ترجمه :
بیگمان کسانی که اموال یتیمان را به ناحق و ستمگرانه می‌خورند ، انگار آتش در شکمهای خود ( می‌ریزند و ) می‌خورند . ( چرا که آنچه می‌خورند سبب دخول ایشان به دوزخ می‌شود ) و ( در روز قیامت ) با آتش سوزانی خواهند سوخت .
توضیحات :
« ظُلْماً » : حال ، تمییز ، مفعولٌ‌له ، و مفعول مطلق می‌تواند باشد . « سَیَصْلَوْنَ » : خواهند سوخت . داخل خواهند شد . این فعل با حرف باء و بدون آن متعدّی است . « سَعِیراً » : آتش برافروخته . فَعیل به معنی مَفْعول است .
آیه 11
متن آیه :
یُوصِیکُمُ اللّهُ فِی أَوْلاَدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَیَیْنِ فَإِن کُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَکَ وَإِن کَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَکَ إِن کَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِن لَّمْ یَکُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِن کَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِن بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِهَا أَوْ دَیْنٍ آبَآؤُکُمْ وَأَبناؤُکُمْ لاَ تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعاً فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیما حَکِیماً
ترجمه :
خداوند درباره ( ارث بردن ) فرزندانتان ( و پدران و مادرانتان ) به شما فرمان می‌دهد و بر شما واجب می‌گرداند که ( چون مُردید و دخترانی و پسرانی از خود به جای گذاشتید ) بهره یک مرد به اندازه بهره دو زن است . اگر فرزندانتان همه دختر بودند و تعدادشان ( دو و یا ) بیشتر از دو بود ، دو سوم ترکه بهره ایشان است ، و اگر ورثه تنها یک دختر باشد ، نصف ترکه از آن او است ، ( و چه ورثه یک دختر و چه بیشتر باشند ، باقیمانده ترکه متعلّق به سایر ورثه بر حسب استحقاق است ) . اگر مرده دارای فرزند و پدر و مادر باشد ، به هر یک از پدر و مادر یک ششم ترکه می‌رسد ( و باقیمانده بین فرزندان او به ترتیب سابق تقسیم می‌گردد ) . و اگر مرده دارای فرزند ( یا نوه ) نباشد و تنها پدر و مادر از او ارث ببرند ، یک سوم ترکه به مادر می‌رسد ( و باقیمانده از آن پدر خواهد بود ) . اگر مرده ( علاوه از پدر و مادر ) برادرانی ( یا خواهرانی ، از پدر و مادر یا از یکی از آن دو ) داشته باشد ، به مادرش یک ششم می‌رسد . ( همه این سهام مذکور ) پس از انجام وصیّتی است که مرده می‌کند و بعد از پرداخت وامی است که بر عهده دارد ( و پرداخت وام مقدّم بر انجام وصیّت است ) . شما نمی‌دانید پدران و مادران و فرزندانتان کدام یک برای شما سودمندترند . ( خیر و صلاح در آن چیزی است که خدا بدان دستور داده است ) . این فریضه الهی است و خداوند دانا ( به مصالح شما ) و حکیم است ( در آنچه بر شما واجب نموده است ) .
توضیحات :
« حَظّ » : بهره . سهم . « لا تَدْرُونَ » : نمی‌دانید . نمی‌فهمید . « إِخْوَة » : جمع اخ ، برادران . واژه ( إِخْوَة ) در اینجا و در ( نساء / 176 ، یوسف / 5 ، 7 ، 58 ، 100 ، و حجرات / 10 ) از راه تغلیب بر ( أَخَوات ) یعنی خواهران نیز اطلاق شده است . « نَفْعاً » : تمییز است . « فَرِیضَةً » : مفعول مطلق است و تقدیر چنین است : فَرَضَ اللهُ ذلِکَ فَریضَةً . یا حال است و مصدر به معنی اسم مفعول یعنی ( مَفْرُوضَة ) آمده است .
آیه 12
متن آیه :
وَلَکُمْ نِصْفُ مَا تَرَکَ أَزْوَاجُکُمْ إِن لَّمْ یَکُن لَّهُنَّ وَلَدٌ فَإِن کَانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْنَ مِن بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِینَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَلَهُنَّ الرُّبُعُ مِمَّا تَرَکْتُمْ إِن لَّمْ یَکُن لَّکُمْ وَلَدٌ فَإِن کَانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ الثُّمُنُ مِمَّا تَرَکْتُم مِّن بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِهَا أَوْ دَیْنٍ وَإِن کَانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلاَلَةً أَو امْرَأَةٌ وَلَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ فَإِن کَانُوَاْ أَکْثَرَ مِن ذَلِکَ فَهُمْ شُرَکَاء فِی الثُّلُثِ مِن بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصَى بِهَا أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَآرٍّ وَصِیَّةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ
ترجمه :
و برای شما نصف دارائی به جای مانده همسرانتان است ، اگر فرزندی ( از شما یا از دیگران و یا نوه یا نوادگانی ) نداشته باشند ( و باقی ترکه ، برابر آیه قبلی ، به فرزندانشان و پدران و مادرانشان تعلّق می‌گیرد ) و اگر فرزندی داشته باشند ، سهم شما یک چهارم ترکه است ( و باقیمانده ترکه به ذوی‌الفروض و عصبه ، یا ذوی‌الارحام یا بیت‌المال می‌رسد . به هرحال چه فرزندی نداشته باشند و چه فرزندی داشته باشند ، سهم شما ) پس از انجام وصیّتی است که کرده‌اند و پرداخت وامی است که بر عهده دارند ( و پرداخت وام بر انجام وصیّت مقدّم است ) . و برای زنان شما یک چهارم ترکه شما است اگر فرزندی ( یا نوه و نوادگانی از آنان یا از دیگران ) نداشته باشید . ( اگر همسر یک نفر باشد ، یک چهارم را تنها دریافت می‌دارد ، و اگر دو همسر و بیشتر باشند ، یک چهارم به طور مساوی میانشان تقسیم می‌گردد . باقیمانده ترکه به خویشاوندان و وابستگان به ترتیب استحقاق می‌رسد ) . و اگر شما فرزندی ( یا نوه و نوادگانی ) داشتید ، سهمیّه همسرانتان یک هشتم ترکه بوده ( و بقیّه ترکه به فرزندانتان و پدران و مادرانتان - همان گونه که ذکر شد - می‌رسد . البتّه ) پس از انجام وصیّتی است که می‌کنید و بعد از وامی است که بر عهده دارید . و اگر مردی یا زنی به گونه کَلالَه ارث از آنان برده شد ( و فرزند و پدری نداشتند ) و برادر ( مادری ) یا خواهر ( مادری ) داشتند ، سهم هر یک از آن دو ، یک ششم ترکه است ( و فرقی میان آن دو نیست ) و اگر بیش از آن ( تعداد ، یعنی یک برادر مادری و یک خواهر مادری ) بودند ، آنان در یک سوم با هم شریکند ( و به طور یکسان یک سوم را میان خود تقسیم می‌کنند . البتّه این هم ) پس از انجام وصیّتی است که بدان توصیه شده است و یا پرداخت وامی است که بر عهده مرده است . وصیّت و وامی که ( به بازماندگان ) زیان نرساند ( یعنی وصیّت از بیش از یک سوم نباشد و مرده از روی غرض اقرار به وامی نکند که بر عهده او نیست ، و یا صرف نظر از وامی نکند که بر دیگران دارد . و . . . ) . این سفارش خدا است و خدا دانا ( به آن چیزی است که به نفع شما است و آگاه از نیّات وصیّت‌کنندگان می‌باشد ) و شکیبا است ( و شتابی در عقاب شما ندارد ؛ چرا که چه بسا پشیمان شوید و به سویش برگردید ) .
توضیحات :
« یُورَثُ » : از او ارث برده می‌شود . ثلاثی مجرّد است و متعدّی به ( مِنْ ) محذوف است و تقدیر آن چنین است : یُورَثُ مِنْهُ . « کَلالَةً » : کسی که بمیرد و پدر و فرزندی نداشته باشد . وارثی که پدر یا فرزند مرده نباشد . حال برای ضمیر فعل ( یُورَثُ ) است . « إِمْرَأَة » : زن . عطف بر ( رَجُلٌ ) است . « لَهُ » : ضمیر ( هُ ) به صورت مفرد ذکر شده است چون معطوف بعد از حرف ( أَوْ ) قرار گرفته است و ( أَوْ ) برای یکی از دو طرف است . همچنین در مواردی که معطوف و معطوفٌ‌علیه در میان است می‌توان ضمیر را با توجّه به هر یک از آن دو برگزید و در اینجا از راه تغلیب و با توجّه به معطوفٌ‌علیه ضمیر مفرد مذکّر غائب به کار رفته است . « غَیْرَ مُضَآرٍّ » : غیر زیان‌رسان . واژه ( غیر ) حال نائب فاعل مستتر در فعل ( یُوصی ) است . « أَخٌ أَوْ أُخْتٌ » : مراد برادر مادری یا خواهر مادری است . « وَصِیَّةً » : مفعول مطلق است و تقدیر چنین است : یُوصِیکُمُ اللهُ بِذلِکَ وَصِیَّةً . « حَلِیمٌ » : شکیبا . از زمره اسماء الله است و یعنی : خداوند در عقوبت شتاب روا نمی‌دارد .
آیه 13
متن آیه :
تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ
ترجمه :
این ( احکام راجع به یتیمان و وصیّت و سهام مواریث ) حدود خدا ( در میان حق و باطل ) است و ( آنها را محترم شمارید و از آنها درنگذرید و بدانید که ) هرکس از خدا و پیغمبرش ( در آنچه بدان دستور داده‌اند ) اطاعت کند ، خدا او را به باغهای ( بهشت ) وارد می‌کند که در آنها رودبارها روان است و ( چنین کسانی ) جاودانه در آن می‌مانند و این پیروزی بزرگی است .
توضیحات :
« خَالِدِینَ فِیهَا » : جاودانگانند در بهشت . حال است برای ضمیر ( هُ ) در فعل ( یُدْخِلْهُ ) که مرجع آن ( مَنْ ) است و ( خَالِدِینَ ) با توجّه به معنی ( مَنْ ) جمع آمده است .
آیه 14
متن آیه :
وَمَن یَعْصِ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نَاراً خَالِداً فِیهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُّهِینٌ
ترجمه :
و آن کس که از خدا و پیغمبرش نافرمانی کند و از مرزهای ( قوانین ) خدا درگذرد ، خداوند او را به آتش ( عظیم دوزخ ) وارد می‌گرداند که جاودانه در آن می‌ماند و ( علاوه از آن ) او را عذاب خوارکننده‌ای است .
توضیحات :
« خَالِداً » : جاودانه . حال است برای ضمیر ( هُ ) در ( یُدْخِلْهُ ) که با توجّه به لفظ ( مَنْ ) مفرد بیان شده است . « مُهِینٌ » : خوارکننده .
آیه 15
متن آیه :
وَاللاَّتِی یَأْتِینَ الْفَاحِشَةَ مِن نِّسَآئِکُمْ فَاسْتَشْهِدُواْ عَلَیْهِنَّ أَرْبَعةً مِّنکُمْ فَإِن شَهِدُواْ فَأَمْسِکُوهُنَّ فِی الْبُیُوتِ حَتَّىَ یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ أَوْ یَجْعَلَ اللّهُ لَهُنَّ سَبِیلاً
ترجمه :
و کسانی که از زنان شما مرتکب زنا می‌شوند ، چهار نفر از ( مردان عادل ) خودتان را به عنوان شاهد بر آنان به گواهی طلبید ، پس اگر گواهی دادند ، آنان را در خانه‌های ( خود برای حفظ ایشان و دفع هرگونه شرّ و فسادی ) نگاه دارید تا مرگشان فرا می‌رسد یا این که خداوند راهی را برای ( زندگی پاک و درست ، یا عقوبت ) آنان ( با ازدواج یا توبه ، یا وضع حکم دیگری ) باز می‌کند .
توضیحات :
« فَاحِشَةً » : زنا . برخی فاحشه را در اینجا به معنی سِحاق دانسته‌اند و آن عبارت است از این که دو زن فرج خود را به هم بمالند ( نگا : المصحف المیسّر : عبدالجلیل عیسی ، صفحه 101 ) . « یَتَوَفَّاهُنَّ الْمَوْتُ » : مرگ آنان را در می‌یابد . « أَوْ یَجْعَلَ . . . سَبِیلاً » : این راه را سوره نور آیه دو ، مشخّص کرده است .
آیه 16
متن آیه :
وَاللَّذَانَ یَأْتِیَانِهَا مِنکُمْ فَآذُوهُمَا فَإِن تَابَا وَأَصْلَحَا فَأَعْرِضُواْ عَنْهُمَا إِنَّ اللّهَ کَانَ تَوَّاباً رَّحِیماً
ترجمه :
و مرد و زنی که از شما زنا می‌کنند ( و متزوّج نمی‌باشند ) آنان را بیازارید ( و بعد از شهادت چهار نفر مرد عادل ، توبیخشان نمائید ) . ولی اگر توبه کردند ( و از کرده خود پشیمان شدند ) و به اصلاح ( حال و تغییر احوال خود ) پرداختند ، دست از آنان بدارید ( و نه با گفتار و نه با کردار ، ایشان را به دنبال عقوبت و شکنجه لازم نیازارید و گذشته را به یادشان نیارید ؛ چرا که ) بیگمان خداوند بسیار توبه‌پذیر و مهربان است .
توضیحات :
« أَللَّذَانِ » : مرد و زنی که . در اینجا از راه تغلیب موصول مذکّر به کار رفته است . برخی آن را : ( دو مردی که باهم عمل لواط انجام داده‌اند ) معنی کرده‌اند . « ءَاذُوهُمَا » : آن دو را شکنجه کنید . در آغاز اسلام ، کمیّت و کیفیّت تعزیر به امّت اسلامی واگذار شده بود ، ولی بعدها حدود و ثغور آن با آیه دوم سوره نور و با حدیث نبوی مشخّص گردید ، و عقاب زن و مرد سنگسار ، و عقاب پسر و دختر صد تازیانه و یک سال تبعید تعیین شد ( نگا : تفسیرالمراغی ، جلد دوم ، صفحه 206 ) . « أَعْرِضُوا عَنْهُمَا » : از آنان دست بردارید . یادآوری : گروهی از محقّقان ، آیه‌های 15 و 16 را منسوخ می‌دانند ، و گروه دیگری آنها را منسوخ نمی‌دانند و آیه 15 را مربوط به حکم سِحاق و آیه 16 را مربوط به حکم لواط و آیه 2 سوره نور را مربوط به حکم زنا می‌دانند ( نگا : التفسیرالقرآنی للقرآن : عبدالکریم خطیب ، جلد دوم ، صفحات 718 - 725 ) .
آیه 17
متن آیه :
إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوَءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِن قَرِیبٍ فَأُوْلَئِکَ یَتُوبُ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَکَانَ اللّهُ عَلِیماً حَکِیماً
ترجمه :
بیگمان خداوند تنها توبه کسانی را می‌پذیرد که از روی نادانی ( و سفاهت و حماقت ناشی از شدّت خشم و غلبه شهوت بر نفس ) به کار زشت دست می‌یازند ، سپس هرچه زودتر ( پیش از مرگ ، به سوی خدا ) برمی‌گردند ( و از کرده خود پشیمان می‌گردند ) ، خداوند توبه و برگشت آنان را می‌پذیرد . و خداوند آگاه ( از مصالح بندگان و صدق نیّت توبه‌کنندگان است و ) حکیم است ( و از روی حکمت درگاه توبه را بر روی توبه‌کنندگان باز گذاشته است ) .
توضیحات :
« إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَی اللهِ » : پذیرش توبه بر خدا است . واژه ( عَلی ) را به معنی ( مِنْ ) و ( عِندَ ) نیز گرفته‌اند . « بِجَهالَةٍ » : به سبب حماقت و سفاهت . « مِن قَریبٍ » : به زودی ، و آن پیش از فرارسیدن مرگ ، یا دستگیری بزهکار است .
آیه 18
متن آیه :
وَلَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّئَاتِ حَتَّى إِذَا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنِّی تُبْتُ الآنَ وَلاَ الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَهُمْ کُفَّارٌ أُوْلَئِکَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَاباً أَلِیماً
ترجمه :
توبه کسانی پذیرفته نیست که مرتکب گناهان می‌گردند ( و به دنبال انجام آنها مبادرت به توبه نمی‌نمایند و بر کرده خویش پشیمان نمی‌گردند ) تا آن گاه که مرگ یکی از آنان فرا می‌رسد و می‌گوید : هم اینک توبه می‌کنم ( و پشیمانی خویش را اعلام می‌دارم ) . همچنین توبه کسانی پذیرفته نیست که بر کفر می‌میرند ( و جهان را کافرانه ترک می‌گویند ) . هم برای اینان و هم آنان عذاب دردناکی را تهیّه دیده‌ایم .
توضیحات :
« أَعْتَدْنَا » : آماده کرده‌ایم . فراهم آورده‌ایم .
آیه 19
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ یَحِلُّ لَکُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاء کَرْهاً وَلاَ تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُواْ بِبَعْضِ مَا آتَیْتُمُوهُنَّ إِلاَّ أَن یَأْتِینَ بِفَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِن کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَن تَکْرَهُواْ شَیْئاً وَیَجْعَلَ اللّهُ فِیهِ خَیْراً کَثِیراً
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! برای شما درست نیست که زنان را ( همچون کالائی ) به ارث برید ( و ایشان را بدون مهریّه و رضایت ، به ازدواج خود در آورید ، و ) حال آن که آنان چنین کاری را نمی‌پسندند و وادار بدان می‌گردند . و آنان را تحت فشار قرار ندهید تا بدین وسیله ( ایشان را وادار به چشم‌پوشی از قسمتی از مهریّه کنید و ) برخی از آنچه را که بدیشان داده‌اید فراچنگ آرید . مگر این که آنان ( با نشوز و سوءخلق و فسق و فجور ) دچار گناه آشکاری شوند ( که در این صورت می‌توانید بر آنان سختگیری کنید ، یا به هنگام طلاق قسمتی از مهریّه را بازپس گیرید ) . و با زنان خود به طور شایسته ( در گفتار و در کردار ) معاشرت کنید ، و اگر هم از آنان ( به جهاتی ) کراهت داشتید ( شتاب نکنید و زود تصمیم به جدائی نگیرید ) زیرا که چه بسا از چیزی بدتان بیاید و خداوند در آن خیر و خوبی فراوانی قرار بدهد .
توضیحات :
« أَن تَرِثُوا النِّسَآءَ » : این که زنان را به ارث ببرید ( همان گونه که در جاهلیّت رواج داشت ) . از زنان ارث ببرید ( بدین گونه که آنان را به خاطر ثروت و اموالشان همچون زندانیانی در پیش خود نگاه دارید تا دارائیشان را به ارث ببرید ) . « کَرْهاً » : ناپسندانه . حال نساء است و به معنی کارِهات یا مُکْرَهات است . این قید برای تقبیح اعمال مردان است ؛ نه این که اگر رضایت در میان باشد ، چنین عملی حرام بشمار نیاید . « لا تَعْضُلُوهُنَّ » : زنان را از ازدواج باز ندارید . آنان را تحت فشار قرار ندهید و زندانی خویشتن نکنید . این فعل می‌تواند منصوب بوده و عطف بر « تَرِثُوا » باشد ، و یا مجزوم به حساب آید . « فَاحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ » ، گناه آشکار همچون زنا و نشوز .
آیه 20
متن آیه :
وَإِنْ أَرَدتُّمُ اسْتِبْدَالَ زَوْجٍ مَّکَانَ زَوْجٍ وَآتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنطَاراً فَلاَ تَأْخُذُواْ مِنْهُ شَیْئاً أَتَأْخُذُونَهُ بُهْتَاناً وَإِثْماً مُّبِیناً
ترجمه :
و اگر خواستید همسری را به جای همسری برگزینید ، هر چند مال فراوانی هم مهر یکی از آنان کرده باشید ، برای شما درست نیست که چیزی از آن مال دریافت دارید . آیا با بهتان و گناه آشکار ، آن را دریافت می‌دارید ؟ ! ( مگر مؤمنان را چنین کاری سزد ؟ ! ) .
توضیحات :
« إِسْتِبْدَال » : عوض‌کردن . جابجا کردن . « قِنطَاراً » : مال فراوان . مراد مهریّه زیاد است . « بُهْتَاناً » : از راه ظلم . به بطالت . با توسّل به بهتان . واژه ( بُهْتَاناً وَ إِثْماً ) مصدرند و به عنوان وصف به کار رفته‌اند و حال ضمیر ( و ) در ( تَأْخُذُونَهُ ) می‌باشند و تقدیر چنین است : أَتَأْخُذُونَهُ بَاهِتِینَ وَ ءَاثِمِینَ . « مُبِیناً » : روشن و آشکار .
آیه 21
متن آیه :
وَکَیْفَ تَأْخُذُونَهُ وَقَدْ أَفْضَى بَعْضُکُمْ إِلَى بَعْضٍ وَأَخَذْنَ مِنکُم مِّیثَاقاً غَلِیظاً
ترجمه :
و چگونه ( سزاوار شما است که ) آن را بازپس بگیرید ؟ و حال آن که با یکدیگر آمیزش داشته‌اید و هر یک بر عورت دیگری اطّلاع پیدا کرده‌اید و ( گذشته از این ) زنان پیمان محکمی ( هنگام ازدواج ) از شما گرفته‌اند ( و خداوند برابر آن ، امر زناشوئی را حلال نموده است ) .
توضیحات :
« أَفْضَیا بَعْضُکُمْ إِلی بَعْضٍ » : با یکدیگر آمیزش نموده‌اید . از هم کام گرفته‌اید . « مِیثَاقاً غَلِیظاً » : پیمان استوار ، که نگاهداری زنان به صورت شایسته یا رهاکردن ایشان به گونه بایسته است ( نگا : بقره / 229 ) .
آیه 22
متن آیه :
وَلاَ تَنکِحُواْ مَا نَکَحَ آبَاؤُکُم مِّنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَةً وَمَقْتاً وَسَاء سَبِیلاً
ترجمه :
و با زنانی ازدواج نکنید که پدران شما با آنان ازدواج کرده‌اند . چرا که این کار ، عمل بسیار زشتی است و ( در پیش خدا و مردم ) مبغوض بوده و روش بسیار نادرستی است ؛ مگر آنچه گذشته است ( و در زمان جاهلیّت بوده است که مورد عفو خدا قرار می‌گیرد ) .
توضیحات :
« سَلَفَ » : گذشت . « فَاحِشَةٌ » : کار بسیار زشت و ناپسند . « مَقْتاً » : خشم شدید . در اینجا مصدر به جای وصف به کار رفته است ، همان گونه که می‌گویند : زَیْدٌ عَدْلٌ . « سَبِیلاً » : تمییز است .
آیه 23
متن آیه :
حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهَاتُکُمْ وَبَنَاتُکُمْ وَأَخَوَاتُکُمْ وَعَمَّاتُکُمْ وَخَالاَتُکُمْ وَبَنَاتُ الأَخِ وَبَنَاتُ الأُخْتِ وَأُمَّهَاتُکُمُ اللاَّتِی أَرْضَعْنَکُمْ وَأَخَوَاتُکُم مِّنَ الرَّضَاعَةِ وَأُمَّهَاتُ نِسَآئِکُمْ وَرَبَائِبُکُمُ اللاَّتِی فِی حُجُورِکُم مِّن نِّسَآئِکُمُ اللاَّتِی دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَکُونُواْ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ وَحَلاَئِلُ أَبْنَائِکُمُ الَّذِینَ مِنْ أَصْلاَبِکُمْ وَأَن تَجْمَعُواْ بَیْنَ الأُخْتَیْنِ إَلاَّ مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللّهَ کَانَ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
خداوند بر شما حرام نموده است ازدواج با مادرانتان ، دخترانتان ، خواهرانتان ، عمّه‌هایتان ، خاله‌هایتان ، برادرزادگانتان ، خواهرزادگانتان ، مادرانی که به شما شیر داده‌اند ، خواهران رضاعیتان ، مادران همسرانتان ، دختران همسرانتان از مردان دیگر که تحت کفالت و رعایت شما پرورش یافته و با مادرانشان همبستر شده‌اید ، ولی اگر با مادرانشان همبستر نشده باشید ، گناهی ( در ازدواج با چنین دخترانی ) بر شما نیست ، همسران پسران صلبی خود ، و ( بالاخره این که ) دو خواهر را با هم جمع آورید ، مگر آنچه گذشته است ( که با ترک یکی از آن دو خواهر ، قلم عفو بر این کار که در زمان جاهلیّت واقع شده است ، کشیده خواهد شد ) . بیگمان خداوند بسی آمرزنده است ( و گذشته را نادیده می‌گیرد ، و ) مهربان است ( و در آنچه برایتان وضع می‌کند حال شما را مراعات می‌دارد ) .
توضیحات :
« رَبَآئِبُکُمْ » : جمع ربیبة ، تربیت‌یافتگان . مراد دختران همسرانتان از شوهران دیگر است . « أَللاّتِی فِی حُجُورِکُمْ » : آنان که غالباً با مادرانشان تحت رعایت و کفالت شما قرار می‌گیرند ، والاّ چنین دخترانی مطلقاً حرام می‌باشند ، چه تحت کفالت و رعایت انسان باشند و چه زیر نظر و تحت مراقبت دیگران پرورده شوند . « حُجُور » : جمع حجر ، آغوش . مراد رعایت و پرورش است . « حَلآئِل » : جمع حَلیلَة ، همسران . « أَلَّذِینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ » : پسران صلبی شما ؛ نه پسر خواندگانتان .
آیه 24
متن آیه :
وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ کِتَابَ اللّهِ عَلَیْکُمْ وَأُحِلَّ لَکُم مَّا وَرَاء ذَلِکُمْ أَن تَبْتَغُواْ بِأَمْوَالِکُم مُّحْصِنِینَ غَیْرَ مُسَافِحِینَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِیضَةً وَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا تَرَاضَیْتُم بِهِ مِن بَعْدِ الْفَرِیضَةِ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیماً حَکِیماً
ترجمه :
و زنان شوهردار ( بر شما حرام شده‌اند ) مگر زنانی که ( آنان را در جنگ دینی مسلمانان با کافران ) اسیر کرده باشید ، که ( در این صورت نکاح شوهران کافرشان با اسارت لغو می‌گردد و بعد از زدوده شدن رحم ایشان ، ) برای شما حلال می‌باشند . این را خدا بر شما واجب گردانده است ( پس آنچه را که او بر شما حرام نموده است حرام بدانید و آن را مراعات دارید ) . برای شما ازدواج با زنان دیگری جز اینان ( یعنی جز زنان مؤمن حرام ) حلال گشته است و می‌توانید با اموال خود ( از راه شرعی ) زنانی را جویا شوید و با ایشان ازدواج کنید ( بدان شرط که منظورتان زنا و دوست‌بازی نباشد و ) پاکدامن و از زنا خویشتندار باشید . پس اگر با زنی از زنان ازدواج کردید و از او کام گرفتید ، باید که مهریّه او را ( چنان که مقرّر است بدون کم و کاست و در موعد خود ) بپردازید ، و این واجبی ( از واجبات الهی ) است . و بعد از تعیین مهریّه ، گناهی بر شما نیست در آنچه میان خود بر آن توافق می‌نمائید ( مثلاً این که همسر با رضا و رغبت از مقداری از مهریّه خود چشم‌پوشی کند و یا شوهر مشتاقانه مقداری بر اندازه مهریّه بیفزاید ) . بیگمان خداوند ( پیوسته بر مصالح بندگان خود ) آگاه ( و در احکامی که برای آنان وضع می‌نماید ) حکیم بوده ( و می‌باشد ) .
توضیحات :
« مُحْصَنَات » : زنان شوهردار . « مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ » : زنان کافرانی که در جنگ دینی بدون شوهرانشان اسیر می‌شوند و حامله نمی‌باشند . امّا اگر با شوهرانشان اسیر شوند ، در حباله نکاح ایشان می‌مانند . « کِتَابَ اللهِ » : مفعول مطلق فعل محذوفی است و تقدیر چنین است : کَتَبَ اللهُ عَلَیْکُمْ تَحْریمَ هذِهِ الْمُحَرَّمَاتِ الْمَذْکُورَاتِ کِتاباً ، وَ فَرَضَهُ فَرِیضَةً . اضافه مصدر به فاعل خود است . برخی ( کِتابَ ) را مفعولٌ‌به فعل محذوفی مانند ( إِلْزَمُوا ) می‌دانند ؛ یعنی : إِلْزَمُوا کِتَابَ اللهِ . « أَن تَبْتَغُوا » : تا جویا شوید . مفعولٌ‌له است . « مُحْصِنِینَ » : طالبان پاکدامنی و عفّت خود و همسرانشان . حال ضمیر ( و ) در فعل ( تَبْتَغُوا ) است . « غَیْرَ مُسَافِحِینَ » : دوری جویندگان از زنا . حال دوم ضمیر ( و ) است . « مَا اسْتَمْتَعْتُمْ » : زنانی که از آنان کام گرفتید . « أُجُور » : جمع اجر ، مراد مهریّه است . « فَرِیضَةً » : واجب . حال است . « جُنَاح » : گناه .
آیه 25
متن آیه :
وَمَن لَّمْ یَسْتَطِعْ مِنکُمْ طَوْلاً أَن یَنکِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِن مِّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُم مِّن فَتَیَاتِکُمُ الْمُؤْمِنَاتِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِإِیمَانِکُمْ بَعْضُکُم مِّن بَعْضٍ فَانکِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ مُحْصَنَاتٍ غَیْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلاَ مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْفُ مَا عَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَابِ ذَلِکَ لِمَنْ خَشِیَ الْعَنَتَ مِنْکُمْ وَأَن تَصْبِرُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
و اگر کسی از شما نتوانست با زنان آزاده مؤمن ازدواج کند ، می‌تواند با کنیزان مؤمنی ازدواج نماید . خداوند آگاه از ایمان شما است . ( از ازدواج با کنیزان مؤمن سرپیچی نکنید ، چرا که ) برخی از برخی هستید ( و شما و ایشان در برابر دین یکسان می‌باشید ) ، لذا با اجازه صاحبان آنان با ایشان ازدواج کرده و مهریّه ایشان را زیبا و پسندیده و برابر عرف و عادت ( به تمام و کمال ) بپردازید . کنیزانی را برگزینید که با عفّت و پاکدامن باشند و برای خود دوستانی ( نامشروع ) برنگزینند . اگر پس از ازدواج ، از ایشان زنا سر زد ، عقوبت ایشان نصف عقوبت زنان آزاده ( یعنی : پنجاه تازیانه ) است . ازدواج با کنیزان به هنگام عدم قدرت برای کسی از شما آزاد است که ترس از فساد داشته باشد ( و بترسد به مشقّتی دچار شود که به زنا منتهی گردد ) . و اگر شکیبائی ورزید ( و از ازدواج با کنیزان خودداری کنید و بتوانید عفّت خود را مراعات دارید ) برای شما بهتر است . و خداوند دارای مغفرت و مرحمت فراوان است .
توضیحات :
« طَوْلاً » : دارائی و بضاعت . قدرت مادی و معنوی . « فَتَیَات » : جمع فَتاة ، دختران نوجوان . مراد کنیزان است . « بَعْضُکُم مِّن بَعْضٍ » : برخی از برخی هستید و همگان برادران و خواهران ایمانی می‌باشید ( نگا : حجرات / 10 ، توبه / 71 ) . « مُحْصَنَات » : زنان عفیف و پاکدامن . حال است . « غَیْرَ مُسَافِحَات » : زنان عفیف و پاکدامن . حال دوم بشمار است . « أَخْدَان » : جمع خِدْن ، رفیق و رفیقه . دوستان زن یا مردی که به گونه آشکار یا نهان با آنان معاشرت نامشروع انجام گیرد . « أُحْصِنَّ » : به ازدواج درآورده شدند . « عَنَت » : فساد و تباهی . فسق و فجور .
آیه 26
متن آیه :
یُرِیدُ اللّهُ لِیُبَیِّنَ لَکُمْ وَیَهْدِیَکُمْ سُنَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ وَیَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
خداوند می‌خواهد ( قوانین دین و مصالح امور را ) برایتان روشن کند و شما را به راه کسانی ( از پیغمبران و صالحان ) رهنمود کند که پیش از شما بوده‌اند ، و توبه ( لغزشها و بزهکاریهای پیشین ) شما را بپذیرد ، و خداوند آگاه ( از احوال بندگان است و قوانینی را برایتان وضع می‌نماید که مصلحت و منفعت شما را در بر دارد ) و حکیم است ( و برابر حکمت ، احکام شریعت را صادر می‌نماید ) .
توضیحات :
« سُنَن » : جمع سنّت ، روش . طریقه .
آیه 27
متن آیه :
وَاللّهُ یُرِیدُ أَن یَتُوبَ عَلَیْکُمْ وَیُرِیدُ الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الشَّهَوَاتِ أَن تَمِیلُواْ مَیْلاً عَظِیماً
ترجمه :
خداوند می‌خواهد توبه شما را بپذیرد ( و به سوی طاعت و عبادت برگردید و از لوث گناهان پاک و پاکیزه گردید ) و کسانی که به دنبال شهوات راه می‌افتند ، می‌خواهند که ( از حق دور شوید و به سوی باطل بگرائید و از راه راست ) خیلی منحرف گردید ( تا همچون ایشان شوید ) .
توضیحات :
« أَن تَمِیلُوا » : این که منحرف شوید . این که دور گردید .
آیه 28
متن آیه :
یُرِیدُ اللّهُ أَن یُخَفِّفَ عَنکُمْ وَخُلِقَ الإِنسَانُ ضَعِیفاً
ترجمه :
خداوند می‌خواهد ( با وضع احکام سهل و ساده ) کار را بر شما آسان کند ( چرا که او می‌داند که انسان در برابر غرائز و امیال خود ناتوان است ) و انسان ضعیف آفریده شده است ( و در امر گرایش به زنان تاب مقاومت ندارد ) .
توضیحات :
« ضَعِیفاً » : حال است .
آیه 29
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَأْکُلُواْ أَمْوَالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْبَاطِلِ إِلاَّ أَن تَکُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ مِّنکُمْ وَلاَ تَقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیماً
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! اموال همدیگر را به ناحق ( یعنی از راههای نامشروعی همچون : دزدی ، خیانت ، غصب ، ربا ، قمار ، و . . . ) نخورید مگر این که ( تصرّف شما در اموال دیگران از طریق ) داد و ستدی باشد که از رضایت ( باطنی دو طرف ) سرچشمه بگیرد ، و خودکشی مکنید و خون همدیگر را نریزید . بیگمان خداوند ( پیوسته ) نسبت به شما مهربان بوده ( و خواهد بود ) .
توضیحات :
« بِالْبَاطِلِ » : به ناحق . از راه نامشروع . « إِلاّ أَن تَکُونَ تِجَارَةً عَن تَرَاضٍ » : مگر این که اموال از راه تجارتی باشد که با رضایت انجام پذیرد . در اینجا مستثنی منقطع است . حرف إِلاّ به معنی لیکن و مگر است . اسم ( تَکُونَ ) ( هِیَ ) و به ( اموال ) برمی‌گردد . اسم ( تَکُونَ ) می‌تواند ( التِّجَارَة ) محذوف باشد . تقدیر چنین می‌شود : إِلاّ أَن تَکُونَ ا لأمْوَالُ أَمْوَالَ تِجَارَةٍ . یا : إِلاّ أَن تَکُونَ التِّجَارَةُ تِجَارَةً . « لا تَقْتُلُوا أَنفُسَکُمْ » : خودکشی نکنید . با مخالفت اوامر خدا خویشتن را به هلاکت میندازید .
آیه 30
متن آیه :
وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ عُدْوَاناً وَظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ نَاراً وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللّهِ یَسِیراً
ترجمه :
و کسی که چنین کاری ( یعنی خودکشی یا خوردن به ناحق اموال دیگران ) را تجاوزگرانه و ستمگرانه مرتکب شود ، او را با آتش دوزخ می‌سوزانیم ، و این ( عمل هم ) برای خدا آسان است .
توضیحات :
« عُدْواناً » : تجاوزگرانه . « ظُلْماً » : ستمگرانه . ( عُدْوَاناً وَ ظُلْماً ) مصدرند و حال واقع شده‌اند و تقدیر چنین است : مُتَعَدِّیاً وَ ظالِماً . « یَسِیراً » : آسان .
آیه 31
متن آیه :
إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلاً کَرِیماً
ترجمه :
اگر از گناهان کبیره‌ای بپرهیزید که از آن نهی شده‌اید ، گناهان صغیره شما را ( با فضل و رحمت خود ) از شما می‌زدائیم و ( به شرط استغفار از کبائر و عدم اصرار بر صغائر ) شما را به جایگاه ارزشمندی ( که بهشت برین است ) وارد می‌گردانیم .
توضیحات :
« کَبَآئِرَ » : گناهان بزرگ . گناهانی که در برابر آنها تهدید شدیدی آمده یا حدّی معیّن شده است . از قبیل : انباز قراردادن برای خدا ، قتل ، سحر و جادو ، خوردن مال یتیم ، رباخواری ، زنا ، تهمت زنا ، عقوق والدین ، شهادت دروغ و ناروا ، فرار از جهاد . « مُدْخَلاً » : منزل و مأوی . اسم مکان باب افعال است .
آیه 32
متن آیه :
وَلاَ تَتَمَنَّوْاْ مَا فَضَّلَ اللّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلَى بَعْضٍ لِّلرِّجَالِ نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَاء نَصِیبٌ مِّمَّا اکْتَسَبْنَ وَاسْأَلُواْ اللّهَ مِن فَضْلِهِ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً
ترجمه :
آرزوی چیزی نکنید که خداوند برخی از شما را با ( اعطای ) آن بر برخی دیگر برتری داده است ( و مردان را در بعضی از چیزها بر زنان ، و زنان را در بعضی از چیزها بر مردان فضیلت داده و مرحمت روا دیده است ) . مردان نصیبی دارند از آنچه فراچنگ می‌آورند و زنان ( هم ) نصیبی دارند از آنچه به دست می‌آورند ( و هر یک از زنان و مردان دارای سرشتی و حقوقی فراخور حال خود می‌باشند . پس با تلاش و کوشش شبانه‌روزی رحمت و برکت خدای را بجوئید ) و طلب فضل او کنید . بیگمان خداوند ( کاملاً ) آگاه از هر چیزی بوده ( و به هر نوعی ، چیزی بخشیده است که شایسته‌اش بوده است ) .
توضیحات :
. . .
آیه 33
متن آیه :
وَلِکُلٍّ جَعَلْنَا مَوَالِیَ مِمَّا تَرَکَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَالَّذِینَ عَقَدَتْ أَیْمَانُکُمْ فَآتُوهُمْ نَصِیبَهُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیداً
ترجمه :
برای هر یک ( از مردان و زنان ) وارثانی تعیین کردیم تا از میراث پدر و مادر و نزدیکان برخوردار شوند ( و بر ترکه ایشان استیلاء یابند ) و به کسانی که با آنان پیمان ( زناشوئی ) بسته‌اید ( و ایشان را به شوهری یا همسری پذیرفته‌اید ) بهره خودشان را ( به تمام و کمال ) بدهید ( و بدانید که ) بیگمان خدا بر هر چیزی حاضر و ناظر ( و مراقب رفتار و کردار شما ) بوده است ( و می‌باشد ) .
توضیحات :
« مَوَالِی » : جمع مَوْلی ، سرپرستان . پیروان . در اینجا مراد وُرّاث است که حق ولایت یعنی استحقاق دریافت ترکه و استیلاء بر آن را دارند . « مِمَّا » : از آنچه . بر آنچه . « ألَّذِینَ عَقَدَتْ أَیْمَانُکُمْ » : مراد شوهران یا همسران و یا هم‌سوگندان و هم‌پیمانان می‌باشد . « اَیْمَان » : جمع یمین ، قَسَم . دست راست . زیرا که به هنگام معاهده دست راست خود را به هم می‌دادند و بر انجام کاری هم‌سوگند و هم‌پیمان می‌شدند . « شَهِیداً » : مطّلع و آگاه . حاضر و ناظر .
آیه 34
متن آیه :
الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاء بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُواْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِّلْغَیْبِ بِمَا حَفِظَ اللّهُ وَاللاَّتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیّاً کَبِیراً
ترجمه :
مردان بر زنان سرپرستند ( و در جامعه کوچک خانواده ، حق رهبری دارند و صیانت و رعایت زنان بر عهده ایشان است ) بدان خاطر که خداوند ( برای نظام اجتماع ، مردان را بر زنان در برخی از صفات برتریهائی بخشیده است و ) بعضی را بر بعضی فضیلت داده است ، و نیز بدان خاطر که ( معمولاً مردان رنج می‌کشند و پول به دست می‌آورند و ) از اموال خود ( برای خانواده ) خرج می‌کنند . پس زنان صالحه آنانی هستند که فرمانبردار ( اوامر خدا و مطیع دستور شوهران خود ) بوده ( و خویشتن را از زنا به دور و اموال شوهران را از تبذیر محفوظ ) و اَسرار ( زناشوئی ) را نگاه می‌دارند ؛ چرا که خداوند به حفظ ( آنها ) دستور داده است . ( زنان صالح چنین بودند ولیکن زنان ناصالح آنانی هستند که سرکش می‌باشند ) و زنانی را که از سرکشی و سرپیچی ایشان بیم دارید ، پند و اندرزشان دهید و ( اگر مؤثّر واقع نشد ) از همبستری با آنان خودداری کنید و بستر خویش را جدا کنید ( و با ایشان سخن نگوئید . و اگر باز هم مؤثّر واقع نشد و راهی جز شدّت عمل نبود ) آنان را ( تنبیه کنید و کتک مناسبی ) بزنید . پس اگر از شما اطاعت کردند ( ترتیب تنبیه سه‌گانه را مراعات دارید و از اخفّ به اشدّ نروید و جز این ) راهی برای ( تنبیه ) ایشان نجوئید ( و نپوئید و بدانید که ) بیگمان خداوند بلندمرتبه و بزرگ است ( و اگر ایشان را بیش از حدّ اذیّت و آزار کنید ، انتقام آنان را از شما می‌گیرد ) .
توضیحات :
« قَوَّامُونَ » : جمع قَوّام ، صیغه مبالغه قائِم است و کسی را می‌گویند که شبانه‌روز به کار و بار خانواده قیام کند و پیوسته در راه مصالح ایشان در تلاش باشد . سرپرست خدمتگزار . « قَانِتَاتٌ » : خاشعان . مطیعان . « حَافِظَاتٌ لِّلْغَیْبِ » : راز نگهداران . مراد از غیب هر آن چیزی است که از دیده شوهر به دور می‌ماند ، از قبیل : ناموس و اولاد و اموال . آنچه در خلوت میان زن و شوهر می‌گذرد . « بِمَا حَفِظَ اللهُ » : به سبب فرمان خدا بدین حفظ . چنان که خداوند اَسرار را حفظ فرموده است . بدان خاطر که خدا فرمان داده است که درباره زنان ظلم و جور نشود و حقوق ایشان در جامعه مراعات شود . « نُشُوز » : سرکشی و سرپیچی . « مَضَاجِع » : جمع مَضْجَع ، بِستر ، فِراش . « فَلا تَبْغُوا » : نخواهید . خواستار نشوید .
آیه 35
متن آیه :
وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَیْنِهِمَا فَابْعَثُواْ حَکَماً مِّنْ أَهْلِهِ وَحَکَماً مِّنْ أَهْلِهَا إِن یُرِیدَا إِصْلاَحاً یُوَفِّقِ اللّهُ بَیْنَهُمَا إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیماً خَبِیراً
ترجمه :
و اگر ( میان زن و شوهر اختلافی افتاد و ) ترسیدید ( که این کار باعث ) جدائی میان آنان شود ، داوری از خانواده شوهر ، و داوری از خانواده همسر ( انتخاب کنید و برای رفع و رجوع اختلاف ) بفرستید . اگر این دو داور جویای اصلاح باشند ، خداوند آن دو را ( کمک نموده و در یکی از دو کار : سازش نیک و خداپسندانه ، یا جدائی زیبا و معقولانه ) موفّق می‌گرداند . بیگمان خداوند مطّلع ( بر ظاهر و باطن مردمان و ) آگاه ( از نیّات همگان ) است .
توضیحات :
« شِقَاق » : اختلاف . جدائی . « حَکَماً » : داور . « یُوَفِّقِ اللهُ » : مراد از توفیق خدا در کار سازش و الفت و محبّت مجدّد است ، و یا این که در جدائی مفید به حال زن و شوهر . « إِبْعَثُوا » : بفرستید .
آیه 36
متن آیه :
وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِکُواْ بِهِ شَیْئاً وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً وَبِذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَالْجَارِ ذِی الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ وَابْنِ السَّبِیلِ وَمَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ مَن کَانَ مُخْتَالاً فَخُوراً
ترجمه :
( تنها ) خدا را عبادت کنید و ( بس . و هیچ کس و ) هیچ چیزی را شریک او مکنید . و نیکی کنید به پدر و مادر ، خویشان ، یتیمان ، درماندگان و بیچارگان ، همسایگانِ خویشاوند ، همسایگانِ بیگانه ، همدمان ( در سفر و در حضر ، و همراهان و همکاران ) ، مسافران ( نیازمندی که در شهر و مکان معیّنی اقامت ندارند ) ، و بندگان و کنیزان . بیگمان خداوند کسی را دوست نمی‌دارد که خودخواه و خودستا باشد .
توضیحات :
« إِحْسَاناً » : نیکی‌کردن . مفعول مطلق برای فعل محذوف ( أَحْسِنُوا ) است و برای تأکید به کار رفته است . « الْجَارِ ذِی الْقُرْبَیا » : همسایه نزدیک . « الْجَارِ الْجُنُبِ » : همسایه بیگانه . همسایه دور . « الْجُنُب » : بیگانه . دور . « الصَّاحِبِ بِالْجَنبِ » : همدم . همنشین . همکار ، همراه . همسفر . « مُخْتَالاً » : خودخواه . متکبّر . اسم فاعل باب افتعال از واژه ( خُیَلاء ) است . « فَخُوراً » : فخرفروش . خودستا .
آیه 37
متن آیه :
الَّذِینَ یَبْخَلُونَ وَیَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَیَکْتُمُونَ مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ وَأَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ عَذَاباً مُّهِیناً
ترجمه :
( آنان ) کسانیند که خود بخل می‌ورزند و مردمان را نیز به بخل می‌خوانند ، و نعمتی را که خداوند بدیشان داده است پنهان می‌دارند و ( نه خودشان از آن استفاده می‌کنند و نه دیگران را از آن بهره‌مند می‌سازند ، و پیوسته سعی در کفران نعمت مادی و معنوی دارند ، اینان بدانند که ) ما برای کسانی که ( همچون ایشان ) کفران نعمت می‌کنند ، عذاب خوارکننده‌ای آماده کرده‌ایم .
توضیحات :
« أَعْتَدْنَا » : آماده کرده‌ایم . تهیّه دیده‌ایم . « کَافِرِینَ » : پنهان‌کنندگان و نادیده‌انگاران نعمت . کفرپیشگان .
آیه 38
متن آیه :
وَالَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ رِئَاء النَّاسِ وَلاَ یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَلاَ بِالْیَوْمِ الآخِرِ وَمَن یَکُنِ الشَّیْطَانُ لَهُ قَرِیناً فَسَاء قِرِیناً
ترجمه :
و ( آنان ) کسانیند که اموال خود را ریاکارانه صرف می‌کنند و خودنمایانه می‌بخشند ( تا مردم ایشان را ببینند و تعریف و تمجیدشان کنند ) و نه به خدا ایمان و نه به آخرت باور دارند ، ( چرا که از شیطان پیروی کرده و شیطان ایشان را از راه بدر برده است ) و هر که شیطان همدم او باشد ( چه بد همدمی برگزیده است و ) شیطان بدترین همدم است .
توضیحات :
« رِئَآءَ » : ریا . خودنمائی . مصدر باب مفاعله و مفعولٌ‌له است ، و یا حال ضمیر ( و ) در ( یُنفِقُونَ ) بشمار است و تقدیر چنین می‌شود : مُرَآئِینَ النَّاسَ . « قَرِیناً » : همدم . همنشین . همصحبت .
آیه 39
متن آیه :
وَمَاذَا عَلَیْهِمْ لَوْ آمَنُواْ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَأَنفَقُواْ مِمَّا رَزَقَهُمُ اللّهُ وَکَانَ اللّهُ بِهِم عَلِیماً
ترجمه :
چه می‌شد اگر آنان به خدا و روز رستاخیز ایمان می‌آوردند و ( به انگیزه این ایمان ، خالصانه در راه خدا ) از آنچه خدا بدیشان داده است بذل و بخشش می‌کردند ( و اجر خود را از او دریافت می‌داشتند ؟ ) و خداوند آگاه از آنان است .
توضیحات :
« مَاذَا عَلَیْهِمْ » : چه می‌شد اگر . چه زیانی می‌کردند اگر .
آیه 40
متن آیه :
إِنَّ اللّهَ لاَ یَظْلِمُ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ وَإِن تَکُ حَسَنَةً یُضَاعِفْهَا وَیُؤْتِ مِن لَّدُنْهُ أَجْراً عَظِیماً
ترجمه :
خداوند ( به کسی ) ذرّه‌ای ظلم روا نمی‌دارد و ( از اجر کسی نمی‌کاهد ، ولی ) اگر کار نیکی ( از کسی ) سر زند ، آن را چندین برابر می‌گرداند ، و از سوی خود ( به شخص نیکوکار ، جدای از چندین برابر اجر عملش ) پاداش بزرگی عطاء می‌کند .
توضیحات :
« مِثْقَالَ » : وزن . اندازه . « ذَرَّةٍ » : دانه‌ای از آن گرد و غبار گونه‌ای که به هنگام تابش خورشید از سوراخی به درون منزل در میان پرتو نور دیده می‌شود . « مِثْقَالَ ذَرَّةٍ » : هم‌وزن ذرّه‌ای . به اندازه ذرّه‌ای . مراد کمترین و سبکترین چیز است .
آیه 41
متن آیه :
فَکَیْفَ إِذَا جِئْنَا مِن کُلِّ أمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَجِئْنَا بِکَ عَلَى هَؤُلاء شَهِیداً
ترجمه :
( ای محمّد ! حال اینان ) چگونه خواهد بود بدان گاه که از هر ملّتی گواهی ( از پیغمبران برای شهادت بر قوم خود ) بیاوریم و تو را ( نیز به عنوان ) شاهدی بر ( قوم خود ، از جمله ) اینان ( یعنی تنگچشمان و نافرمایان ) بیاوریم ؟
توضیحات :
« کَیْفَ » : چگونه خواهد بود ؟ چه حالی پیدا خواهند کرد ؟ « شَهِیداً » : گواه ( نگا : بقره / 143 ) .
آیه 42
متن آیه :
یَوْمَئِذٍ یَوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَعَصَوُاْ الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّى بِهِمُ الأَرْضُ وَلاَ یَکْتُمُونَ اللّهَ حَدِیثاً
ترجمه :
در آن روز ( که چنین کارهائی به وقوع پیوندد ) کسانی که کفر را برگزیده و از فرمان پیغمبر سر بر تافته‌اند ، دوست می‌دارند که کاش ( همان گونه که مردگان را در خاک دفن می‌کنند و خاک بر پیکرشان می‌ریزند ، ایشان را نیز در دل خاک دفن می‌کردند و ) زمین ( مزار ایشان ) را بر روی آنان صاف می‌کردند ( و همچون مردگان در خاک پنهان می‌شدند و چنین شرمندگی و درد و رنجی را نمی‌دیدند . در آن روز آنان ) نمی‌توانند ( کردار یا ) گفتاری را از خدا پنهان سازند .
توضیحات :
« لَوْ تُسَوَّیا بِهِمُ الأَرْضُ » : کاش زمین بر روی آنان صاف می‌شد ! کاش می‌شد زمین از هم بشکافد و آنان را ببلعد و دوباره به هم برآید ! کاش همچون زمین خاک بودند و از عقاب و عذاب می‌رستند !
آیه 43
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُکَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ وَلاَ جُنُباً إِلاَّ عَابِرِی سَبِیلٍ حَتَّىَ تَغْتَسِلُواْ وَإِن کُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مِّنکُم مِّن الْغَآئِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَیَمَّمُواْ صَعِیداً طَیِّباً فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَفُوّاً غَفُوراً
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! در حالی که مست هستید به نماز نایستید تا آن گاه که می‌دانید چه می‌گوئید ، و به نماز نایستید در حالی که جنب هستید تا آن گاه که غسل می‌کنید ، مگر این که مسافر باشید . و اگر مریض یا مسافر بودید و یا این که از پیشاب برگشتید ، و یا این که با زنان نزدیکی کردید و ( در همه این احوال ) آبی نیافتید ، با خاک پاک تیمّم کنید و ( برای این منظور ، با خاک ) چهره و دستهایتان را مسح کنید . بیگمان خداوند عفوکننده و آمرزنده است .
توضیحات :
« لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنتُمْ سُکَارَیا » : در حال مستی نماز نخوانید . این فرمان ، مقدّمه تحریم میخوارگی بود و سپس برابر سوره بقره آیه 219 و سوره مائده آیه‌های 90 و 91 به طور قطعی حکم تحریم شرف نزول یافت . معنی دیگر « لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ » ، این است که لا تَقْرَبُوا مَواضِعَ الصَّلاةِ . یعنی : به مساجد نروید . « سُکَارَیا » : جمع سَکْران ، مستان . « وَ لا جُنُباً إِلاّ عَابِرِی سَبِیلٍ » : در حالی که جنب هستید به مساجد نروید مگر این که از آنجا عبور کنید . در حالی که جنب هستید نماز نخوانید مگر مسافر باشید . « مَرْضَیا » : جمع مریض ، بیماران . « الْغَآئِطِ » : زمین گود . مراد پیشاب و قضای حاجت است . « لامَسْتُمْ » : آمیزش جنسی کردید . لمس نمودید . « صَعِیداً » : سطح زمین . زمین . خاک . مفعولٌ‌به ( تیمّموا ) است یا منصوب به نزع خافض است . یعنی فَتیمّموا بِصَِعیدٍ . « عَفُوّاً » : بسیار عفوکننده . بسیار زداینده گناهان .
آیه 44
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ أُوتُواْ نَصِیباً مِّنَ الْکِتَابِ یَشْتَرُونَ الضَّلاَلَةَ وَیُرِیدُونَ أَن تَضِلُّواْ السَّبِیلَ
ترجمه :
مگر نمی‌بینی کسانی که بهره‌ای از کتاب ( های آسمانی سابق ) بدیشان داده شده است ، ( با بهای هدایت ، ) ضلالت را می‌خرند و می‌خواهند که شما ( نیز همچون ایشان ) گمراه شوید ؟
توضیحات :
« أَلَمْ تَرَ إِلَیا » : مگر نمی‌بینی ؟ مگر بی‌خبری ؟
آیه 45
متن آیه :
وَاللّهُ أَعْلَمُ بِأَعْدَائِکُمْ وَکَفَى بِاللّهِ وَلِیّاً وَکَفَى بِاللّهِ نَصِیراً
ترجمه :
خداوند ( از شما ) بهتر دشمنانتان را می‌شناسد ، و کافی است که خدا سرپرست ( و نگهدارتان ) باشد ، و کافی است که خدا یاور ( و مددکارتان ) باشد .
توضیحات :
« کَفَیا » : کافی است . بسنده است .
آیه 46
متن آیه :
مِّنَ الَّذِینَ هَادُواْ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَیَقُولُونَ سَمِعْنَا وَعَصَیْنَا وَاسْمَعْ غَیْرَ مُسْمَعٍ وَرَاعِنَا لَیّاً بِأَلْسِنَتِهِمْ وَطَعْناً فِی الدِّینِ وَلَوْ أَنَّهُمْ قَالُواْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاسْمَعْ وَانظُرْنَا لَکَانَ خَیْراً لَّهُمْ وَأَقْوَمَ وَلَکِن لَّعَنَهُمُ اللّهُ بِکُفْرِهِمْ فَلاَ یُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَلِیلاً
ترجمه :
برخی از یهودیان سخنان را از جاهای خود منحرف می‌گردانند ( و کلام را از معانی اصلی به دور می‌دارند و وارونه و چندگونه و چند پهلو صحبت می‌کنند ) و می‌گویند : شنیدیم ( سخن تو را و به کار نگرفتیم ! ) و فرمان نبردیم ( و جز عصیان نیفزودیم ! ) بشنو ( سخنان ناروا و کاش نشنوی جز ) ناشنیدنی را . و ( می‌گفتند : ) ما را بپای ( ولی ) زبان را پیچ می‌دادند ( و به جای : راعِنا ، راعینا ، یعنی چوپان ما ، یا راعِناً ، یعنی : نازیبا ، می‌گفتند . . . ) و ( هدفشان ) ریشخند دین بود ( و نفرین رسول ! ) ولی اگر آنان ( به جای این همه سخنان ناروا و کارهای نازیبا ) می‌گفتند : شنیدیم و اطاعت کردیم و ( سخنان ما را ) بشنو و به ما مهلت بده ( تا حقائق را درک کنیم ) به نفع و صلاح ایشان بود و ( با واقعیّت سازگارتر و ) درست‌تر ، ولیکن خداوند آنان را به سبب کفرشان نفرین نموده است ( و از رحمت خود مطرود و محروم فرموده است ) و لذا جز شمار اندکی ایمان نمی‌آورند ( و داعی حق را لبّیک نمی‌گویند ) .
توضیحات :
« الْکَلِمَ » : کلام . سخن . « غَیْرَ مُسْمَعٍ » : ناشنیدنی . حرف بد نشنوی . گوش شنوا نداشته باشی . جز بد نشنوی . جز نیک نشنوی . واژه ( غَیْرَ ) حال است . « لَیّاً » : پیچ‌دادن . از ماده ( لوی ) . مصدر است و به معنی ( لاوینَ ) به کار رفته است و حال می‌باشد . ( نگا : آل عمران / 78 ) . « طَعْناً » : تمسخرکردن . مورد استهزاء قراردادن . ( طَعْناً ) عطف بر ( لَیّاً ) است و به معنی ( طَاعِنِینَ ) است ( نگا : مائده / 57 - 59 ) . « أَقْوَم » : دادگرانه‌تر و به صواب نزدیکتر . شایسته‌تر .
آیه 47
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ آمِنُواْ بِمَا نَزَّلْنَا مُصَدِّقاً لِّمَا مَعَکُم مِّن قَبْلِ أَن نَّطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّهَا عَلَى أَدْبَارِهَا أَوْ نَلْعَنَهُمْ کَمَا لَعَنَّا أَصْحَابَ السَّبْتِ وَکَانَ أَمْرُ اللّهِ مَفْعُولاً
ترجمه :
ای کسانی که کتاب ( آسمانی ) به شما داده شده است ! ایمان بیاورید بدانچه ( از قرآن بر محمّد ) نازل کرده‌ایم و تصدیق‌کننده چیزی است که ( از کتاب آسمانی ) با خود دارید ، پیش از آن که ( عذابی نصیب شما کنیم و بدان وسیله آثار ) چهره‌هائی را محو کنیم ( و در آنها چشم و گوش و ابرو و بینی و لبی بر جای نگذاریم ) و آنها را برگردانیم ( و همچون قسمت پشت خود صاف و زشت گردند ) ، یا پیش از آن که ایشان را از رحمت خود بی‌بهره سازیم همان گونه که یاران شنبه را ( یعنی آنانی که در روز شنبه ماهی می‌گرفتند ) نفرین کرده و نابود نمودیم . و فرمان خدا انجام‌شدنی است .
توضیحات :
« نَطْمِسَ » : محو کنیم . بزدائیم . وارونه و دگرگون کنیم . « وُجُوهاً » : چهره‌ها . اشخاص . « نَلْعَنَهُمْ » : نفرینشان کنیم . هلاکشان سازیم . « أَصْحَابَ السَّبْتِ » : پیروان شنبه . یهودیانی که نافرمانی خدا کردند و در روز شنبه ماهیگیری نمودند و مورد خشم او قرار گرفتند ( نگا : اعراف / 163 - 166 ) .
آیه 48
متن آیه :
إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاءُ وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْماً عَظِیماً
ترجمه :
بیگمان خداوند ( هرگز ) شرک به خود را نمی‌بخشد ، ولی گناهان جز آن را از هرکس که خود بخواهد می‌بخشد . و هر که برای خدا شریکی قائل گردد ، گناه بزرگی را مرتکب شده است .
توضیحات :
« مَا دُونَ » : کمتر از . جدای از . « إِفْتَرَیا » : به هم بافته است . بهتان‌کنان و دروغ‌زنان ، مرتکب گردیده است .
آیه 49
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ یُزَکُّونَ أَنفُسَهُمْ بَلِ اللّهُ یُزَکِّی مَن یَشَاءُ وَلاَ یُظْلَمُونَ فَتِیلاً
ترجمه :
مگر آگاه نیستی از کسانی که خویشتن را پاک می‌شمارند ( و با لاف و گزاف خود را متّقی قلمداد می‌نمایند ؟ ) . بلکه ( این تنها ) خدا است که ( چنان که باید پاکان و ناپاکان را از هم می‌شناسد و ) کسانی را که خود بخواهد پاک می‌دارد ( و می‌شمارد و به راه راست هدایت می‌نماید و به کسی کمترین ستمی روا نمی‌دارد ) و بدیشان به اندازه نخ هسته خرما هم ظلم و جور نمی‌شود .
توضیحات :
« یُزَکُّونَ » : پاک می‌شمارند . خود را بیهوده می‌ستایند و در تمجید و تعریف خود می‌کوشند ( نگا : بقره / 111 و مائده / 18 ) . « فَتِیلاً » : نخ‌گونه و رشته باریکی که در شکاف هسته خرما وجود دارد که در کمی و ناچیزی بدان ضرب‌المثل می‌زنند . این واژه می‌تواند مفعول دوم یا تمییز باشد .
آیه 50
متن آیه :
انظُرْ کَیفَ یَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الکَذِبَ وَکَفَى بِهِ إِثْماً مُّبِیناً
ترجمه :
بنگر که چگونه به خدا دروغ می‌بندند ( و خویشتن را فرزندان خدا و عزیزان او می‌دانند و می‌گویند که جز یهودیان و مسیحیان کسی به بهشت نمی‌رود . ) ( نگا : بقره / 111 و مائده / 18 ) و همین دروغ کافی است که گناه آشکاری باشد ( و بیانگر نیّت کثیف و عمل زشت ایشان گردد ) .
توضیحات :
« کَفَیا بِهِ » : این دروغ و بهتان کافی است . « إِثْماً » : گناه . تمییز است . « مُبِیناً » : آشکار . از مصدر ( إِبانَه ) که گاهی لازم است و گاهی متعدّی . در اینجا به صورت لازم به کار رفته است .
آیه 51
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ أُوتُواْ نَصِیباً مِّنَ الْکِتَابِ یُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَیَقُولُونَ لِلَّذِینَ کَفَرُواْ هَؤُلاء أَهْدَى مِنَ الَّذِینَ آمَنُواْ سَبِیلاً
ترجمه :
آیا در شگفت نیستی از کسانی که بهره‌ای از ( دانش ) کتاب ( آسمانی ) بدیشان رسیده است ( چگونه خویشتن را از هدایت کتابهای یزدان و راهنمائی خرد و فطرت و ندای وجدان به دور داشته‌اند و ) به بتان و شیطان ایمان می‌آورند ( و به دنبال اوهام و خرافات راه می‌افتند و به پرستش معبودهای باطل می‌پردازند ) و درباره کافران ( قریش ) می‌گویند که اینان از مسلمانانی برحقّ‌تر و راه‌یافته‌ترند ( که اسلام را قبول و محمّد را به پیشوائی پذیرفته‌اند ! ) .
توضیحات :
« جِبْت » : هر چیزی که جز خدا پرستیده شود ، اعم از شیطان یا جادوگر یا غیبگو و . . . « طَاغُوت » : هر معبودی جز خدا . هر کس و هر چیزی که اطاعت از آن ، مایه طغیان و دوری از راه حق شود ، چه آفریده‌ای که پرستیده شود ، و چه فرماندهی که در شرّ و بدی از او فرمانبرداری گردد ، و چه اهریمنی باشد که انسان را از راه بدر برد . مفرد و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن یکسان است . « یَقُولُونَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا . . . » : درباره مشرکان می‌گفتند . حرف لام به معنی ( فِی ) است ( نگا : احقاف / 7 و11 ) .
آیه 52
متن آیه :
أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللّهُ وَمَن یَلْعَنِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ نَصِیراً
ترجمه :
آنان کسانیند که خداوند ایشان را نفرین نموده است ( و از رحمت خود محروم کرده است و رسوایشان داشته است ) و هر که را خداوند نفرین کند ( و از درگاه مرحمت و محبّت خود براند ) کسی را نخواهی یافت که یاور او گردد ( و وی را از خشم خدا پناه دهد و برهاند ) .
توضیحات :
« نَصِیراً » : یاور . مددکار . صیغه مبالغه ( ناصر ) است .
آیه 53
متن آیه :
أَمْ لَهُمْ نَصِیبٌ مِّنَ الْمُلْکِ فَإِذاً لاَّ یُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِیراً
ترجمه :
آیا آنان را بهره‌ای از ملک است ؟ ( اگر ملک و قدرت در دست ایشان بود ) در این صورت ( پشیزی و سرسوزنی و حتّی به ) اندازه سوراخ هسته خرما ( که از آن خرما جوانه می‌زند و ناچیزترین شی‌ء بشمار است ) به مردم نمی‌دادند .
توضیحات :
« أَمْ » : آیا . بلکه آیا . « مُلْک » : حکومت و سلطنت . سلطه و قدرت . « نَقِیراً » : نقطه‌ای در پشت هسته خرما . گودی سوراخ‌گونه‌ای در پشت هسته خرما . چیز کم و بی‌ارزش را بدان مثل می‌زنند ، همان گونه که در فارسی به پشیز و سرسوزن مثل می‌زنند .
آیه 54
متن آیه :
أَمْ یَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَیْنَا آلَ إِبْرَاهِیمَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَآتَیْنَاهُم مُّلْکاً عَظِیماً
ترجمه :
آیا آنان بر چیزی حسد می‌برند که خداوند از روی فضل و رحمت خود ( با برانگیختن محمّد ) به مردم ( عرب ) داده است ؟ ما که به آل ابراهیم ( که ابراهیم نیای شما و ایشان است ) کتاب ( آسمانی ) و پیغمبری و پادشاهی عظیمی دادیم . ( مانند : سلطنت یوسف در مصر ، و شاهی داود و سلیمان در شام ) .
توضیحات :
« النَّاس » : توده مردم . در اینجا مراد پیغمبر ، یا او و مؤمنان ، و یا ملّت عرب است . « الْحِکْمَة » : شناخت اسرار شریعت و رموز اشیاء . فهم اسرار موجود در کتاب آسمانی . نبوّت . « مُلْکاً عَظِیماً » : مراد حکومت بر دلها یا سلطنت بر ممالک از سوی برخی از پیغمبران ابراهیمی است .
آیه 55
متن آیه :
فَمِنْهُم مَّنْ آمَنَ بِهِ وَمِنْهُم مَّن صَدَّ عَنْهُ وَکَفَى بِجَهَنَّمَ سَعِیراً
ترجمه :
ولی جمعی از آنان که ( ابراهیم و آل ابراهیم در میانشان مبعوث شده بودند ) به کتاب ( آسمانی مُنزَل بر خود ) ایمان آوردند ، و در میانشان کسانی بوده‌اند که دیگران را از کتاب آسمانی بازداشته‌اند و خود نیز از آن رویگردان شده‌اند ، آتش فروزان و زبانه‌کشان دوزخ ( برای چنین افراد روگردان و بازدارنده ) بسنده است .
توضیحات :
« بِهِ » : مرجع ضمیر ( ه ) کتاب ، پیغمبر اسلام ، ابراهیم ، و آل ابراهیم می‌تواند باشد . « صَدَّ عَنْهُ » : از آن جلوگیری کرد . از آن انصراف پیدا کرد و بدان پشت نمود . « سَعِیراً » : سوزان و فروزان .
آیه 56
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِآیَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِیهِمْ نَاراً کُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُوداً غَیْرَهَا لِیَذُوقُواْ الْعَذَابَ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَزِیزاً حَکِیماً
ترجمه :
بیگمان کسانی که آیات و دلائل ما را انکار کرده و انبیاء ما را تکذیب نموده‌اند ، بالاخره ایشان را به آتش شگفتی وارد می‌گردانیم و بدان می‌سوزانیم . هر زمان که پوستهای ( بدن ) آنان بریان و سوخته شود ، پوستهای دیگری به جای آنها قرار می‌دهیم تا ( چشش درد ، مستمر باشد و ) مزه عذاب را بچشند . خداوند ، توانا ( بر عذاب منکران و کافران و ) حکیم است ( و از روی حکمت کیفر می‌دهد ) .
توضیحات :
« نَضِجَتْ » : بریان شد . سوخت .
آیه 57
متن آیه :
وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً لَّهُمْ فِیهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَنُدْخِلُهُمْ ظِلاًّ ظَلِیلاً
ترجمه :
و امّا کسانی را که ( بدانچه به سویشان آمده است ) ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند به باغهائی ( از بهشت برین ) وارد خواهیم ساخت که رودبارها در زیر ( درختان ) آنها جاری است . در آنجاها ( زندگانیشان هرگز پایان نمی‌گیرد و ) جاودانه تا به ابد می‌مانند . در آنجاها همسران پاکیزه‌ای ( و به دور از آلودگیها و عیبها ) دارند . و آنان را ( زندگی پرناز و نعمتی می‌دهیم و ) به سایه ( عزّت و رفاهیّت ) گسترده‌ای داخل می‌گردانیم .
توضیحات :
« ظِلاًّ » : سایه . مراد نعمت و رفاهیّت همیشگی است . « ظَلِیلا » : سایه‌دار . دائم . « ظِلاًّ ظَلِیلاً » : مراد ناز و نعمت فراوان و رفاهیّت جاویدان است . عربها وقتی که بخواهند در چیزی مبالغه کنند ، از لفظ واژه مورد نظر صفتی برای کلمه می‌سازند . مثلاً می‌گویند : لَیْلٌ أَلْیَلُ ، یَوْمٌ أَیْوَمُ ، شِعْرٌ شاعِرٌ ، ظِلٌّ ظَلیلٌ .
آیه 58
متن آیه :
إِنَّ اللّهَ یَأْمُرُکُمْ أَن تُؤدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَکَمْتُم بَیْنَ النَّاسِ أَن تَحْکُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُم بِهِ إِنَّ اللّهَ کَانَ سَمِیعاً بَصِیراً
ترجمه :
بیگمان خداوند به شما ( مؤمنان ) دستور می‌دهد که امانتها را ( اعم از آنچه خدا شما را در آن امین شمرده ، و چه چیزهائی که مردم آنها را به دست شما سپرده و شما را در آنها امین دانسته‌اند ) به صاحبان امانت برسانید ، و هنگامی که در میان مردم به داوری نشستید این که دادگرانه داوری کنید . ( این اندرز خدا است و آن را آویزه گوش خود سازید و بدانید که ) خداوند شما را به بهترین اندرز پند می‌دهد ( و شما را به انجام نیکیها می‌خواند ) . بیگمان خداوند دائماً شنوای ( سخنان و ) بینا ( ی کردارتان ) بوده و می‌باشد ( و می‌داند چه کسی در امانت خیانت روا می‌دارد یا نمی‌دارد ، و چه کسی دادگری می‌کند یا نمی‌کند ) .
توضیحات :
« الأمَانَاتِ » : امانتها . هر چیز که حق دیگران بدان تعلّق گیرد و نگهداری و پس‌دادن آن به صاحب آن واجب باشد . دانش امانت است . مال امانت است . تکالیف خدا و ودائع مردم امانت است . « حَکَمْتُمْ » : داوری کردید . « نِعِمَّا » : بهترین چیز . اصل آن : نِعْمَ ما است .
آیه 59
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلاً
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از خدا ( با پیروی از قرآن ) و از پیغمبر ( خدا محمّد مصطفی با تمسّک به سنّت او ) اطاعت کنید ، و از کارداران و فرماندهان مسلمان خود فرمانبرداری نمائید ( مادام که دادگر و حقّگرا بوده و مجری احکام شریعت اسلام باشند ) و اگر در چیزی اختلاف داشتید ( و در امری از امور کشمکش پیدا کردید ) آن را به خدا ( با عرضه به قرآن ) و پیغمبر او ( با رجوع به سنّت نبوی ) برگردانید ( تا در پرتو قرآن و سنّت ، حکم آن را بدانید . چرا که خدا قرآن را نازل ، و پیغمبر آن را بیان و روشن داشته است . باید چنین عمل کنید ) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید . این کار ( یعنی رجوع به قرآن و سنّت ) برای شما بهتر و خوش فرجام‌تر است .
توضیحات :
« أُوْلِی‌الأمْرِ » : کارداران . کارگزاران . امراء و فرمانروایان . « مِنکُمْ » : از خودتان . یعنی کارداران و حکّام باید مسلمان باشند و در راه شریعت ، و نه معصیت گام بردارند . « تَأْوِیلاً » : از حیث عاقبت و سرانجام .
آیه 60
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ یَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُواْ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ یُرِیدُونَ أَن یَتَحَاکَمُواْ إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُواْ أَن یَکْفُرُواْ بِهِ وَیُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُضِلَّهُمْ ضَلاَلاً بَعِیداً
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) آیا تعجّب نمی‌کنی از کسانی که می‌گویند که آنان بدانچه بر تو نازل شده و بدانچه پیش از تو نازل شده ایمان دارند ( ولی با وجود تصدیق کتابهای آسمانی ، به هنگام اختلاف ) می‌خواهند داوری را به پیش طاغوت ببرند ( و حکم او را به جای حکم خدا بپذیرند ؟ ! ) . و حال آن که بدیشان فرمان داده شده است که ( به خدا ایمان داشته و ) به طاغوت ایمان نداشته باشند . و اهریمن می‌خواهد که ایشان را بسی گمراه ( و از راه حق و حقیقت بدر ) کند .
توضیحات :
« یَزْعُمُونَ » : گمان می‌برند . بر این اندیشه‌اند . می‌گویند . « أَن یَتَحاکَمُوا » : این که داوری طلب کنند . « الطَّاغُوت » : آنچه اطاعت از او مایه افزایش طغیان و دوری از حق و حقیقت گردد ( نگا : بقره / 256 ) . « بَعِیداً » : فراوان .
آیه 61
متن آیه :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ رَأَیْتَ الْمُنَافِقِینَ یَصُدُّونَ عَنکَ صُدُوداً
ترجمه :
و زمانی که بدیشان گفته شود : به سوی چیزی بیائید که خداوند آن را ( بر محمّد ) نازل کرده است ، و به سوی پیغمبر روی آورید ( تا قرآن را برای شما بخواند و رهنمودتان دارد ) ، منافقان را خواهی دید که سخت به تو پشت می‌کنند ( و از تو می‌گریزند و دیگران را نیز از تو باز می‌دارند ) .
توضیحات :
« تَعَالَوْا » : بیائید . « صُدُوداً » : پشت‌کردن . بازداشتن .
آیه 62
متن آیه :
فَکَیْفَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ ثُمَّ جَآؤُوکَ یَحْلِفُونَ بِاللّهِ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ إِحْسَاناً وَتَوْفِیقاً
ترجمه :
امّا چگونه است که چون به سبب ( خبث نفوس و سوء ) اعمالشان بلائی بدانان رسد ( و پناهی جز تو نداشته باشند ) به پیش تو می‌آیند و به خدا سوگند می‌خورند که ما ( از اقوال و اعمال خود منظوری و ) مقصودی جز خیرخواهی ( مردم ) و اتّحاد ( ملّت ) نداشته‌ایم .
توضیحات :
« إِنْ أَرَدْنَا » : اراده نکرده‌ایم . نخواسته‌ایم . ( إِنْ ) حرف نفی و به معنی ( ما ) است . « إِحْسَاناً » : خیرخواهی . نیکوکاری . « تَوْفِیقاً » : صلح و صفا راه‌انداختن . اتّحاد و اتّفاق بخشیدن .
آیه 63
متن آیه :
أُولَئِکَ الَّذِینَ یَعْلَمُ اللّهُ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَعِظْهُمْ وَقُل لَّهُمْ فِی أَنفُسِهِمْ قَوْلاً بَلِیغاً
ترجمه :
آنان کسانیند که خداوند می‌داند در دلهایشان چیست ( و پندارشان بر چه روال و گفتارشان در چه مسیری است ) . پس از ایشان کناره‌گیری کن ( و به سخنانشان توجّه مکن و به سوی حق دعوتشان نما ) و اندرزشان بده و با گفتار رسائی که به ( اعماق ) درونشان رسوخ کند با آنان سخن بگوی ( و نتائج اعمالشان را بدیشان گوشزد نما ) .
توضیحات :
« أَعْرِضْ عَنْهُمْ » : از ایشان روی بگردان . مراد عدم توجّه به منافقان و خودداری از معاقبه آنان به خاطر مصلحت در آن زمان و اوان است . « بَلِیغاً » : رسا . مؤثّر .
آیه 64
متن آیه :
وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوکَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللّهَ تَوَّاباً رَّحِیماً
ترجمه :
و هیچ پیغمبری را نفرستاده‌ایم مگر بدین منظور که به فرمان خدا از او اطاعت شود ( پس اطاعت از او ، اطاعت از خدا ، و سرکشی از دستور او ، سرکشی از دستور خدا بوده است ) . و اگر آنان بدان هنگام که ( با نفاق و دروغگوئی و زیر پاگذاشتن فرمان خدا ) به خود ستم می‌کردند ، به نزد تو می‌آمدند و از خدا طلب آمرزش می‌نمودند و پیغمبر هم برای آنان درخواست بخشش می‌کرد ، بیگمان خدا را بس توبه‌پذیر و مهربان می‌یافتند .
توضیحات :
. . .
آیه 65
متن آیه :
فَلاَ وَرَبِّکَ لاَ یُؤْمِنُونَ حَتَّىَ یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لاَ یَجِدُواْ فِی أَنفُسِهِمْ حَرَجاً مِّمَّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُواْ تَسْلِیماً
ترجمه :
امّا ، نه ! به پروردگارت سوگند که آنان مؤمن بشمار نمی‌آیند تا تو را در اختلافات و درگیریهای خود به داوری نطلبند و سپس ملالی در دل خود از داوری تو نداشته و کاملاً تسلیم ( قضاوت تو ) باشند .
توضیحات :
« شَجَرَ » : درگرفت . کشمکش و اختلاف شد . « حَرَجاً » : دلتنگی ، ناراحتی . « قَضَیْتَ » : داوری کردی .
آیه 66
متن آیه :
وَلَوْ أَنَّا کَتَبْنَا عَلَیْهِمْ أَنِ اقْتُلُواْ أَنفُسَکُمْ أَوِ اخْرُجُواْ مِن دِیَارِکُم مَّا فَعَلُوهُ إِلاَّ قَلِیلٌ مِّنْهُمْ وَلَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُواْ مَا یُوعَظُونَ بِهِ لَکَانَ خَیْراً لَّهُمْ وَأَشَدَّ تَثْبِیتاً
ترجمه :
و اگر ما ( با تعیین تکلیفات طاقت‌فرسائی همچون جهاد مستمر ) بر آنان واجب می‌کردیم که ( در راه خدا ، خود را در معرض تلف قرار داده و ) خویشتن را بکشید ، و یا این که ( برای جهاد ترک یار و دیارتان کنید و ) از سرزمین خود بیرون روید ، این کار را جز گروه اندکی از آنان انجام نمی‌دادند ( و اطاعت فرمان نمی‌کردند ) . و اگر اندرزهائی را که به آنان داده می‌شد انجام می‌دادند ( و دستور را به کار می‌بستند ، در دنیا و آخرت ) برای آنان بهتر بود و ( ایمان ) ایشان را پابرجاتر می‌کرد .
توضیحات :
« أُقْتُلُوا أَنفُسَکُمْ » : خویشتن را بکشید . مراد این که در راه خدا جهاد کنید و خود را به کشتن دهید و دشمنان همنوع خود را بکشید . « تَثْبِیتاً » : پابرجا و استوار کردن .
آیه 67
متن آیه :
وَإِذاً لَّآتَیْنَاهُم مِّن لَّدُنَّا أَجْراً عَظِیماً
ترجمه :
و در این صورت ، از سوی خود پاداش بزرگی بدیشان می‌دادیم .
توضیحات :
« مِن لَّدُنَّا » : از جانب خود .
آیه 68
متن آیه :
وَلَهَدَیْنَاهُمْ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً
ترجمه :
و هر آینه آنان را به راه راستی ( که افراط و تفریطی در آن نمی‌باشد و به بهشت منتهی می‌شود ) رهنمود می‌کردیم .
توضیحات :
. . .
آیه 69
متن آیه :
وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِینَ وَحَسُنَ أُولَئِکَ رَفِیقاً
ترجمه :
و کسی که از خدا و پیغمبر ( با تسلیم در برابر فرمان آنان و رضا به حکم ایشان ) اطاعت کند ، او ( در روز رستاخیز به بهشت رود و همراه و ) همنشین کسانی خواهد بود که ( مقرّبان درگاهند و ) خداوند بدیشان نعمت ( هدایت ) داده است ( و مشمول الطاف خود نموده است و بزرگواری خویش را بر آنان تمام کرده است . آن مقرّبانی که او همدمشان خواهد بود ، عبارتند ) از پیغمبران و راستروان ( و راستگویانی که پیغمبران را تصدیق کردند و بر راه آنان رفتند ) و شهیدان ( یعنی آنان که خود را در راه خدا فدا کردند ) و شایستگان ( یعنی سایر بندگانی که درون و بیرونشان به زیور طاعت و عبادت آراسته شد ) ، و آنان چه اندازه دوستان خوبی هستند !
توضیحات :
« وَ حَسُنَ أُوْلئِکَ رَفِیقاً » : آنان چه دوستان نیکو و خوبیند . واژه ( رَفِیقاً ) تمییز یا حال است ، و تقدیر چنین است که : مِن جِهَةِ کَوْنِهِمْ رُفَقَآءَ لِلْمُطِیعِینَ ؛ یا این که : حالَ کَوْنِهِمْ رُفَقَآءَ لِلْمُطِیعِینَ . علّت مفرد آمدن رفیق این است که در وزن ( فَعیل ) مفرد و غیرمفرد یکسان است . یا در باب تمییز به مفرد اکتفاء شده است ، و . . .
آیه 70
متن آیه :
ذَلِکَ الْفَضْلُ مِنَ اللّهِ وَکَفَى بِاللّهِ عَلِیماً
ترجمه :
این ( منزلت بزرگی که به مطیعان فرمان خدا و پیغمبر داده می‌شود ) موهبتی از سوی خدا ( برای ایشان ) است و ( خداوند باخبر از اعمال بندگان است و پاداش ایشان را به بهترین وجه می‌دهد ، و برای بندگانی که راه طاعت او می‌پویند و رضای وی می‌جویند ) کافی است که خدا آگاه باشد .
توضیحات :
« ذلِکَ الْفَضْلُ مِنَ اللهِ » : ذلِکَ مبتدا ، و فَضْل عطف بیان ، و مِنَ اللهِ خبر است . یا این که فَضْل خبر اوّل و مِنَ اللهِ خبر دوم است .
آیه 71
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ خُذُواْ حِذْرَکُمْ فَانفِرُواْ ثُبَاتٍ أَوِ انفِرُواْ جَمِیعاً
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! احتیاط نمائید و آمادگی خود را ( برای مقابله با دشمنان ) حفظ کنید ، و ( برابر تاکتیک زمان و مکان ) دسته دسته یا همگی با هم ( به سوی جنگ ) بیرون روید .
توضیحات :
« حِذْر » : احتیاط . آماده باش . سلاح و ابزار . « إِنفِرُوا » : بیرون روید . « ثُبَات » : جمع مؤنّث سالم ثُبَة از ماده ( ثَبْی ) ، دسته‌ها ، گروهها . حال ضمیر ( و ) در ( إِنفِرُوا ) اوّل است . « جَمِیعاً » : همگی ، حال ضمیر ( و ) در ( إِنفِرُوا ) دوم است .
آیه 72
متن آیه :
وَإِنَّ مِنکُمْ لَمَن لَّیُبَطِّئَنَّ فَإِنْ أَصَابَتْکُم مُّصِیبَةٌ قَالَ قَدْ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیَّ إِذْ لَمْ أَکُن مَّعَهُمْ شَهِیداً
ترجمه :
در میان شما گروهی هستند که ( منافقند و خویشتن را جزو شما قلمداد می‌نمایند و به جهاد نمی‌روند و ) سستی می‌کنند و دیگران را نیز سست می‌نمایند و از جنگ بازمی‌دارند . پس اگر مصیبتی به شما رسید ( طعنه‌زنان ) می‌گویند : به راستی خداوند به ما لطف فرمود که جزو آنان ( در جنگ ) شرکت نداشتیم .
توضیحات :
« مَنْ » : کسی که . در اینجا مراد گروه منافقانی است که به زبان ، خود را مسلمان می‌دانستند ، و ( مِنکُمْ ) بیانگر این گفته بی‌محتوای آنان است . « یُبَطِّئَنَّ » : سستی و کندی می‌کنند . دیگران را سست و کند می‌سازند . « شَهِیداً » : حاضر .
آیه 73
متن آیه :
وَلَئِنْ أَصَابَکُمْ فَضْلٌ مِّنَ الله لَیَقُولَنَّ کَأَن لَّمْ تَکُن بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُ مَوَدَّةٌ یَا لَیتَنِی کُنتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً
ترجمه :
و اگر رحمت خدا دربرتان گرفت ( و پیروزی و غنیمتی به شما دست داد ) درست مثل این که هرگز میان شما و ایشان مودّت و دوستی نبوده ، می‌گویند : ای کاش ! ما هم با آنان می‌بودیم و ( از این پیروزی و دستاورد فراوانِ غنیمت ) بسی بهره می‌بردیم .
توضیحات :
« یَا لَیْتَنی کُنتُ مَعَهُمْ » : ای کاش با آنان می‌بودیم ! البتّه آرزوی بودنشان به خاطر عزّت اسلام نبود ، بلکه برای طلب مال دنیا بود .
آیه 74
متن آیه :
فَلْیُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللّهِ الَّذِینَ یَشْرُونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا بِالآخِرَةِ وَمَن یُقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَیُقْتَلْ أَو یَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً
ترجمه :
باید در راه خدا کسانی جنگ کنند که زندگی دنیا را به آخرت می‌فروشند ( و فانی را با باقی معاوضه می‌کنند ) . و هر کس در راه خدا بجنگد و کشته شود و یا این که پیروز گردد ، ( در هر دو صورت در آخرت ) پاداش بزرگی بدو می‌دهیم .
توضیحات :
« فَلْیُقَاتِلْ » : باید جنگ کند و به پیکار پردازد . « الَّذِینَ » : فاعل فَلْیُقاتِلْ است . « یَشْرُونَ » : می‌فروشند . فعل ثلاثی مجرّد و از باب دوم است .
آیه 75
متن آیه :
وَمَا لَکُمْ لاَ تُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ وَلِیّاً وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ نَصِیراً
ترجمه :
چرا باید در راه خدا و ( نجات ) مردان و زنان و کودکان درمانده و بیچاره‌ای نجنگید که ( فریاد برمی‌آورند و ) می‌گویند : پروردگارا ! ما را از این شهر و دیاری که ساکنان آن ستمکارند ( و بر ما بیچارگان ستم روا می‌دارند ) خارج ساز ، و از جانب خود سرپرست و حمایتگری برای ما پدید آور ، و از سوی خود یاوری برایمان قرار بده ( تا ما را یاری کند و از دست ظالمان برهاند ) .
توضیحات :
« مَا لَکُمْ » : شما را چه رسیده است ؟ کی سزاوار شما است ؟ « الْمُسْتَضْعَفِینَ » : کسانی که بر اثر ستم یا فشار دیگران ، از نظر فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی ، و غیره تضعیف شده باشند و تاب و توان مبارزه آن چنانی برایشان نمانده باشد . « الْوِلْدَان » : جمع وَلید : کودکان . بندگان . « الْقَرْیَة » : شهر . مراد مکّه به طور خاصّ و هرگونه شهر و دیاری به طور عام است . « الظَّالِمِ أَهْلُهَا » : اهل آنجا ستمگرند . واژه ( ظالم ) صفت ( قریة ) و با توجّه به اهل مذکّر آمده است . و واژه ( اهل ) فاعل ( ظالم ) است .
آیه 76
متن آیه :
الَّذِینَ آمَنُواْ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالَّذِینَ کَفَرُواْ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ الطَّاغُوتِ فَقَاتِلُواْ أَوْلِیَاء الشَّیْطَانِ إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَانِ کَانَ ضَعِیفاً
ترجمه :
کسانی که ایمان آورده‌اند ، در راه یزدان می‌جنگند ، و کسانی که کفرپیشه‌اند ، در راه شیطان می‌جنگند . پس با یاران شیطان بجنگید . بیگمان نیرنگ شیطان همیشه ضعیف بوده است .
توضیحات :
« الطَّاغُوت » : در اینجا مراد شیطان است که انسان را به کفر و طغیان می‌خواند .
آیه 77
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّواْ أَیْدِیَکُمْ وَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّکَاةَ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتَالُ إِذَا فَرِیقٌ مِّنْهُمْ یَخْشَوْنَ النَّاسَ کَخَشْیَةِ اللّهِ أَوْ أَشَدَّ خَشْیَةً وَقَالُواْ رَبَّنَا لِمَ کَتَبْتَ عَلَیْنَا الْقِتَالَ لَوْلا أَخَّرْتَنَا إِلَى أَجَلٍ قَرِیبٍ قُلْ مَتَاعُ الدَّنْیَا قَلِیلٌ وَالآخِرَةُ خَیْرٌ لِّمَنِ اتَّقَى وَلاَ تُظْلَمُونَ فَتِیلاً
ترجمه :
آیا نمی‌بینی ( ای محمّد و تعجّب نمی‌کنی از ) کسانی که ( پیش از آن که اجازه جنگ صادر شود ، نسبت به جنگ علاقه نشان می‌دادند و هر چند ) بدیشان گفته می‌شد : ( وقت جهاد فرا نرسیده است ؛ ) دست از جنگ بدارید و نماز را برپا دارید و زکات مال بدر کنید ( در ظاهر شتاب می‌کردند و گوششان به کسی بدهکار نبود ) . امّا وقتی که جنگ بر آنان واجب گردید ( و فرمان جهاد داده شد ) بدین هنگام دستهای از ایشان از مردم همان گونه ترسیدند و هراس برداشتند که از خدا ترس و هراس داشتند ! و بلکه بیشتر هم دچار خوف و وحشت شدند ! و گفتند : پروردگارا ! چرا ( بدین زودی ) جنگ را بر ما واجب کردی ؟ چه می‌شد اگر به ما فرصت بیشتری می‌دادی ( تا از لذائذ دنیا بهره می‌گرفتیم ؟ ) . بگو : کالای دنیا اندک است و آخرت برای کسی که پرهیزگار باشد بهتر است ، ( و جزای شما داده شود ) و کمترین ستمی به شما نشود .
توضیحات :
« کُفُّوا أَیْدِیَکُم » : دست نگاه دارید . دست بکشید . « فَرِیق » : گروه . دسته . « أَشَدَّ خَشْیَةً » : بلکه ترس بیشتری . ( أَشَدَّ ) مجرور است و چون غیرمنصرف است فتحه به جای کسره به کار رفته است و عطف بر ( اللهِ ) است . و ( خَشْیَةً ) تمییز است . « أَجَل » : مدّت . « فَتِیلاً » : رشته‌گونه‌ای که در شکاف هسته خرما وجود دارد ( نگا : نساء / 49 ) .
آیه 78
متن آیه :
أَیْنَمَا تَکُونُواْ یُدْرِککُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ کُنتُمْ فِی بُرُوجٍ مُّشَیَّدَةٍ وَإِن تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ یَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِ اللّهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَقُولُواْ هَذِهِ مِنْ عِندِکَ قُلْ کُلًّ مِّنْ عِندِ اللّهِ فَمَا لِهَؤُلاء الْقَوْمِ لاَ یَکَادُونَ یَفْقَهُونَ حَدِیثاً
ترجمه :
هرکجا باشید ، مرگ شما را در می‌یابد ، اگرچه در برجهای محکم و استوار جایگزین باشید . ( این ترسویان منافق ) اگر خیر و خوبی ( از قبیل پیروزی و غنیمت ) بدیشان رسد ، می‌گویند : این از سوی خدا است ؛ و اگر بدی و مصیبتی ( از قبیل خشکسالی و شکست ) بدیشان رسد ، می‌گویند : این از ( شوم و نامبارکی ) تو است ! ( بدانان ) بگو : همه ( آنچه از خوبی و بدی به شما می‌رسد ) از سوی خدا است ( و برابر قضا و قدر حق تعالی و بر پایه نظام علّت و معلول انجام می‌پذیرد ) . این مردمان را چه شده است که سخن نمی‌فهمند ( و منطق سرشان نمی‌شود ؟ ) .
توضیحات :
« بُرُوج » : بُرجها . باروها . « مُشَیَّدَة » : محکم . بلند . « لا یَکَادُونَ یَفْقَهُونَ » : نمی‌فهمند . درک مطلب نمی‌کنند ( نگا : بقره / 71 ) . « حَدِیثاً » : سخن .
آیه 79
متن آیه :
مَّا أَصَابَکَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّهِ وَمَا أَصَابَکَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِکَ وَأَرْسَلْنَاکَ لِلنَّاسِ رَسُولاً وَکَفَى بِاللّهِ شَهِیداً
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) آنچه از خیر و خوبی ( از قبیل : رفاه و نعمت و عافیت و سلامت ) به تو می‌رسد ، از ( فضل ) خدا ( بر تو ) است ؛ و آنچه بلا و بدی ( از قبیل : سختی و بیماری و درد و رنج ) به تو می‌رسد از خود تو است ( و به سبب قصور و گناهی است که مرتکب شده‌ای ) . ما شما را به عنوان پیغمبری برای ( هدایت همه ) مردم فرستاده‌ایم ، و کافی است که خداوند گواه ( بر تبلیغ تو و پذیرش یا عدم پذیرش آنان ) باشد .
توضیحات :
« فَمِن نَّفْسِکَ » : از خود تو است . خطاب در اینجا به پیغمبر است و مراد تصویر نفس بشری است که نسبت به « خوب » و « بد » بی‌تفاوت آفریده نشده است ، و الاّ از آن حضرت چیزی که سیّئه و گناه باشد ، به وقوع نپیوسته است .
آیه 80
متن آیه :
مَّنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ وَمَن تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً
ترجمه :
هر که از پیغمبر اطاعت کند ، در حقیقت از خدا اطاعت کرده است ( چرا که پیغمبر جز به چیزی دستور نمی‌دهد که خدا بدان دستور داده باشد ، و جز از چیزی نهی نمی‌کند که خدا از آن نهی کرده باشد ) و هر که ( به اوامر و نواهی تو ) پشت کند ( خودش مسؤول است و باک نداشته باش ) ما شما را به عنوان مراقب ( احوال ) و نگهبان ( اعمال ) آنان نفرستاده‌ایم ( بلکه بر رسولان پیام باشد و بس ) .
توضیحات :
« تَوَلَّیا » : پشت کرد . روی بتافت . « حَفِیظاً » : محافظ . مراقب .
آیه 81
متن آیه :
وَیَقُولُونَ طَاعَةٌ فَإِذَا بَرَزُواْ مِنْ عِندِکَ بَیَّتَ طَآئِفَةٌ مِّنْهُمْ غَیْرَ الَّذِی تَقُولُ وَاللّهُ یَکْتُبُ مَا یُبَیِّتُونَ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ وَکَفَى بِاللّهِ وَکِیلاً
ترجمه :
( این گروه متردّد ) می‌گویند : ( از اوامر و نواهی تو فرمانبرداری و ) اطاعت ( می‌شود ) . ولی هنگامی که از پیش تو برخاستند و رفتند ، دستهای از آنان در خفاء چیزی را تدارک می‌بینند که مخالف آن ( اوامر و نواهی و ) چیزهائی است که تو می‌گوئی ( و ایشان را بدانها گوشزد می‌نمائی ) ! خداوند چیزهائی را که در خفاء تدارک می‌بینند و به چاره‌جوئی می‌نشینند بر آنان ( در صحیفه اعمالشان ) می‌نویسد ( و روزی ، پادافره و جزایشان را می‌دهد ) . پس بدانان اعتنائی مکن ( و از نقشه خائنانه ایشان باکی به خود راه مده ) و به خدا توکّل کن ( و کار و بار خویش را بدو تفویض نما ) و کافی است که خدا وکیل و حافظ ( تو ) باشد .
توضیحات :
« طَاعَةٌ » : سمعاً و طاعةً . فرمانبرداریم . خبر مبتدای محذوفی است و تقدیر آن چنین است : أَمْرُنَا طَاعَة . « بَرَزُوا » : بیرون رفتند . خارج شدند . « بَیَّتَ » : در خفاء چاره‌جوئی کرد . در شب تدبیر و چاره‌اندیشی کرد . « أَعْرِضْ عَنْهُمْ » : بدیشان اعتناء مکن .
آیه 82
متن آیه :
أَفَلاَ یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِندِ غَیْرِ اللّهِ لَوَجَدُواْ فِیهِ اخْتِلاَفاً کَثِیراً
ترجمه :
آیا ( این منافقان ) درباره قرآن نمی‌اندیشند ( و معانی و مفاهیم آن را بررسی و وارسی نمی‌کنند تا به وجوب طاعت خدا و پیروی امر تو پی ببرند و بدانند که این کتاب به سبب ائتلاف معانی و احکامی که در بر دارد و این که بخشی از آن مؤیّد بخش دیگری است ، از سوی خدا نازل شده است ؟ ) و اگر از سوی غیرخدا آمده بود در آن تناقضات و اختلافات فراوانی پیدا می‌کردند .
توضیحات :
« أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ » : آیا بررسی نمی‌کنند و نمی‌اندیشند ؟
آیه 83
متن آیه :
وَإِذَا جَاءهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُوْلِی الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِینَ یَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَلَوْلاَ فَضْلُ اللّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّیْطَانَ إِلاَّ قَلِیلاً
ترجمه :
و هنگامی که ( خبر ) کاری که موجب نترسیدن یا ترسیدن است ( از قبیل : قوّت و ضعف ، و پیروزی و شکست ، و پیمان بستن با این قبیله و گسستن از آن قبیله ) به آنان ( یعنی منافقان یا مسلمانان ضعیف‌الایمان ) می‌رسد ، آن را ( میان مردم ) پخش و پراکنده می‌کنند ( و اخبار را به گوش دشمنان می‌رسانند ) . اگر این گونه افراد ، سخن گفتن در این‌باره را به پیغمبر و فرماندهان خود واگذارند ( و خبرهائی را که می‌شنوند فقط به مسؤولان امور گزارش دهند ) تنها کسانی از این خبر ایشان اطّلاع پیدا می‌کنند که اهل حلّ و عقدند و آنچه بایست از آن درک و فهم می‌نمایند . اگر فضل و رحمت خدا شما را در بر نمی‌گرفت ( و شما را به اطاعت از خود و پیغمبرش ، و برگشت امور به پیغمبر و مسؤولان کشوری و لشکری خویش هدایت نمی‌کرد ) جز اندکی از شما همه از اهریمن پیروی می‌کردید .
توضیحات :
« الأَمْنِ وَ الْخَوْفِ » : در اینجا مراد از امن و خوف چیزهائی است که موجب ترسیدن و نترسیدن می‌گردند . از قبیل : صلح و جنگ ، پیروزی و شکست ، و . . . « أَذَاعُوا » : پخش کردند . شائع نمودند . « رَدُّوهُ » : آن را تفویض کردند . آن را ارجاع دادند . آن را گزارش نمودند . « یَسْتَنبِطُوُنَهُ » : آن را استخراج و استنباط می‌کنند . آن را می‌فهمند و از آن استفاده می‌نمایند . « مِنْهُمْ » : از ایشان . مرجع ضمیر ( هُمْ ) در عبارت : یَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ ، پیغمبر و اولی‌الامر است .
آیه 84
متن آیه :
فَقَاتِلْ فِی سَبِیلِ اللّهِ لاَ تُکَلَّفُ إِلاَّ نَفْسَکَ وَحَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَسَى اللّهُ أَن یَکُفَّ بَأْسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَاللّهُ أَشَدُّ بَأْساً وَأَشَدُّ تَنکِیلاً
ترجمه :
در راه خدا بجنگ ( حتی اگر هم تنها باشی و باک نداشته باش . چرا که وعده نصرت و پیروزی به تو داده شده است ) . تو جز مسؤول ( اعمال ) خود نیستی . و مؤمنان را ( هم به جنگ دعوت کن و بدان ) ترغیب و تحریک نما . تا این که خداوند ( در پرتو شجاعت تو و شجاعت مؤمنان ) قدرت‌کافران را باز گیرد و ( شما را برابر این وعده پیروز و مؤیّد گرداند . از قدرت و شکنجه کافران نترسید و بدانید که ) قدرت خدا بیشتر و مجازات او سخت‌تر است .
توضیحات :
« حَرِّضْ » : ترغیب کن . تشجیع کن . « عَسَیا » : تا این که . « بَأْساً » : قوّت و قدرت . « تَنکِیلاً » : تنبیه . مجازات . از ماده نکال به معنی : عذاب .
آیه 85
متن آیه :
مَّن یَشْفَعْ شَفَاعَةً حَسَنَةً یَکُن لَّهُ نَصِیبٌ مِّنْهَا وَمَن یَشْفَعْ شَفَاعَةً سَیِّئَةً یَکُن لَّهُ کِفْلٌ مِّنْهَا وَکَانَ اللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ مُّقِیتاً
ترجمه :
کسی که ( در میان مردم ) میانجیگری کند و میانجیگری او پسندیده ( شرع ) باشد ، نصیبی از ( پاداش ) آن خواهد داشت ، و کسی که میانجیگری کند و میانجیگری او ناپسند ( شرع ) باشد ، بهره‌ای از ( پادافره ) آن خواهد داشت ، و ( پشتیبانی از حق بی‌پاداش نمی‌ماند ، و پشتیبانی از باطل بی‌پادافره نخواهد بود ) خداوند بر هر چیزی چیره است ( و همه چیز را می‌پاید ) .
توضیحات :
« یَشْفَعْ » : میانجیگری کند . یاری و کمک کند . « نَصِیب » : بهره . پاداش مضاعف ( نگا : انعام / 160 ) . « کِفْلٌ » : بهره . پاداش برابر . پادافره . « مُقِیتاً » : چیره . مقتدر . نگهبان . حاضر و ناظر .
آیه 86
متن آیه :
وَإِذَا حُیِّیْتُم بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّواْ بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَسِیباً
ترجمه :
هرگاه شما را درودی دادند ( اعم از سلام کردن و دعا نمودن و احترام گذاردن ) به گونه زیباتر و بهتر از آن یا ( دست کم ) همانند آن ، آن را پاسخ گوئید . بیگمان خداوند حسابرس هر چیزی است ( و حساب هر چیزی را دارد ) .
توضیحات :
« حُیِّیتُمْ » : بر شما سلام شد . « حَسِیباً » : مُحاسب . حسابرس .
آیه 87
متن آیه :
اللّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لاَ رَیْبَ فِیهِ وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ حَدِیثاً
ترجمه :
جز خدا ، خدائی نیست . حتماً شما را ( بعد از مرگ زنده می‌گرداند و ) در روزی که شکّی در ( وقوع ) آن نیست‌گرد می‌آورد . ( خدا است که این را می‌گوید ) و چه کسی از خدا راستگوتر است ؟ !
توضیحات :
« حَدِیثاً » : سخن . تمییز است .
آیه 88
متن آیه :
فَمَا لَکُمْ فِی الْمُنَافِقِینَ فِئَتَیْنِ وَاللّهُ أَرْکَسَهُم بِمَا کَسَبُواْ أَتُرِیدُونَ أَن تَهْدُواْ مَنْ أَضَلَّ اللّهُ وَمَن یُضْلِلِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ سَبِیلاً
ترجمه :
شما ( ای مؤمنان ) چرا درباره منافقان دو دسته شده‌اید ( و می‌گوئید : آیا آنان جزو مؤمنان یا از زمره کافرانند ؟ صحیح است با آنان بجنگیم یا نجنگیم ؟ قابل هدایتند یا اهل شقاوتند ؟ ) و حال آن که خداوند به سبب اعمالشان ( افکار ) آنان را واژگونه کرده و به قهقراء برگردانده است ( و فرودگاه دلشان خراب گشته است و آمادگی فرود طائر قدسی ایمان را از دست داده است ) . آیا می‌خواهید کسی را هدایت نمائید که خداوند ( بر اثر کردار زشتش ) گمراهش کرده است ( و نعمت هدایت را از او گرفته است ) ؟ هر که را خدا گمراه کند ، راهی برای او ( به سوی هدایت ) نخواهی یافت .
توضیحات :
« فِئَتَیْنِ » : دو دسته . حال ضمیر ( کُمْ ) است ، یا خبر ( أَصْبَحْتُمْ ) محذوف است و تقدیر چنین است : فَمَا لَکُمْ أَصْبَحْتُمْ فِی الْمُنَافِقِینَ فِئَتَیْنِ . « أَرْکَسَهُمْ » : آنان را واژگون و دگرگون نموده است . ایشان را بر اثر نفاق به سوی کفر برگشت داده است .
آیه 89
متن آیه :
وَدُّواْ لَوْ تَکْفُرُونَ کَمَا کَفَرُواْ فَتَکُونُونَ سَوَاء فَلاَ تَتَّخِذُواْ مِنْهُمْ أَوْلِیَاء حَتَّىَ یُهَاجِرُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ وَجَدتَّمُوهُمْ وَلاَ تَتَّخِذُواْ مِنْهُمْ وَلِیّاً وَلاَ نَصِیراً
ترجمه :
( شما می‌خواهید چنین منافقانی هدایت یابند و ) آنان دوست می‌دارند که شما کافر شوید همان گونه که خود کافر شده‌اند و ( در کفر با ایشان ) مساوی شوید . پس در این صورت یارانی از ایشان نگیرید ( و آنان را از خود ندانید ) تا آن گاه که ( ایمان می‌آورند و ) در راه خدا هجرت می‌کنند ( و ایمان آوردن خود را با جهاد در راه اسلام ثابت می‌دارند ) . ولی اگر از این کار سر باز زدند ( و همچنان به دشمنانگی و اقدامات کافرانه خود بر ضدّ شما ادامه دادند ) آنان را هر کجا یافتید بگیرید و ( اسیر کنید ، و در صورت لزوم بکشید ، و از میان ایشان یار و یاوری برنگزینید ) .
توضیحات :
« وَدُّوا » : دوست داشته‌اند و آرزو کرده‌اند . « سَوَآءً » : برابر . همگون . « حَیْثُ » : هر کجا . « وَلِیّاً » : دوست . یار . « نَصِیراً » : مددکار . یاور .
آیه 90
متن آیه :
إِلاَّ الَّذِینَ یَصِلُونَ إِلَىَ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُم مِّیثَاقٌ أَوْ جَآؤُوکُمْ حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ أَن یُقَاتِلُوکُمْ أَوْ یُقَاتِلُواْ قَوْمَهُمْ وَلَوْ شَاء اللّهُ لَسَلَّطَهُمْ عَلَیْکُمْ فَلَقَاتَلُوکُمْ فَإِنِ اعْتَزَلُوکُمْ فَلَمْ یُقَاتِلُوکُمْ وَأَلْقَوْاْ إِلَیْکُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللّهُ لَکُمْ عَلَیْهِمْ سَبِیلاً
ترجمه :
( چنین منافقانی را بکشید ) مگر کسانی که با گروهی پیوند پیدا می‌کنند ( و بدیشان پناه می‌برند ) که میان شما و آنان پیمان است ( و برابر آن ، پناهندگان به شما و ایشان مصون از تعرّض باشند ) ، و یا کسانی که به پیش شما می‌آیند و نه سر جنگ با شما دارند و نه می‌خواهند با قوم خود بجنگند . و اگر خداوند می‌خواست ایشان را بر شما چیره می‌کرد و آنان با شما می‌جنگیدند . بنابراین اگر از شما کناره‌گیری کردند و با شما نجنگیدند و ( بلکه ) پیشنهاد صلح کردند ، خداوند به شما اجازه نمی‌دهد که متعرّض آنان شوید ( و بلکه موظّفید دستی را بفشارید که برای صلح به سوی شما دراز شده‌است ) .
توضیحات :
« یَصِلُونَ » : پناه می‌برند . می‌پیوندند . « مِیثَاق » : پیمان . « حَصِرَتْ صُدُورُهُمْ » : سینه‌هایشان تنگ می‌گردد و میان انتخاب این یا آن در می‌مانند . « إعْتَزَلُوکُمْ » : از شما کناره‌گیری و دوری کردند . « السَّلَمَ » : صلح . فرمانبرداری و تسلیم .
آیه 91
متن آیه :
سَتَجِدُونَ آخَرِینَ یُرِیدُونَ أَن یَأْمَنُوکُمْ وَیَأْمَنُواْ قَوْمَهُمْ کُلَّ مَا رُدُّوَاْ إِلَى الْفِتْنِةِ أُرْکِسُواْ فِیِهَا فَإِن لَّمْ یَعْتَزِلُوکُمْ وَیُلْقُواْ إِلَیْکُمُ السَّلَمَ وَیَکُفُّوَاْ أَیْدِیَهُمْ فَخُذُوهُمْ وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثِقِفْتُمُوهُمْ وَأُوْلَئِکُمْ جَعَلْنَا لَکُمْ عَلَیْهِمْ سُلْطَاناً مُّبِیناً
ترجمه :
گروه دیگری را خواهید یافت که می‌خواهند ( با اظهار ایمان در پیش شما ) از ناحیه شما در امان باشند و ( با اظهار کفر در پیش کافران ) از ناحیه قوم خود در امان بمانند ( و در زمان قدرت هر گروه خویشتن را فریبکارانه جزو آن دسته قلمداد کنند ) . هر زمان که به سوی کفر ( یا جنگ با مسلمانان ) خوانده شوند با سر در آن فرو می‌روند ! پس اگر از شما دست نکشیدند و به ترک جنگ و دشمنی نگفتند و به شما پیشنهاد صلح ننمودند و دست‌بردار نشدند ، آنان را بگیرید و ( اسیر کنید و در صورت لزوم ) ایشان را هر کجا یافتید بکشید . آنان کسانیند که ما ( به سبب غدر و خیانتشان ) دلیل آشکار و برهان واضحی برای ( اسیر کردن یا کشتن ) ایشان به دست شما داده‌ایم .
توضیحات :
« ءَاخَرِینَ » : دیگران . « أَن یَأْمَنُوکُمْ وَ یَأْمَنُوا قَوْمَهُم » : این که از شما و قوم خود اطمینان حاصل کنند که در امان می‌مانند . « رُدُّوا » : برگردانده شدند . مراد این که از سوی مشرکان ، به کفر و بت‌پرستی دعوت شدند . « الْفِتْنَةِ » : مراد از فتنه در اینجا کفر و جنگ با مسلمانان و بزهکاری است . « أُرْکِسُوا فِیهَا » : به بدترین وجه بدان افکنده می‌شوند . با سر به سوی آن باز گردانده می‌شوند و بدان می‌دوند . « ثَقِفْتُمُوهُمْ » : ایشان را دریافتید . بر آنان ظفر یافتید . « سُلْطَاناً » : حجّت و برهان . « مُبِیناً » : واضح و آشکار .
آیه 92
متن آیه :
وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن یَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلاَّ خَطَئاً وَمَن قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَئاً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَدِیَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلاَّ أَن یَصَّدَّقُواْ فَإِن کَانَ مِن قَوْمٍ عَدُوٍّ لَّکُمْ وَهُوَ مْؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَإِن کَانَ مِن قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُمْ مِّیثَاقٌ فَدِیَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ وَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةً فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ تَوْبَةً مِّنَ اللّهِ وَکَانَ اللّهُ عَلِیماً حَکِیماً
ترجمه :
هیچ مؤمنی را نسزد که مؤمن دیگری را بکشد مگر از روی خطا . کسی که مؤمنی را به خطا کشت باید که برده مؤمنی را آزاد کند و خونبهائی هم به کسان کشته بپردازد مگر این که آنان درگذرند ( و از دریافت خونبها که صد شتر است ، چشم‌پوشی کنند ) . اگر هم کشته ، مؤمن و متعلّق به کافرانی بود که میان شما و ایشان جنگ و دشمنی بود ، آزاد کردن برده مؤمنی دیه او است ( و دیگر خونبهائی به ورثه کشته داده نمی‌شود ) . و اگر کشته ، از زمره قومی بود که ( کافر بودند و ) میان شما و ایشان پیمانی برقرار بود ( همچون اهل ذمّه و هم‌پیمانان مسلمانان ) پرداخت خونبها به کسان مقتول و آزادکردن بنده مؤمنی دیه او است . اگر هم دسترسی ( به آزاد کردن برده ) نداشت باید دو ماه ( قاتل ) پیاپی و بدون فاصله روزه بگیرد . خداوند ( این را برای ) توبه ( شما ) مقرّر داشته است ، و خداوند آگاه ( از بندگان خود و ) حکیم است ( در آنچه مقرّر می‌دارد ) .
توضیحات :
« تَحْرِیر » : حرّیّت بخشیدن . آزاد کردن . « رَقَبَةٍ » : گردن . مراد نفْس است و تسمیه کلّ به اسم جزء است . یا این که ( رَقَبَة ) برای تعبیر از تعداد بردگان بوده است ، همچون : رأس . قبضه . دست . نفر . باب . و . . . « دِیَةٌ » : خونبها . از ماده ( ودی ) . « مُسَلَّمَةٌ » : پرداخت شده . « یَصَّدَّقُوا » : تصدّق‌کنند . عفو کنند . فعل مضارع باب تفعّل است . « تَوْبَةً » : قبول . تخفیف . پشیمانی . مفعولٌ‌له یا مفعول مطلق یا حال ضمیر ( ه ) در ( عَلَیْهِ ) محذوف است .
آیه 93
متن آیه :
وَمَن یَقْتُلْ مُؤْمِناً مُّتَعَمِّداً فَجَزَآؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِداً فِیهَا وَغَضِبَ اللّهُ عَلَیْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَاباً عَظِیماً
ترجمه :
و کسی که مؤمنی را از روی عمد بکشد ( و از ایمان او باخبر بوده و تجاوزکارانه او را به قتل برساند و چنین قتلی را حلال بداند ، کافر بشمار می‌آید و ) کیفر او دوزخ است و جاودانه در آنجا می‌ماند و خداوند بر او خشم می‌گیرد و او را از رحمت خود محروم می‌سازد و عذاب عظیمی برای وی تهیّه می‌بیند .
توضیحات :
« خَالِداً » : جاودانه ، ( وقتی که قتل را حلال بداند ) . ماندگاری فراوان ، ( وقتی که قتل را حلال نداند ) . یادآوری : کیفر اخروی قتل عمد ، جاودانه یا زمان بسیاری در آتش دوزخ ماندن ، و خشم خدا ، و دوری از رحمت الله ، و عذاب عظیم قیامت است . علاوه از اینها ، کیفر دنیوی قاتل به قوّت خود باقی است ( نگا : بقره / 178 و مائده / 45 ) .
آیه 94
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ فَتَبَیَّنُواْ وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ أَلْقَى إِلَیْکُمُ السَّلاَمَ لَسْتَ مُؤْمِناً تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فَعِندَ اللّهِ مَغَانِمُ کَثِیرَةٌ کَذَلِکَ کُنتُم مِّن قَبْلُ فَمَنَّ اللّهُ عَلَیْکُمْ فَتَبَیَّنُواْ إِنَّ اللّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیراً
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! هنگامی که ( برای جهاد ) در راه خدا به مسافرت رفتید تحقیق کنید ( که با چه کسانی می‌جنگید . آیا مسلمانند یا کافر ) و به کسی که به شما سلام کرد ( و سلام نشانه پذیرش اسلام است ) مگوئید تو مؤمن نیستی و جویای مال دنیای ( او ) باشید . ( بلکه سلام آنان را بپذیرید و پاسخ گوئید و بدانید ) که در پیش خدا غنائم فراوانی است ( و آن را برای شما تهیّه دیده است و بسی بهتر از ثروت و غنیمت دنیای فانی است ) . شما پیش از این ، چنین بودید ( و کفر را گردن نهاده بودید و جنگهای شما تنها انگیزه غارتگری داشت . ) ولی خداوند بر شما منّت نهاد ( و نعمت اسلام را نصیبتان کرد ) پس ( به شکرانه این نعمت بزرگ ) تحقیق کنید . بیگمان خداوند از آنچه می‌کنید باخبر است .
توضیحات :
« ضَرَبْتُمْ » : گام برداشتید . به مسافرت رفتید . « تَبَیَّنُوا » : روشن کنید . تحقیق کنید . « تَبْتَغُونَ » : می‌خواهید . « عَرَض » : حُطام . کالا و متاع فانی دنیا . « کَذلِکَ کُنتُم مِّن قَبْلُ » : شما نیز پیش از این چنین وضعی را داشتید و کافر بودید . شما پیش از پذیرش اسلام تنها به خاطر مال دنیا می‌جنگیدید .
آیه 95
متن آیه :
لاَّ یَسْتَوِی الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُوْلِی الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِینَ دَرَجَةً وَکُلاًّ وَعَدَ اللّهُ الْحُسْنَى وَفَضَّلَ اللّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً
ترجمه :
( جهاد با رعایت این همه احتیاطی که گذشت ، بس بزرگ و ارزشمند است ) . مسلمانانی که ( به جهاد نمی‌روند و در منازل خود ) می‌نشینند ، با مسلمانانی برابر نیستند که با مال و جان ، در راه یزدان جهاد می‌کنند . خداوند مرتبه والائی را نصیب مجاهدان کرده است که بالاتر از درجه خانه‌نشینان است ، مگر چنین خانه‌نشینانی دارای عذری باشند ( که ایشان را از بیرون شدن برای جهاد بازداشته باشد . در این صورت درخور سرزنش نیستند ، و پاداش بزرگ خود را از خدا دریافت می‌دارند و مرتبه بالائی دارند ) . خداوند به هر یک ( از دو گروه مجاهد و وانشستگان معذور ) منزلت زیبا ( و عاقبت والائی ) وعده داده است . و خداوند مجاهدان را بر وانشستگان ( بدون عذر ) با دادن اجر فراوان و بزرگ ، برتری بخشیده است .
توضیحات :
« الْقَاعِدُونَ » : نشستگان . واپس نشستگان با اجازه فرمانده . « غَیْرُ » : بدل یا صفت ( الْقَاعِدُونَ ) است . « أُوْلِی الضَّرَرِ » : زیان دیدگان . افراد معذور . مانند بیماران و کوران و لنگان . « أَجْراً عَظِیماً » : واژه ( أَجْراً ) می‌تواند مفعولٌ‌به دوم یا مفعول مطلق ( فَضَّلَ ) و یا منصوب به نزع خافض باشد .
آیه 96
متن آیه :
دَرَجَاتٍ مِّنْهُ وَمَغْفِرَةً وَرَحْمَةً وَکَانَ اللّهُ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
درجات بزرگی از ناحیه خدا ( بدانان داده می‌شود ) همراه با مغفرت و رحمت ( فراوان الله . و اگر لغزشهائی هم داشته‌اند ) خداوند آمرزنده و مهربان است .
توضیحات :
« دَرَجاتٍ » : مراتب و منازل گوناگون مجاهدان ، یا مراد مرتبه و درجه عظیمی است که با توجّه به مراتب و منازل دیگر ، گوئی یک مرتبه و درجه نیست ، بلکه مراتب و درجات است . ( دَرَجاتٍ ) منصوب است و بَدَل ( أَجْراً ) می‌باشد .
آیه 97
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلآئِکَةُ ظَالِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُواْ فِیمَ کُنتُمْ قَالُواْ کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فِی الأَرْضِ قَالْوَاْ أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِیهَا فَأُوْلَئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءتْ مَصِیراً
ترجمه :
بیگمان کسانی که فرشتگان ( برای قبض روح در واپسین لحظات زندگی ) به سراغشان می‌روند و ( می‌بینند که به سبب ماندن با کفّار در کفرستان ، و هجرت نکردن به سرزمین ایمان ) بر خود ستم کرده‌اند ، بدیشان می‌گویند : کجا بوده‌اید ( که اینک چنین بی‌دین و توشه مرده‌اید و بدبخت شده‌اید ؟ عذرخواهان ) گویند : ما بیچارگانی در سرزمین ( کفر ) بودیم ( و چنان که باید به انجام دستورات دین نرسیدیم ! فرشتگان بدیشان ) گویند : مگر زمین خدا وسیع نبود تا در آن ( بتوانید بار سفر بندید و به جای دیگری ) کوچ کنید ؟ جایگاه آنان دوزخ است ، و چه بد جایگاهی و چه بد سرانجامی !
توضیحات :
« تَوَفَّاهُمْ » : جان ایشان را می‌گیرند . به قبض روح آنان می‌پردازند . « ظَالِمِی أَنفُسِهِمْ » : ستمکاران به خود . در اصل : ظَالِمِینَ أَنفُسِهِمْ است که نون به هنگام اضافه حذف شده است . « مَصِیراً » : جایگاه . سرانجام .
آیه 98
متن آیه :
إِلاَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاء وَالْوِلْدَانِ لاَ یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَلاَ یَهْتَدُونَ سَبِیلاً
ترجمه :
مگر بیچارگانی از مردان و زنان و کودکانی که کاری از آنان ساخته نیست و راه چاره‌ای نمی‌دانند .
توضیحات :
« الْوِلْدَان » : جمع وَلید ، کودکان .
آیه 99
متن آیه :
فَأُوْلَئِکَ عَسَى اللّهُ أَن یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَکَانَ اللّهُ عَفُوّاً غَفُوراً
ترجمه :
پس امید است که خداوند از آنان درگذرد ( چون قدرت هجرت نداشته‌اند ) و خداوند بس عفوکننده و آمرزنده است .
توضیحات :
« عَفُوّ » : بسیار عفوکننده .
آیه 100
متن آیه :
وَمَن یُهَاجِرْ فِی سَبِیلِ اللّهِ یَجِدْ فِی الأَرْضِ مُرَاغَماً کَثِیراً وَسَعَةً وَمَن یَخْرُجْ مِن بَیْتِهِ مُهَاجِراً إِلَى اللّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلى اللّهِ وَکَانَ اللّهُ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
کسی که در راه خدا هجرت کند ، سرزمینهای فراخ و آزادی فراوان می‌بیند که بینی دشمنان را به خاک مذلّت می‌مالد ، و گشایش و آسایش خواهد یافت . و هر که از خانه خود بیرون آید و به سوی ( سرزمینهای اسلامیِ ) خدا و رسول هجرت کند ، و سپس مرگ او را دریابد ، اجر او بر عهده خدا است ، و خداوند بسی آمرزنده و مهربان است .
توضیحات :
« مُراغَماً » : سرزمینهای هجرت فراوانی که در آنجاها گشایش و آسایش مادی و معنوی است و مایه حسرت و ذلّت دشمنان دین می‌شود . « وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَی اللهِ » : پاداش او در پیشگاه خدا ثابت می‌شود .
آیه 101
متن آیه :
وَإِذَا ضَرَبْتُمْ فِی الأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَقْصُرُواْ مِنَ الصَّلاَةِ إِنْ خِفْتُمْ أَن یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنَّ الْکَافِرِینَ کَانُواْ لَکُمْ عَدُوّاً مُّبِیناً
ترجمه :
هرگاه در زمین به مسافرت پرداختید و نماز را کوتاه خواندید ( و چهار رکعتیها را دو رکعت نمودید ) گناهی بر شما نیست ، اگر ترسیدید که کافران بلائی به شما برسانند و به فتنه‌ای گرفتارتان گردانند . بیگمان کافران دشمنان آشکار شمایند .
توضیحات :
« إِنْ خِفْتُمْ » : اگر ترسیدید . ذکر خوف برای شرط نیست و بلکه قید غالبی است و بیانگر واقعیّت این امر است که سفر اغلب همراه با ترس و خوف از دشمنان بر اثر کثرت مشرکان است و الاّ قصر نماز یک حکم عمومی است و در همه سفرها قابل اجرا است و اختصاص به حالت ترس ندارد . مسأله قصر نماز مذکور در این آیه ، درست همانند مسأله ( رَبَآئِبُکُمُ اللاّتِی فِی حُجُورِکُمْ ) مذکور در آیه 23 همین سوره است .
آیه 102
متن آیه :
وَإِذَا کُنتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاَةَ فَلْتَقُمْ طَآئِفَةٌ مِّنْهُم مَّعَکَ وَلْیَأْخُذُواْ أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُواْ فَلْیَکُونُواْ مِن وَرَآئِکُمْ وَلْتَأْتِ طَآئِفَةٌ أُخْرَى لَمْ یُصَلُّواْ فَلْیُصَلُّواْ مَعَکَ وَلْیَأْخُذُواْ حِذْرَهُمْ وَأَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَأَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُم مَّیْلَةً وَاحِدَةً وَلاَ جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِن کَانَ بِکُمْ أَذًى مِّن مَّطَرٍ أَوْ کُنتُم مَّرْضَى أَن تَضَعُواْ أَسْلِحَتَکُمْ وَخُذُواْ حِذْرَکُمْ إِنَّ اللّهَ أَعَدَّ لِلْکَافِرِینَ عَذَاباً مُّهِیناً
ترجمه :
زمانی که ( تو ، ای پیغمبر ) در میانشان بودی و نماز ( خوف ) را برایشان بپا داشتی ، دستهای از آنان با تو به نماز ایستند ، و باید که اسلحه خود را با خود داشته باشند ، و وقتی که ( نصف ) نماز را با تو خواندند ( سلام بدهند و به کشیک و نگهبانی بپردازند و ) شما را ( از دشمنان ) بپایند و دسته دیگری که هنوز نماز را نخوانده‌اند ، بیایند و با تو به نماز ایستند و احتیاط خود را مراعات و اسلحه خود را داشته باشند . کافران دوست می‌دارند کاش از اسلحه و کالاهای خود غافل می‌شدید و آنان یکباره بر شما تاخت می‌آوردند ( و غافلگیرتان می‌کردند و در حین نماز دمار از روزگارتان بر می‌آوردند ) . اگر از باران ناراحت بودید یا بیمار بودید ، گناهی بر شما نخواهد بود که اسلحه خود را زمین بگذارید ( ولی باز هم تا آنجا که ممکن است وسائل سبک دفاعی را از خود دور نکنید ) و احتیاط خویش را بدارید . بیگمان خداوند برای کافران عذاب خوارکننده‌ای فراهم ساخته است .
توضیحات :
« لِیَأْخُذُوا » : فاعل این فعل ، یعنی ضمیر ( و ) می‌تواند به نمازگزاران و یا کشیک دهندگان برگردد . « فَإِذا سَجَدُوا » : منظور از سجده در اینجا نماز است . یعنی : گروه اوّل یک رکعت را با امام می‌خوانند و امام پس از اتمام یک رکعت نماز را طول می‌دهد و اینان یک رکعت دیگر را به تنهائی می‌خوانند و سلام می‌دهند و به جبهه جنگ می‌روند . سپس گروه دوم می‌آیند و پشت سر امام می‌ایستند و یک رکعت را با او می‌خوانند و امام سلام می‌دهد و آنان بلند می‌شوند و رکعت دیگری را به تنهائی می‌خوانند و سلام می‌دهند . « حِذْر » : احتیاط . پرهیز . « فَیَمِیلُونَ » : یورش آورند . « مَیْلَةً » : یورش .
آیه 103
متن آیه :
فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلاَةَ فَاذْکُرُواْ اللّهَ قِیَاماً وَقُعُوداً وَعَلَى جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَاباً مَّوْقُوتاً
ترجمه :
هرگاه نماز را به پایان بردید ، خدای را ایستاده و نشسته و بر پهلوهایتان افتاده ( و در همه حال و احوال ) یاد کنید ( و حتّی در کشاکش روزگار و گرماگرم کشت و کشتار ، خدا گوئید و خدا جوئید ) و هنگامی که ( ترس و هراسی نماند و ) آرامش خود را باز یافتید ، نماز را ( به تمام و کمال و در وقت مشخّص ) برپای دارید . بیگمان نماز بر مؤمنان فرض و دارای اوقات معلوم و معیّن است .
توضیحات :
« قِیَاماً » : جمع قائم ، ایستادگان . « قُعُوداً » : جمع قاعد ، نشستگان . « جُنُوب » : جمع جنب ، پهلوها . « إِطْمَأْنَنتُمْ » : اطمینان یافتید . به حال عادی برگشتید و آرامش خود را باز یافتید . « کِتَاباً » : فرض . واجب . « مَوْقُوتاً » : زماندار . دارای وقت معلوم و معیّن .
آیه 104
متن آیه :
وَلاَ تَهِنُواْ فِی ابْتِغَاء الْقَوْمِ إِن تَکُونُواْ تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ یَأْلَمُونَ کَمَا تَأْلَمونَ وَتَرْجُونَ مِنَ اللّهِ مَا لاَ یَرْجُونَ وَکَانَ اللّهُ عَلِیماً حَکِیماً
ترجمه :
در جستجوی قوم ( کافری که اعلان جنگ نموده و می‌کوشند از همه سو بر شما تاخت آورند ) سستی مکنید ( و پیوسته در کمین ایشان باشید و با آنان برزمید ) . اگر ( از جنگ و جراحات ) درد می‌کشید ، آنان هم مثل شما درد می‌کشند و رنج می‌برند ، ( ولی فرق شما و ایشان در این است که ) شما چیزی از خدا می‌خواهید که آنان نمی‌خواهند ( و آن رضای الله و بهشت جاویدان است ) و خداوند آگاه ( از اعمال شما و اعمال آنان ، و ) حکیم است ( و به هر یک از شما و ایشان سزا و جزای کارتان را می‌دهد ) .
توضیحات :
« لا تَهِنُوا » : سست و ضعیف مشوید . از ماده ( وهْن ) .
آیه 105
متن آیه :
إِنَّا أَنزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاکَ اللّهُ وَلاَ تَکُن لِّلْخَآئِنِینَ خَصِیماً
ترجمه :
ما کتاب ( قرآن را که مشتمل بر حق و بیانگر هر آن چیزی که حق است ) به حق بر تو نازل کرده‌ایم تا ( مشعل راه هدایت باشد و بدان ) میان مردمان طبق آنچه خدا به تو نشان داده است داوری کنی ، و مدافع خائنان مباش .
توضیحات :
« لِلْخَآئِنِینَ » : از خائنان . به خاطر خائنان . حرف ( لِ ) می‌تواند به معنی ( عَنْ ) باشد همان گونه که در واژه ( لِلْحَقِّ ) و ( لِلَّذِینَ ) سوره احقاف ، آیه‌های 7 و 11 چنین است . یا این که لام تعلیل بوده و معنی چنین شود که : به خاطر گناهکاران ، دشمن بیگناهان مباش . « خَصِیماً » : مدافع . جانبدار . دشمن .
آیه 106
متن آیه :
وَاسْتَغْفِرِ اللّهَ إِنَّ اللّهَ کَانَ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
و از خدا آمرزش بخواه . بیگمان خداوند بس آمرزنده و مهربان است ( و مغفرت و رحمت خود را شامل کسانی می‌کند که عفوِ خطا را از او می‌طلبند ) .
توضیحات :
« إِسْتَغْفِرْ » : از گناهِ ناکرده که قصد دفاع و گرایش قلبی به همکیشان به هنگام قضاوت است آمرزش بخواه ، چرا که حسنات نیکان ، سیّئات مقرّبان است .
آیه 107
متن آیه :
وَلاَ تُجَادِلْ عَنِ الَّذِینَ یَخْتَانُونَ أَنفُسَهُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ مَن کَانَ خَوَّاناً أَثِیماً
ترجمه :
از کسانی دفاع مکن که ( با ارتکاب جرائم ، در اصل ) به خود خیانت می‌کنند . بیگمان خداوند خیانت‌کنندگانِ گناه پیشه را دوست نمی‌دارد .
توضیحات :
« خَوَّاناً » : بسیار خیانتکار . هدف از این مبالغه ، قصد تخصیص نیست و بلکه بیان واقع است . یعنی خَوّان و خائِن هر دو مبغوض درگاه خدایند . « أَثِیماً » : بسیار گناهکار .
آیه 108
متن آیه :
یَسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَلاَ یَسْتَخْفُونَ مِنَ اللّهِ وَهُوَ مَعَهُمْ إِذْ یُبَیِّتُونَ مَا لاَ یَرْضَى مِنَ الْقَوْلِ وَکَانَ اللّهُ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطاً
ترجمه :
آنان می‌توانند خیانت خود را از مردم پنهان دارند ، ولی نمی‌توانند آن را از خدا پنهان دارند که همیشه با آنان است . ( از جمله ) بدان گاه که شبانگاهان پنهانی بر گفتاری که ( تهمت‌زدن به پاکان و بیگناهان است و ) خدا از آن خوشنود نیست ، متّفق و همدست می‌گردند . و خداوند از آنچه می‌کنند کاملاً آگاه است .
توضیحات :
« یَسْتَخْفُونَ » : مخفی می‌کنند . « یُبَیِّتُونَ » : شبانگاهان چاره‌اندیشی و چاره‌جوئی می‌کنند . پنهانی بر آن هم‌نوا و هم‌آوا می‌شوند ( نگا : نساء / 81 ) . « مُحِیطاً » : کسی که از همه جوانب بر چیزی آگاه باشد و آن را بپاید .
آیه 109
متن آیه :
هَاأَنتُمْ هَؤُلاء جَادَلْتُمْ عَنْهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا فَمَن یُجَادِلُ اللّهَ عَنْهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَم مَّن یَکُونُ عَلَیْهِمْ وَکِیلاً
ترجمه :
هان ! گیرم که شما در این دنیا از آنان دفاع کردید ، در آخرت چه کسی در برابر خدا از آنان دفاع می‌کند ، یا چه کسی حافظ و یاور ایشان خواهد شد ؟
توضیحات :
« هَآ أَنتُمْ هؤُلآءِ » : هان ! شما اینانید . شما کسانی باشید . ( أَنتُمْ ) مبتدا ، و ( أوْلآءِ ) خبر است و ( هَآ ) در هر دو ، حرف تنبیه است . « جَادَلْتُمْ عَنْهُمْ » : از آنان دفاع کردید . « وَکِیلاً » : حافظ . یاور . ( نگا : آل‌عمران / 173 ) .
آیه 110
متن آیه :
وَمَن یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللّهَ یَجِدِ اللّهَ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
هرکس که کار بدی بکند یا ( با ارتکاب معاصی ) بر خود ستم کند ، سپس ( دست دعا به سوی خدا بردارد و ) از خدا آمرزش بطلبد ، ( از آنجا که درگاه توبه همیشه باز است ) خدا را آمرزنده ( گناهان خویش و ) مهربان ( در حق خود ) خواهد یافت .
توضیحات :
« سُوءًا » : کار زشت . گناهی که دیگران را ناراحت کند .
آیه 111
متن آیه :
وَمَن یَکْسِبْ إِثْماً فَإِنَّمَا یَکْسِبُهُ عَلَى نَفْسِهِ وَکَانَ اللّهُ عَلِیماً حَکِیماً
ترجمه :
هر که گناهی بکند ، تنها آن را به زیان خود می‌کند ( و ضرر آن متوجّه شخص گناهکار می‌شود ) و خدا آگاه ( از اعمال همگان و ) حکیم است ( و هرگونه که حکمتش اقتضاء کند ، بندگان را عذاب می‌دهد یا قلم عفو بر گناهانشان می‌کشد ) .
توضیحات :
« عَلَیا نَفْسِهِ » : بر ضدّ خود . به زیان خود . به حساب خود .
آیه 112
متن آیه :
وَمَن یَکْسِبْ خَطِیئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ یَرْمِ بِهِ بَرِیئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَاناً وَإِثْماً مُّبِیناً
ترجمه :
هرکس دچار لغزشی شود یا گناهی بکند ، سپس آن را به بیگناهی نسبت دهد ، به راستی بهتان و گناه آشکاری مرتکب شده است .
توضیحات :
« خَطِیئَةً » : لغزش . گناه صغیره . « إِثْماً » : گناه کبیره . « یَرْمِ بِهِ » : بدان متّهم کند . به کاربردن ضمیر مفرد ( هُ ) به جای ضمیر مثنّی ( هُما ) به خاطر حرف ( أَوْ ) است که برای یکی از دو چیز به کار می‌رود . تقدیر چنین است : مَن یَکْسِبْ أَحَدَ هَذَیْنِ الشَّیْئَیْنِ . « بَرِیئاً » : بیگناه . « إِحْتَمَلَ » : بار گناهان را برداشته است . به گردن گرفته است . « بُهْتَاناً » : گناه زشتی که انجام آن خردمندان را مبهوت و متحیّر می‌کند . مراد سخن دروغی است که با آن عمل ناروائی را به دیگران نسبت دهند .
آیه 113
متن آیه :
وَلَوْلاَ فَضْلُ اللّهِ عَلَیْکَ وَرَحْمَتُهُ لَهَمَّت طَّآئِفَةٌ مُّنْهُمْ أَن یُضِلُّوکَ وَمَا یُضِلُّونَ إِلاُّ أَنفُسَهُمْ وَمَا یَضُرُّونَکَ مِن شَیْءٍ وَأَنزَلَ اللّهُ عَلَیْکَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَعَلَّمَکَ مَا لَمْ تَکُنْ تَعْلَمُ وَکَانَ فَضْلُ اللّهِ عَلَیْکَ عَظِیماً
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) اگر فضل و رحمت خدا نبود ( و پیام آسمانی و رحمت صمدانی تو را در بر نمی‌گرفت ) ، دستهای از آنان می‌خواستند که تو را گمراه سازند ، ولی جز خویشتن را نمی‌توانند گمراه سازند ( چون خدا تو را از کید و مکر آنان باخبر می‌گرداند و بینش تو حق را تشخیص می‌دهد ) . آنان نمی‌توانند کمترین زیانی به تو برسانند ، چرا که خداوند کتاب ( قرآن را که ترازوی جداسازی حق از باطل است ) بر تو نازل کرده است و حکمت را ( به دل تو القاء نموده است ) و چیزی ( از شرائع و احکام ) را به تو آموخته است که نمی‌توانستی ( جز در پرتوِ وحی ) آن را بیاموزی و بدانی . فضل خدا در حق تو و رحمت او بر تو بزرگ و فراوان بوده است .
توضیحات :
« لَهَمَّتْ » : قصد کرد . اراده نمود .
آیه 114
متن آیه :
لاَّ خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِّن نَّجْوَاهُمْ إِلاَّ مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاَحٍ بَیْنَ النَّاسِ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ ابْتَغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً
ترجمه :
در بسیاری از نجواها و پچ‌پچ‌هایشان خیر و خوبی نیست ، مگر در نجواها و پچ‌پچ‌های آن کسی که به صدقه و احسانی یا به کار نیکو و پسندیده‌ای یا اصلاح بین مردم دستور دهد . هر که چنین کاری را به خاطر رضای خدا انجام دهد ، خداوند پاداش بزرگی را بدو عطاء می‌کند .
توضیحات :
« نَجْوَیا » : پچ‌پچ ، آهسته و در گوشی با هم صحبت کردن . « إِلاّ مَنْ » : مگر نجوای کسی که . واژه ( مَنْ ) مجرور است و بدل از ( کَثِیرٍ ) است . « مَرْضَاتِ » : خوشنودی . برابر رسم‌الخطّ قرآن با ( ت ) نوشته شده است والا کتابت آن ( مَرْضاة ) و مصدر میمی است .
آیه 115
متن آیه :
وَمَن یُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُ الْهُدَى وَیَتَّبِعْ غَیْرَ سَبِیلِ الْمُؤْمِنِینَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِیراً
ترجمه :
کسی که با پیغمبر دشمنانگی کند ، بعد از آن که ( راه ) هدایت ( از راه ضلالت برای او ) روشن شده است ، و ( راهی ) جز راه مؤمنان در پیش گیرد ، او را به همان جهتی که ( به دوزخ منتهی می‌شود و ) دوستش داشته است رهنمود می‌گردانیم ( و با همان کافرانی همدم می‌نمائیم که ایشان را به دوستی گرفته است ) و به دوزخش داخل می‌گردانیم و با آن می‌سوزانیم ، و دوزخ چه بد جایگاهی است !
توضیحات :
« یُشَاقِقْ » : دشمنی ورزد . مخالفت کند . « نُوَلِّهِ » : او را بدان می‌رسانیم . او را در آن سو راه می‌بریم . « تَوَلَّیا » : دوست داشت . گرایش یافت . « نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّیا » : او را بدان چیزی وا می‌گذاریم که دوستش می‌دارد . « نُصْلِهِ » : او را داخل می‌گردانیم و می‌سوزانیم . از مصدر إِصْلاء و ماده ( صلی ) . « مَصِیراً » : جایگاه .
آیه 116
متن آیه :
إِنَّ اللّهَ لاَ یَغْفِرُ أَن یُشْرَکَ بِهِ وَیَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِکَ لِمَن یَشَاءُ وَمَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِیداً
ترجمه :
بیگمان خداوند شرک ورزیدن به خود را ( از کسی ) نمی‌آمرزد و بلکه پائین‌تر از آن را از هرکس که بخواهد ( و صلاح بداند ) می‌بخشد . هر که برای خدا انباز بگیرد ، به راستی بسی گمراه گشته است ( و خیلی از حق پرت شده است ) .
توضیحات :
« دُونَ » : پائین‌تر . کمتر . « بَعِیداً » : زیاد . فراوان .
آیه 117
متن آیه :
إِن یَدْعُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ إِنَاثاً وَإِن یَدْعُونَ إِلاَّ شَیْطَاناً مَّرِیداً
ترجمه :
غیر از خدا هرکه و هرچه او را بپرستند و به فریاد خوانند جز بتهای ناتوان و اشیاء ضعیفی نیست که بر آنها نام ماده گذارده‌اند ، وجز اهریمنی نیست که بسی متمرّد و نافرمان است .
توضیحات :
« یَدْعُونَ » : به فریاد می‌خوانند . عبادت می‌کنند ( نگا : انعام / 52 و 108 ، یونس / 66 ، هود / 101 و . . . ) . « مِن دُونِهِ » : غیر از او . « إِنَاث » : جمع أُنثَیا ، ماده‌ها . مراد این که معبودهای آنان همچون زنان ضعیفند و عربها هر چیز ضعیفی را أُنْثیا می‌نامیدند . یا این که هر قبیله‌ای از عربها بتهای خود را ( أُنثَیا ) می‌نامیدند . و می‌گفتند : أُنثَیا بَنِی فُلانٍ . أُنثَیا به چیز بی‌جان هم گفته شده و بدین سبب ( إنَاث ) معنی مردگان نیز دارد . « مَرِیداً » : بسیار متمرّد . صیغه مبالغه مارِد . سرکش از ماده ( مرد ) .
آیه 118
متن آیه :
لَّعَنَهُ اللّهُ وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِکَ نَصِیباً مَّفْرُوضاً
ترجمه :
خدا نفرینش کند ! ( او قسم خورده است و با خود عهد بسته است ) و گفته است که : من از میان بندگان تو حتماً بهره معیّن و جداگانه خود را برمی‌گیرم .
توضیحات :
« مَفْرُوضاً » : معیّن ، جداگانه .
آیه 119
متن آیه :
وَلأُضِلَّنَّهُمْ وَلأُمَنِّیَنَّهُمْ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَیُبَتِّکُنَّ آذَانَ الأَنْعَامِ وَلآمُرَنَّهُمْ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللّهِ وَمَن یَتَّخِذِ الشَّیْطَانَ وَلِیّاً مِّن دُونِ اللّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَاناً مُّبِیناً
ترجمه :
حتماً آنان را گمراه می‌کنم و به دنبال آرزوها و خیالات روانشان می‌گردانم ، و ( آن گاه که بدین وسیله ایشان را فرمانبر خود کردم ، هرچه را خواستم ) بدیشان دستور می‌دهم ، و آنان ( اعمال خرافی انجام می‌دهند و از جمله : ) گوشهای چهارپایان را قطع می‌کنند ، و بدیشان دستور می‌دهم ، و آنان آفرینش خدا را دگرگون می‌کنند ( و حتی دین خدا را تغییر می‌دهند ، و فطرت توحید را به شرک می‌آلایند ! ) و هر که اهریمن را به جای خدا سرپرست و یاور خود کند ، به راستی زیان آشکاری کرده است .
توضیحات :
« فَلَیُبَتِّکُنَّ » : قطع می‌کردند از مصدر ( تَبْتیک ) به معنی قطع‌کردن . عربها گوش چهارپایان را قطع می‌کردند و با قطع آن ، حیوان متعلّق به بتها می‌شد و دیگر ذبح نمی‌گردید و از کار معاف می‌شد و از چراگاهی بازداشته نمی‌شد ( نگا : مائده / 103 ) . « خَلْق » : آفرینش . دین ( نگا : روم / 30 ) .
آیه 120
متن آیه :
یَعِدُهُمْ وَیُمَنِّیهِمْ وَمَا یَعِدُهُمُ الشَّیْطَانُ إِلاَّ غُرُوراً
ترجمه :
اهریمن بدانان وعده‌ها می‌دهد و به آرزوها سرگرم می‌کند ، و اهریمن جز وعده‌های فریبکارانه بدیشان نمی‌دهد .
توضیحات :
« غُرُوراً » : فریب . نیرنگ .
آیه 121
متن آیه :
أُوْلَئِکَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَلاَ یَجِدُونَ عَنْهَا مَحِیصاً
ترجمه :
آنان ( که از اهریمن فرمان می‌برند ) جایگاهشان دوزخ است ، و راه گریزی از آن ندارند .
توضیحات :
« مَحِیصاً » : مهرب و مفرّ . خلاص و نجات . اسم مکان یا مصدر میمی از ماده ( حیص ) است .
آیه 122
متن آیه :
وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً وَعْدَ اللّهِ حَقّاً وَمَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللّهِ قِیلاً
ترجمه :
کسانی را که ایمان آورده‌اند و کار شایسته انجام داده‌اند ، به باغهائی ( از بهشت ) داخل خواهیم کرد که در زیر ( درختان ) آنها رودبارها روان است ، و آنان جاودانه تا ابد در آنجاها ماندگار می‌مانند . این را خدا وعده داده است و وعده خدا حق است ، و چه کسی در سخن از خدا راستگوتر است ؟
توضیحات :
« وَعْدَ اللهِ حَقّاً » : وعده خدا است که حق است و شکّی در آن نیست . ( وَعْداً ) و ( حَقّاً ) تأکید فعل محذوفی هستند ، و تقدیر چنین است : وَعَدَهُمْ وَعْداً وَ أَحَقَّهُ حَقّاً . « قِیلاً » : گفتار . مصدر است و برای مبالغه تمییز واقع شده است .
آیه 123
متن آیه :
لَّیْسَ بِأَمَانِیِّکُمْ وَلا أَمَانِیِّ أَهْلِ الْکِتَابِ مَن یَعْمَلْ سُوءاً یُجْزَ بِهِ وَلاَ یَجِدْ لَهُ مِن دُونِ اللّهِ وَلِیّاً وَلاَ نَصِیراً
ترجمه :
( جزا و پاداش ، و فضیلت و برتری ) نه به آرزوهای شما و نه به آرزوهای اهل کتاب است . هرکس که کار بدی بکند در برابر آن کیفر داده می‌شود ، و کسی را جز خدا یار و یاور خود نخواهد یافت ( تا او را کمک کند و از عذاب خدا محفوظ گرداند ) .
توضیحات :
« أَمَانِیِّ » : جمع أُمْنِیَّة ، آرزوها . از ماده ( منی ) . ( نگا : بقره / 111 ) .
آیه 124
متن آیه :
وَمَن یَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتَ مِن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ یُظْلَمُونَ نَقِیراً
ترجمه :
کسی که اعمال شایسته انجام دهد و مؤمن باشد - خواه مرد و خواه زن - چنان کسانی داخل بهشت شوند ، و کمترین ستمی بدانان نشود .
توضیحات :
« وَ هُوَ مُؤْمِنٌ » : و حال آن که مؤمن باشد . این قید بیانگر این واقعیّت است که طاعت و عبادت بدون ایمان سودی نمی‌بخشد . « نَقِیراً » : گودی موجود در پشت هسته خرما که در کمی و ناچیزی بدان مثال زنند .
آیه 125
متن آیه :
وَمَنْ أَحْسَنُ دِیناً مِّمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لله وَهُوَ مُحْسِنٌ واتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفاً وَاتَّخَذَ اللّهُ إِبْرَاهِیمَ خَلِیلاً
ترجمه :
آئین چه کسی بهتر از آئین کسی است که خالصانه خود را تسلیم خدا کند ، در حالی که نیکوکار باشد و از آئین راستین ابراهیم پیروی کند که مخلص و حقّ‌جو بود ( و وحدت دینی مسلمانان و یهودیان و مسیحیان در او به هم می‌رسد ) و خداوند ابراهیم را به دوستی گرفته است ( و با خلیل نامیدن او افتخارش بخشیده است ) .
توضیحات :
« أَسْلَمَ » : تسلیم کرد . خالص گردانید . « وَجْهَ » : قصد ( نگا : بقره / 112 ) . چهره ، مراد سرتاپای وجود است که در این صورت تسمیه کلّ به اسم جزء است . « أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّهِ » : توجّه و قصد خود را و عبادت خویشتن را تنها متوجّه خدا کرد . خویشتن را خالصانه تسلیم خدا کرد . « مِلَّة » : دین . آئین . « حَنِیفاً » : مخلصی که تسلیم فرمان خدا باشد و از دین خدا کوچکترین انحرافی نداشته باشد . حقّگرای بیزار از ادیان باطله . این واژه می‌تواند حال ابراهیم یا حال فاعل فعل ( إِتَّبَعَ ) یا ( مِلَّة ) باشد . « خَلِیلاً » : دوست . مراد این است که خداوند ابراهیم را برگزید و به تکریمی افتخارش بخشید که به تکریم دوست از دوست می‌ماند .
آیه 126
متن آیه :
وَللّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَکَانَ اللّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ مُّحِیطاً
ترجمه :
از آنِ خدا است آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است و ( باید خالصانه رو بدو کرد و نیاز از او جست . و از آنجا که تنها او خالق و صاحب همه چیز است ) کاملاً آگاه از هر چیز است و آن را دقیقاً می‌پاید .
توضیحات :
« مُحِیطاً » : مراقب به تمام معنی . کاملاً آگاه .
آیه 127
متن آیه :
وَیَسْتَفْتُونَکَ فِی النِّسَاء قُلِ اللّهُ یُفْتِیکُمْ فِیهِنَّ وَمَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ فِی یَتَامَى النِّسَاء الَّلاتِی لاَ تُؤْتُونَهُنَّ مَا کُتِبَ لَهُنَّ وَتَرْغَبُونَ أَن تَنکِحُوهُنَّ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْوِلْدَانِ وَأَن تَقُومُواْ لِلْیَتَامَى بِالْقِسْطِ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللّهَ کَانَ بِهِ عَلِیماً
ترجمه :
از تو درباره زنان سؤال می‌کنند و نظر می‌خواهند . بگو : خداوند درباره آنان به شما پاسخ می‌گوید ، و برای شما روشن می‌سازد آنچه را که در قرآن ( در زمینه میراث ایشان ) تلاوت می‌گردد ؛ و نیز درباره زنان یتیمی سخن میراند که ( به خاطر مال یا جمال ) می‌خواهید با ایشان ازدواج کنید ؛ ولی چیزی را که خداوند برای ایشان واجب نموده است ( و مهریّه نام دارد ) بدیشان نمی‌پردازید ، و همچنین راجع به کودکان کوچک و ناتوان سخن خواهد گفت ( و از شما می‌خواهد که حقوق آنان را بپردازید ، و ) این که نسبت به یتیمان ( به ویژه در میراث و مهریّه ) دادگری کنید ، و ( بدانید که دادگری و نیکوکاری شما در حق زنان و یتیمان ، بی‌مزد نمی‌ماند و ) هر کار خوبی را که بکنید خداوند از آن کاملاً آگاه است .
توضیحات :
« یَسْتَفْتُونَکَ » : از تو فتوا می‌طلبند . از تو نظرخواهی می‌کنند . « یُفْتِیکُمْ » : احکام متعلّق بدانان را برایتان بیان می‌دارد . برخی از آن در این سوره از آیه سوم به بعد گذشت و برخی دیگر در آیات 128 و 129 و 130 بیان می‌شود . « أَللهُ یُفْتِیکُمْ فِیهِنَّ وَ مَا یُتْلَیا عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ » : خداوند و آیات قرآنی او احکام زنان را برایتان بیان می‌دارند . واژه « مَا » می‌تواند عطف بر ( اللهُ ) یا عطف بر ضمیر ( هنّ ) در ( فِیهِنَّ ) باشد . « الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الْوِلْدَانِ » : کودکان یتیم ( نگا : نساء / 9 ) « الْقِسْطِ » : دادگری .
آیه 128
متن آیه :
وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِن بَعْلِهَا نُشُوزاً أَوْ إِعْرَاضاً فَلاَ جُنَاْحَ عَلَیْهِمَا أَن یُصْلِحَا بَیْنَهُمَا صُلْحاً وَالصُّلْحُ خَیْرٌ وَأُحْضِرَتِ الأَنفُسُ الشُّحَّ وَإِن تُحْسِنُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیراً
ترجمه :
هرگاه همسری دید که شوهرش ( خویشتن را بالاتر از او می‌گیرد و از انجام امور خانوادگی ) سر باز می‌زند و ( یا با او نمی‌سازد و از او ) رویگردان است ، بر هیچ یک از آن دو گناهی نیست این که ( بکوشند به وسیله صرف نظر کردن زن از برخی از مخارج و همبستری ) میان خویشتن صلح و صفا راه بیندازند ، و صلح ( همیشه از جنگ و جدائی ) بهتر است . ( سرچشمه بسیاری از نزاعها بخل است ) و انسانها با بخل سرشته شده‌اند ( و مال دوستی خصلت ذاتی و دائمی بشر است و باید پیوسته با آن مبارزه و پیکار کرد ) و اگر نیکوکاری و نیک‌رفتاری کنید و ( با زنان بسازید و به بهترین وجه با آنان معامله کرده و با ترک ستمکاری و بدرفتاری با ایشان ) پرهیزگاری کنید ، بیگمان خداوند از آنچه می‌کنید بس آگاه است ( و پاداش شما را چنان که باید می‌دهد ) .
توضیحات :
« بَعْل » : شوهر . « نُشُوزاً » : سرکشی . سر باز زدن . مراد بدرفتاری مرد با زن است ، بدین گونه که خود را بالاتر از او بداند یا این که در نفقه تقصیر و کوتاهی کند . « إِعْرَاضاً » : رویگردانی . مراد خودداری از همبستری با او و ترک سخن و بی‌اعتنائی نسبت بدو است . « الشُّحَّ » : بخل شدید . آزمندی .
آیه 129
متن آیه :
وَلَن تَسْتَطِیعُواْ أَن تَعْدِلُواْ بَیْنَ النِّسَاء وَلَوْ حَرَصْتُمْ فَلاَ تَمِیلُواْ کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوهَا کَالْمُعَلَّقَةِ وَإِن تُصْلِحُواْ وَتَتَّقُواْ فَإِنَّ اللّهَ کَانَ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
شما نمی‌توانید ( از نظر محبّت قلبی ) میان زنان دادگری ( کامل ) برقرار کنید ، هر چند هم ( در این راه به خود زحمت دهید و ) همه کوشش و توان خود را به کار برید . ولی ( از زنی که میانه چندانی با او ندارید ) به طور کلّی دوری نکنید ، بدان گونه که او را به صورت زن معلّقه‌ای درآورید ( که بلاتکلیف بوده و نه شوهردار و نه بی‌شوهر بشمار می‌آید ) . و اگر صفا و صمیمیّت ( میان خود ) راه بیندازید و ( جور و جفا و کدورت پیشین را ترک گوئید و با اصلاح حال و دادگری پیش گرفتن ) پرهیزگاری کنید ، ( خداوند از تقصیر و لغزش شما می‌گذرد ) چرا که خداوند بس آمرزنده مهربان است .
توضیحات :
« لَوْ حَرَصْتُمْ » : هر چند که رغبت و علاقه زیاد داشته باشید و آزمندانه بدان بپردازید . « فَتَذَرُوهَا » : او را رها سازید . از ماده ( وذر ) به معنی ترک کردن و بی‌اعتنائی کردن . از این ماده تنها فعل مضارع و امر استعمال دارد . « الْمُعَلَّقَة » : زنی را گویند که شوهر با او نمی‌سازد و میان او و دیگر زنان عدالت مراعات نمی‌دارد . لذا او پا در هوا بوده و به چیزی می‌ماند که میان آسمان و زمین آویزان است و نه اینجا قراری و نه آنجا مداری داشته باشد .
آیه 130
متن آیه :
وَإِن یَتَفَرَّقَا یُغْنِ اللّهُ کُلاًّ مِّن سَعَتِهِ وَکَانَ اللّهُ وَاسِعاً حَکِیماً
ترجمه :
و اگر ( راهی برای صلح و سازش نیافتند و جز نفرت نیفزودند و کار بدانجا رسید که ) از هم جدا شوند ، خداوند هر یک از آنان را با فضل فراوان و لطف گسترده خود بی‌نیاز می‌کند ( و بدین شوهری بهتر از شوهر نخستین ، و بدان همسری بهتر از همسر پیشین عطا می‌کند ) و خداوند دارای فضل و رحمت فراوان ( در حق بندگان است و کارهای ایشان را از روی حکمت می‌گرداند ؛ چرا که ) حکیم است .
توضیحات :
« سَعَة » : دارائی فراوان . فضل و لطف گسترده و فراخ . « وَاسِعاً » : دارنده نعمت و رحمت بی‌مرز و بی‌حد .
آیه 131
متن آیه :
وَللّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَلَقَدْ وَصَّیْنَا الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ وَإِیَّاکُمْ أَنِ اتَّقُواْ اللّهَ وَإِن تَکْفُرُواْ فَإِنَّ لِلّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَکَانَ اللّهُ غَنِیّاً حَمِیداً
ترجمه :
آنچه در آسمانها و زمین است از آن خدا است . و ما ( که خالق همه جهان و صاحب قدرت مطلق در آنیم ) به کسانی که پیش از شما بدیشان کتاب ( آسمانی ) داده‌ایم توصیه نموده‌ایم و به شما ( نیز ای مؤمنان ) سفارش می‌کنیم که از ( خشم ) خدا بپرهیزید ، و اگر ( نافرمانی کردید و ) کفر ورزیدید ( زیانی به خدا نمی‌رسانید . چرا ) که آنچه در آسمانها و زمین است از آن او است و بی‌نیاز ( از عبادت بندگان و ) شایسته ستایش است .
توضیحات :
« إِیَّاکُمْ » : شما را . عطف بر ( الَّذِینَ ) است . « حَمِیداً » : ستودنی . فعیل به معنی مفعول یعنی محمود است .
آیه 132
متن آیه :
وَلِلّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَکَفَى بِاللّهِ وَکِیلاً
ترجمه :
و آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آن خدا است ، و خدا برای نگهبانی و نگهداری ( آنها ) کافی است .
توضیحات :
« وَکِیلاً » : متولّی . نگاهبان . یار و یاور .
آیه 133
متن آیه :
إِن یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ أَیُّهَا النَّاسُ وَیَأْتِ بِآخَرِینَ وَکَانَ اللّهُ عَلَى ذَلِکَ قَدِیراً
ترجمه :
ای مردمان ! اگر خدا بخواهد شما را از میان می‌برد و می‌میراند و افراد دیگری را به میان می‌آورد ( و به جای شما می‌نشاند ) ، و او بر این کار بس توانا است .
توضیحات :
« یُذْهِبْکُمْ » : شما را از میان برمی‌دارد . شما را هلاک و نابود می‌سازد . « ءَاخَرِینَ » : دیگران .
آیه 134
متن آیه :
مَّن کَانَ یُرِیدُ ثَوَابَ الدُّنْیَا فَعِندَ اللّهِ ثَوَابُ الدُّنْیَا وَالآخِرَةِ وَکَانَ اللّهُ سَمِیعاً بَصِیراً
ترجمه :
کسی که در پی مزد دنیا باشد ( و تنها در اندیشه نعمتهای این جهان فانی بوده و آخرت را فراموش کند در اشتباه است . بلکه شخص عاقل باید دنیا و آخرت را با هم بطلبد ) چرا که پاداش دنیا و آخرت در نزد خدا است ( و باید خواهان سعادت هر دو جهان از خداوند منّان شد ) و خداوند شنوای ( اقوال بندگان و ) بینای ( اعمال ایشان ) است .
توضیحات :
« مَن کَانَ یُرِیدُ » : کسی که جویای نعمت دنیا و منافع این سرا ، از راه حلال شود ، خداوند نعمت آخرت و منافع آن سرا را نیز نصیب وی می‌کند ، و تنها او است که مالک نعیم هر دو جهان است و . . .
آیه 135
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِکُمْ أَوِ الْوَالِدَیْنِ وَالأَقْرَبِینَ إِن یَکُنْ غَنِیّاً أَوْ فَقَیراً فَاللّهُ أَوْلَى بِهِمَا فَلاَ تَتَّبِعُواْ الْهَوَى أَن تَعْدِلُواْ وَإِن تَلْوُواْ أَوْ تُعْرِضُواْ فَإِنَّ اللّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیراً
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! دادگری پیشه سازید و در اقامه عدل و داد بکوشید ، و به خاطر خدا شهادت دهید ( و از این سو و آن سو جانبداری نکنید ) هر چند که شهادتتان به زیان خودتان یا پدر و مادر و خویشاوندان بوده باشد . اگر کسی که به زیان او شهادت داده می‌شود دارا یا ندار باشد ، ( رغبت به دارا ، یا شفقت به ندار ، شما را از ادای شهادت حق منصرف نکند ) چرا که ( رضای ) خداوند از ( رضای ) هردوی آنان بهتر است ( و خدا به مصلحت آن دو آگاهتر از شما است ) پس از هوا و هوس پیروی نکنید که ( اگر چنین کنید از حق ) منحرف می‌گردید ( و به باطل می‌افتید ) . و اگر زبان از ادای شهادت حق بپیچانید یا از آن روی بگردانید ، خداوند از آنچه می‌کنید آگاه است ( و پاداش اعمال نیک و پادافره اعمال بدتان را می‌دهد ) .
توضیحات :
« قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ » : مواظبان بر اقامه عدالت در همه امور زندگی و تلاشگران در راه دادگری . « شُهَدَآءَ » : گواهی‌دهندگان . صفت قَوّامینَ یا حال ضمیر مستتر در آن ، و یا این که خبر دوم ( کُونُوا ) است . « فَاللهُ أَوْلَیا بِهِمَا » : اجرا فرمان خدا شایسته‌تر از در نظرگرفتن رضایت هر یک از آن دو است . خداوند مصلحت فقیر و ثروتمند را بهتر می‌داند و آشناتر از هر کسی بدان دو است . « اَن تَعْدِلُوا » : این که منحرف شوید . منصوب است و در اصل : لِئَلاّ تَعْدِلُوا ، یا : کَراهَةَ أَن تَعْدِلُوا است ( نگا : نساء / 176 ) . « إِن تَلْوُوا » : اگر از راه حق منحرف شوید . اگر زبان از حق پیچیده و به گونه شایسته ، آن را اداء ننمائید . « تُعْرِضُوا » : یا امتناع و سرپیچی کنید .
آیه 136
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ آمِنُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَى رَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِیَ أَنزَلَ مِن قَبْلُ وَمَن یَکْفُرْ بِاللّهِ وَمَلاَئِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلاَلاً بَعِیداً
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! به خدا و پیغمبرش ( محمّد ) و کتابی که بر پیغمبر نازل کرده است ( و قرآن نام دارد ) و به کتابهائی که پیشتر ( از قرآن ) نازل نموده است ( و هنوز تحریف و نسیان در آنها صورت نگرفته است ) ایمان بیاورید . هرکس که به خدا و فرشتگان و کتابهای خداوندی وپیغمبرانش و روز رستاخیز کافر شود ( و یکی از اینها را نپذیرد ) واقعاً در گمراهی دور و درازی افتاده است .
توضیحات :
« یَآ أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا ، ءَامِنُوا . . . » . ای مؤمنان ! بر ایمان خود ثابت و ماندگار باشید ، و بر آن بیفزائید . « ضَلالاً بَعِیداً » : گمراهی دور و دراز . سرگشتگی فراوان .
آیه 137
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ ثُمَّ کَفَرُواْ ثُمَّ آمَنُواْ ثُمَّ کَفَرُواْ ثُمَّ ازْدَادُواْ کُفْراً لَّمْ یَکُنِ اللّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلاَ لِیَهْدِیَهُمْ سَبِیلاً
ترجمه :
بیگمان کسانی که ایمان می‌آورند و سپس کافر می‌شوند ، و باز هم ایمان می‌آورند و دیگر بار کافر می‌شوند ، و سپس بر کفر خود می‌افزایند ( و با کفر چشم از جهان می‌پوشند ، واقعاً کارشان جای شگفت است و ) هرگز خداوند ایشان را نمی‌بخشد و راهی ( به سوی بهشت ) بدیشان نمی‌نماید .
توضیحات :
. . .
آیه 138
متن آیه :
بَشِّرِ الْمُنَافِقِینَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَاباً أَلِیماً
ترجمه :
به منافقان مژده بده که عذاب دردناکی دارند .
توضیحات :
« بَشِّرْ » : مژده بده . بشارت‌دادن در اینجا جنبه ریشخند دارد .
آیه 139
متن آیه :
الَّذِینَ یَتَّخِذُونَ الْکَافِرِینَ أَوْلِیَاء مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ أَیَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ العِزَّةَ لِلّهِ جَمِیعاً
ترجمه :
این منافقان کسانی هستند که کافران را به جای مؤمنان به سرپرستی و دوستی می‌گیرند . آیا عزّت را در پیش کافران می‌جویند ؟ ( چنین چیزی محال است ) چرا که عزّت و شوکت جملگی از آن خدا است ( و هر که از خدا عزّت جوید عزیز شود ، و هر که از غیر او عزّت طلبد ذلیل گردد ) .
توضیحات :
« مِن دُونِ » : به جای . « جَمِیعاً » : حال است .
آیه 140
متن آیه :
وَقَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آیَاتِ اللّهِ یُکَفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُواْ مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذاً مِّثْلُهُمْ إِنَّ اللّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِینَ وَالْکَافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعاً
ترجمه :
خداوند در کتاب ( قرآن ، این حکم را ) بر شما نازل کرده است که چون شنیدید به آیات خدا کفر ورزیده می‌شود و آیات خدا به بازیچه گرفته می‌شود ، با چنین کسانی منشینید تا آن گاه که به سخن دیگری بپردازند ( و دست از کفر و شوخی نابهنجار خود بردارند ) . بیگمان در این صورت ( که با ایشان همنشین می‌شوید و به استهزاء آنان گوش فرا می‌دهید ) شما هم مثل آنان خواهید بود ( و در استهزاء به قرآن شریک ایشان خواهید گشت ) . شک نیست که خداوند منافقان و کافران را همگی در دوزخ گرد می‌آورد ؛ ( پس از مخالطه و مجالسه ایشان بپرهیزید تا همراه آنان به آتش دوزخ گرفتار نیائید ) .
توضیحات :
« حَتَّیا یَخُوضُوا » : تا بپردازند . تا فرو روند .
آیه 141
متن آیه :
الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِکُمْ فَإِن کَانَ لَکُمْ فَتْحٌ مِّنَ اللّهِ قَالُواْ أَلَمْ نَکُن مَّعَکُمْ وَإِن کَانَ لِلْکَافِرِینَ نَصِیبٌ قَالُواْ أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ وَنَمْنَعْکُم مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ فَاللّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلَن یَجْعَلَ اللّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاً
ترجمه :
منافقان کسانیند که پیوسته شما را می‌پایند ( و در انتظار آن هستند که چه وقت به بلایا و مصائب گرفتار آئید ) . پس اگر پیروزی و فتحی از سوی خدا نصیب شما گردید ، می‌گویند : مگر جز این است که ما با شما بوده و از جماعت شمائیم ؟ ( لذا ما هم در غنیمت و دستاورد جنگ سهیم هستیم و بهره ما را بپردازید ! ) ؛ و اگر سهمی ( از پیروزی ) نصیب کافران گردید ، می‌گویند : مگر ما نبودیم که می‌توانستیم ( همراه مؤمنان با شما بجنگیم و ) بر شما چیره شویم و دست شما را از سر مؤمنان کوتاه کنیم ؟ ( ولی ما رفیق قافله و شریک دزد بودیم و مسلمانان را دلسرد می‌کردیم و برای شما جاسوسی می‌نمودیم و پیوسته در تحریک شما علیه مسلمانان می‌کوشیدیم . بنابراین با شما سهیم خواهیم بود ) . روز قیامت خداوند میان شما ( مؤمنان و چنین منافقانی ) داوری خواهد کرد . و ( مادام که مؤمنان دارای ایمان راستین و کردار شایسته و بایسته باشند ) هرگز خداوند کافران را بر مؤمنان چیره نخواهد ساخت .
توضیحات :
« یَتَرَبَّصُونَ » : منتظر می‌مانند . در انتظار رسیدن بلایا و مصائب به شمایند ( نگا : توبه / 98 ) . « أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ ؟ » : مگر نه این است که می‌توانستیم بر شما چیره شویم ؟ از مصدر ( إِسْتِحْوَاذ ) به معنی استیلاء و چیره‌شدن . « سَبِیلاً » : راهی برای تسلّط .
آیه 142
متن آیه :
إِنَّ الْمُنَافِقِینَ یُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُواْ إِلَى الصَّلاَةِ قَامُواْ کُسَالَى یُرَآؤُونَ النَّاسَ وَلاَ یَذْکُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِیلاً
ترجمه :
بیگمان منافقان ( نشانه‌های ایشان را می‌نمایانند و کفر خویش را پنهان می‌دارند و به خیال خام خود ) خدا را گول می‌زنند ! در حالی که خداوند ( دماء و اموال ایشان را در دنیا محفوظ می‌نماید ، و در آخرت دوزخ را برای آنان مهیّا می‌دارد و بدین وسیله ) ایشان را گول می‌زند . منافقان هنگامی که برای نماز برمی‌خیزند ، سست و بی‌حال به نماز می‌ایستند و با مردم ریا می‌کنند ( و نمازشان به خاطر مردم است ؛ نه به خاطر خدا ) و خدای را کمتر یاد می‌کنند و جز اندکی به عبادت او نمی‌پردازند .
توضیحات :
« کُسَالَیا » : جمع کَسْلان ، تنبلها ، سستها . « یُرَآؤُونَ » : ریا می‌کنند . به مردم می‌نمایند خلاف آنچه بر آن هستند .
آیه 143
متن آیه :
مُّذَبْذَبِینَ بَیْنَ ذَلِکَ لاَ إِلَى هَؤُلاء وَلاَ إِلَى هَؤُلاء وَمَن یُضْلِلِ اللّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ سَبِیلاً
ترجمه :
در این میان سرگشته و متردّدند . ( گاهی به سوی دین می‌روند و گاهی به سوی کفر می‌دوند . زمانی خویشتن را در صف مؤمنان ، و زمانی در صف کافران جای می‌دهند ! امّا در حقیقت ) نه با اینان و نه با آنان هستند ( و گمراه و حیرانند ) و هر که را خداوند ( بر اثر اعمال زشت و ناپسندش ) سرگشته و گمراه کند ، راهی برای او ( به سوی سعادت و هدایت ) نخواهی یافت .
توضیحات :
« مُذَبْذَبِینَ » : متردّدین . اشخاص سرگردان و دودل .
آیه 144
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْکَافِرِینَ أَوْلِیَاء مِن دُونِ الْمُؤْمِنِینَ أَتُرِیدُونَ أَن تَجْعَلُواْ لِلّهِ عَلَیْکُمْ سُلْطَاناً مُّبِیناً
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! کافران را به جای مؤمنان به دوستی نگیرید . مگر می‌خواهید حجّت و برهان آشکاری علیه خود به دست خدا دهید ( بر این که شما هم جزو منافقانید ؟ ) .
توضیحات :
« أَوْلِیَآء » : جمع ولی ، دوستان . سرپرستان . « سُلْطَاناً مُّبِیناً » : دلیل آشکار .
آیه 145
متن آیه :
إِنَّ الْمُنَافِقِینَ فِی الدَّرْکِ الأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَن تَجِدَ لَهُمْ نَصِیراً
ترجمه :
بیگمان منافقان در اعماق دوزخ و در پائین‌ترین مکان آن هستند و هرگز یاوری برای آنان نخواهی یافت ( تا به فریادشان رسد و آنان را برهاند ) .
توضیحات :
« الدَّرْکِ » : قعر شی‌ء عمیق . طبقه پائین . دَرَکات دوزخ برعکس دَرَجات بهشت است .
آیه 146
متن آیه :
إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ وَأَصْلَحُواْ وَاعْتَصَمُواْ بِاللّهِ وَأَخْلَصُواْ دِینَهُمْ لِلّهِ فَأُوْلَئِکَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ وَسَوْفَ یُؤْتِ اللّهُ الْمُؤْمِنِینَ أَجْراً عَظِیماً
ترجمه :
مگر کسانی ( از ایشان ) که توبه کنند و برگردند و به اصلاح ( اعمال و نیّات خود ) بپردازند و به خدا متوسّل شوند و آئین خویش را خالصانه از آن خدا کنند ( و فقط و فقط او را بپرستند و به فریاد خوانند و خالق و رازق دانند ) . پس آنان از زمره مؤمنان خواهند بود ( و پاداش مؤمنان را خواهند داشت ) و خداوند به مؤمنان پاداش بزرگ خواهد داد .
توضیحات :
« إِعْتَصَمُوا » : چنگ زدند . متوسّل شدند . « إِعْتَصَمُوا بِاللهِ » : به کتاب و شرع خدا تمسّک جستند .
آیه 147
متن آیه :
مَّا یَفْعَلُ اللّهُ بِعَذَابِکُمْ إِن شَکَرْتُمْ وَآمَنتُمْ وَکَانَ اللّهُ شَاکِراً عَلِیماً
ترجمه :
خداوند چه نیازی به عذاب دادن شما دارد اگر شکرگزاری کنید و ایمان بیاورید ؟ پروردگار شکرگزار ( طاعت و عبادت بندگان و ) آگاه ( از اعمال و نیّات همگان ) است .
توضیحات :
« شَاکِراً » : شکرگزار . مراد این که خداوند کار بندگان را بی‌مزد نمی‌گذارد و در برابر طاعت محدود و اندک دنیا ، پاداش نامحدود و فراوان آخرت را عطاء می‌فرماید .
آیه 148
متن آیه :
لاَّ یُحِبُّ اللّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوَءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَن ظُلِمَ وَکَانَ اللّهُ سَمِیعاً عَلِیماً
ترجمه :
خداوند دوست ندارد ( که افراد بشر پرده‌دری کنند و عیوب همدیگر را فاش سازند و ) زبان به بدگوئی گشایند ، مگر آن کسی که مورد ستم قرار گرفته باشد ( که می‌تواند از شخص ستمگر شکایت کند و بدیهای او را بیان دارد و او را دعا و نفرین نماید ) و خدا شنوای ( دعای مظلوم و ) آگاه ( از کار ظالم ) است .
توضیحات :
« الْجَهْر » : آشکار . « إِلاّ مَن ظُلِمَ » : مگر کسی که بدو ستم شود که اگر او بر اثر هیجان و ناراحتی زبان به بدگوئی گشود و دشنام داد ، گناهی مرتکب نشده است . ولی در صورتی که توانست خود را کنترل کند ، برابر آیه بعدی آرامش خود را حفظ و از فحش و دشنام و بیان زشتیها خودداری می‌نماید .
آیه 149
متن آیه :
إِن تُبْدُواْ خَیْراً أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُواْ عَن سُوَءٍ فَإِنَّ اللّهَ کَانَ عَفُوّاً قَدِیراً
ترجمه :
اگر ( کردار و گفتار ) نیک را آشکار یا پنهان سازید ( مُجاز خواهید بود ) و یا اگر از ( کردار و گفتار ) بد چشم‌پوشی کنید ( و دهن خویش را به دشنام نیالائید و گذشت نمائید ، کار خداپسندانه‌ای نموده‌اید و همچون ذات باری ، عفو پیشه کرده‌اید ) چرا که خداوند بسیار باگذشت و بس توانا است .
توضیحات :
« إِن تُبْدُوا » : اگر آشکار سازید . « عَفُوّاً قَدِیراً » : بسیار عفوکننده و بسیار توانا . یعنی عفو خدا از روی ضعف نیست ، بلکه در کمال قدرت می‌بخشد . شما نیز با وجود قدرتِ بر انتقام گذشت نمائید .
آیه 150
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ یَکْفُرُونَ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَیُرِیدُونَ أَن یُفَرِّقُواْ بَیْنَ اللّهِ وَرُسُلِهِ وَیقُولُونَ نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ وَنَکْفُرُ بِبَعْضٍ وَیُرِیدُونَ أَن یَتَّخِذُواْ بَیْنَ ذَلِکَ سَبِیلاً
ترجمه :
کسانی که به خدا و پیغمبرانش ایمان ندارند و می‌خواهند میان خدا و پیغمبرانش جدائی بیندازند ( و بگویند که به خدا ایمان داریم ، ولی به پیغمبران ایمان نداریم ) و می‌گویند که به برخی از پیغمبران ایمان داریم و به برخی دیگر ایمان نداریم ، و می‌خواهند میان آن ( کفر و ایمان ) راهی برگزینند ( ولی میان کفر و ایمان فاصله‌ای نیست و دو راه بیش وجود ندارد : راه کفر و راه دین ) .
توضیحات :
« أَن یُفَرِّقُوا بَیْنَ اللهِ وَ رُسُلِهِ » : می‌خواهند میان ایمان‌آوردن به خدا و ایمان آوردن به پیغمبرانش قائل به تفرقه و جدائی باشند .
آیه 151
متن آیه :
أُوْلَئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ حَقّاً وَأَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ عَذَاباً مُّهِیناً
ترجمه :
آنان جملگی بیگمان کافرند ، و ما برای کافران عذاب خوارکننده‌ای فراهم آورده‌ایم .
توضیحات :
« حَقّاً » : یقیناً . بیگمان . « مُهِیناً » : خوارکننده . توهین‌آمیز .
آیه 152
متن آیه :
وَالَّذِینَ آمَنُواْ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَلَمْ یُفَرِّقُواْ بَیْنَ أَحَدٍ مِّنْهُمْ أُوْلَئِکَ سَوْفَ یُؤْتِیهِمْ أُجُورَهُمْ وَکَانَ اللّهُ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
و امّا کسانی که به خدا و پیغمبرانش ایمان دارند و میان هیچ یک از آنان ( در این که از سوی خدا برگزیده شده‌اند ) فرقی نمی‌گذارند ( و هیچ کدام را تکذیب نمی‌نمایند ) ، بدانان پاداش و مزدشان را خواهیم داد ، و خداوند بسیار آمرزنده و بسیار مهربان است ( و لغزشها و اشتباهاتی هم اگر داشته باشند ، مورد عفو قرار می‌دهد ) .
توضیحات :
« وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا . . . » : چنین مؤمنانی پیروان محمّدند که به همه پیغمبران از آدم تا خاتم ایمان دارند .
آیه 153
متن آیه :
یَسْأَلُکَ أَهْلُ الْکِتَابِ أَن تُنَزِّلَ عَلَیْهِمْ کِتَاباً مِّنَ السَّمَاءِ فَقَدْ سَأَلُواْ مُوسَى أَکْبَرَ مِن ذَلِکَ فَقَالُواْ أَرِنَا اللّهِ جَهْرَةً فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ ثُمَّ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ مِن بَعْدِ مَا جَاءتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ فَعَفَوْنَا عَن ذَلِکَ وَآتَیْنَا مُوسَى سُلْطَاناً مُّبِیناً
ترجمه :
اهل کتاب از تو می‌خواهند که ( اگر پیغمبری ، یکجا ) کتابی را از آسمان بر آنان نازل کنی . ( البتّه این درخواست ، استهزاء و بهانه‌ای بیش نیست ) چرا که از موسی چیز بزرگتر از این را خواستند و گفتند : خدا را آشکارا به ما نشان بده . به خاطر این ستم ، صاعقه ایشان را فرا گرفت ( و نابودشان کرد . گناه بدتر و رسواکننده‌تر آنان این است که ) پس از آن همه دلائل روشنی ( چون : تبدیل عصا به اژدها ، و ید بیضا ، و شکافتن دریا ) که برای آنان آمد ( و خود شاهد نمودن معجزات موسی به فرعون و فرعونیها بودند ) گوساله ( سامری ) را ( به خدائی ) گرفتند ! ولی ما از این ( گوساله‌پرستی پس از توبه ایشان ) درگذشتیم و به موسی حجّت روشنی دادیم ( که با آن بتواند آنان را هدایت کند ) .
توضیحات :
« جَهْرَةً » : آشکارا . حال ضمیر ( نا ) و به معنی ( مُجَاهِرِینَ مُعَایِنِینَ ) است ، یا حال ( اللهَ ) است . می‌تواند صفت مصدر محذوف ( رُؤْیَة ) هم باشد . « ثُمَّ » : سپس . در اینجا مراد ترتیب زمانی نیست . بلکه پیشرفت در مراتب گناهان است . چرا که گوساله‌پرستی پیش از درخواست رؤیت خدا است ( نگا : بقره / 51 - 55 ، و طه / 85 - 97 ) . « سُلْطَاناً » : حجّت و برهان . مراد معجزاتی است که خدا بدو عطاء فرموده بود . سلطه و قدرت .
آیه 154
متن آیه :
وَرَفَعْنَا فَوْقَهُمُ الطُّورَ بِمِیثَاقِهِمْ وَقُلْنَا لَهُمُ ادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّداً وَقُلْنَا لَهُمْ لاَ تَعْدُواْ فِی السَّبْتِ وَأَخَذْنَا مِنْهُم مِّیثَاقاً غَلِیظاً
ترجمه :
و برای گرفتن پیمان از ایشان ، کوه طور را بالای سرشان ( همچون سایه‌بانی ) نگاه داشتیم ( و از آنان پیمان گرفتیم که به دستورات تورات عمل کنند ، و آنان هم پذیرفتند ) و بدیشان گفتیم : سجده‌کنان وارد درِ ( بیت‌المقدّس ، اریحاء ، ایلیاء ، و . . . ) شوید . و بدیشان گفتیم : در روز شنبه ( به شکار ماهی نپردازید و از انجام فرمان ) سرپیچی نکنید . و ( در برابر همه اینها ) از آنان پیمان مؤکّدی گرفتیم .
توضیحات :
« بِمِیثَاقِهِمْ » : به خاطر اخذ پیمان از ایشان ( نگا : بقره / 63 ، و اعراف / 171 ) . « سُجَّداً » : سجده‌کنان . با خضوع و خشوع . « لا تَعْدُوا » : تجاوز نکنید . از حدود مقرّرات در نگذرید . « غَلِیظاً » : مؤکّد . استوار . بزرگ .
آیه 155
متن آیه :
فَبِمَا نَقْضِهِم مِّیثَاقَهُمْ وَکُفْرِهِم بَآیَاتِ اللّهِ وَقَتْلِهِمُ الأَنْبِیَاءَ بِغَیْرِ حَقًّ وَقَوْلِهِمْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَلْ طَبَعَ اللّهُ عَلَیْهَا بِکُفْرِهِمْ فَلاَ یُؤْمِنُونَ إِلاَّ قَلِیلاً
ترجمه :
( خداوند بر آنان خشم گرفت ) به خاطر این که پیمانشان را شکستند و به آیات خدا کفر ورزیدند و پیغمبران را به ناحق کشتند و ( بر گمراهی خود پافشاری کردند و از روی استهزاء ) گفتند که : دلهایمان در غلاف ( و پرده‌هائی ) است ( که پند و اندرز کسی بدان راه ندارد . نه چنین است ) بلکه خداوند به سبب کفرشان ( انگار ) بر دلهایشان مهر زده است و این است که جز گروه اندکی ( از ایشان ) ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« فَبِما نَقْضِهِم مِّیثَاقَهُمْ » : به سبب شکستن پیمان خود . عامل جار و مجرور ( غَضِبَ اللهُ عَلَیْهِمْ ) یا ( لَعَنَّاهُمْ ) محذوف است و آنچه در میانه این آیه تا آیه 162 آمده است حکم جمله معترضه را دارد . واژه ( ما ) حرف زائد و برای تأکید است ، و ( میثاق ) مفعولٌ‌به است . « غُلْفٌ » : جمع أَغْلَف ، به معنی : در غلاف است ، یا جمع غِلاف است ، در این صورت معنی عبارت چنین می‌شود : دلهایمان غلاف یعنی اوعیه دانش است و گنجایش سخنان شما را ندارد . « طَبَعَ » : مهر زده است . مراد این که کفر و ضلال ایشان مایه محرومیّت از هدایت خدا شده است ( نگا : بقره / 7 ، و منافقون / 3 ) .
آیه 156
متن آیه :
وَبِکُفْرِهِمْ وَقَوْلِهِمْ عَلَى مَرْیَمَ بُهْتَاناً عَظِیماً
ترجمه :
و ( خداوند بر آنان خشم گرفت ) به سبب کفر ورزیدنشان ، و افترای بزرگی که بر مریم بستند .
توضیحات :
« بُهْتَاناً » : افتراء . دروغ بزرگی که عقلها را مبهوت و حیران می‌سازد .
آیه 157
متن آیه :
وَقَوْلِهِمْ إِنَّا قَتَلْنَا الْمَسِیحَ عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ رَسُولَ اللّهِ وَمَا قَتَلُوهُ وَمَا صَلَبُوهُ وَلَکِن شُبِّهَ لَهُمْ وَإِنَّ الَّذِینَ اخْتَلَفُواْ فِیهِ لَفِی شَکٍّ مِّنْهُ مَا لَهُم بِهِ مِنْ عِلْمٍ إِلاَّ اتِّبَاعَ الظَّنِّ وَمَا قَتَلُوهُ یَقِیناً
ترجمه :
و ( خداوند بر آنان خشم گرفت به سبب این که از روی استهزاء و سخریّه ) می‌گفتند که : ما عیسی پسر مریم ، پیغمبر خدا را کشتیم ! در حالی که نه او را کشتند و نه به دار آویختند ، ولیکن کار بر آنان مشتبه شد و ( متردّد گردیدند که آیا عیسی یا دیگری را کشته‌اند و در این‌باره با همدیگر اختلاف نظر پیدا کردند و ) کسانی که درباره او اختلاف پیدا کردند ( جملگی ) راجع بدو در شکّ و گمانند و آگاهی بدان ندارند و تنها به گمان سخن می‌گویند و ( باید بدانند که ) یقیناً او را نکشته‌اند ( و قطعاً مقتول کس دیگری بوده است ) .
توضیحات :
« عِیسَی ابْنَ مَرْیَمَ ، رَسُولَ اللهِ » : این سخن می‌تواند گفتار کافران یهود و از روی استهزاء و سخریّه باشد . یعنی کسی را کشتیم که او خود را عیسی پسر مریم و فرستاده خدا می‌دانست ؛ یا شما چنین می‌گوئید ( نگا : شعراء / 27 ) و می‌تواند گفتار خدا بوده و بیانگر گناه بزرگ آنان باشد . « مَا صَلَبُوهُ » : او را به دار نزده‌اند . « لَفِی شَکٍّ مِّنْهُ » : درباره این که کشته ، عیسی یا دیگری بوده است ، دچار شکّ و گمانند . « إِتِّبَاعَ » : پیروی کردن . مستثنای منقطع است . « یَقِیناً » : قطعاً . حال ضمیر ( و ) یا ( ه ) در ( مَا قَتَلُوهُ ) است .
آیه 158
متن آیه :
بَل رَّفَعَهُ اللّهُ إِلَیْهِ وَکَانَ اللّهُ عَزِیزاً حَکِیماً
ترجمه :
بلکه خداوند او را ( از دست آنان رهاند و پس از گذشت روزگاری که خود می‌داند ، وی را میراند و ) در پیش خود به مرتبه والائی رساند . و خداوند چیره ( است و بر هر کاری توانا است ، و ) حکیم است ( و هر چیزی را برابر حکمتی انجام می‌دهد ، و سنجیده عمل می‌کند ) .
توضیحات :
« رَفَعَهُ » : او را رفعت و عزّت بخشید ( نگا : آل‌عمران / 55 ، مائده / 117 ، مریم / 57 ) .
آیه 159
متن آیه :
وَإِن مِّنْ أَهْلِ الْکِتَابِ إِلاَّ لَیُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکُونُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً
ترجمه :
و کسی از اهل کتاب نیست مگر این که پیش از مرگ خود ( در آن دم که در آستانه مرگ قرار می‌گیرد و ارتباط او با این جهان ضعیف و با جهان بعد از مرگ قوی می‌گردد و پرده‌ها تا اندازه‌ای از برابر چشمش کنار می‌رود و بسیاری از حقائق را می‌بیند ) به عیسی ایمان می‌آورد ( امّا دیگر چه سود ، فرصت از دست رفته است و ایمان و توبه ناپذیرفته است ) و روز رستاخیز گواه بر آنان خواهد بود ( و شهادت می‌دهد که او تنها بنده و فرستاده خدا بوده است و رسالت آسمانی را رسانده است ) .
توضیحات :
« إِنْ » : نیست . « بِهِ » : بدو ، یعنی به عیسی . « قَبْلَ مَوْتِهِ » : پیش از مرگ خود ، یعنی یکایک اهل کتاب که مانند هرکس دیگری در این وقت توبه ایشان پذیرفتنی نیست ( نگا : یونس / 90 ، و غافر / 84 و 85 ) . علّت عدم پذیرش ایمان در آستانه مرگ این است که چنین ایمانی اضطراری است ؛ نه اختیاری ( نگا : انعام / 158 ) . « شَهِیداً » : گواه ( نگا : مائده / 116 - 119 ) .
آیه 160
متن آیه :
فَبِظُلْمٍ مِّنَ الَّذِینَ هَادُواْ حَرَّمْنَا عَلَیْهِمْ طَیِّبَاتٍ أُحِلَّتْ لَهُمْ وَبِصَدِّهِمْ عَن سَبِیلِ اللّهِ کَثِیراً
ترجمه :
به خاطر جور و ستمی که از یهودیان سر زد و ( به خصوص ) به سبب این که بسی از راه خدا ( مردمان را ) بازداشتند ، ( برای تنبیه ایشان ، قسمتی از ) چیزهای پاکیزه را که بر آنان حلال بود ، حرام کردیم .
توضیحات :
« هَادُوا » : آئین یهودیّت را پذیرفتند . « صَدِّ » : بازداشتن . جلوگیری کردن . « کَثِیراً » : صفت مصدر محذوفی است و تقدیر چنین است : صَدّاً کَثِیراً .
آیه 161
متن آیه :
وَأَخْذِهِمُ الرِّبَا وَقَدْ نُهُواْ عَنْهُ وَأَکْلِهِمْ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَأَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ مِنْهُمْ عَذَاباً أَلِیماً
ترجمه :
و ( همچنین بر آنان برخی از چیزهای پاکیزه و حلال را حرام کردیم ) به خاطر دریافت ربا ( و رباخواری ) ، در حالی که ( بر زبان پیغمبران ) از آن نهی شده بودند ، و به سبب خوردن مال مردم به ناحق ، و ما برای کافران ایشان عذاب دردناکی را آماده کرده‌ایم .
توضیحات :
« الرِّبَوا » : ربا . رباخواری . رسم‌الخطّ قرآنی این واژه را با واو و الف ضبط کرده است .
آیه 162
متن آیه :
لَّکِنِ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیکَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَالْمُقِیمِینَ الصَّلاَةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ أُوْلَئِکَ سَنُؤْتِیهِمْ أَجْراً عَظِیماً
ترجمه :
و امّا راسخان در علم از میان ایشان ، و مؤمنان ( امّت محمّدی ) که ایمان دارند بدانچه بر تو و بدانچه ( بر پیغمبران ) پیش از تو نازل شده است ، و به ویژه آنان که نماز را چنان که باید می‌خوانند ، و کسانی که زکات مال به در می‌کنند ، و افرادی که به خدا و روز قیامت ایمان دارند ، به همه اینان پاداش بزرگی را خواهیم داد .
توضیحات :
« لکِنْ » : امّا . ولی . این واژه برای استدراک مابعد خود از ( اَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ ) به کار رفته است . « الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ » : ثابت‌قدمان در دانش . فرزانگان آشنا به علوم دینی . « الْمُقِیمِینَ الصَّلوةَ » : نمازگزارانی که چنان که باید نماز را به جای می‌آورند . منصوب به اختصاص است ، و تقدیر چنین است : أَخُصُّ الْمُقِیمِینَ الصَّلاةَ بِالذِّکْرِ أَوْ بِالْمَدْحِ . « الْمُؤْتُونَ » : دهندگان . از مصدر إیتاء .
آیه 163
متن آیه :
إِنَّا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ کَمَا أَوْحَیْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِیِّینَ مِن بَعْدِهِ وَأَوْحَیْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ وَالأَسْبَاطِ وَعِیسَى وَأَیُّوبَ وَیُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَیْمَانَ وَآتَیْنَا دَاوُودَ زَبُوراً
ترجمه :
ما به تو ( ای پیغمبر ، قرآن و شریعت را ) وحی کردیم ، همان گونه که پیش از تو به نوح و پیغمبران بعد از او وحی کردیم ، و ( همان گونه که ) به ابراهیم ، اسحاق ، یعقوب ، نوادگان ( او که برخی از آنان پیغمبران خدا بودند ) ، عیسی ، ایّوب ، یونس ، هارون ، و سلیمان وحی کردیم ، و به داود زبور دادیم .
توضیحات :
« الأسْبَاطِ » : جمع سِبْط ، نوادگان . مراد نوادگان دوازده‌گانه یعقوب است ( نگا : اعراف / 160 ) . بعضیها معتقدند که همه آنان پیغمبر بوده‌اند ، ولی برخی از ایشان پیغمبر بوده‌اند ( نگا : مائده / 12 ) .
آیه 164
متن آیه :
وَرُسُلاً قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَیْکَ مِن قَبْلُ وَرُسُلاً لَّمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیْکَ وَکَلَّمَ اللّهُ مُوسَى تَکْلِیماً
ترجمه :
و ما پیغمبران زیادی را روانه کرده‌ایم که سرگذشت آنان را قبلاً برای تو بیان کرده‌ایم ، و پیغمبران ( دیگر ) زیادی را ( به میان مردم روانه کرده‌ایم ) که سرگذشت آنان را برای تو بیان نکرده‌ایم . ( و شیوه وحی به موسی این بود که ) خداوند حقیقةً ( از پشت حجاب بدون واسطه ) با موسی سخن گفت .
توضیحات :
« رُسُلاً » : پیغمبران . مفعول فعل محذوفی چون ( أَرْسَلْنَا ) است . « تَکْلِیماً » : حرف زدن . مفعول مطلق و برای تأکید است .
آیه 165
متن آیه :
رُّسُلاً مُّبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ لِئَلاَّ یَکُونَ لِلنَّاسِ عَلَى اللّهِ حُجَّةٌ بَعْدَ الرُّسُلِ وَکَانَ اللّهُ عَزِیزاً حَکِیماً
ترجمه :
ما پیغمبران را فرستادیم تا ( مؤمنان را به ثواب ) مژده‌رسان ، و ( کافران را به عقاب ) بیم‌دهنده باشند ، و بعد از آمدن پیغمبران حجّت و دلیلی بر خدا برای مردمان باقی نماند ( و نگویند که اگر پیغمبری به سوی ما می‌فرستادی ، ایمان می‌آوردیم و راه طاعت و عبادت در پیش می‌گرفتیم ) . و خدا چیره حکیم است ( و کارهایش از روی قدرت و حکمت انجام می‌پذیرد ) .
توضیحات :
« رُسُلاً » : بدل از ( رُسُلاً ) در آیه پیشین است . « بَعْدَ الرُّسُلِ » : پس از آمدن پیغمبران .
آیه 166
متن آیه :
لَّکِنِ اللّهُ یَشْهَدُ بِمَا أَنزَلَ إِلَیْکَ أَنزَلَهُ بِعِلْمِهِ وَالْمَلآئِکَةُ یَشْهَدُونَ وَکَفَى بِاللّهِ شَهِیداً
ترجمه :
( هر چند که کافران نبوّت تو را انکار می‌کنند ) لیکن خداوند بر آنچه ( از قرآن ) بر تو نازل شده است گواهی می‌دهد . این خدا است که آن را به ( مقتضای ) دانش ( خاصّ ) خویش نازل کرده است . و فرشتگان ( نیز بدان ) گواهی می‌دهند و ( صحّت نبوّت تو را تصدیق می‌کنند . گرچه ) کافی است که خدا گواه باشد .
توضیحات :
« لکِنْ » : امّا . ولی . استدراک از مفهوم ماقبل است . « بِعِلْمِهِ » : برابر دانش خاصّ خود ، قرآن را نازل کرده است و او می‌داند که تو شایستگی دریافت آن را داری ، و در آن مصلحت بندگان را مراعات نموده است ، و پیوسته در حفظ آن هم می‌کوشد .
آیه 167
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَصَدُّواْ عَن سَبِیلِ اللّهِ قَدْ ضَلُّواْ ضَلاَلاً بَعِیداً
ترجمه :
بیگمان کسانی که راه کفر را در پیش گرفته‌اند و ( دیگران را با تهدید یا تبلیغ ) از راه خدا بازداشته‌اند ( و مانع دخول مردم به دین خدا شده‌اند ، فرسنگها از حق دور گشته‌اند و ) بسیار گمراه شده‌اند .
توضیحات :
« صَدُّوا » : باز داشته‌اند . مانع شده‌اند . « ضَلالاً بَعِیداً » : گمراهی دور و دراز . سرگشتگی فراوان .
آیه 168
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَظَلَمُواْ لَمْ یَکُنِ اللّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلاَ لِیَهْدِیَهُمْ طَرِیقاً
ترجمه :
بیگمان کسانی که راه کفر را در پیش گرفته‌اند و ستم ورزیده‌اند ، ( مادام که بر کفر ماندگار باشند ) خداوند ایشان را نمی‌بخشد و آنان را به راهی ( که راه نجات و بهشت باشد ) هدایت نخواهد کرد .
توضیحات :
« کَفَرُوا وَ ظَلَمُوا » : کفر و معاصی را یکجا جمع کرده‌اند . بر اثر کفر ، خویشتن را از سعادت محروم ، و دیگران را از حق به دور نموده‌اند ، و منکر رسالت پیغمبر شده‌اند ، لذا بر خود و مردم و پیغمبر ستم کرده‌اند .
آیه 169
متن آیه :
إِلاَّ طَرِیقَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً وَکَانَ ذَلِکَ عَلَى اللّهِ یَسِیراً
ترجمه :
( آنان را به راهی هدایت نخواهد کرد ) مگر راه دوزخ ! که در آنجا برای همیشه جاودانه می‌مانند ، و این کار برای خدا آسان است ( که ایشان را به راه دوزخ رهنمون کند و جاودانه در آنجا نگاه دارد ) .
توضیحات :
« یَسِیراً » : آسان . ساده .
آیه 170
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءکُمُ الرَّسُولُ بِالْحَقِّ مِن رَّبِّکُمْ فَآمِنُواْ خَیْراً لَّکُمْ وَإِن تَکْفُرُواْ فَإِنَّ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَکَانَ اللّهُ عَلِیماً حَکِیماً
ترجمه :
ای مردم ! پیغمبر ( محمّد نام ) از جانب خدا به سویتان آمده است و دین حق را برایتان آورده است ، پس ایمان بیاورید ( و فرصت را غنیمت شمرید ، که این کار ) به سود شما است . و اگر کافر شوید ( و جز راه کفر نروید ، بدانید که زیانی به خدا نمی‌رسانید ) . چرا که آنچه در آسمانها و زمین است متعلّق به خدا است . و خدا آگاه ( از آفریدگان خود و ) حکیم ( در کار خویش ) است .
توضیحات :
« قَدْ جَآءَکُم بِالْحَقِّ » : حقیقةً به پیش شما آمده است . با برنامه حق که قرآن است به سوی شما آمده است . با دین حق که اسلام است به نزد شما آمده است .
آیه 171
متن آیه :
یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِی دِینِکُمْ وَلاَ تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقِّ إِنَّمَا الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ رَسُولُ اللّهِ وَکَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْیَمَ وَرُوحٌ مِّنْهُ فَآمِنُواْ بِاللّهِ وَرُسُلِهِ وَلاَ تَقُولُواْ ثَلاَثَةٌ انتَهُواْ خَیْراً لَّکُمْ إِنَّمَا اللّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ سُبْحَانَهُ أَن یَکُونَ لَهُ وَلَدٌ لَّهُ مَا فِی السَّمَاوَات وَمَا فِی الأَرْضِ وَکَفَى بِاللّهِ وَکِیلاً
ترجمه :
ای اهل کتاب ! در دین خود غلوّ مکنید ( و درباره عیسی راه افراط و تفریط نپوئید ) و درباره خدا جز حق مگوئید ( و او را به اوصاف ناشایستی همچون حلول و اتّحاد و اتّخاذ همسر و انتخاب فرزند ، نستائید ) . بیگمان عیسی مسیح پسر مریم ، فرستاده خدا است ( و او یکی از پیغمبران است ، و پسر خدا نیست آن گونه که شما می‌پندارید ) و او واژه خدا ( یعنی پدیده فرمانِ : کُنْ ) است که خدا آن را به مریم رساند ( و بدین وسیله عیسی را در شکم مریم پروراند ) و او دارای روحی است ( که ) از سوی خدا ( به کالبدش دمیده شده است ) پس به خدا و پیغمبرانش ایمان بیاورید ( و الوهیّت را خاصّ خدا بدانید و هیچ یک از انبیاء را در الوهیّت انباز خدا نسازید ) و مگوئید که ( خدا ) سه تا است ( بلکه خدا یکتا است و جز الله خدای دیگری وجود ندارد . از این سخن پوچ ) دست بردارید که به سود شما است . خدا یکی بیش نیست که الله است و حاشا که فرزندی داشته باشد . ( چگونه به انباز و زن و فرزند نیازی خواهد داشت ) و حال آن که از آن او است آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است ، و کافی است ( که تنها ) خدا مدبّر ( مخلوقات خود ) باشد .
توضیحات :
« کَلِمَتُهُ » : آفریده خدا ، که خداوند او را با واژه ( کُنْ ) و همانند آن پدید می‌آورد . جمع ( کلمه ) ، کلمات است که به معنی مخلوقات است ( نگا : کهف / 109 و لقمان / 27 ) . در این آیه مراد عیسی - علیه‌السلام - است ( نگا : آل‌عمران / 39 و 45 ) و اطلاق سبب بر مسبّب شده است . امام محمّدغزالی می‌فرماید : برای پیدایش هر فرزندی دو سبب قریب و بعید لازم است . یکی منی و دومی فرمان ( کُنْ ) . چون سبب نخستین در حق عیسی - علیه‌السلام - منتفی است ، خداوند او را به سبب دوم اضافه فرموده است . « رُوحٌ » : موجود ناشناخته‌ای که قوام حیات تن بدان است ( نگا : اسراء / 85 ، حجر / 29 ، ص / 72 ، سجده / 9 . . . ) . « رُوحٌ مِّنْهُ » : روحی که آفریده او است ( نگا : سجده / 9 ، حجر / 29 ، ص / 72 ، تحریم / 12 ) . « مِنْهُ » : از آن او . ساخته او . واژه ( مِنْ ) در اینجا حرف ابتدائیّه است ؛ نه تبعیض ( نگا : جاثیه / 13 ، و سوره‌های حجر ، ص ، سجده ، و تحریم ، آیات مذکور در فوق ) . « ثَلاثَة » : خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : ءَالِهَتُنَا ثَلاثَة . . . « وَکِیلاً » : حافظ . نگهبان ( نگا : نساء / 81 ، اسراء / 2 ، فرقان / 43 ، احزاب / 48 ، مزّمّل / 9 ) .
آیه 172
متن آیه :
لَّن یَسْتَنکِفَ الْمَسِیحُ أَن یَکُونَ عَبْداً لِّلّهِ وَلاَ الْمَلآئِکَةُ الْمُقَرَّبُونَ وَمَن یَسْتَنکِفْ عَنْ عِبَادَتِهِ وَیَسْتَکْبِرْ فَسَیَحْشُرُهُمْ إِلَیهِ جَمِیعاً
ترجمه :
هرگز مسیح ابائی از این ندارد که بنده‌ای ( از بندگان متواضع ) برای خدا باشد ، و فرشتگان مقرّب نیز ( از بندگی او سر باز نمی‌زنند ) . و کسی که از عبادت خدا سر باز زند و خویشتن را بزرگتر از آن شمرد ( که به عبادت او پردازد ، او را به عذاب سختی گرفتار می‌سازد ، بدان گاه ) که همگان را در پیشگاه خود گرد می‌آورد .
توضیحات :
« لَن یَسْتَنکِفَ » : هرگز سر باز نمی‌زند و خودداری نمی‌کند . « الْمُقَرَّبُونَ » : مراد خواصّ فرشتگان است . از قبیل : جبرائیل و میکائیل .
آیه 173
متن آیه :
فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَیَزیدُهُم مِّن فَضْلِهِ وَأَمَّا الَّذِینَ اسْتَنکَفُواْ وَاسْتَکْبَرُواْ فَیُعَذِّبُهُمْ عَذَاباً أَلُیماً وَلاَ یَجِدُونَ لَهُم مِّن دُونِ اللّهِ وَلِیّاً وَلاَ نَصِیراً
ترجمه :
و امّا کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته انجام دهند ، خداوند پاداش ایشان را به تمام و کمال خواهد داد و از فضل خود بر پاداش آنان خواهد افزود . و امّا کسانی که سر باز زنند و بزرگی ورزند ، خداوند آنان را مجازات دردناکی خواهد کرد ، و بجز خدا سرپرست و یاوری نخواهند یافت .
توضیحات :
« فَیُوَفِّیهِمْ » : پاداش آنان را به طور کامل خواهد داد . « وَلِیّاً » : سرپرست . « نصِیراً » : یاور .
آیه 174
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءکُم بُرْهَانٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَأَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ نُوراً مُّبِیناً
ترجمه :
ای مردم ! از سوی پروردگارتان حجّتی به نزدتان آمده است ( که محمّد است و او با سیرت عملی و دعوت تشریعی خود ، حقیقت ایمان را برایتان روشن می‌سازد ، و مؤیّد به معجزات الهی است ) و به سویتان نور آشکاری فرستاده‌ایم ( که قرآن است و همچون نور با پرتو خود راه را روشن و به سوی نجات رهنمودتان می‌سازد ) .
توضیحات :
« بُرْهَانٌ » : حجّت آشکار . مراد پیغمبر اسلام است ، چرا که معجزات و نشانه‌های روشنی با خود داشت که دالّ بر این بود که فرستاده خدا است . « نُور » : مراد قرآن است ، چرا که در امر هدایت به نور می‌ماند . « مُبِیناً » : روشن . روشنگر . یادآوری : « برهان و نور » می‌توانند هر دو به معنی ( قرآن ) باشد ، چرا که قرآن قوی‌ترین دلیل بر صدق پیغمبر بوده ، و نوری است که روشنی با خود دارد و روشنگر غیرخود می‌باشد .
آیه 175
متن آیه :
فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُواْ بِاللّهِ وَاعْتَصَمُواْ بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فِی رَحْمَةٍ مِّنْهُ وَفَضْلٍ وَیَهْدِیهِمْ إِلَیْهِ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً
ترجمه :
کسانی که به خدا ایمان بیاورند و بدان ( کتاب او ، یعنی قرآن ) چنگ زنند ، ایشان را به رحمت و فضل عظیم ( خود که بهشت است ) وارد خواهد ساخت ، و در راه راستی به سوی خود رهنمودشان خواهد کرد .
توضیحات :
« إِعْتَصَمُوا بِهِ » : چنگ زدند به قرآن . متوسّل شدند به خدا . « صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً » : راه راست که مراد دین اسلام است . ( صِرَاطاً ) مفعول دوم ( یَهْدِیهمْ ) است .
آیه 176
متن آیه :
یَسْتَفْتُونَکَ قُلِ اللّهُ یُفْتِیکُمْ فِی الْکَلاَلَةِ إِنِ امْرُؤٌ هَلَکَ لَیْسَ لَهُ وَلَدٌ وَلَهُ أُخْتٌ فَلَهَا نِصْفُ مَا تَرَکَ وَهُوَ یَرِثُهَا إِن لَّمْ یَکُن لَّهَا وَلَدٌ فَإِن کَانَتَا اثْنَتَیْنِ فَلَهُمَا الثُّلُثَانِ مِمَّا تَرَکَ وَإِن کَانُواْ إِخْوَةً رِّجَالاً وَنِسَاء فَلِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَیَیْنِ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ أَن تَضِلُّواْ وَاللّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! درباره نحوه میراث کسی که مرده است و فرزندی و پدری از خود به جای نگذاشته است ) از تو می‌پرسند . بگو : خداوند در ( این‌باره که مشهور است به ) کلاله ، برایتان حکم صادر می‌کند . اگر مردی مُرد و فرزندی نداشت و دارای خواهری بود ( پدری و مادری ، یا پدری ) ، نصف ترکه از آن او است . ( و اگر خواهری بمیرد و ) فرزندی نداشته باشد ، برادر ( پدری و مادری ، یا پدری ) همه ترکه را به ارث می‌برد . و اگر دو خواهر ( یا بیشتر ، از متوفّی ) باقی بماند ، دو سوم اموال را به ارث می‌برند ، و اگر برادران و خواهران با هم باشند ، هر مردی به اندازه سهم دو زن ارث می‌برد . خداوند ( احکام و مقرّرات را ) برایتان روشن می‌سازد تا گمراه نشوید ( و از جمله در تقسیم ارث راه خطا نروید ) و خداوند آگاه از هر چیزی است ( و اعمال و افعال و منافع و مصالح بندگان از دید او پنهان نیست ) .
توضیحات :
« یَسْتَفْتُونَکَ » : از تو فتوا می‌طلبند . « یُفْتِیکُمْ » : برایتان فتوا می‌دهد و حکم صادر می‌کند . « الْکَلالَةِ » : کسی که فرزندی و پدری نداشته باشد ، و هنگامی که بمیرد افرادی چون برادران و خواهران ، از او ارث ببرند . وارثانی جز فرزند و پدر . « حَظِّ » : سهم . قسمت .
تفسیر سوره المائده برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره مائدة
سوره مائدة آیه 1
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ أُحِلَّتْ لَکُم بَهِیمَةُ الأَنْعَامِ إِلاَّ مَا یُتْلَى عَلَیْکُمْ غَیْرَ مُحِلِّی الصَّیْدِ وَأَنتُمْ حُرُمٌ إِنَّ اللّهَ یَحْکُمُ مَا یُرِیدُ
ترجمه :
ای مؤمنان ! به پیمانها و قراردادها وفا کنید ( اعمّ از عقدها و عهدهای مشروع انسان با انسان ، یا انسان با خدا . بعد از ذبح ، خوردن گوشتِ ) چهارپایان برای شما حلال است مگر آنهائی که ( در این سوره مستثنی می‌گردد ) و بر شما خوانده می‌شود . هنگامی که در حالت احرام هستید ( یا این که در سرزمین حرم بسر می‌برید ) شکار ( بَرّی ) را حلال ندانید . خداوند هرچه بخواهد ( و مصلحت بداند ) حکم می‌کند .
توضیحات :
« أَوْفُوا » : وفا کنید . « بَهِیمَةِ الأنْعَامِ » : چهارپایان . جنین چهارپایان . بَهیمَة به معنی گنگ و أَنْعام به معنی بز و گوسفند و شتر و گاو است . بنابه معنی نخستین ، اضافه بهیمه به انعام ، اضافه بیانیّه ، و بنا به معنی دوم اضافه لامیّه است . « غَیْرَ » : حال است . « مُحِلِّی » : در اصل مُحِلِّینَ ، به معنی حلال‌کنندگان است که نون آن در حالت اضافه حذف شده است . « الصَّیْدِ » : شکار . می‌تواند به معنی اسم مفعول یا مصدر باشد . « حُرُمٌ » : جمع حَرام به معنی مُحْرِم است ، یعنی احرام‌بستگان . کسانی که در سرزمین حرم هستند ( نگا : مائده / 95 و 96 ) . « یَحْکُمُ » : حکم می‌کند . این واژه متضمّن ( یَفْعَلُ ) است ، به معنی : انجام می‌دهد .
سوره مائدة آیه 2
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْیَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَاناً وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبرِّ وَالتَّقْوَى وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَى الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
ای مؤمنان ! ( حرمت‌شکنی ) شعائر ( دین ) خدا را برای خود حلال ندانید ( بدین صورت که هرگونه که بخواهید بدان دست ببرید و در آن تصرّف کنید ) و نه ماه حرام را ( بدین معنی که در آن بجنگید ) ، و نه قربانیهای بی‌نشان و نه قربانیهای نشانداری را ( که به بیت‌الله هدیّه می‌گردند ، بدین گونه که متعرّض چنین حیواناتی یا صاحبان آنها بشوید ) و نه کسانی را که آهنگِ آمدن به خانه خدا را دارند و به دنبال لطف و خوشنودی خدایند ( بدین معنی که آنان را از آمدن بدانجا بازدارید و یا این که با ایشان بجنگید ) . هر وقت که از احرام به در آمدید و از سرزمین حرم خارج شدید ، شکار کنید ( و شکار کردن برای شما بلامانع خواهد بود ) . دشمنیِ قومی که شما را از آمدن به مسجدالحرام باز داشتند ، شما را بر آن ندارد که تعدّی و تجاوز کنید . در راه نیکی و پرهیزگاری همدیگر را یاری و پشتیبانی نمائید ، و همدیگر را در راه تجاوز و ستمکاری یاری و پشتیبانی مکنید . از خدا بترسید . بیگمان خداوند دارای مجازات شدیدی است .
توضیحات :
« لا تُحِلُّوا » : حلال مکنید . مباح ندانید . « شَعَآئِرَ » : جمع شَعِیرَة ، علائم . مراد خود عبادات است که انجام آنها نشانه خوشنودی خدا از انجام‌دهندگان عبادات است ، و نشانه‌هائی هستند که بدانها راه هدایت از ضلالت باز شناخته می‌شود . از قبیل : مناسک حجّ و سائر فرائض و احکام شریعت . « الشَّهْرَ الْحَرَامَ » : ماه حرام . مراد هر چهار ماه حرام است ، یعنی : ذوالقعده ، ذوالحجّه ، محرّم ، رجب ( نگا : توبه / 36 ) . « الْهَدْیَ » : حیوانات بی‌نشانی که به بیت‌الله هدیّه می‌شود . « ءَآمِّینَ » : قصدکنندگان . روندگان . « لا یَجْرِمَنَّکُمْ » : شما را وادار نسازد . « شَنَئَانُ » : بغض . دشمنانگی . « الْعُدْوَانِ » : تعدّی و تجاوز . ظلم و ستم .
سوره مائدة آیه 3
متن آیه :
حُرِّمَتْ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِیرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّیَةُ وَالنَّطِیحَةُ وَمَا أَکَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَکَّیْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ ذَلِکُمْ فِسْقٌ الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن دِینِکُمْ فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِیناً فَمَنِ اضْطُرَّ فِی مَخْمَصَةٍ غَیْرَ مُتَجَانِفٍ لِّإِثْمٍ فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! ) بر شما حرام است ( خوردن گوشت ) مردار ، خون ( جاری ) ، گوشت خوک ، حیواناتی که به هنگام ذبح نام غیر خدا بر آنها برده شود و به نام دیگران سر بریده شود ، حیواناتی که خفه شده‌اند ، حیواناتی که با شکنجه و کتک کشته شده‌اند ، آنهائی که از بلندی پرت شده و مرده‌اند ، آنهائی که بر اثر شاخ‌زدن حیوانات دیگر مرده‌اند ، حیواناتی که درندگان از بدن آنها چیزی خورده و بدان سبب مرده‌اند ، مگر این که ( قبل از مرگ بدانها رسیده و ) آنها را سر بریده باشید ، حیواناتی که برای نزدیکی به بتان قربانی شده‌اند ، و بر شما حرام است که با چوبه‌های تیر به پیشگوئی پردازید و از غیب سخن گوئید ، همه اینها برای شما گناه بزرگ و خروج از فرمان یزدان است . از امروز کافران از ( نابودن کردن ) دین شما مأیوس گشته‌اند ( و می‌دانند این دین ماندگار و جاودانه است ) ، پس از آنان نترسید و از من بترسید . امروز ( احکام ) دین شما را برایتان کامل کردم و ( با عزّت بخشیدن به شما و استوار داشتن گامهایتان ) نعمت خود را بر شما تکمیل نمودم و اسلام را به عنوان آئین خداپسند برای شما برگزیدم . امّا کسی که در حال گرسنگی ناچار شود ( از محرّمات سابق چیزی بخورد تا هلاک نشود ) و متمایل به گناه نباشد ( و عمداً نخواهد چنین کند ، مانعی ندارد ) چرا که خداوند بخشنده مهربان است ( و از مضطرّ صرف نظر می‌کند و برای او مقدار نیاز را مباح می‌نماید ) .
توضیحات :
« مَآ أُهِلَّ لِغَیْرِ اللهِ بِهِ » : حیوانی که به هنگام ذبح نام جز خدا بر آن برده شود . یعنی به نام دیگران و به خاطر تقرّب بدانان سر بریده شود . ( أُهِلَّ ) از مصدر ( إهْلال ) به معنی بلندکردن صدا است به نام چیزی . مانند : لات ، عزّی ، یا به نام کسی . مانند : انبیاء و اولیاء ، به هنگام ذبح حیوان . « الْمُنْخَنِقَةُ » : خفه‌شده . « الْمَوْقُوذَةُ » : کتک‌خورده . « الْمَتَرَدِّیَةُ » : پرت‌شده . « ذَکَّیْتُمْ » : ذبح کردید . « النُّصُبِ » : جمع آن ( أَنصاب ) ، سنگهائی که در اطراف کعبه نصب کرده بودند و آنها را می‌پرستیدند و بر روی چنین سنگهائی یا در کنار آنها حیوانات خود را برای تقرّب بدانها سر می‌بریدند . « الأزْلام » : جمع زَلَم ، چوبه‌های تیر . عربها وقتی که می‌خواستند راهیِ سفری یا جنگی یا تجارتی شوند ، و یا کار مهمّی - از قبیل ازدواج - انجام دهند ، سه تیر برمی گرفتند و بر روی یکی : خدایم بدان فرمان داده است ، و بر روی دومی : خدایم از آن نهی کرده است ، می‌نوشتند ، و بر روی سومی چیزی نمی‌نوشتند ، آنها را بهم می‌زدند ، سپس اگر اوّلی به دستشان می‌رسید ، کار را انجام می‌دادند ، و اگر دومی بیرون می‌آمد ، کار را انجام نمی‌دادند ، و اگر سومی به دستشان می‌افتاد ، دوباره فال را از سر می‌گرفتند . امروزه به جای این چوبه‌ها ، از دانه‌های تسبیح ، مهره‌های نرد ، جام قهوه ، اوراق پاسور ، و چیزهای نامشروع دیگر استفاده می‌نمایند و فرمان قرآن را فراموش می‌کنند . « مَخْمَصَةٍ » : گرسنگی . « مُتَجَانِفٍ » : متمایل ، گراینده .
سوره مائدة آیه 4
متن آیه :
یَسْأَلُونَکَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُکَلِّبِینَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَکُمُ اللّهُ فَکُلُواْ مِمَّا أَمْسَکْنَ عَلَیْکُمْ وَاذْکُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَیْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِیعُ الْحِسَابِ
ترجمه :
از تو می‌پرسند که چه چیز ( از خوردنیها و نوشیدنیها ) بر آنان حلال شده است ؟ بگو : بر شما چیزهای پاکیزه حلال شده است ، و ( نیز شکاری که ) حیوانات شکاری صید می‌کنند و شما بدانها آموخته‌اید از آنچه خدا به شما آموخته است . از نخجیری که چنین حیوانانی برای شما ( شکار می‌کنند و خود از آن نمی‌خورند و سالم ) نگاه می‌دارند بخورید ، و ( به هنگام فرستادن حیوان به سوی شکار ) نام خدا را بر آن ببرید ، و از خدا بترسید ، چرا که خداوند سریع‌الحساب است .
توضیحات :
« الْجَوارِحِ » : جمع جارحه ، حیوانات و پرندگان شکاری . « مُکَلِّبِینَ » : تعلیم‌دهندگان سگهای شکاری و غیره . حال ضمیر ( تُمْ ) در فعل ( عَلَّمْتُمْ ) است . « فَکُلُوا مِمَّآ أَمْسَکْنَ عَلَیْکُمْ » : بخورید از نخجیری که حیوانات شکاری برای شما شکار می‌کنند و خود از آن چیزی نمی‌خورند . با این توضیح که حیوان شکاری باید تعلیم دیده باشد و به هنگام روانه‌کردن به سوی نخجیر نام خدا برده شود . در این صورت اگر نخجیر را بکشد ، کشتن آن به جای سربریدن است . اگر حیوان شکاری چیزی را از نخجیر بخورد ، باقیمانده حرام خواهد بود .
سوره مائدة آیه 5
متن آیه :
الْیَوْمَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ حِلٌّ لَّکُمْ وَطَعَامُکُمْ حِلُّ لَّهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ إِذَا آتَیْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِینَ غَیْرَ مُسَافِحِینَ وَلاَ مُتَّخِذِی أَخْدَانٍ وَمَن یَکْفُرْ بِالإِیمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِی الآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِینَ
ترجمه :
امروزه ( با نزول این آیه ) برای شما همه چیزهای پاکیزه ( طبع سالم پسند ) حلال گردید ، و ( ذبائح و ) خوراک اهل کتاب ( جز آنچه با آیات دیگر تحریم شده است ) برای شما حلال است و خوراک شما برای آنان حلال است ، و ( ازدواج با ) زنان پاکدامن مؤمن ، و زنان پاکدامن اهل کتاب پیش از شما ، حلال است ، هرگاه که مهریّه آنان را بپردازید و قصد ازدواج داشته باشید و منظورتان زناکاری یا انتخاب دوست نباشد . هر کس که انکار کند آنچه را که باید بدان ایمان داشته باشد ( از جمله ایمان به احکام حلال و حرام برخی از خوراکیها و ازدواجهای مذکور در اینجا ) اعمال او باطل و بیفایده می‌گردد و در آخرت از زمره زیانکاران خواهد بود .
توضیحات :
« الْمُحْصَنَاتُ » : زنان پاکدامن . « أُجُور » : مهریّه‌ها . « مُحْصِنِینَ » : مردان پاکدامن . « غَیْرَ مُسَافِحِینَ » : مردانی که زناکار نیستند . « أَخْدَان » : جمع خِدْن ، رفیقه ( نگا : نساء / 25 ) . « الإِیمَان » : آنچه باید بدان باور داشت . مراد احکام شریعت است .
سوره مائدة آیه 6
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فاغْسِلُواْ وُجُوهَکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُواْ بِرُؤُوسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَینِ وَإِن کُنتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُواْ وَإِن کُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مَّنکُم مِّنَ الْغَائِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَیَمَّمُواْ صَعِیداً طَیِّباً فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُم مِّنْهُ مَا یُرِیدُ اللّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَکِن یُرِیدُ لِیُطَهَّرَکُمْ وَلِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! هنگامی که برای نماز بپاخاستید ( و وضو نداشتید ) ، صورتها و دستهای خود را همراه با آرنجها بشوئید ، و سرهای خود ( همه یا قسمتی از آنها ) را مسح کنید ، و پاهای خود را همراه با قوزکهای آنها بشوئید . و اگر جنب بودید ( و خواستید نماز بخوانید ، همه بدن ) خود را بشوئید . و اگر بیمار بودید ( و بیماری مانع از استعمال آب بود ) یا این که مسافر باشید ( و یافتن آب برایتان دشوار بود ) یا این که یکی از شما از پیشاب برگشت ، یا با زنان مجامعه کردید ، و ( در همه این صورتها ، آب برای غسل یا وضو ) نیافتید ، با خاک پاک تیمّم کنید ، ( بدین شکل که دو بار کف دست بر خاک زده و ) با آن بر صورتها و دستهای خود ( تا مچ یا آرنج ) بکشید . خداوند نمی‌خواهد شما را به تنگ آورد و به مشقّت اندازد ، و بلکه می‌خواهد شما را ( از حیث ظاهر و باطن ) پاکیزه دارد و ( با بیان احکام اسلامی ) نعمت خود را بر شما تمام نماید ، شاید که شکر ( انعام و الطاف ) او را ( با دوام بر طاعت و عبادت ) به جای آورید .
توضیحات :
« أَرْجُلَکُمْ » : پاهای خود . عطف بر ( وُجُوهَ ) و ( أَیْدِیَ ) یعنی اندامهای شستنی است ، و ذکر آن بعد از ( رُؤُوسِ ) یعنی اندامی که مسح می‌شود ، به خاطر ترتیب اعضاء وضو است . « الْغَآئِطِ » : مکان گود ، مراد قضای حاجت است . « صَعِیداً » : سطح زمین . زمین . خاک ( نگا : نساء / 43 ) . « لامَسْتُمْ » : مجامعه کردید . آمیزش جنسی کردید . « حَرَجٍ » : تنگنا . مشقّت .
سوره مائدة آیه 7
متن آیه :
وَاذْکُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ وَمِیثَاقَهُ الَّذِی وَاثَقَکُم بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
ترجمه :
و ( ای مؤمنان ! ) به یاد آورید نعمت ( هدایت دین ) خدای را بر خود ، و به یاد آورید پیمانی را که ( توسّط پیغمبر در عَقَبه دوم ) با شما بست ، بدان گاه که گفتید : شنیدیم و اطاعت کردیم ( و در خوشی و ناخوشی و گنج و رنج ، ای پیغمبر با تو همراهیم ! ) . و از خدا بترسید که خدا از درون سینه‌ها آگاه است .
توضیحات :
« نِعْمَةَ اللهِ » : مراد نعمت اسلام یا هر نعمت دیگری است . « مِیثَاقَهُ » : مراد پیمان عَقَبه اوّل یا دوم و یا این که بیعت رضوان است و تمام پیمانهای تکوینی و تشریعی را نیز می‌تواند شامل شود . « ذَاتِ الصُّدُورِ » : خودِ سینه‌ها . مراد اَسرار درون سینه‌ها است ، از قبیل : کینه‌ها و نیّات خوب یا بد .
سوره مائدة آیه 8
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُونُواْ قَوَّامِینَ لِلّهِ شُهَدَاء بِالْقِسْطِ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! بر ادای واجبات خدا مواظبت داشته باشید و از روی دادگری گواهی دهید ، و دشمنانگی قومی شما را بر آن ندارد که ( با ایشان ) دادگری نکنید . دادگری کنید که دادگری ( به ویژه با دشمنان ) به پرهیزگاری نزدیکتر ( و کوتاه‌ترین راه به تقوا و بهترین وسیله برای دوری از خشم خدا ) است . از خدا بترسید که خدا آگاه از هر آن چیزی است که انجام می‌دهید .
توضیحات :
« قَوَّامِینَ » : کسانی که مجدّانه در انجام واجبات می‌کوشند و بر آنها دوام دارند . تلاشگران راه عدل و داد . « شُهَدَآءَ بِالْقِسْطِ » : گواهانی که دادگرانه گواهی می‌دهند و از این و از آن جانبداری نمی‌کنند . « لا یَجْرِمَنَّکُمْ » : شما را بر آن ندارد . « شَنَئَانُ » : دشمنانگی . بغض .
سوره مائدة آیه 9
متن آیه :
وَعَدَ اللّهُ الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
خداوند به کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته انجام دهند ، وعده می‌دهد که آمرزش ( او گناهانشان را دریابد ) و پاداش بزرگی ( و ثواب فراوانی ) از آن ایشان باشد .
توضیحات :
. . .
سوره مائدة آیه 10
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَفَرُواْ وَکَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ
ترجمه :
و کسانی که کافر شوند و آیات ( قرآنی و جهانی ) ما را تکذیب کنند ، آنان اهل دوزخ هستند .
توضیحات :
« الْجَحِیمِ » : آتش فروزان . اسمی از اسماء دوزخ است .
سوره مائدة آیه 11
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ هَمَّ قَوْمٌ أَن یَبْسُطُواْ إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ فَکَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنکُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَعَلَى اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! نعمتی را که خدا به شما بخشیده است به یاد آورید . بدان گاه که جمعی خواستند به سوی شما دست‌درازی کنند ( و شما را از میان بردارند ) امّا خدا دست آنان را از شما باز داشت ( و شر آنان را از سر شما کوتاه کرد ) . از خدا بترسید ، و باید که مؤمنان تنها بر خدا تکیه کنند .
توضیحات :
« هَمَّ » : قصد کرد . خواست . « قَوْمٌ » : قومی . جمعی . شاید مراد کفّار قریش باشد که قبل از هجرت خواستند پیغمبر و بسیاری از یاران او را بکشند ( نگا : انفال / 30 ) .
سوره مائدة آیه 12
متن آیه :
وَلَقَدْ أَخَذَ اللّهُ مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَبَعَثْنَا مِنهُمُ اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً وَقَالَ اللّهُ إِنِّی مَعَکُمْ لَئِنْ أَقَمْتُمُ الصَّلاَةَ وَآتَیْتُمُ الزَّکَاةَ وَآمَنتُم بِرُسُلِی وَعَزَّرْتُمُوهُمْ وَأَقْرَضْتُمُ اللّهَ قَرْضاً حَسَناً لَّأُکَفِّرَنَّ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَلأُدْخِلَنَّکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ فَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ مِنکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِیلِ
ترجمه :
بیگمان خداوند از بنی‌اسرائیل پیمان گرفت و دوازده رهبر برای آنان تعیین کرد و بدیشان گفت : من با شمایم ( و یاری و مددتان می‌نمایم ) اگر نماز را بگزارید و زکات مال بدر کنید و به پیغمبرانم ایمان بیاورید وآنان را یاری کنید و ( با انفاق دارائی در راه خیر ، از جمله کمک به نیازمندان ) به خدا قرض نیکوئی دهید . ( با انجام همه اینها ) از گناهان شما چشم‌پوشی می‌نمایم و شما را به باغهائی ( از بهشت ) وارد می‌گردانم که رودبارها از زیر ( درختان ) آنها جاری است . امّا کسی که از شما بعد از این کافر شود ( و نقض عهد کند ) راه راست را گم کرده است ( و منحرف گشته است ) .
توضیحات :
« نَقِیباً » : سردار . رئیس . « اثْنَیْ عَشَرَ نَقِیباً » : ( نگا : بقره / 136 ، و اعراف / 160 ) . « إِنِّی مَعَکُمْ » : من با شمایم . مراد : من شما را کمک و یاری می‌کنم . « عَزَّرْتُمُوهُمْ » : اگر آنان را کمک کنید و گرامیشان دارید و از دشمنان و گرفتاریها به دورشان نمائید . « أَقْرَضْتُمُ اللهَ » : به خدا قرض دادید . مراد انفاق مال در راه خیرات و دستگیری از بینوایان است . « سَوَآءَ السَّبِیل » : راستای راه . راه راست . مراد راه نجات است . یادآوری : معنی آیه بدین صورت نیز می‌تواند باشد : خدا با شما است اگر نماز بخوانید و . . . ، در این صورت خداوند گناهان شما را می‌بخشاید ، و . . .
سوره مائدة آیه 13
متن آیه :
فَبِمَا نَقْضِهِم مِّیثَاقَهُمْ لَعنَّاهُمْ وَجَعَلْنَا قُلُوبَهُمْ قَاسِیَةً یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ وَنَسُواْ حَظّاً مِّمَّا ذُکِّرُواْ بِهِ وَلاَ تَزَالُ تَطَّلِعُ عَلَىَ خَآئِنَةٍ مِّنْهُمْ إِلاَّ قَلِیلاً مِّنْهُمُ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاصْفَحْ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
امّا به سبب پیمان‌شکنی ایشان ، آنان را نفرین کردیم و از رحمت خود محروم داشتیم و دلهایشان را سخت نمودیم ( به گونه‌ای که دلیل و اندرز بدان راه نمی‌یافت ) . آنان سخنان را تحریف و بخش فراوانی از آنچه ( در تورات بود و ) بدیشان تذکّر داده شده بود ، ترک کردند . ( این خوی پلید هنوز هم در چنین قومی وجود دارد و تو ) همیشه می‌توانی خیانتی ( تازه ) از آنان ببینی ، مگر عدّه کمی از ایشان ( که به تو ایمان آورده‌اند و خیانت‌پیشه نیستند ) . پس از آنان درگذر و ( بدسگالیها و دوروئیهایشان را ) نادیده بگیر ، که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد .
توضیحات :
« قَاسِیَةً » : سخت . سنگین . « الکَلِمَ » : اسم جنس جمعی کلمه ، سخنان . « یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ عَن مَّوَاضِعِهِ » : سخنان را از موارد خود منحرف می‌سازند و مطالب را دگرگون می‌سازند ( نگا : بقره / 75 و 79 ، و آل‌عمران / 78 ) . « خَآئِنَةٍ » : خیانت . « إِصْفَحْ » : صرف نظر کن . از مؤاخذه چشم‌پوشی کن ( نگا : بقره / 109 ) .
سوره مائدة آیه 14
متن آیه :
وَمِنَ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّا نَصَارَى أَخَذْنَا مِیثَاقَهُمْ فَنَسُواْ حَظّاً مِّمَّا ذُکِّرُواْ بِهِ فَأَغْرَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَسَوْفَ یُنَبِّئُهُمُ اللّهُ بِمَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ
ترجمه :
و از کسانی که می‌گویند : ما مسیحی هستیم ( و ادّعا دارند که یاران مسیح می‌باشند نیز ) پیمان گرفتیم ( که به انجیل عمل کنند و خدای را به یگانگی بستایند و محمّد را پیغمبر واپسین بدانند ) امّا آنان قسمت قابل ملاحظه‌ای از آنچه بدانان تذکّر داده شده بود به دست فراموشی سپردند ؛ لذا به پاداش آن تا دامنه قیامت ، میان ( گروههای مختلف ) ایشان کینه و دشمنی افکندیم ( و تا روز رستاخیز پیوسته فرقه‌های مسیحی همدیگر را کافر و ملعون می‌نامند و یکدیگر را دشمن می‌دارند ) و خداوند ( در آن روز ) ایشان را از آنچه کرده‌اند آگاه خواهد ساخت ( و پاداش اعمالشان را خواهد داد ) .
توضیحات :
« أَغْرَیْنَا » : افکندیم . به راه انداختیم . « الْبَغْضَآءَ » : کینه‌توزی شدید . « یُنَبِّئُهُمْ » : باخبرشان می‌سازد .
سوره مائدة آیه 15
متن آیه :
یَا أَهْلَ الْکِتَابِ قَدْ جَاءکُمْ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمْ کَثِیراً مِّمَّا کُنتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْکِتَابِ وَیَعْفُو عَن کَثِیرٍ قَدْ جَاءکُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
ای اهل کتاب ! پیغمبر ما ( محمّد ) به سوی شما آمده است . بسیاری از چیزهائی را برایتان روشن می‌سازد که از کتاب ( تورات و انجیل ) پنهان نموده‌اید ، و از بسیاری از چیزها ( و مطالبی که پنهان ساخته‌اید و فعلاً مورد نیاز نیست ) صرف نظر می‌نماید . از سوی خدا نوری ( که پیغمبر است و بینشها را روشنی می‌بخشد ) و کتاب روشنگری ( که قرآن است و هدایت‌بخش مردمان است ) به پیش شما آمده است .
توضیحات :
« یَعْفُو » : چشم‌پوشی می‌کند . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد . « نُورٌ » : مراد پیغمبر است که بصیرتها را روشن می‌سازد ( نگا : نساء / 174 ) یا مراد قرآن است و عطف ( کِتَابٌ ) بر ( نُورٌ ) عطفِ تفسیر است ( نگا : تغابن / 8 ) . « مُبِینٌ » : روشن . روشنگر . قرآن خود روشن است و روشنگر چیزهائی است که مردمان برای رسیدن به هدایت ، بدانها نیازمندند .
سوره مائدة آیه 16
متن آیه :
یَهْدِی بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ وَیُخْرِجُهُم مِّنِ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ
ترجمه :
خداوند با آن ( کتاب ) کسانی را به راههای امن و امان ( از ترس و هراس دنیا و آخرت ) هدایت می‌کند که جویای خوشنودی او باشند ، و با مشیّت و فرمان خود ، آنان را از تاریکیهای ( کفر و جهل ) بیرون می‌آورد و به سوی نور ( ایمان و علم ) می‌برد ، و ایشان را به راه راست رهنمود می‌شود .
توضیحات :
« رِضْوَانَهُ » : خوشنودی کامل خود . « سُبُلَ السَّلامِ » : راههای امن و امان . راه نجات . « بِإِذْنِهِ » : برابر خواست و فرمان خود .
سوره مائدة آیه 17
متن آیه :
لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَآلُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ قُلْ فَمَن یَمْلِکُ مِنَ اللّهِ شَیْئاً إِنْ أَرَادَ أَن یُهْلِکَ الْمَسِیحَ ابْنَ مَرْیَمَ وَأُمَّهُ وَمَن فِی الأَرْضِ جَمِیعاً وَلِلّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
به طور مسلم ، کسانی که می‌گویند : خدا ، مسیح پسر مریم است ! کافرند . بگو : اگر خداوند بخواهد مسیحِ پسرِ مریم و مادر او و همه کسانی را که در روی زمین هستند هلاک کند ، چه کسی می‌تواند ( کوچکترین ) کاری بکند ( و جلو دست خدا را بگیرد ) ؟ از آن خدا است آنچه در آسمانها و زمین و آنچه میان آن دو است . هر چه بخواهد می‌آفریند ؛ و خدا بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« فَمَن یَمْلِکُ مِنَ اللهِ شَیْئاً » : چه کسی می‌تواند در مقابل خدا کاری بکند ؟
سوره مائدة آیه 18
متن آیه :
وَقَالَتِ الْیَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاء اللّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ یُعَذِّبُکُم بِذُنُوبِکُم بَلْ أَنتُم بَشَرٌ مِّمَّنْ خَلَقَ یَغْفِرُ لِمَن یَشَاءُ وَیُعَذِّبُ مَن یَشَاءُ وَلِلّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَإِلَیْهِ الْمَصِیرُ
ترجمه :
یهودیان و مسیحیان می‌گویند : ما پسران و عزیزان خدائیم ! بگو : پس چرا شما را در برابر گناهانتان عذاب می‌دهد ؟ بلکه شما انسانهائی همچون سائر انسانهائی هستید که خدا آنان را آفریده است . خداوند هر که را بخواهد عذاب می‌دهد . و سلطنت آسمانها و زمین و آنچه میان آن دو است ، متعلّق به خدا است ( و همه‌چیز از آن او است ) و برگشت ( همگان ) به سوی او است ( و به حساب و کتاب هرکسی رسیدگی می‌کند ) .
توضیحات :
« الْمَصِیرُ » : سرانجام کار . برگشت .
سوره مائدة آیه 19
متن آیه :
یَا أَهْلَ الْکِتَابِ قَدْ جَاءکُمْ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمْ عَلَى فَتْرَةٍ مِّنَ الرُّسُلِ أَن تَقُولُواْ مَا جَاءنَا مِن بَشِیرٍ وَلاَ نَذِیرٍ فَقَدْ جَاءکُم بَشِیرٌ وَنَذِیرٌ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
ای اهل کتاب ! پیغمبر ما ( محمّد ) به سوی شما آمده است و به دنبال انقطاع مدّت زمانی که میان پیغمبران بوده است ، ( حقائق را دیگرباره ) بیان می‌کند ، تا این که ( در روز رستاخیز ) نگوئید : مژده‌دهنده و بیم‌دهنده‌ای ( از پیغمبران ) به سوی ما نیامده است ( تا فرمان خدا را به ما برسانند . هم اینک پیغمبر ) مژده‌دهنده و بیم‌دهنده‌ای ( محمّد نام ) به سوی شما آمده است ( و عذری برای شما نمانده است ) . و خداوند بر همه چیز توانا است .
توضیحات :
« عَلَیا فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ » : مدّت زمانی که میان ارسال پیغمبران فاصله افتاده است . « فَتْرَةٍ » : مدّت انقطاع نبوّت پیغمبری تا پیغمبری دیگر .
سوره مائدة آیه 20
متن آیه :
وَإِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ اذْکُرُواْ نِعْمَةَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَعَلَ فِیکُمْ أَنبِیَاء وَجَعَلَکُم مُّلُوکاً وَآتَاکُم مَّا لَمْ یُؤْتِ أَحَداً مِّن الْعَالَمِینَ
ترجمه :
( به یاد آورید ) هنگامی را که موسی به قوم خود گفت : ای قوم من ! نعمت خدا را بر خود متذکّر شوید ، و زمانی را به یاد آورید که خداوند پیغمبرانی در میان شما برانگیخت و شاهانی از شما به سلطنت رسانید ( و در واقع همه شما را با رهائی از ظلم و ستم فرعون و فرعونیان و بخشیدن دارائی و آزادی ، شاهِ خانه خود گردانید ) ، و به شما آن داد که به کس دیگری از جهانیان نداده است .
توضیحات :
« جَعَلَکُم مُّلُوکاً » : شما را شاه نمود . یعنی به سبب کثرت شاهان ، گوئی همه شما را شاه گردانده است . یا این که مراد رسیدن بنی‌اسرائیل به حرّیّت و ثروت و رفاه نسبی است ، و استعمال شاه جنبه مَثَل دارد ، همان گونه که درباره شخص دارا و بی‌نیازی می‌گوئیم : فلانی شاهِ زمان خود است ( نگا : غافر / 29 ) .
سوره مائدة آیه 21
متن آیه :
یَا قَوْمِ ادْخُلُوا الأَرْضَ المُقَدَّسَةَ الَّتِی کَتَبَ اللّهُ لَکُمْ وَلاَ تَرْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِکُمْ فَتَنقَلِبُوا خَاسِرِینَ
ترجمه :
ای قوم من ! به سرزمین مقدّسی وارد شوید که خداوند دخول بدانجا را برای شما مقدّر کرده است ، و ( در برابر دشمنِ سرسختی که در آنجا بسر می‌برد پای به فرار نگذارید و ) پشت مکنید ، تا زیانکارانه برنگردید ( و یاری و خوشنودی خدا را از دست ندهید ) .
توضیحات :
« الأرْضَ الْمُقَدَّسَةَ » : سرزمین مقدّس که از عریش تا فرات را دربر دارد . آنجا را سرزمین پاک از آن نظر می‌گویند که انبیاء بیشماری در آن مبعوث شده‌اند و از لوث بت‌پرستی زدوده شده است . « کَتَبَ اللهُ لَکُمْ » : خداوند مقدّر کرده است که اگر مطیع فرمان او باشید ، بدانجا وارد می‌شوید و سکونت می‌کنید .
سوره مائدة آیه 22
متن آیه :
قَالُوا یَا مُوسَى إِنَّ فِیهَا قَوْماً جَبَّارِینَ وَإِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا حَتَّىَ یَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِن یَخْرُجُواْ مِنْهَا فَإِنَّا دَاخِلُونَ
ترجمه :
گفتند : ای موسی ! در آنجا قوم زورمند و قلدری زندگی می‌کنند و ما هرگز بدانجا وارد نمی‌شویم مادام که آنان از آنجا بیرون نروند . در صورتی که آنان از آن سرزمین بیرون رفتند ، ما بدانجا خواهیم رفت .
توضیحات :
« جَبَّارِینَ » : جمع جبّار ، زورمندِ بلند بالا و سرکش . قلدرِ قوی‌هیکل .
سوره مائدة آیه 23
متن آیه :
قَالَ رَجُلاَنِ مِنَ الَّذِینَ یَخَافُونَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَیْهِمَا ادْخُلُواْ عَلَیْهِمُ الْبَابَ فَإِذَا دَخَلْتُمُوهُ فَإِنَّکُمْ غَالِبُونَ وَعَلَى اللّهِ فَتَوَکَّلُواْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
دو نفر ( سردار ) از مردان خداترس که خداوند بدیشان نعمت ( عقل و ایمان و شهامت ) داده بود ، گفتند : شما ( از قیافه درشت این مردمان نترسید و ناگهانی یورش برید و ) از دروازه بر آنان وارد شوید . اگر وارد دروازه شوید ( به سبب دل ضعیفی که دارند ) شما پیروز خواهید شد . اگر مؤمن هستید ، بر خدا توکّل کنید .
توضیحات :
. . .
سوره مائدة آیه 24
متن آیه :
قَالُواْ یَا مُوسَى إِنَّا لَن نَّدْخُلَهَا أَبَداً مَّا دَامُواْ فِیهَا فَاذْهَبْ أَنتَ وَرَبُّکَ فَقَاتِلا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ
ترجمه :
گفتند : ای موسی ! ما هرگز بدان سرزمین مقدّس پای نمی‌نهیم مادام که آنان در آنجا بسر برند . پس ( دست از سر ما بردار و ) تو و پروردگارت بروید و ( با آن زورمندان قوی هیکل ) بجنگید ؛ ما در اینجا نشسته‌ایم ( و منتظر پیروزی شما هستیم ! ) .
توضیحات :
« قَاعِدُونَ » : نشستگان .
سوره مائدة آیه 25
متن آیه :
قَالَ رَبِّ إِنِّی لا أَمْلِکُ إِلاَّ نَفْسِی وَأَخِی فَافْرُقْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ
ترجمه :
( بدین هنگام موسی رو به درگاه کردگار کرد و عاجزانه ) گفت : پروردگارا ! من تنها اختیار خود و برادرم ( هارون ) را دارم ؛ میان من و این قوم ستم‌پیشه ، ( با عدالت خداوندی خود ) داوری کن ( و حساب ما را از حساب ایشان جدا فرما ، و ما را به عذاب آنان گرفتار منما ) .
توضیحات :
« فَافْرُقْ بَیْنَنَا » : میان ما فرق بگذار و حساب ما را از یکدیگر جدا بدار . ما را از همدیگر دور بدار و میان ما و ایشان فاصله بینداز . میان ما و ایشان داوری کن .
سوره مائدة آیه 26
متن آیه :
قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَیْهِمْ أَرْبَعِینَ سَنَةً یَتِیهُونَ فِی الأَرْضِ فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِینَ
ترجمه :
( خدا به موسی ) گفت : این سرزمین تا چهل سال بر آنان ممنوع است ( و بدان پای نخواهند گذاشت ، و ) در سرزمین ( خشک بیابان ) سرگردان ( بدین سو و آن سو ) می‌گردند ( و راه به جائی نمی‌برند ) و بر قوم ستم‌پیشه و نافرمان غمگین مباش .
توضیحات :
« یَتِیهُونَ » : راه گم می‌کنند . سرگردان می‌مانند . « فَلا تَأْسَ » : غم مخور . غمگین مباش . از ماده ( أسی ) است .
سوره مائدة آیه 27
متن آیه :
وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَاناً فَتُقُبِّلَ مِن أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الآخَرِ قَالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قَالَ إِنَّمَا یَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ
ترجمه :
داستان دو پسر آدم ( قابیل و هابیل ) را چنان که هست برای یهودیان و دیگر مردمان بخوان ( تا بدانند عاقبت گناهکاری و سرانجام پرهیزگاری چیست ) . زمانی که هر کدام عملی را برای تقرّب ( به خدا ) انجام دادند . امّا از یکی ( که مخلص بود و هابیل نام داشت ) پذیرفته شد ، ولی از دیگری ( که مخلص نبود و قابیل نام داشت ) پذیرفته نشد . ( قابیل به هابیل ) گفت : بیگمان تو را خواهم کشت ! ( هابیل بدو ) گفت : ( من چه گناهی دارم ) خدا ( کار را ) تنها از پرهیزگاران می‌پذیرد ! .
توضیحات :
« نَبَأَ » : خبر . « بِالْحَقِّ » : متلبّس به حق و حقیقت . این واژه می‌تواند صفت مصدر محذوف ( تِلاوَة ) ، یا حال فاعل فعل ( أُتْلُ ) ، و یا حال مفعول ( نَبَأَ ) باشد . یعنی ؛ خواندن راستین ، یا تو که بر حقی ، و یا خبری که راست است و با واقعیّت وفق دارد ( نگا : اسراء / 105 ) . « قرباناً » : چیزی که بدان وسیله می‌توان به خدا نزدیک شد ؛ از قبیل حیوان قربانی و غیره ( نگا : آل عمران / 183 ) . مصدر است و مفرد و تثنیه و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن یکسان است .
سوره مائدة آیه 28
متن آیه :
لَئِن بَسَطتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَاْ بِبَاسِطٍ یَدِیَ إِلَیْکَ لَأَقْتُلَکَ إِنِّی أَخَافُ اللّهَ رَبَّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
اگر تو برای کشتن من دست دراز کنی ، من دست به سوی تو دراز نمی‌کنم تا تو را بکشم . آخر من از خدا ( یعنی ) پروردگار جهانیان می‌ترسم .
توضیحات :
« بَسَطتَّ » : گشودی . دراز کردی .
سوره مائدة آیه 29
متن آیه :
إِنِّی أُرِیدُ أَن تَبُوءَ بِإِثْمِی وَإِثْمِکَ فَتَکُونَ مِنْ أَصْحَابِ النَّارِ وَذَلِکَ جَزَاء الظَّالِمِینَ
ترجمه :
من می‌خواهم با ( کوله‌بار ) گناه من و گناه خود ( در روز رستاخیز به سوی پروردگار ) برگردی و از دوزخیان باشی ، و این سزای ( عادلانه خدا برای ) ستمگران است .
توضیحات :
« تَبُوأَ » : برگردی . « تَبُوأَ بِإِثْمِی وَ إِثْمِکَ » : مراد این است که گناه کشتن مرا بر گناهان اصلی خود بیفزائی .
سوره مائدة آیه 30
متن آیه :
فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِیهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخَاسِرِینَ
ترجمه :
پس نفس ( سرکش ) او تدریجاً کشتن برادرش را در نظرش آراست و او را مصمم به کشتن کرد ، و ( عاقبت به ندای وجدان گوش فرا نداد و ) او را کشت ! و از زیانکاران شد ( و هم ایمان خود را و هم برادرش را از دست داد ) .
توضیحات :
« فَطَوَّعَتْ » : کم‌کم بیاراست و سهل و ساده جلوه داد .
سوره مائدة آیه 31
متن آیه :
فَبَعَثَ اللّهُ غُرَاباً یَبْحَثُ فِی الأَرْضِ لِیُرِیَهُ کَیْفَ یُوَارِی سَوْءةَ أَخِیهِ قَالَ یَا وَیْلَتَا أَعَجَزْتُ أَنْ أَکُونَ مِثْلَ هَذَا الْغُرَابِ فَأُوَارِیَ سَوْءةَ أَخِی فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِینَ
ترجمه :
( بعد از کشتن ، نمی‌دانست جسد او را چه کار کند ) پس خداوند زاغی را فرستاد ( که زاغ دیگری را کشته بود ) تا زمین را بکاود و بدو نشان دهد چگونه جسد برادرش را دفن کند . ( هنگامی که دید که آن زاغ چگونه زاغِ مرده را در گودالی که کند پنهان کرد ) گفت : وای بر من ! آیا من نمی‌توانم مثل این کلاغ باشم و جسد برادرم را دفن کنم ؟ ! پس ( سرانجام از ترس رسوائی و بر اثر فشار وجدان ، از کرده خود پشیمان شد و ) از زمره افراد پشیمان گردید .
توضیحات :
« یَبْحَثُ » : جستجو و تکاپو می‌کند . « یُوَارِی » : پنهان می‌کند و مخفی می‌دارد . « سَوْأَةَ » : عورت . در اینجا مراد جسد انسان بعد از مرگ است . « یَا وَیْلَتَیا » : وای بر من ! دردا و حسرتا ! . « فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِینَ » : مراد این که پشیمان گردید ، امّا پشیمانی او به خاطر ترسِ از خدا و ندامتِ بر کار زشت نبود تا توبه بشمار آید ؛ بلکه پشیمانی او بدان خاطر بود که سرزنش پدر و مادر و احتمالاً برادران را پیش چشم می‌داشت ، و این که تا آنجا درمانده است که نمی‌تواند جسد برادر خود را دفن و او را از دیده دیگران پنهان دارد .
سوره مائدة آیه 32
متن آیه :
مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ کَتَبْنَا عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً وَلَقَدْ جَاءتْهُمْ رُسُلُنَا بِالبَیِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیراً مِّنْهُم بَعْدَ ذَلِکَ فِی الأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ
ترجمه :
به همین جهت بر بنی‌اسرائیل مقرّر داشتیم که ( متجاوز کشته شود . چرا که ) هرکس انسانی را بدون ارتکاب قتل ، یا فساد در زمین بکشد ، چنان است که گوئی همه انسانها را کشته است ، و هرکس انسانی را از مرگ رهائی بخشد ، چنان است که گوئی همه مردم را زنده کرده است ؛ ( زیرا فرد نماینده جمع و عضوی از اعضاء جامعه است ) . و پیغمبران ما همراه با معجزات آشکار و آیات روشن به پیش ایشان آمدند و امّا بسیاری از آنان ( احکام خدا را نادیده گرفتند و ) پس از آن در روی زمین راه اسراف ( در قتل و جنایت ) پیش گرفتند .
توضیحات :
« مِنْ أَجْلِ ذلِکَ » : بدان خاطر . به خاطر حادثه هابیل و قابیل . « مَن قَتَلَ نَفْساً . . . وَ مَنْ أَحْیَاهَا » : مراد این است که بدی در حق کسی ، بدی در حق جامعه است . و نیکی در حق کسی ، نیکی در حق جامعه است . و . . .
سوره مائدة آیه 33
متن آیه :
إِنَّمَا جَزَاء الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَاداً أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الأَرْضِ ذَلِکَ لَهُمْ خِزْیٌ فِی الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
کیفر کسانی که ( بر حکومت اسلامی می‌شورند و بر احکام شریعت می‌تازند و بدین‌وسیله ) با خدا و پیغمبرش می‌جنگند ، و در روی زمین ( با تهدید امنیّت مردم و سلب حقوق انسانها ، مثلاً از راه راهزنی و غارت کاروانها ) دست به فساد می‌زنند ، این است که ( در برابر کشتن مردم ) کشته شوند ، یا ( در برابر کشتن مردم و غصب اموال ) به دار زده شوند ، یا ( در برابر راهزنی و غصب اموال ، تنها ) دست و پای آنان در جهت عکس یکدیگر بریده شود ، و یا این که ( در برابر قطع طریق و تهدید ، تنها ) از جائی به جائی تبعید گردند و یا زندانی شوند . این رسوائی آنان در دنیا است ، و برای ایشان در آخرت مجازات بزرگی است .
توضیحات :
« یُحَارِبُونَ » : می‌جنگند . « فَسَاداً » : حال است و به جای ( مُفْسِدِینَ ) به کار رفته است و یا این که مفعولٌ‌له است . « یُصَلَّبُوا » : به دار زده شوند . « مِنْ خِلافٍ » : عکس یکدیگر ؛ یعنی دست راست و پای چپ ، و اگر جنایت تکرار شد ، دست چپ و پای راستِ باقیمانده . « یُنفَوْا » : تبعید شوند . زندانی شوند . « خِزْیٌ » : خواری . رسوائی .
سوره مائدة آیه 34
متن آیه :
إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُواْ عَلَیْهِمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
مگر کسانی ( از این محاربین با حکومت اسلامی و راهزنان و مفسدانی ) که پیش از دست‌یافتن شما بر آنان از کرده خود پشیمان شوند و توبه کنند ( که مجازات مذکور یزدان از آنان سلب ، ولی حقوق مردمان به جای خود باقی می‌ماند ) . چه بدانید که خداوند دارای مغفرت و رحمت فراوان است ( و توبه‌کاران را می‌بخشد و بدیشان رحم می‌کند ) .
توضیحات :
« مِن قَبْلِ أَن تَقْدِرُوا عَلَیْهِمْ » : پیش از این که بر آنان چیره شوید و دسترسی پیدا کنید .
سوره مائدة آیه 35
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُواْ فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! از خدا بترسید ( و از اوامر او اطاعت کنید و از نواهی او اجتناب ورزید ) و برای تقرّب به خدا وسیله بجوئید ( که عبارت از طاعت و عبادت و اعمال شایسته و بایسته است ) ، و در راه او جهاد کنید تا این که رستگار شوید .
توضیحات :
« إِبْتَغُوا » : بطلبید . « الْوَسیلَةَ » : وسیله ، هر نوع عمل صالحی است که موجب رضایت خدا و تقرّب بدو می‌گردد .
سوره مائدة آیه 36
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَوْ أَنَّ لَهُم مَّا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً وَمِثْلَهُ مَعَهُ لِیَفْتَدُواْ بِهِ مِنْ عَذَابِ یَوْمِ الْقِیَامَةِ مَا تُقُبِّلَ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ
ترجمه :
بیگمان اگر همه آنچه در زمین است و همانند آن ، مال کافران باشد و ( یکایک آنان در آخرت ) آن را برای نجات خود از عذاب روز قیامت بپردازند و بخواهند خویشتن را بدان بازخرید کنند ، از ایشان پذیرفته نمی‌گردد ( و راهی برای نجاتشان وجود ندارد و ) دارای عذاب دردناکی می‌باشند .
توضیحات :
« لِیَفْتَدُوا بِهِ » : تا آن را فدیه خود کنند . خویشتن را با دادن آن رها کنند .
سوره مائدة آیه 37
متن آیه :
یُرِیدُونَ أَن یَخْرُجُواْ مِنَ النَّارِ وَمَا هُم بِخَارِجِینَ مِنْهَا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِیمٌ
ترجمه :
آنان پیوسته می‌خواهند از آتش دوزخ بیرون بیایند ، ولی ایشان نمی‌توانند از آن بیرون بیایند ، و دارای عذاب دائم و مستمرّند .
توضیحات :
« مُقِیمٌ » : دائم . ناگسستنی .
سوره مائدة آیه 38
متن آیه :
وَالسَّارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُواْ أَیْدِیَهُمَا جَزَاء بِمَا کَسَبَا نَکَالاً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
دست مرد دزد و زن دزد را به کیفر عملی که انجام داده‌اند به عنوان یک مجازات الهی قطع کنید ، و خداوند ( بر کار خود ) چیره و ( در قانونگذاری خویش ) حکیم است ( و برای هر جنایتی عقوبت مناسبی وضع می‌کند تا مانع پخش آن گردد ) .
توضیحات :
« جَزَآءً » : مفعولٌ‌له است . « نَکَالاً » : عقوبت . مجازات . بدل از ( جَزَآءً ) یا مفعولٌ‌له است . یادآوری : برای قطع دست دزد شرائطی است . از جمله : دزدی برابر نقشه قبلی و با پیروی از امیال نفسانی باشد و کالا اهمّیّت داشته و در انبار یا جای محکمی گذاشته شده باشد ، و قحطی و فقر و فاقه انگیزه دزدی نبوده باشد .
سوره مائدة آیه 39
متن آیه :
فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
امّا کسی که پس از ارتکاب ستم ( دزدی ) پشیمان شود و ( از دزدی ) توبه کند و ( با انجام اعمال نیکو و پس‌دادن اموال مسروقه یا قیمت آنها ) به اصلاح ( حال خود ) پردازد ، خداوند توبه او را می‌پذیرد ، بیگمان خداوند بس آمرزنده و مهربان است .
توضیحات :
. . .
سوره مائدة آیه 40
متن آیه :
أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللّهَ لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ یُعَذِّبُ مَن یَشَاءُ وَیَغْفِرُ لِمَن یَشَاءُ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
مگر نمی‌دانی که سلطنت آسمانها و زمین ( و هر چه در آنها است ) از آن او است ؟ هرکس را بخواهد ( برابر حکمت و قدرت خود ) مجازات می‌کند ، و هرکس را بخواهد ( برابر حکمت و رحمت خود ) می‌بخشد . و خدا بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« أَلَمْ تَعْلَمْ » : مگر ای مخاطب مکلّف ندانسته‌ای و اطّلاع کامل نداری ؟ . « مُلْکُ » : فرمانروائی . مملکت .
سوره مائدة آیه 41
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ لاَ یَحْزُنکَ الَّذِینَ یُسَارِعُونَ فِی الْکُفْرِ مِنَ الَّذِینَ قَالُواْ آمَنَّا بِأَفْوَاهِهِمْ وَلَمْ تُؤْمِن قُلُوبُهُمْ وَمِنَ الَّذِینَ هِادُواْ سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ آخَرِینَ لَمْ یَأْتُوکَ یُحَرِّفُونَ الْکَلِمَ مِن بَعْدِ مَوَاضِعِهِ یَقُولُونَ إِنْ أُوتِیتُمْ هَذَا فَخُذُوهُ وَإِن لَّمْ تُؤْتَوْهُ فَاحْذَرُواْ وَمَن یُرِدِ اللّهُ فِتْنَتَهُ فَلَن تَمْلِکَ لَهُ مِنَ اللّهِ شَیْئاً أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَمْ یُرِدِ اللّهُ أَن یُطَهِّرَ قُلُوبَهُمْ لَهُمْ فِی الدُّنْیَا خِزْیٌ وَلَهُمْ فِی الآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
ای پیغمبر ! مایه اندوه تو نشود ( کار کافرانی که ) در کفر بر یکدیگر سبقت می‌گیرند . کسانی ( از منافقان گول‌خورده‌ای ) که به زبان می‌گویند مؤمن هستیم ، ولی از دل مؤمن نمی‌باشند ( و گفتارشان با کردارشان و بیرونشان با درونشان همخوانی ندارد ) ، و کسانی که خویشتن را یهودی می‌دانند و پیوسته گوش به دروغ فرا می‌دارند ( و اکاذیب و اباطیل اَحبار را باور می‌نمایند و سخنان یاوه ) گروه دیگری ( از خود ) را می‌پذیرند که ( به سبب کبر و غرور و بغض و حسد ) به پیش تو نمی‌آیند و سخنان ( آسمانی تورات ) را از جاهای خود به دور و تحریف می‌کنند ( و به پیروان خود ) می‌گویند : اگر این ( چیزهائی را که ما می‌گوئیم ، توسّط محمّد ) به شما گفته شد ، آن را بپذیرید ، و اگر چنین به شما گفته نشد ( از پذیرش هرگونه سخن دیگری ) خویشتن را برحذر دارید . اگر خداوند ( بر اثر گناهان پی در پی ) بلای کسی را بخواهد ، تو نمی‌توانی اصلاً برای او کاری بکنی . آنان کسانیند که ( در ضلال و عناد اسراف کرده‌اند و ) خداوند نمی‌خواهد دلهایشان را ( از کثافت کفر و شرک ) پاک گرداند . بهره ایشان در دنیا خواری و رسوائی ، و در آخرت عذاب بزرگی است .
توضیحات :
« یُسَارِعُونَ » : بر همدیگر سرعت و سبقت می‌گیرند . « سَمَّاعُونَ » : شنوندگان . پذیرندگان . « سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ » : گوش به دروغ فرا می‌دارند و آن را می‌پذیرند . برای دروغ‌پردازی و یاوه‌سرائی و تکذیب حقائق ، گوش به دروغ فرا می‌دارند و آن را می‌پذیرند . برای دروغ‌پردازی و یاوه‌سرائی و تکذیب حقائق ، گوش به سخن فرا می‌دارند . « سَمَّاعُونَ لِقَوْمٍ ءَاخَرِینَ » : سخنان کسان دیگری را می‌شنوند و می‌پذیرند . برای کسان دیگری گوش به سخن فرا می‌دارند ، یعنی جاسوس دیگرانند و شنیدنیهای خود را به سمع آنان می‌رسانند . « فِتْنَة » : بلا و محنت . ضلالت .
سوره مائدة آیه 42
متن آیه :
سَمَّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکَّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِن جَآؤُوکَ فَاحْکُم بَیْنَهُم أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَإِن تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَن یَضُرُّوکَ شَیْئاً وَإِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُم بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ
ترجمه :
آنان بسی دروغ را می‌شنوند و می‌پذیرند ، و بسیار مال حرام را می‌خورند . اگر ایشان نزد تو آمدند ( و داوری از تو خواستند ) در میانشان داوری کن یا از ایشان روی بگردان و ( کاری به داوری آنان نداشته باش و مترس که ) اگر از آنان روی بگردانی ، هیچ زیانی نمی‌توانند به تو برسانند . ولی اگر در میانشان داوری کردی ، دادگرانه داوری کن . ( چرا که ) بیگمان خداوند دادگران را دوست می‌دارد .
توضیحات :
« أَکَّالُونَ » : بسیارخورندگان . « سُحْت » : مال حرام . « الْقِسْطِ » : عدل و داد . « الْمُقْسِطِینَ » : دادگران .
سوره مائدة آیه 43
متن آیه :
وَکَیْفَ یُحَکِّمُونَکَ وَعِندَهُمُ التَّوْرَاةُ فِیهَا حُکْمُ اللّهِ ثُمَّ یَتَوَلَّوْنَ مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَمَا أُوْلَئِکَ بِالْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
شگفتا چگونه تو را به داوری می‌خوانند ، در حالی که تورات دارند و حکم خدا در آن ( به ویژه درباره زنا به روشنی ) آمده است ؟ ( وانگهی ) پس از داوری ، پشت می‌کنند و ( از حکم تو ) روی می‌گردانند ! ( چرا که آن را هرچند موافق با حکم کتابشان می‌دانند ، موافق با خواست دلشان نمی‌یابند ! ) و آنان مؤمن نیستند ( و حق را باور نمی‌دارند ) .
توضیحات :
« کَیْفَ یُحَکِّمُونَکَ » : چگونه شما را به داوری می‌طلبند ؟ !
سوره مائدة آیه 44
متن آیه :
إِنَّا أَنزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِیهَا هُدًى وَنُورٌ یَحْکُمُ بِهَا النَّبِیُّونَ الَّذِینَ أَسْلَمُواْ لِلَّذِینَ هَادُواْ وَالرَّبَّانِیُّونَ وَالأَحْبَارُ بِمَا اسْتُحْفِظُواْ مِن کِتَابِ اللّهِ وَکَانُواْ عَلَیْهِ شُهَدَاء فَلاَ تَخْشَوُاْ النَّاسَ وَاخْشَوْنِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآیَاتِی ثَمَناً قَلِیلاً وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ
ترجمه :
ما تورات را ( بر موسی ) نازل کردیم که در آن رهنمودی ( به سوی حق ) و نوری ( زداینده تاریکیهای جهل و نادانی ، و پرتوانداز بر احکام الهی ) بود . پیغمبرانی که تسلیم فرمان خدا بودند بدان برای یهودیان حکم می‌کردند ، و نیز خداپرستان و دانشمندانی بدان حکم می‌کردند که امانتداران و پاسداران کتاب خدا بودند . پس ( ای علماء یهودیان ، و شما ای مؤمنان ! ) از مردم نهراسید و بلکه از من بهراسید ( و همچون سلف صالح خود محافظان و مراقبان کتاب خدا و مجریان احکام آسمانی باشید ) و آیات مرا به بهای ناچیز ( دنیا ، همچون رشوه و جاه و مقام ) نفروشید و ( بدانید که ) هرکس برابر آن چیزی حکم نکند که خداوند نازل کرده است ( و قصد توهین به احکام الهی را داشته باشد ) او و امثال او بیگمان کافرند .
توضیحات :
« الرَّبَّانِیُّونَ » : خداپرستان پرهیزگار . مردان خدا . مراد پیشوایان دینی مسیح است ( نگا : مائده / 63 ) . « الأحْبَار » : جمع حِبْر ، فرزانگان . پیشوایان دین یهود . « بِمَا » : به سبب چیزی که . « اسْتُحْفِظُوا » : بدانان سپرده شده بود تا در حفظ آن بکوشند و پاسش دارند . « شُهَدَآءَ » : نگهبانان و پاسداران .
سوره مائدة آیه 45
متن آیه :
وَکَتَبْنَا عَلَیْهِمْ فِیهَا أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَالْعَیْنَ بِالْعَیْنِ وَالأَنفَ بِالأَنفِ وَالأُذُنَ بِالأُذُنِ وَالسِّنَّ بِالسِّنِّ وَالْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَّهُ وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ
ترجمه :
و در آن ( کتاب آسمانی ، تورات نام ) بر آنان مقرّر داشتیم که انسان در برابر انسان ( کشته می‌شود ) و چشم در برابر چشم ( کور می‌شود ) و بینی در برابر بینی ( قطع می‌شود ) و گوش در برابر گوش ( بریده می‌شود ) و دندان در برابر دندان ( کشیده می‌شود ) و جراحتها قصاص دارد ( و جانی بدان اندازه و به همان منوال زخمی می‌گردد که جراحت وارد کرده است اگر مثل آن جراحات ممکن گردد و خوف جان در میان نباشد ) . و اگر کسی آن را ببخشد ( و از قصاص صرف نظر کند ) ، این کار باعث بخشش ( برخی از گناهان ) او می‌گردد . و کسی که بدانچه خداوند نازل کرده است حکم نکند ( اعم از قصاص و غیره ) او و امثال او ستمگر بشمارند .
توضیحات :
« کَتَبْنَا عَلَیْهِمْ » : بر آنان واجب کردیم . « النَّفْسَ » : جان . شخص . « الْجُرُوحَ » : مفرد آن جُرْح ، زخم‌ها . جراحات .
سوره مائدة آیه 46
متن آیه :
وَقَفَّیْنَا عَلَى آثَارِهِم بِعَیسَى ابْنِ مَرْیَمَ مُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَیْنَاهُ الإِنجِیلَ فِیهِ هُدًى وَنُورٌ وَمُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِینَ
ترجمه :
و به دنبال آنان ( یعنی پیغمبران پیشین ) ، عیسی پسر مریم را بر راه و روش ایشان فرستادیم که تصدیق‌کننده توراتی بود که پیش از او فرستاده شده بود ، و برای او انجیل نازل کردیم که در آن رهنمودی ( به سوی حق ) و نوری ( زداینده تاریکیهای جهل و نادانی ، و پرتوانداز بر احکام الهی ) بود ، و تورات را تصدیق می‌کرد که پیش از آن نازل شده بود ، و برای پرهیزگاران راهنما و پنددهنده بود .
توضیحات :
« قَفَّیْنا » : به دنبال آوردیم . در پی آوردیم . « ءَاثَارِهِمْ » : گامهایشان . راه و روش ایشان . « وَ قَفَّیْنَا عَلَیا ءَاثارِهِمْ بِعِیسَیا . . . » : به دنبال ایشان ، عیسی را فرستادیم تا راه و روش ایشان را در پیش گیرد و همچون آنان به ارشاد و راهنمائی پردازد . « بَیْنَ یَدَیْهِ » : پیش از آن . « هُدیً وَ مَوْعِظَةً » : حال بوده و معطوف بر ( مصدّقاً ) هستند .
سوره مائدة آیه 47
متن آیه :
وَلْیَحْکُمْ أَهْلُ الإِنجِیلِ بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فِیهِ وَمَن لَّمْ یَحْکُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ
ترجمه :
( ما پس از نزول انجیل بر عیسی ، به طرفداران او دستور دادیم که ) باید پیروان انجیل به چیزی ( از احکام ) حکم کنند که خدا در انجیل نازل کرده است ، و کسی که بدانچه خداوند نازل کرده است حکم نکند ، او و امثال او متمرّد ( از شریعت خدا ) هستند .
توضیحات :
« مَن لَّمْ یَحْکُم بِمَآ أَنزَلَ اللهُ » : کسی که بدانچه خداوند نازل کرده است حکم نکند ، اگر منکر آن باشد کافر است ، و اگر منکر نبوده و مقِرّ باشد ظالم است ، و اگر در راه حَکمیّت دادن بدان تلاش نکند و سستی ورزد فاسق است ( نگا : تفسیر واضح ) .
سوره مائدة آیه 48
متن آیه :
وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتَابِ وَمُهَیْمِناً عَلَیْهِ فَاحْکُم بَیْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ عَمَّا جَاءکَ مِنَ الْحَقِّ لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنکُمْ شِرْعَةً وَمِنْهَاجاً وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَکِن لِّیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُم فَاسْتَبِقُوا الخَیْرَاتِ إِلَى الله مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ
ترجمه :
و بر تو ( ای پیغمبر ) کتاب ( کامل و شامل قرآن ) را نازل کردیم که ( در همه احکام و اخبار خود ) ملازم حق ، و موافق و مصدّق کتابهای پیشین ( آسمانی ) ، و شاهد ( بر صحّت و سقم ) و حافظ ( اصول مسائل ) آنها است . پس ( اگر اهل کتاب از تو داوری خواستند ) میان آنان بر طبق چیزی داوری کن که خدا بر تو نازل کرده است ، و به خاطر پیروی از امیال و آرزوهای ایشان ، از حق و حقیقتی که برای تو آمده است روی مگردان . ( ای مردم ! ) برای هر ملّتی از شما راهی ( برای رسیدن به حقائق ) و برنامه‌ای ( جهت بیان احکام ) قرار داده‌ایم . اگر خدا می‌خواست همه شما ( مردمان ) را ملّت واحدی می‌کرد ( و بر یک روال و یک سرشت می‌سرشت ، و لذا راه و برنامه ارشادی آنان در همه امکنه و ازمنه یکی می‌شد ) و امّا ( خدا چنین نکرد ) تا شما را در آنچه ( از شرائع ) به شما داده است بیازماید ( و فرمانبردار یزدان و سرکش از فرمان منّان جدا و معلوم شود ) . پس ( فرصت را دریابید و ) به سوی نیکیها بشتابید ( و به جای مشاجره در اختلافات به مسابقه در خیرات بپردازید و بدانید که ) جملگی بازگشتتان به سوی خدا خواهد بود ، و از آنچه در آن اختلاف می‌کرده‌اید آگاهتان خواهد کرد ( و هر یک را برابر کردار خوب یا بد پاداش و پادافره خواهد داد ) .
توضیحات :
« مُهَیْمِناً » : حافظ و نگهبان . گواه و دیدبان . یعنی قرآن حافظ و شاهد کتب آسمانی پیشینیان است . نگاهدار اصول مسائل ، و شاهد بر حقائق الهی و انحرافات و عقائد خرافی است . « شِرْعَةً » : شریعت . راه و روشی که خداوند برای ملّتی معیّن فرموده است ( نگا : حجّ / 34 و 67 ، جاثیه / 18 ) . « مِنْهَاجاً » : برنامه . راه و روش . عطف ( مِنْهَاجاً ) بر ( شِرْعَةً ) از قبیل عطف تفسیر است . « إسْتَبِقُوا » : مسابقه دهید . بر همدیگر پیشی جوئید .
سوره مائدة آیه 49
متن آیه :
وَأَنِ احْکُم بَیْنَهُم بِمَا أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن یَفْتِنُوکَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللّهُ إِلَیْکَ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمْ أَنَّمَا یُرِیدُ اللّهُ أَن یُصِیبَهُم بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ کَثِیراً مِّنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ
ترجمه :
و ( به تو ای پیغمبر فرمان می‌دهیم به این که ) در میان آنان طبق چیزی حکم کن که خدا بر تو نازل کرده است ، و از امیال و آرزوهای ایشان پیروی مکن ، و از آنان برحذر باش که ( با کذب و حق‌پوشی و خیانت و غرض‌ورزی ) تو را از برخی چیزهائی که خدا بر تو نازل کرده است به دور و منحرف نکنند ( و احکامی را پایمال هوی و هوس باطل خود نسازند ) . پس اگر ( از حکم خدا رویگردان شدند و به قانون خدا ) پشت کردند ، بدان که خدا می‌خواهد به سبب پاره‌ای از گناهانشان ایشان را دچار بلا و مصیبت سازد ( و به عذاب دنیوی ، پیش از عذاب اخروی گرفتار کند ) . بیگمان بسیاری از مردم ( از احکام شریعت ) سرپیچی و تمرّد می‌کنند ( و از حدود قوانین الهی تخطّی می‌نمایند ) .
توضیحات :
« أَن یَفْتِنُوکَ عَنْ . . . » : تو را به دور دارند از . تو را منحرف نمایند از . « أَن یُصِیبَهُمْ » : این که آنان را دچار عذاب و بلا سازد .
سوره مائدة آیه 50
متن آیه :
أَفَحُکْمَ الْجَاهِلِیَّةِ یَبْغُونَ وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللّهِ حُکْماً لِّقَوْمٍ یُوقِنُونَ
ترجمه :
آیا ( آن فاسقان از پذیرش حکم تو بر طبق آنچه خدا نازل کرده است سرپیچی می‌کنند و ) جویای حکم جاهلیّت ( ناشی از هوی و هوس ) هستند ؟ آیا چه کسی برای افراد معتقد بهتر از خدا حکم می‌کند ؟
توضیحات :
« یَبْغُونَ » : می‌خواهند . خواستارند .
سوره مائدة آیه 51
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الْیَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِیَاء بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ وَمَن یَتَوَلَّهُم مِّنکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! یهودیان و مسیحیان را به دوستی نگیرید ( و به طریق اوّلی آنان را به سرپرستی نپذیرید ) . ایشان برخی دوست برخی دیگرند ( و در دشمنی با شما یکسان و برابرند ) . هرکس از شما با ایشان دوستی ورزد ( و آنان را به سرپرستی بپذیرد ) بیگمان او از زمره ایشان بشمار است . و شکّ نیست که خداوند افراد ستمگر را ( به سوی ایمان ) هدایت نمی‌کند .
توضیحات :
« أوْلِیَآءَ » : جمع ولی ، دوستان . سرپرستان . « یَآ أیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ و النَّصَارَیا أوْلِیَآءَ » : در اینجا منظور این نیست که مسلمانان هیچ گونه رابطه تجاری و اجتماعی با یهودیان و مسیحیان نداشته باشند . بلکه منظور این است که با آنان هم‌پیمان نگردند و محرم اسرارشان ندانند و در برابر دشمنان خود بر دوستی آنان تکیه نکنند و هرگز ایشان را به سرپرستی نپذیرند .
سوره مائدة آیه 52
متن آیه :
فَتَرَى الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ یُسَارِعُونَ فِیهِمْ یَقُولُونَ نَخْشَى أَن تُصِیبَنَا دَآئِرَةٌ فَعَسَى اللّهُ أَن یَأْتِیَ بِالْفَتْحِ أَوْ أَمْرٍ مِّنْ عِندِهِ فَیُصْبِحُواْ عَلَى مَا أَسَرُّواْ فِی أَنْفُسِهِمْ نَادِمِینَ
ترجمه :
می‌بینی کسانی که بیماری ( ضعف و شکّ و نفاق ) به دل دارند ، ( در دوستی و یاری با یهودیان و مسیحیان ) بر یکدیگر سبقت می‌گیرند و می‌گویند : می‌ترسیم که ( روزگار برگردد و ) بلائی بر سر ما آید ( و به کمک ایشان نیازمند شویم ) . امید است که خداوند فتح ( مکّه ) را پیش بیاورد یا از جانب خود کاری کند ( و دشمنان اسلام را نابود و منافقان را رسوا نماید ) و این دسته از آنچه در دل پنهان داشته‌اند ، پشیمان گردند ( و بر ضعف و شکّ و نفاق خود افسوس خورند ) .
توضیحات :
« دَآئِرَةٌ » : مصیبت بزرگی که چرخش زمان باعث پیدایش آن شود . حادثه و بلائی که همه را در برگیرد . « الْفَتْحِ » : فتح مکّه . پیروزی و نصرت .
سوره مائدة آیه 53
متن آیه :
وَیَقُولُ الَّذِینَ آمَنُواْ أَهَؤُلاء الَّذِینَ أَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ إِنَّهُمْ لَمَعَکُمْ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُواْ خَاسِرِینَ
ترجمه :
( بدان گاه که فتح و پیروزی فرا رسد ) مؤمنان می‌گویند : آیا اینان همان کسانی هستند که با شدّت و با حدّت به خدا سوگند می‌خوردند و می‌گفتند : ما ( بر آئین شمائیم و همچون شما مسلمانیم و ) با شما هستیم ! ( دروغ گفتند و ) کردارشان بیهوده و تباه گشت ( و رنجشان بر باد رفت و تلاششان هدر گردید ) و زیانکار شدند ( و هم ایمان و هم یاری مؤمنان را از دست دادند ) .
توضیحات :
« أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ » : با نهایت تأکید به خدا سوگند می‌خورند . « جَهْدَ » : غایت و نهایت . حال یا مفعول مطلق است ( نگا : بیضاوی ) . « أَیْمَان » : جمع یمین ، سوگندها . « حَبِطَتْ » : هدر رفت . بی‌ثمر شد . « حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَأَصْبَحُوا خَاسِرِینَ » : این جمله می‌تواند مقول قول مؤمنان ، یا بیان خداوند متعال درباره سرانجام بد منافقان باشد .
سوره مائدة آیه 54
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ مَن یَرْتَدَّ مِنکُمْ عَن دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اللّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْکَافِرِینَ یُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَلاَ یَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِکَ فَضْلُ اللّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
ای مؤمنان ! هرکس از شما از آئین خود بازگردد ( و از ایمان به کفر گراید ، کوچکترین زیانی به خدا نمی‌رساند و در آینده ) خداوند جمعیّتی را ( به جای ایشان بر روی زمین ) خواهد آورد که خداوند دوستشان می‌دارد و آنان هم خدا را دوست می‌دارند . نسبت به مؤمنان نرم و فروتن بوده و در برابر کافران سخت و نیرومندند . در راه خدا جهاد می‌کنند و به تلاش می‌ایستند و از سرزنش هیچ سرزنش‌کننده‌ای ( در اطاعت از فرمان یزدان ) هراسی به خود راه نمی‌دهند . این هم فضل خدا است ( که کسی دارای چنین اوصافی باشد ) ؛ خداوند آن را به هرکس که بخواهد ( به خیر و خوبی نائل شود ) عطاء می‌کند . و خداوند دارای فضل فراوان و ( انعام بیشمار است ، و از مستحقّان آن ) آگاه است .
توضیحات :
« أَذِلَّةٍ » : جمع ذلیل ، مراد افراد مهربان و نرم‌خو و متواضع است . « أَعِزَّةٍ » : جمع عزیز ، مراد افراد سختگیر و دلیر و بیباک است . واژه‌های ( أَذِلَّةٍ ) و ( أَعِزَّةٍ ) صفت کلمه ( قَوْمٍ ) می‌باشد . « لآئِمٍ » : سرزنش کننده . « وَاسِعٌ » : دارای فضل فراوان و انعام بیکران .
سوره مائدة آیه 55
متن آیه :
إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ
ترجمه :
تنها خدا و پیغمبر او و مؤمنانی یاور و دوست شمایند که خاشعانه و خاضعانه نماز را به جای می‌آورند و زکات مال به در می‌کنند .
توضیحات :
« وَ هُمْ رَاکِعُونَ » : و حال آن که آنان عبادات و تکالیف خود را فروتنانه و از صمیم قلب انجام می‌دهند ( نگا : آل‌عمران 43 ، و ص / 24 ) . این جمله ، حال فاعل فعلهای ( یُقِیمُونَ ) و ( یُؤْتُونَ ) است ( نگا : توبه / 54 ) . و می‌تواند جمله مستأنفه نیز باشد .
سوره مائدة آیه 56
متن آیه :
وَمَن یَتَوَلَّ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ فَإِنَّ حِزْبَ اللّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ
ترجمه :
و هرکس که خدا و پیغمبر او و مؤمنان را به دوستی و یاری بپذیرد ( از زمره حزب‌الله است و ) بی‌تردید حزب‌الله پیروز است .
توضیحات :
« حِزْب » : جمعیّتی که دارای یک ایده و مرام باشند و به سوی هدف واحدی مردمان را فرا خوانند .
سوره مائدة آیه 57
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ دِینَکُمْ هُزُواً وَلَعِباً مِّنَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیَاء وَاتَّقُواْ اللّهَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! کسانی را از اهل کتاب و از کافران به دوستی نگیرید که دین شما را مسخره می‌کنند و به بازی می‌گیرند . از خدا بترسید ( و دشمنان آئین خود را دوست و یار خود ندانید ) اگر مؤمنان ( راستین واقعی ) هستید .
توضیحات :
« هُزُواً » : مسخره . شوخی . اصل کلمه ( هُزُواً ) است و همزه ماقبل مضموم به واو تبدیل شده است . « لَعِباً » : بازی . واژه‌های ( هُزُواً و لَعِباً ) مصدرند و به معنی اسم مفعول به کار رفته‌اند .
سوره مائدة آیه 58
متن آیه :
وَإِذَا نَادَیْتُمْ إِلَى الصَّلاَةِ اتَّخَذُوهَا هُزُواً وَلَعِباً ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ یَعْقِلُونَ
ترجمه :
آنان هنگامی که ( اذان می‌گوئید و مردمان را ) به نماز می‌خوانید ، نماز را به باد استهزاء می‌گیرند و بازیچه‌اش قرار می‌دهند ( و بدان می‌خندند و تمسخرش می‌کنند ) . این کارشان بدان خاطر است که ایشان کسانِ نفهم و بیشعوری هستند ( و ضلالت را از هدایت باز نمی‌شناسند و هدف و حکمت نماز را درک نمی‌کنند ) .
توضیحات :
« إِذَا نَادَیْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ » : هنگامی که صدا به نماز برداشتید . وقتی که برای ادای نماز اذان گفتید .
سوره مائدة آیه 59
متن آیه :
قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِاللّهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْنَا وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلُ وَأَنَّ أَکْثَرَکُمْ فَاسِقُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) بگو : ای اهل کتاب ! آیا بر ما خُرده می‌گیرید ؟ ( مگر ما چه کرده‌ایم ) جز این که به خداوند و به چیزی که بر ما نازل شده و به چیزی که پیشتر ( بر شما ) نازل شده است ایمان داریم ؟ ! ( این کار شما ناشی از عدم ایمان است و هم بدان خاطر است که ) بیشتر شما فاسق ( و خارج از شریعت خدا ) هستند .
توضیحات :
« هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا » : آیا این را بر ما خرده می‌گیرید و زشت می‌دانید ؟ . « وَ أَنَّ أَکْثَرَکُمْ فَاسِقُونَ » : بیگمان بیشتر شما شاهراه خداشناسی را ترک گفته‌اند و از حدود آئین خدا بدر رفته‌اند . این جمله می‌تواند عطف بر ماقبل بوده و معنی چنین باشد : ما بر این باوریم که بیشتر شما فاسق هستید . یا مستأنفه بوده و بیانگر بی‌انصافی ایشان باشد .
سوره مائدة آیه 60
متن آیه :
قُلْ هَلْ أُنَبِّئُکُم بِشَرٍّ مِّن ذَلِکَ مَثُوبَةً عِندَ اللّهِ مَن لَّعَنَهُ اللّهُ وَغَضِبَ عَلَیْهِ وَجَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَالْخَنَازِیرَ وَعَبَدَ الطَّاغُوتَ أُوْلَئِکَ شَرٌّ مَّکَاناً وَأَضَلُّ عَن سَوَاء السَّبِیلِ
ترجمه :
بگو : آیا شما را باخبر کنم از چیزی که پاداش بدتری از آن ( چیزهائی که بر ما خرده می‌گیرید ) در پیشگاه خدا دارد ؟ ( این کردار شما است ، شما ) کسانی که خداوند آنان را نفرین و از رحمت خود به دور کرده است و بر ایشان خشم گرفته و ( با مسخ قلوبشان ) از آنان میمونها و خوکهائی را ساخته است ، و ( کسانی را پدیدار نموده است که ) شیطان را پرستیده‌اند . آنان ( از هرکس دیگری ) موقعیّت و منزلتشان بدتر و از راستای راه منحرف‌تر و گمراهترند .
توضیحات :
« مَثُوبَةً » : پاداش . استعمال پاداش به جای پادافره ، برای استهزاء است . ( مَثُوبَةً ) مصدر میمی و به معنی ثواب ، و تمییز ( بِشَرٍّ ) است . « عَبَدَ » : پرستش کردند . استعمال آن به صورت مفرد ، با توجّه به موصول مشترک ( مَنْ ) است . « الْقِرَدَةَ » : جمع قِرْد ، میمونها . « الْخَنَازِیرَ » : جمع خِنْزیر ، خوکها . « جَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنَازِیرَ » : مراد مسخ اخلاقی و معنوی است ؛ نه ظاهری و مادی ( نگا : بقره / 65 ، و اعراف / 166 ) . جمهور علماء معتقد به مسخ ظاهری و مادی هستند و می‌گویند که خداوند دستهای از آنان را به میمون و خوک تبدیل نموده است و نسلی از آنان به وجود نیامده است و لذا منقرض شده‌اند . « الطَّاغُوتَ » : هر معبودی جز خدا . اهریمن . هرکس و هرچیزی که اطاعت از آن ، مایه طغیان و دوری از راه حق شود ، چه آفریده‌ای که پرستیده شود ، و چه فرماندهی که در شرّ و بدی از او فرمانبرداری گردد ، و چه اهریمنی باشد که انسان را از راه به در برد .
سوره مائدة آیه 61
متن آیه :
وَإِذَا جَآؤُوکُمْ قَالُوَاْ آمَنَّا وَقَد دَّخَلُواْ بِالْکُفْرِ وَهُمْ قَدْ خَرَجُواْ بِهِ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِمَا کَانُواْ یَکْتُمُونَ
ترجمه :
هنگامی که ( منافقان ) نزد شما می‌آیند ( به دروغ ) می‌گویند : ایمان آورده‌ایم ! و حال آن که با کفر وارد و با کفر خارج می‌شوند ( و به هنگام ورود و به هنگام خروج راستگو و مسلمان نبوده‌اند ) و خدا از آنچه ( در دل از نفاق ) پنهان می‌کنند ( از هر کس دیگری ) آگاهتر است .
توضیحات :
« دَخَلُوا بِالْکُفْرِ » : کافرانه به پیش تو آمدند و کافرانه از پیش تو برگشتند . حرف ( بِ ) باء ملابسه یا باء حالیّه است . همان گونه که می‌گوئیم : « خَرَجَ زَیْدٌ بِسِلاحِهِ ، ای مُتَسَلِّحاً . . . » : زید مسلّحانه بیرون رفت .
سوره مائدة آیه 62
متن آیه :
وَتَرَى کَثِیراً مِّنْهُمْ یُسَارِعُونَ فِی الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
بسیاری از آنان را می‌بینی که در گناهکاری و ستمکاری ، و خوردن مال حرام بر یکدیگر سبقت می‌جویند ! چه کار زشتی می‌کنند !
توضیحات :
« الْعُدْوَانِ » : ظلم و ستم . تعدّی و دست‌درازی . « السُّحْتَ » : مال حرام .
سوره مائدة آیه 63
متن آیه :
لَوْلاَ یَنْهَاهُمُ الرَّبَّانِیُّونَ وَالأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الإِثْمَ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ
ترجمه :
چرا پیشوایان مسیحی و علماء یهودی آنان را از سخنان گناه‌آلود و خوردن مال حرام نهی نمی‌کنند و باز نمی‌دارند ؟ آنان ( هم با ترک نهی و لب فروبستن از اندرز و ارشاد ) چه کار زشتی می‌کنند .
توضیحات :
« لَوْ لا » : چرا نباید که . « الرَبَّانِیُّونَ » : پیشوایان دینی مسیحی . « الأحْبَار » : پیشوایان دینی یهودی ( نگا : مائده / 44 ) .
سوره مائدة آیه 64
متن آیه :
وَقَالَتِ الْیَهُودُ یَدُ اللّهِ مَغْلُولَةٌ غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَلُعِنُواْ بِمَا قَالُواْ بَلْ یَدَاهُ مَبْسُوطَتَانِ یُنفِقُ کَیْفَ یَشَاءُ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ طُغْیَاناً وَکُفْراً وَأَلْقَیْنَا بَیْنَهُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ کُلَّمَا أَوْقَدُواْ نَاراً لِّلْحَرْبِ أَطْفَأَهَا اللّهُ وَیَسْعَوْنَ فِی الأَرْضِ فَسَاداً وَاللّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ
ترجمه :
( برخی از ) یهودیان می‌گویند : دست خدا به غل و زنجیر بسته است ! ( و بخل او را از عطاء و بخشش به ما گسسته است ! ) . دستهایشان بسته باد ! ( و بخل بهره ایشان ، و دستهایشان در دوزخ به زنجیر بسته باد ! ) و به سبب آنچه می‌گویند نفرینشان باد ( و از رحمت خدا محروم و مطرود گردند ! ) . بلکه دو دست خدا باز ( و او جواد و بخشنده است ) ، هرگونه که بخواهد ( و حکمت خداوندی اقتضاء کند ) می‌بخشد . ( به سبب تنگ‌چشمی و کینه‌توزی ) آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل می‌شود ( که آیات قرآن مجید است ) بر سرکشی و کفرورزی بسیاری از آنان می‌افزاید . ما در میان ( طوائف مختلف ) آنان ( به سبب انحراف عقیدتی و معیارهای غلطی که به نام خدا به آئین خود راه داده‌اند ) تا روز قیامت دشمنی و کینه‌توزی افکنده‌ایم . آنان هر زمان که آتش جنگی ( علیه پیغمبر و مؤمنان ) افروخته باشند ، خداوند آن را ( با شکست ایشان و پیروزی پیغمبر و مؤمنان ) خاموش ساخته است . آنان به خاطر ایجاد فساد در زمین می‌کوشند ( و با نیرنگ بازی و فتنه‌گری و جنگ‌افروزی در پخش فساد می‌جوشند . آنان مفسدند ) و خداوند مفسدان و تباهکاران را دوست نمی‌دارد .
توضیحات :
« مَغْلُولَةً » : بسته به غل و زنجیر . « مَبْسُوطَتَانِ » : باز . بسته‌شدن دست کنایه از بخل ، و باز بودن آن کنایه از بخشندگی است ( نگا : اسراء / 29 ) . « غُلَّتْ أَیْدِیهِمْ وَ لُعِنُوا بِمَا قَالُوا » : عبارت دعائی است . « فَسَاداً » : مفعولٌ‌له ، یا حال و به معنی ( مُفْسِدِینَ ) است .
سوره مائدة آیه 65
متن آیه :
وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْکِتَابِ آمَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَکَفَّرْنَا عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلأدْخَلْنَاهُمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ
ترجمه :
و اگر اهل کتاب ( اعم از مسیحیان و یهودیان ، به جای دشمنانگی و تباهکاری ، به اسلام بگروند و ) ایمان بیاورند و پرهیزگاری پیشه کنند ، گناهانشان را می‌زدائیم ( و زشتیها و پلشتیهای گذشته ایشان را می‌بخشیم ) و آنان را به باغهای پرنعمت بهشت داخل می‌سازیم .
توضیحات :
« النَّعِیمِ » : پرناز و نعمت .
سوره مائدة آیه 66
متن آیه :
وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَیهِم مِّن رَّبِّهِمْ لأکَلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ وَکَثِیرٌ مِّنْهُمْ سَاء مَا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
و اگر آنان به تورات و انجیل ( اصلی و دست‌نخورده ) و بدانچه که از سوی پروردگارشان ( به نام قرآن ) بر آنان نازل شده است عمل بکنند ( و در میان خود قوانین الهی را پیاده کنند و برپای دارند ) از بالای سر خود و از زیرپای خود ( و از هر سو ، غرق در نعمت شده و از آسمان و زمین ) روزی خواهند خورد . ( اهل کتاب همه یکسان نیستند ) جمعی از آنان عادل و میانه‌روند ( و به اسلام می‌گروند و به محمّد ایمان می‌آورند ) ولی بسیاری از ایشان ( نااهل و کج‌روند و ) بدترین کاری را انجام می‌دهند .
توضیحات :
« أَقَامُوا » : پابرجا داشتند . مراد این است که اگر تورات و انجیل را محفوظ می‌داشتند و به محتوای آنها و قرآن عمل می‌کردند و . . . « مُقْتَصِدَةً » : معتدل و میانه‌رو . جماعتی که راه افراط و تفریط نمی‌پویند و جز راستای راه نمی‌جویند .
سوره مائدة آیه 67
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ
ترجمه :
ای فرستاده ( خدا ، محمّد مصطفی ! ) هر آنچه از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است ( به تمام و کمال و بدون هیچ گونه خوف و هراسی ، به مردم ) برسان ( و آنان را بدان دعوت کن ) ، و اگر چنین نکنی ، رسالت خدا را ( به مردم ) نرسانده‌ای ( و ایشان را بدان فرا نخوانده‌ای . چرا که تبلیغ جمیع اوامر و احکام بر عهده تو است ، و کتمان جزء از جانب تو ، کتمان کلّ بشمار است ) . و خداوند تو را از ( خطرات احتمالی کافران و اذیّت و آزار ) مردمان محفوظ می‌دارد ( زیرا سنّت خدا بر این جاری است که باطل بر حق پیروز نمی‌شود . و ) خداوند گروه کافران ( و مشرکانی را که درصدد اذیّت و آزار تو برمی‌آیند و می‌خواهند برابر خواست آنان دین خدا را تبلیغ کنی ، موفّق نمی‌گرداند و به راه راست ایشان ) را هدایت نمی‌نماید .
توضیحات :
« بَلِّغْ » : تبلیغ کن . برسان . « یَعْصِمُکَ » : محفوظ و مصونت می‌دارد . « وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ » : اگر به تمام و کمال تبلیغ نکنی . این تهدید خطاب به پیغمبر و به پیروی از او ، خطاب به همه علماء و مسلمانانی است که در کار تبلیغ چه بسا سستی کنند و برخی از حقائق را به خاطر دیگران پنهان دارند .
سوره مائدة آیه 68
متن آیه :
قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لَسْتُمْ عَلَى شَیْءٍ حَتَّىَ تُقِیمُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ وَلَیَزِیدَنَّ کَثِیراً مِّنْهُم مَّا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ طُغْیَاناً وَکُفْراً فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ
ترجمه :
ای فرستاده ( خدا ، محمّد مصطفی ! ) بگو : ای اهل کتاب ! شما بر هیچ ( دین صحیحی از ادیان آسمانی پایبند ) نخواهید بود ، مگر آن که ( ادّعا را کنار بگذارید و عملاً احکام ) تورات و انجیل و آنچه از سوی پروردگارتان ( به نام قرآن ) برایتان نازل شده است برپا دارید ( و در زندگی پیاده و اجرا نمائید ) . ولی ( ای پیغمبر ! بدان که ) آنچه بر تو از سوی پروردگارت نازل شده است ، بر عصیان و طغیان و کفر و ظلم بسیاری از آنان می‌افزاید ( و این قرآن به خاطر روح لجاجت کافران در آنان تأثیر معکوس می‌نماید ! ) . بنابراین ( آسوده خاطر باش و ) بر گروه کافران غمگین مباش .
توضیحات :
« لَسْتُمْ عَلَیا شَیْءٍ » : شما پایبند چیزی نیستید . شما دارای عقیده و ایمانی نیستید . « فَلا تَأْسَ » : بر عدم ایمان کافران غم مخور .
سوره مائدة آیه 69
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَالَّذِینَ هَادُواْ وَالصَّابِؤُونَ وَالنَّصَارَى مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وعَمِلَ صَالِحاً فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ
ترجمه :
بیگمان کسانی از مسلمانان و یهودیان و صابئان و مسیحیان ( اهل نجات هستند و ) خوف و هراسی ( از عذاب دوزخ در جهان جاویدان ) و غم و اندوهی ( بر عمر سپری شده در جهان گذران ) ندارند آنان که به خدا و قیامت ایمان داشته باشند و کار شایسته انجام دهند .
توضیحات :
« إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا » : مسلمانان . مؤمنانی که در روزگاران گذشته به پیغمبران ایمان آورده‌اند . « الصَّابِئُونَ » : ستاره‌پرستان . خورشیدپرستان . آنان که از هر دینی قسمتی را برگرفته‌اند ، و . . . واژه ( الصَّابِئُونَ ) مبتدا است و خبر آن محذوف بوده و تقدیر چنین می‌شود : إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ الَّذِینَ هَادُوا وَ الصَّابِئُونَ وَ النَّصَارَیا کَذلِکَ . و یا خبر آن جمله ( مَنْ ءَامَنَ بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الأخِرِ ) است .
سوره مائدة آیه 70
متن آیه :
لَقَدْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ وَأَرْسَلْنَا إِلَیْهِمْ رُسُلاً کُلَّمَا جَاءهُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنْفُسُهُمْ فَرِیقاً کَذَّبُواْ وَفَرِیقاً یَقْتُلُونَ
ترجمه :
ما از ( یهودیان ) بنی‌اسرائیل پیمان گرفتیم ( که احکام تورات را مراعات دارند ، و برای تبلیغ آن به مردمان ) پیغمبرانی به سوی ایشان فرستادیم . ( امّا آنان پیمان‌شکنی کردند و ) هر زمان که پیغمبری چیزی را می‌آورد که با هواها و هوسهای آنان سازگار نبود ، دستهای ( از پیغمبران ) را تکذیب می‌کردند و گروهی را می‌کشتند .
توضیحات :
« مِیثَاق » : پیمان استوار . « فَرِیقاً » : دسته . گروه . ذکر فعل ( کَذَّبُوا ) به صورت ماضی ، و فعل ( یَقْتُلُونَ ) به صورت مضارع ، بیانگر پیشه ناپاک گذشته و حالِ بنی‌اسرائیل است .
سوره مائدة آیه 71
متن آیه :
وَحَسِبُواْ أَلاَّ تَکُونَ فِتْنَةٌ فَعَمُواْ وَصَمُّواْ ثُمَّ تَابَ اللّهُ عَلَیْهِمْ ثُمَّ عَمُواْ وَصَمُّواْ کَثِیرٌ مِّنْهُمْ وَاللّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
و ( بنی‌اسرائیل ) گمان بردند که آزمایشی در میان نیست ( تا مؤمنان راستین را از مؤمنان دروغین ایشان جدا سازد ) و بلا و عذابی ( در برابر تکذیب و قتل انبیاء گریبانگیرشان ) نخواهد بود . لذا کور شدند ( و آزمونها و شدائد گذشتگان را نادیده گرفتند ) و کر شدند ( و سخنان حق انبیاء را نشنیدند . خداوند آنان را دچار بلاها کرد و کسانی را بر ایشان مسلّط نمود که مزه خواری و پستی بدانان چشاند . و لذا از کرده خود پشیمان شدند و ) آن گاه خداوند توبه ایشان را پذیرفت ( و عزّت و کرامت بدیشان بخشید . ولی ) دوباره بسیاری از آنان ( از راه راست منحرف و از دیدن حقائق ) کور شدند و ( از شنیدن سخنان پیغمبران و خیرخواهان ) کر شدند . خداوند اعمال ایشان را ( دیده و ) می‌بیند ( و پاداش و پادافره آنان را می‌دهد ) .
توضیحات :
« تَکُونَ » : به صورت تامّه به کار رفته است . « فِتْنَةٌ » : آزمایش . بلا و عذاب . « عَمُوا » : کور شدند . « صَمُّوا » : کر شدند . « کَثِیرٌ » : بدل از ضمیر ( و ) در ( عَمُوا وَ صَمُّوا ) است .
سوره مائدة آیه 72
متن آیه :
لَقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ وَقَالَ الْمَسِیحُ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّی وَرَبَّکُمْ إِنَّهُ مَن یُشْرِکْ بِاللّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللّهُ عَلَیهِ الْجَنَّةَ وَمَأْوَاهُ النَّارُ وَمَا لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنصَارٍ
ترجمه :
بیگمان کسانی کافرند که می‌گویند : ( خدا در عیسی حلول کرده است و ) خدا همان مسیح پسر مریم است . ( در صورتی که خود ) عیسی گفته است : ای بنی‌اسرائیل ! خدای یگانه‌ای را بپرستید که پروردگار من و پروردگار شما است . بیگمان هر کس انبازی برای خدا قرار دهد ، خدا بهشت را بر او حرام کرده است ( و هرگز به بهشت گام نمی‌نهد ) و جایگاه او آتش ( دوزخ ) است . و ستمکاران یار و یاوری ندارند ( تا ایشان را از عذاب جهنّم برهاند ) .
توضیحات :
« اِنَّ اللهَ هُوَ الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ » : مراد وحدت مسیح با خدا ، و به عبارت دیگر ( توحید در تثلیث ! ) است .
سوره مائدة آیه 73
متن آیه :
لَّقَدْ کَفَرَ الَّذِینَ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ ثَالِثُ ثَلاَثَةٍ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلاَّ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِن لَّمْ یَنتَهُواْ عَمَّا یَقُولُونَ لَیَمَسَّنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ
ترجمه :
بیگمان کسانی کافرند که می‌گویند : خداوند یکی از سه خدا است ! ( در صورتی که ) معبودی جز معبود یگانه وجود ندارد ( و خدا یکی بیش نیست ) و اگر از آنچه می‌گویند دست نکشند ( و از معتقدات باطل خود برنگردند ) به کافران آنان ( که بر این اعتقاد باطل ماندگار می‌مانند ) عذاب دردناکی خواهد رسید .
توضیحات :
« إِنَّ اللهَ ثالِثُ ثَلاثَةٍ » : مراد تعدّد خدایان ، یعنی ( تثلیثِ در توحید ! ) است .
سوره مائدة آیه 74
متن آیه :
أَفَلاَ یَتُوبُونَ إِلَى اللّهِ وَیَسْتَغْفِرُونَهُ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
آیا ( اینان از این عقیده منحرفانه دست نمی‌کشند و ) به سوی خدا برنمی‌گردند و از او آمرزش ( گناهان خود را ) نمی‌خواهند ؟ ! خداوند دارای مغفرت و رحمت فراوان است ( و اگر توبه نمایند و طلب آمرزش کنند ، خداوند ایشان را می‌بخشد و بدیشان رحم می‌کند ) .
توضیحات :
« أَفَلا یَتُوبُونَ ؟ » : چنین پرسشی برای توبیخ است و بیانگر تعجّب از اصرار ایشان بر کفر است .
سوره مائدة آیه 75
متن آیه :
مَّا الْمَسِیحُ ابْنُ مَرْیَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّیقَةٌ کَانَا یَأْکُلاَنِ الطَّعَامَ انظُرْ کَیْفَ نُبَیِّنُ لَهُمُ الآیَاتِ ثُمَّ انظُرْ أَنَّى یُؤْفَکُونَ
ترجمه :
مسیح پسر مریم جز پیغمبری نبود . پیش از او نیز پیغمبرانی ( چون او انسان و برگزیده یزدان بوده‌اند و به میان مردمان روانه شده‌اند و پس از روزگاری از دنیا ) رفته‌اند ، و مادرش نیز زن بسیار راستکار و راستگوئی بود . هم عیسی و هم مادرش ( از آنجا که انسان بودند ) غذا می‌خوردند . بنگر که چگونه ( نشانه‌های انسانی آن دو را برمی‌شماریم و ) آیات ( خود ) را برای آنان ( که عیسی و مادرش را خدا می‌دانند ! ) توضیح و تبیین می‌کنیم ؟ دوباره بنگر که چگونه ایشان ( از حق با وجود این همه روشنی ) باز داشته می‌شوند ؟ !
توضیحات :
« خَلَتْ » : آمده‌اند و رفته‌اند ( نگا : بقره / 134 ، و فاطر / 24 ) . « صِدِّیقَةٌ » : بسیار راستکار و راستگو . زنی که احکام و شرائع خدا را تصدیق و به کتابهای آسمانی باور داشته است ( نگا : تحریم / 12 ) . « أَنَّیا » : چگونه . « یُؤْفَکُونَ » : بازداشته می‌شوند . منصرف گردانده می‌شوند .
سوره مائدة آیه 76
متن آیه :
قُلْ أَتَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ یَمْلِکُ لَکُمْ ضَرّاً وَلاَ نَفْعاً وَاللّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
بگو : آیا جز خدا کسی و چیزی را می‌پرستید که مالک هیچ سود و زیانی برای شما نیست ؟ و خدا شنوای ( اقوال و ) آگاه ( از اعمال شما ) است .
توضیحات :
« مِن دُونِ » : بجز . غیر از . « مَا » : چیزی . کسی . در اینجا مراد حضرت عیسی ، یا حضرت عیسی و مادرش حضرت مریم است .
سوره مائدة آیه 77
متن آیه :
قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لاَ تَغْلُواْ فِی دِینِکُمْ غَیْرَ الْحَقِّ وَلاَ تَتَّبِعُواْ أَهْوَاء قَوْمٍ قَدْ ضَلُّواْ مِن قَبْلُ وَأَضَلُّواْ کَثِیراً وَضَلُّواْ عَن سَوَاء السَّبِیلِ
ترجمه :
بگو : ای اهل کتاب ! به ناحق در دین خود راه افراط و تفریط مپوئید و از اهواء و امیال گروهی که پیش از این گمراه شده‌اند و بسیاری را گمراه کرده‌اند و از راه راست منحرف گشته‌اند ، پیروی منمائید .
توضیحات :
« لا تَغْلُوا » : غلوّ مکنید . از جمله غلوّ اهل کتاب این است که مسیحیان عیسی و مادرش را از مرتبه پیغمبری و صِدّیقیّت به مرتبه خدائی می‌رسانند ، و یهودیان عیسی و مادرش را حرامزاده و زناکار قلمداد می‌نمایند ! « غَیْرَ الْحَقِّ » : به ناحق . باطل ( نگا : نساء / 171 ، و اعراف / 146 ) . واژه ( غَیْرَ الْحَقِّ ) قید وصفی و برای تأکید است و بیانگر این واقعیّت است که غلوّ به طور کلّی نادرست و ناروا است . لفظ ( غَیْر ) می‌تواند صفت مصدر محذوف ( غُلُوّاً ) باشد . یعنی : لا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ غُلُوّاً غَیْرَ الْحَقِّ ، أَیْ باطِلاً . و می‌تواند حال ضمیر فاعل ( و ) در ( لا تَغْلُوا ) باشد . یعنی لا تَغْلُوا فِی دِینِکُمْ مُجَاوِزِینَ الْحَقَّ .
سوره مائدة آیه 78
متن آیه :
لُعِنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَى لِسَانِ دَاوُودَ وَعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ ذَلِکَ بِمَا عَصَوا وَّکَانُواْ یَعْتَدُونَ
ترجمه :
کافران بنی‌اسرائیل بر زبان داود و عیسی پسر مریم لعن و نفرین شده‌اند . این بدان خاطر بود که آنان پیوسته ( از فرمان خدا ) سرکشی می‌کردند و ( در ظلم و فساد ) از حدّ می‌گذشتند .
توضیحات :
« کَانُوا یَعْتَدُونَ » : از حق تجاوز می‌کردند . ستمگری می‌کردند .
سوره مائدة آیه 79
متن آیه :
کَانُواْ لاَ یَتَنَاهَوْنَ عَن مُّنکَرٍ فَعَلُوهُ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَفْعَلُونَ
ترجمه :
آنان از اعمال زشتی که انجام می‌دادند دست نمی‌کشیدند و همدیگر را از زشتکاریها نهی نمی‌کردند و پند نمی‌دادند . و چه کار بدی می‌کردند ! ( چرا که دستهای مرتکب منکرات می‌شدند و گروهی هم سکوت می‌نمودند ، و بدین وسیله همه مجرم می‌گشتند ) .
توضیحات :
« لا یَتَنَاهَوْنَ » : یکدیگر را نصیحت نمی‌نمودند و از منکرات نهی نمی‌کردند . از منکرات دست نمی‌کشیدند .
سوره مائدة آیه 80
متن آیه :
تَرَى کَثِیراً مِّنْهُمْ یَتَوَلَّوْنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ لَبِئْسَ مَا قَدَّمَتْ لَهُمْ أَنفُسُهُمْ أَن سَخِطَ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَفِی الْعَذَابِ هُمْ خَالِدُونَ
ترجمه :
بسیاری از آنان را می‌بینی که کافران را به دوستی می‌پذیرند ( و با مشرکان برای نبرد با اسلام همدست می‌شوند . با این کار زشت ) چه توشه بدی برای خود پیشاپیش ( به آخرت ) می‌فرستند ! توشه‌ای که موجب خشم خدا و جاودانه در عذاب ( دوزخ ) ماندن است .
توضیحات :
« تَرَیا کَثِیراً مِّنْهُمْ » : بسیاری از یهودیان و یا منافقان را می‌بینی که . « سَخِطَ » : خشمگین شد . « أَن سَخِطَ . . . » : این عبارت ، می‌تواند مخصوص به ذمّ باشد و معنی آن همان می‌شود که بیان شد . و هم می‌تواند علّت ذمّ بوده و مخصوص به ذمّ محذوف باشد و معنی آن چنین است : چه توشه بدی پیشاپیش برای خود می‌فرستند که خشم خدا و جاودانه در عذاب ماندن است .
سوره مائدة آیه 81
متن آیه :
وَلَوْ کَانُوا یُؤْمِنُونَ بِالله والنَّبِیِّ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مَا اتَّخَذُوهُمْ أَوْلِیَاء وَلَکِنَّ کَثِیراً مِّنْهُمْ فَاسِقُونَ
ترجمه :
اگر آنان به خدا و پیغمبر ( اسلام ) و آنچه بر او ( از قرآن ) نازل شده است ، ایمان می‌آوردند ، ( به سبب ایمان راستین هرگز ) کافران را به دوستی نمی‌گرفتند . ولی بسیاری از آنان فاسق و از دین خارجند .
توضیحات :
« النَّبِیِّ » : مراد پیغمبر اسلام محمّدبن عبدالّله یا موسی است . « مَآ أُنزِلَ إِلَیْهِ » : مراد قرآن یا تورات است . « فَاسِقُونَ » : بیرون‌روندگان از دین . مراد منافقان یا یهودیان بی‌ایمان است .
سوره مائدة آیه 82
متن آیه :
لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِّلَّذِینَ آمَنُواْ الْیَهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُواْ وَلَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَّوَدَّةً لِّلَّذِینَ آمَنُواْ الَّذِینَ قَالُوَاْ إِنَّا نَصَارَى ذَلِکَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّیسِینَ وَرُهْبَاناً وَأَنَّهُمْ لاَ یَسْتَکْبِرُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) خواهی دید که دشمن‌ترین مردم برای مؤمنان ، یهودیان و مشرکانند ، و خواهی دید که مهربان‌ترین مردم برای مؤمنان ، کسانیند که خود را مسیحی می‌نامند ، این بدان خاطر است که در میان مسیحیان ، کشیشان و راهبانی هستند که ( به سبب آشنائی با دین خود و خوف از خدا ، از شنیدن حق سر باز نمی‌زنند و در برابر آن ) تکبّر نمی‌ورزند .
توضیحات :
« نَصَارَیا » : پیروان مسیح . « قِسِّیسِینَ » : کشیشان . بالاترین رتبه روحانی میان مسیحیان ، رتبه اُسْقُف و بعد رتبه کشیش و سپس رتبه شَمّاس است . « رُهْبَاناً » : جمع راهب ، پارسایان . زاهدان . دَیرنشینان .
سوره مائدة آیه 83
متن آیه :
وَإِذَا سَمِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَى الرَّسُولِ تَرَى أَعْیُنَهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ مِمَّا عَرَفُواْ مِنَ الْحَقِّ یَقُولُونَ رَبَّنَا آمَنَّا فَاکْتُبْنَا مَعَ الشَّاهِدِینَ
ترجمه :
و آنان هر زمان بشنوند چیزهائی را که بر پیغمبر نازل شده است ( از شنیدن آیات قرآنی متأثّر می‌شوند و ) بر اثر شناخت حق و دریافت حقیقت ، چشمانشان را می‌بینی که پر از اشک ( شوق ) می‌گردد ( و زبانشان به دعا باز می‌شود و ) می‌گویند : پروردگارا ! ( به تو و پیغمبران تو و همه کتابهای آسمانی و بدین آیات قرآنی ) ایمان داریم ( و خویشتن را در پناه تو می‌داریم ) پس ( ایمان ما را بپذیر و ) ما را از زمره ( امّت محمّدی که ) گواهان ( بر مردم در روز رستاخیزند ) بشمار آور .
توضیحات :
« تَفِیضُ » : لبریز می‌گردد . « الدَّمْعِ » : اشک . « مِمَّا عَرَفُوا مِنَ الْحَقِّ » : ناشی از پی‌بردن به حق است ( نگا : قصص / 53 ) . « الشَّاهِدِینَ » : گواهی‌دهندگان به پیغمبری محمّد و آسمانی بودن قرآن . امّت محمّد که گواهان بر مردم در روز رستاخیزند ( نگا : بقره / 143 ) .
سوره مائدة آیه 84
متن آیه :
وَمَا لَنَا لاَ نُؤْمِنُ بِاللّهِ وَمَا جَاءنَا مِنَ الْحَقِّ وَنَطْمَعُ أَن یُدْخِلَنَا رَبَّنَا مَعَ الْقَوْمِ الصَّالِحِینَ
ترجمه :
ما چرا نباید به خدا و به حقیقتی که ( توسّط محمّد ) برای ما آمده است ، ایمان نیاوریم ؟ ! و حال آن که ( راه صواب نمایان و حق بی‌پرده عیان است و ) امیدواریم که پروردگارمان ما را با صالحان ( به بهشت جاویدان ) ببرد .
توضیحات :
« مَا لَنَا » : ما چرا نباید . چه چیز ما را از آن باز می‌دارد که . « یُدْخِلَنَا » : ما را به بهشت داخل سازد . مفعول دوم ، واژه ( الْجنّة ) بوده و محذوف است .
سوره مائدة آیه 85
متن آیه :
فَأَثَابَهُمُ اللّهُ بِمَا قَالُواْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَلِکَ جَزَاء الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
پس خداوند در برابر اعترافشان ( به حق ) باغهای ( بهشت را ) به عنوان پاداش بدیشان می‌دهد که در زیر ( درختان ) آن جویبارها روان است و آنان جاودانه در آنجا می‌مانند ، و این جزای نیکوکاران ( چون ایشان ) است .
توضیحات :
« أَثَابَهُمْ » : پاداششان داد . « خَالِدِینَ » : حال ضمیر ( هُمْ ) در فعل ( أَثَابَهُمْ ) می‌باشد .
سوره مائدة آیه 86
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَفَرُواْ وَکَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ
ترجمه :
و کسانی که کافر شوند و آیات ما را تکذیب کنند ، آنان دوزخیانند .
توضیحات :
« أَصْحَابُ الْجَحِیمِ » : یاران دوزخ . دوزخیان .
سوره مائدة آیه 87
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُحَرِّمُواْ طَیِّبَاتِ مَا أَحَلَّ اللّهُ لَکُمْ وَلاَ تَعْتَدُواْ إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! چیزهای پاکیزه‌ای را که خداوند برای شما حلال کرده است بر خود حرام مکنید ، و ( از حلال به حرام ) تجاوز ننمائید ( و از حدود مقرّرات الهی تخطّی مکنید ) زیرا که خداوند متجاوزان را دوست نمی‌دارد .
توضیحات :
« أَحَلَّ » : حلال کرده است . « الْمُعْتَدِینَ » : تجاوزکاران .
سوره مائدة آیه 88
متن آیه :
وَکُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ حَلاَلاً طَیِّباً وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِیَ أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ
ترجمه :
و از نعمتهای حلال و پاکیزه‌ای که خداوند به شما روزی داده است بخورید ، و از ( مخالفت با دستورات ) خداوندی بپرهیزید که شما بدو ایمان دارید .
توضیحات :
« حَلالاً » : مفعولٌ‌به یا حال است ( نگا : بقره / 168 ) .
سوره مائدة آیه 89
متن آیه :
لاَ یُؤَاخِذُکُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِی أَیْمَانِکُمْ وَلَکِن یُؤَاخِذُکُم بِمَا عَقَّدتُّمُ الأَیْمَانَ فَکَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاکِینَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِیکُمْ أَوْ کِسْوَتُهُمْ أَوْ تَحْرِیرُ رَقَبَةٍ فَمَن لَّمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاَثَةِ أَیَّامٍ ذَلِکَ کَفَّارَةُ أَیْمَانِکُمْ إِذَا حَلَفْتُمْ وَاحْفَظُواْ أَیْمَانَکُمْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ
ترجمه :
خداوند شما را به خاطر سوگندهای بیهوده و بی‌اراده مؤاخذه نمی‌کند ، ولی شما را در برابر سوگندهائی که از روی قصد و اراده خورده‌اید مؤاخذه می‌کند . کفّاره این گونه سوگندها عبارت است از : خوراک‌دادن به ده نفر مستمند از غذاهای معمولی و متوسّطی که به خانواده خود می‌دهید ، یا جامه‌دادن به ده نفر از مستمندان ، و یا آزادکردن برده‌ای . ( میان هر یک از این سه‌کار مخیَّر هستید ) امّا اگر کسی ( هیچ یک از این سه‌کار را نتوانست و توانائی انجام آنها را ) نیافت ، ( او می‌تواند ) سه روز روزه ( بگیرد ) . این کفّاره سوگندهائی است که می‌خورید . سوگندهای خود را حفظ کنید ( و سعی کنید سوگند نخورید و اگر خوردید بدانها عمل کنید و اگر هم سوگندها را شکستید کفّاره را فراموش نکنید ) . خداوند این چنین ( روشن ) آیات ( احکام ) خود را برای شما بیان می‌کند تا ( بر اثر آشنائی با احکام الهی ) شکر ( نعمتهای او را ) به جای آورید .
توضیحات :
« اللَّغْوِ » : یاوه ( نگا : بقره 225 ) . « أَوْسَطِ » : معمولی . متوسّط . « أَهْلِیکُمْ » : اهل و خانواده خود . مرکّب از ( أَهْلینَ ) و ( کُمْ ) است و نون ( أَهْلینَ ) که جمع اهل و خلاف قیاس است به علّت اضافه حذف شده است . « تَحْرِیر » : آزادکردن . « رَقَبَة » : گردن . مراد انسان است .
سوره مائدة آیه 90
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! میخوارگی و قماربازی و بتان ( سنگیی که در کنار آنها قربانی می‌کنید ) و تیرها ( و سنگها و اوراقی که برای بخت‌آزمائی و غیبگوئی به کار می‌برید ، همه و همه از لحاظ معنوی ) پلیدند و ( ناشی از تزیین و تلقین ) عمل شیطان می‌باشند . پس از ( این کارهای ) پلید دوری کنید تا این که رستگار شوید .
توضیحات :
« الْمَیْسِرُ » : قمار ( نگا : بقره / 219 ) . « الأنصَابُ » : جمع نصب ، بتان سنگی و غیره ( نگا : مائده / 3 و 90 ) . « الأزْلامُ » : جمع زَلَم ، تیرهای مخصوصی که با آن بخت‌آزمائی و فال‌بینی می‌کردند و . . . ( نگا : مائده / 3 و 90 ) . « رِجْسٌ » : پلید . مراد پلید و کثیف معنوی است .
سوره مائدة آیه 91
متن آیه :
إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاء فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَن ذِکْرِ اللّهِ وَعَنِ الصَّلاَةِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ
ترجمه :
اهریمن می‌خواهد از طریق میخوارگی و قماربازی در میان شما دشمنانگی و کینه‌توزی ایجاد کند و شما را از یاد خدا و خواندن نماز باز دارد . پس آیا ( از این دو چیزی که پلیدند ، و دشمنانگی و کینه‌توزی می‌پراکنند ، و بندگان را از یاد خدا غافل می‌کنند ، و ایشان را از همه عبادات ، به ویژه نماز که مهمترین آنها است ، باز می‌دارند ) دست می‌کشید و بس می‌کنید ؟ !
توضیحات :
« یُوقِعَ » : بیفکند و پراکنده کند . « الْبَغْضَآءَ » : کینه‌توزی . « فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ ؟ » : پس آیا بس می‌کنید ؟ ! یعنی باید که خودداری کنید و دست از آن بردارید .
سوره مائدة آیه 92
متن آیه :
وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَاحْذَرُواْ فَإِن تَوَلَّیْتُمْ فَاعْلَمُواْ أَنَّمَا عَلَى رَسُولِنَا الْبَلاَغُ الْمُبِینُ
ترجمه :
از خدا و از پیغمبر فرمانبرداری کنید و ( از مخالفت فرمان خدا و پیغمبر ) خویشتن را برحذر دارید . و اگر ( از فرمان خدا و پیغمبر روی برگرداندید و ) پشت کردید ، بدانید که بر پیغمبر ما تنها تبلیغ آشکار و روشنگر ( و رساندن فرمان و توضیح کامل احکام ) است و بس .
توضیحات :
« الْبَلاغُ » : تبلیغ . رساندن فرمان . « الْمُبِینُ » : واضح و روشن . توضیح‌دهنده و روشنگر .
سوره مائدة آیه 93
متن آیه :
لَیْسَ عَلَى الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ جُنَاحٌ فِیمَا طَعِمُواْ إِذَا مَا اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّآمَنُواْ ثُمَّ اتَّقَواْ وَّأَحْسَنُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
بر کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند ، گناهی به سبب آنچه ( از مسکرات پیش از تحریم و آگاهی از آن ) نوشیده‌اند متوجّه آنان نیست ، اگر ( از محرّمات ) بپرهیزند و ( بدانچه درباره تحریم نازل شده است ) ایمان بیاورند و کارهای شایسته انجام دهند . بعد از آن ( هم از محرّمات ) بپرهیزند و ( به احکام نازله درباره تحریم ) ایمان داشته باشند . سپس ( باز هم درجات تقوا را طی کنند و از محرّمات ) بپرهیزند و همه کارهای خود را نیکو کنند ، و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد ( و هر گروهی از آنان را به اندازه اخلاصی که دارند پاداش می‌دهد ) .
توضیحات :
« جُنَاحٌ » : گناه . « طَعِمُوا » : خورده‌اند . نوشیده‌اند ( نگا : بقره / 249 ) . « إِتَّقَوْا » : پرهیزگاری کردند . ذکر سه بار آن در این آیه بیانگر مراحل ابتدائی و متوسّط و عالی تقوا است . همچنین بیانگر این واقعیّت است که اعتقاد بیشتر به احکام الهی ، مایه ایمان بیشتر و استوارتر می‌شود ( نگا : توبه / 124 ، و فتح / 4 ) .
سوره مائدة آیه 94
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لَیَبْلُوَنَّکُمُ اللّهُ بِشَیْءٍ مِّنَ الصَّیْدِ تَنَالُهُ أَیْدِیکُمْ وَرِمَاحُکُمْ لِیَعْلَمَ اللّهُ مَن یَخَافُهُ بِالْغَیْبِ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ
ترجمه :
ای مؤمنان ! مسلّماً خداوند شما را با ( تحریم ) برخی از نخجیر ( یعنی حیوانات و طیور وحشی برّی که به آسانی در دسترس شما قرار می‌گیرند و ) دستها و نیزه‌های شما بدانها می‌رسند ، آزمایش می‌کند ، تا روشن شود چه کسی در حال نهان ( از دیدگان مردمان ، به سبب نیروی ایمان ) از خدا می‌ترسد . هرکس بعد از آن ( که حدود و احکام بیان گردید ، از آنها تخطّی و ) تجاوز کند ، مجازات دردناکی خواهد داشت .
توضیحات :
« الصَّیْدِ » : حیوان شکاری . نخجیر ( نگا : مائده / 1 و 95 و 96 ) . « بَعْدَ ذلِکَ » : بعد از بیان احکام ، و این اعلام و انذار .
سوره مائدة آیه 95
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْتُلُواْ الصَّیْدَ وَأَنتُمْ حُرُمٌ وَمَن قَتَلَهُ مِنکُم مُّتَعَمِّداً فَجَزَاء مِّثْلُ مَا قَتَلَ مِنَ النَّعَمِ یَحْکُمُ بِهِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ هَدْیاً بَالِغَ الْکَعْبَةِ أَوْ کَفَّارَةٌ طَعَامُ مَسَاکِینَ أَو عَدْلُ ذَلِکَ صِیَاماً لِّیَذُوقَ وَبَالَ أَمْرِهِ عَفَا اللّهُ عَمَّا سَلَف وَمَنْ عَادَ فَیَنتَقِمُ اللّهُ مِنْهُ وَاللّهُ عَزِیزٌ ذُو انْتِقَامٍ
ترجمه :
ای مؤمنان ! هنگامی که در حالت احرام هستید ( و یا این که در سرزمین حرم بسر می‌برید ) نخجیر مکشید . و هرکس از شما عمداً نخجیر بکشد باید کفّاره‌ای معادل آن از چهارپایان ( اهلی ، مانند : بز و گوسفند و شتر و گاو ) بدهد ، کفّاره‌ای که دو نفر عادل از میان خودتان به معادل بودن آن قضاوت کنند و برابری آن را تصدیق نمایند . چنین حیوانی قربانی می‌گردد و به مستمندان مکّه داده می‌شود ، یا کفّاره‌ای ( معادل قیمت آن حیوان ) خوراک ( یک روزه به هر یک از ) فقراء می‌دهد ، و یا برابر آن ( خوراک ؛ به عبارت دیگر به تعداد مستمندان دریافت‌کننده کفّاره ، روزهائی ) روزه می‌گیرد . تا متجاوز کیفر کار خود را بچشد . خداوند از آنچه در گذشته ( پیش از تحریم شکار ) انجام پذیرفته است ، گذشت می‌نماید . ولی هر کس ( به کشتن نخجیر ) دوباره برگردد ( و بعد از آگاهی از تحریم ، باز به شکار پردازد ) خداوند از او انتقام می‌گیرد ، و خداوند توانا و انتقام‌گیرنده است .
توضیحات :
« حُرُم » : جمع حَرام به معنی مُحْرِم است ( نگا : مائده / 1 ) . « جَزَآءٌ » : مبتدا و خبر آن محذوف است و تقدیر چنین است : فَعَلَیْهِ جَزَآءٌ . « مِثْلُ » : صفت ( جَزَآءٌ ) است . « النَّعَمِ » : چهارپایان . مراد گاو و گوسفند و بز و شتر است . « هَدْیاً » : حیوان قربانی . حال ضمیر ( ه ) در ( بِهِ ) است . « کَفَّارَةٌ » : عطف بر ( جَزَآءٌ ) است . « صِیَاماً » : تمییز است . « وَبَالَ » : زیان و ضرر . کیفر .
سوره مائدة آیه 96
متن آیه :
أُحِلَّ لَکُمْ صَیْدُ الْبَحْرِ وَطَعَامُهُ مَتَاعاً لَّکُمْ وَلِلسَّیَّارَةِ وَحُرِّمَ عَلَیْکُمْ صَیْدُ الْبَرِّ مَا دُمْتُمْ حُرُماً وَاتَّقُواْ اللّهَ الَّذِیَ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ
ترجمه :
نخجیر ( آبزی ، یعنی حیوانی که در رودخانه یا در آبگیر زندگی می‌کند و یا در ) دریا ، و خوردن از ( گوشت ) آن ، برای شما ( مقیمان مؤمن که آن را تازه به تازه می‌خورید ) و برای ( شما ) مسافران ( مؤمن که آن را خشکیده یا یخ‌زده و یا به صورت کنسرو می‌خورید ) حلال است ، ولی مادام که در حال احرام هستید نخجیر خشکزی ( یعنی حیوانی که در بیابانها و دشتها و کوهها زندگی می‌کند و معمولاً اهلی نمی‌گردد ) برای شما حرام است . از خدائی بترسید که به سوی او برگردانده می‌شوید و درپیشگاه او گردآورده می‌شوید .
توضیحات :
« صَیْدُ الْبَحْرِ وَ طَعَامُهُ » : عطف ( طَعَامُ ) بر ( صَیْدُ ) عطف خاصّ بر عام است . « مَتَاعاً » : بهره‌مند شدن . مفعولٌ‌له است . « السَّیَّارَة » : جماعت مسافران . « تُحْشَرُونَ » : گردآورده می‌شوید .
سوره مائدة آیه 97
متن آیه :
جَعَلَ اللّهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ قِیَاماً لِّلنَّاسِ وَالشَّهْرَ الْحَرَامَ وَالْهَدْیَ وَالْقَلاَئِدَ ذَلِکَ لِتَعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأَرْضِ وَأَنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
ترجمه :
خداوند ، کعبه ، ( یعنی ) بیت‌الحرام ، و ماههای حرام ، و قربانیهای بی‌نشان و نشاندار را وسیله‌ای برای سامان بخشیدن ( به کار دنیوی و اخروی ) مردم قرار داده است . این بدان خاطر است که بدانید که خداوند مطّلع از هر آن چیزی است که در آسمانها و زمین است ، و بدانید که خداوند همه‌چیز را می‌داند .
توضیحات :
« الْبَیْتَ الْحَرَامَ » : عطف بیانِ کعبه و مراد همه حَرَم است . « قِیَاماً » : قوام . وسیله پایداری و مایه پابرجائی . « الشَّهْرَ الْحَرَامَ » : ماه حرام ، که مراد جنس آن ، یعنی : ذُوالقعده و ذوالحجّه و المحرّم و رجب است ( نگا : مائده / 2 ، و توبه / 36 ) . « الْهَدْیَ » : و « الْقَلآئِدَ » : ( نگا : مائده / 2 ) . « ذلِکَ » : این احترام بدان خاطر است که .
سوره مائدة آیه 98
متن آیه :
اعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ وَأَنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
بدانید که خداوند دارای مجازات شدید است ، و در عین حال بس آمرزنده و مهربان است .
توضیحات :
. . .
سوره مائدة آیه 99
متن آیه :
مَّا عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاَغُ وَاللّهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَکْتُمُونَ
ترجمه :
پیغمبر وظیفه‌ای جز تبلیغ ( و رساندن پیام آسمانی ) ندارد . خداوند آگاه از چیزی است که آشکار می‌سازید و باخبر از چیزی است که پنهان می‌نمائید .
توضیحات :
« الْبَلاغُ » : تبلیغ . رساندن . « تُبْدُونَ » : ظاهر و آشکار می‌دارید .
سوره مائدة آیه 100
متن آیه :
قُل لاَّ یَسْتَوِی الْخَبِیثُ وَالطَّیِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَکَ کَثْرَةُ الْخَبِیثِ فَاتَّقُواْ اللّهَ یَا أُوْلِی الأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! به مردم ) بگو : ناپاک و پاک ( و حرام و حلال ) مساوی نیستند ، هر چند که فراوانی ناپاک ( و حرام ) شما را به شگفت اندازد . پس ای خردمندان ! ( با امتثال اوامر و اجتناب نواهی یزدان ) خویشتن را از ( خشم ) خدا برحذر دارید تا این که رستگار شوید .
توضیحات :
« لا یَسْتَوِی » : برابر و یکسان نیست . « الْخَبِیثُ » : کثیف ، ناپاک . مراد افکار و اعمال و اموال حرام است . « الطَّیِّبُ » : پاک و پاکیزه . مراد افکار و اعمال و اموال حلال است . « أُوْلِی الألْبَابِ » : صاحبان خرد . عاقلان .
سوره مائدة آیه 101
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَسْأَلُواْ عَنْ أَشْیَاء إِن تُبْدَ لَکُمْ تَسُؤْکُمْ وَإِن تَسْأَلُواْ عَنْهَا حِینَ یُنَزَّلُ الْقُرْآنُ تُبْدَ لَکُمْ عَفَا اللّهُ عَنْهَا وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِیمٌ
ترجمه :
ای مؤمنان ! از مسائلی سؤال مکنید ( که خداوند از راه لطف از آنها سخن نگفته است ، و چه بسا به شما مربوط نبوده ، و چندان سودی برای زندگی شما نداشته باشند ، و ) اگر فاش گردند و آشکار شوند شما را ناراحت و بدحال کنند . چنان که به هنگام نزول قرآن ( در زمان حیات پیغمبر ، از او ) راجع بدانها پرس و جو کنید ، برای شما ( با وحی آسمانی ) بیان و روشن می‌شوند ( و آن گاه دچار مشقّات و مشکلات فراوانی می‌گردید و از عهده انجام تکالیف و وظائف بیشمار برنمی‌آئید . پس شما را به ناگفته‌ها و نانموده‌ها چه کار ؟ مگر نه این است که ) خداوند از این مسائل گذشته است ( و پرسشهای قبلی شما را نادیده گرفته است و از مجازات اخروی آنها صرف نظر فرموده است ؟ ) و خداوند بس آمرزگار و بردبار است . ( این است که از شما می‌گذرد و در مجازات شما شتاب نمی‌ورزد ) .
توضیحات :
« لا تَسْئََلُوا عَنْ أَشْیَآءَ . . . » : هنگامی که آیه ( أَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ ) نازل گردید ، اصحاب پیغمبر فهمیدند که اجل آن حضرت نزدیک شده است . لذا شتابزده سؤالاتی درباره چیزهائی می‌کردند که به وقوع پیوسته و از آنها سخن نرفته بود . پیغمبر ترسید که این پرسشها باعث نزول احکام و ایجاد تکالیف فراوان و باعث دردسر آنان شود . این بود ایشان را از این امر بازداشت ، و به دنبال آن نهی آسمانی نیز شرف نزول یافت . آیه فوق به هیچ وجه راه سؤالات منطقی و آموزنده و سازنده را به روی مردم نمی‌بندد ( نگا : نحل / 43 ) بلکه منحصراً مربوط به سؤالات نابجا و جستجو از اموری است که نه تنها مورد نیاز نیست ، بلکه مکتوم‌ماندن آنها بهتر و حتّی گاهی لازم است ( نگا : بقره / 108 ) از قبیل : نقشه‌های جنگی ، طرحهای مبارزات اجتماعی ، نقطه‌ضعفهای مردم ، پنهان‌داشتن بیماریهای سخت و هراسناک از شخص بیمار ، مخفی‌ماندن اوضاع و احوال مردگان و سرنوشت آینده ما و دیگران و . . .
سوره مائدة آیه 102
متن آیه :
قَدْ سَأَلَهَا قَوْمٌ مِّن قَبْلِکُمْ ثُمَّ أَصْبَحُواْ بِهَا کَافِرِینَ
ترجمه :
جمعی از پیشینیان از ( اموری همانند ) آنها ( که شما می‌پرسید ) سؤال کردند و بعد از آن ( که توسّط پیغمبران از آنها اطّلاع یافتند و موظّف به رعایت احکام مربوطه شدند ) نسبت بدانها به مخالفت برخاستند و منکر ( حقّانیّت پاسخ ) آنها ( و بالطبع صلاحیّت گویندگان آن سخنها ، یعنی انبیاء ) شدند .
توضیحات :
« أَصْبَحُوا بِهَا کَافِرِینَ » : نسبت بدانها کافر شدند . نسبت بدانها بنای مخالفت گذاشتند و راه عصیان در پیش گرفتند . مراد از کفر در اینجا عصیان و مخالفت است ، و یا کفر به معنی معروف خود .
سوره مائدة آیه 103
متن آیه :
مَا جَعَلَ اللّهُ مِن بَحِیرَةٍ وَلاَ سَآئِبَةٍ وَلاَ وَصِیلَةٍ وَلاَ حَامٍ وَلَکِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ یَفْتَرُونَ عَلَى اللّهِ الْکَذِبَ وَأَکْثَرُهُمْ لاَ یَعْقِلُونَ
ترجمه :
خداوند بَحیره ، سائبه ، وصیله ، و حامی را مشروع و مقرّر نداشته است . ولیکن کافران ( از پیش خود چیزهائی سرهم می‌کنند و ) برخدا دروغ می‌بندند ، و بیشتر آنان نمی‌فهمند ( که این کارها ناروا است و عذاب سختی به دنبال دارد ) .
توضیحات :
« بَحِیرَةٍ » : در لغت به معنی گوش شکافته ، و در اصطلاح به شتر ماده‌ای می‌گفتند که پنج شکم می‌زائید و پنجمین آنها نرینه بود . در این صورت گوشش را می‌شکافتند و بارکردن و سوارشدن و خوردن گوشت آن را حرام می‌دانستند و از هیچ گونه چراگاه و آبی آن را باز نمی‌داشتند . « سَآئِبَةٍ » : در لغت به معنی رها ، و در اصطلاح به شتر ماده‌ای می‌گفتند که صاحبش نذر می‌کرد که اگر به سلامت از سفر برگردد ، آن را رها کند . چنین شتری مانند بَحِیرَة برای وفای به نذر معاف و آزاد می‌شد . « وَصِیلَةٍ » : در لغت به معنی واصله یعنی رسیده و پیوسته ، و در اصطلاح به برّه مادینه‌ای گفته می‌شد که به صورت دوقلو همراه نرینه‌ای متولّد می‌گردید و به خادمان بتان داده می‌شد . « حَامٍ » : در لغت به معنی حامی و حافظ ، و در اصطلاح به شتر نری گفته می‌شد که از نژاد آن ده نسل متولّد می‌گردید و در این صورت همچون بَحِیرَة و سَآئِبَة آزادانه می‌چرید و از باربری و سواری و خوردن معاف می‌شد . البتّه درباره بَحیرة و سائبة و وصیلة و حامی سخنان دیگری گفته‌اند که همه و همه بیانگر فرهنگ منحطّ جاهلیّت پیش از اسلام است .
سوره مائدة آیه 104
متن آیه :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ کَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ شَیْئاً وَلاَ یَهْتَدُونَ
ترجمه :
هنگامی که بدانان ( که از قوانین دل و اهواء درونشان پیروی می‌کنند ) گفته شود که بیائید به سوی آنچه خدا نازل کرده و ( آنچه ) پیغمبر ( بیان نموده است برگردیم ، تا هدایت بیابیم ) می‌گویند : چیزی ما را بسنده است که پدران و نیاکان خویش را بر آن یافته‌ایم ( و تا چشم گشوده‌ایم چنین و چنان در میان قوم و فامیل خود دیده‌ایم ! دیگر قرآن و سخنان پیغمبر ، ما را چه کار ؟ ) آیا اگر پدران و نیاکانشان چیزی ندانسته باشند و ( به سوی حق ) راه نیافته باشند ( باز هم باید چنین گویند و کنند ؟ ! ) .
توضیحات :
« أَوَ لَوْ کَانَ » : آیا اگر پدران و نیاکان آنان کافر و گمراه بوده باشند ، باید فرزندان ایشان هم کورکورانه کافر و گمراه شوند و به دنبال خرافات روان گردند و گذشتگان خود را الگوی خوبی و نیکی بدانند ؟ !
سوره مائدة آیه 105
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ لاَ یَضُرُّکُم مَّن ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ إِلَى اللّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! مواظب خود باشید ( و خویشتن را از معاصی و گناهان به دور دارید و هوشیار باشید که آلودگیهای جامعه شما را نیالاید ) . هنگامی که شما هدایت یافتید ( و راه خداشناسی را در پیش گرفتید و دیگران را نیز به کار نیک خواندید و از کار بد بازداشتید ) گمراهی گمراهان به شما زیانی نمی‌رساند ( و نافرمانی دیگران شما را به دوزخ نمی‌کشاند . چرا که حساب هر کس جدا است و ) بازگشت همه شما به سوی خدا است ، و شما را از آنچه ( در دنیا ) می‌کرده‌اید آگاه می‌سازد ( و هرکسی آن درود عاقبت کار که کشت ) .
توضیحات :
« عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ » : خویشتن را بپائید . مراقب خود باشید . ( عَلَیْکُمْ ) اسم‌الفعل است و ( أَنفُسَکُمْ ) مفعولٌ‌به است . جمله به صورت اغراء به کار رفته است و تقدیر چنین است : إِلْزَمُوا أَنفُسَکُمْ وَ احْفَظُوها مِن مُّلابَسَةِ الْمَعَاصِی وَ الإِصْرَارِ عَلَی الذُّنُوبِ . یادآوری این نکته لازم است که مراد آیه می‌تواند این باشد که : ای جماعت مؤمنان ! اگر عالمان ، جاهلان را راهنمائی کنند و مسلمانان فریضه امر به معروف و نهی از منکر را در میان خود فراموش نکنند ، کفر کافران و گمراهی گمراهان زیان و ضرری بدیشان نمی‌رساند و . . .
سوره مائدة آیه 106
متن آیه :
یِا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ شَهَادَةُ بَیْنِکُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ حِینَ الْوَصِیَّةِ اثْنَانِ ذَوَا عَدْلٍ مِّنکُمْ أَوْ آخَرَانِ مِنْ غَیْرِکُمْ إِنْ أَنتُمْ ضَرَبْتُمْ فِی الأَرْضِ فَأَصَابَتْکُم مُّصِیبَةُ الْمَوْتِ تَحْبِسُونَهُمَا مِن بَعْدِ الصَّلاَةِ فَیُقْسِمَانِ بِاللّهِ إِنِ ارْتَبْتُمْ لاَ نَشْتَرِی بِهِ ثَمَناً وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى وَلاَ نَکْتُمُ شَهَادَةَ اللّهِ إِنَّا إِذاً لَّمِنَ الآثِمِینَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! هنگامی که ( علائم و قرائن ) مرگ یکی از شما فرا رسید ( و خواست درباره چیزی وصیّت کند ) باید در موقع وصیّت دو نفر دادگر از میان خودتان ، یا اگر در سفر بودید و بلای مرگ دامنگیرتان شد ( و به مسلمانان دسترسی نبود ) از میان دیگران به گواهی گرفته شوند . اگر ( به هنگام شهادت در صدق آن دو ) شکّ کردید ، بعد از نماز ( عصر یا نماز دیگری که مردم در آن گرد می‌آیند ) آن دو را نگاه دارید . آنان باید به خدا سوگند بخورند که ( حاضر نیستیم حق را برای چیزی زیر پا نهیم و ) سوگندمان را ( به مال دنیا ) نمی‌فروشیم ( و جز حق چیزی نمی‌جوئیم و برای کسی دروغ نمی‌گوئیم و از کسی جانبداری نمی‌کنیم ) اگر هم آن کس خویشاوند ما باشد ؛ و گواهی الهی را ( که به ادای آن دستور داده شده‌ایم ) کتمان نمی‌کنیم ؛ چرا که اگر چنین کنیم ما از زمره گناهکاران خواهیم بود .
توضیحات :
« شَهَادَةُ » : گواهی . مبتدا است و ( إثْنانِ ) خبر است . در این صورت مضافی پیش از ( إثْنانِ ) محذوف است و تقدیر چنین است : شَهَادَةُ بَیْنِکُمْ إذا . . . شَهَادَةُ اثْنَیْنِ . یا این که ( شَهادَةُ ) مصدر است و به معنی شُهُود ، یعنی گواهان است و نیازی به حذف نیست . برخی هم ( شَهادَةُ ) را مبتدا و خبر آن را ( شَهادَةُ ) محذوف دانسته و ( إِثْنانِ ) را فاعل مبتدا گرفته‌اند . « مِنکُمْ » : از خودتان ؛ یعنی از مسلمانان یا از نزدیکان خود . « مِنْ غَیْرِکُمْ » : از دیگران ؛ یعنی از کافران یا از بیگانگان . « ضَرَبْتُمْ فِی الأرْضِ » : مسافرت کردید . « تَحْبِسُونَهُمَا » : نگاهشان می‌دارید . « إرْتَبْتُمْ » : شکّ کردید .
سوره مائدة آیه 107
متن آیه :
فَإِنْ عُثِرَ عَلَى أَنَّهُمَا اسْتَحَقَّا إِثْماً فَآخَرَانِ یِقُومَانُ مَقَامَهُمَا مِنَ الَّذِینَ اسْتَحَقَّ عَلَیْهِمُ الأَوْلَیَانِ فَیُقْسِمَانِ بِاللّهِ لَشَهَادَتُنَا أَحَقُّ مِن شَهَادَتِهِمَا وَمَا اعْتَدَیْنَا إِنَّا إِذاً لَّمِنَ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
اگر اطّلاع حاصل شد که ( آن دو شاهد با دروغ و خیانت ) مرتکب گناهی شده‌اند ، باید که دو نفر دیگری جای ایشان ( برای ادای سوگند ) قرار بگیرند که جزو وارثان بوده و از همه ایشان برای دریافت ترکه مستحقّ‌تر باشند . ( این دو نفر جدید ) باید به خدا سوگند بخورند که گواهی ایشان درست‌تر و راست‌تر از گواهی آن دو ( گواه ) است ، و ( با تهمت و افتراء بر آن دو گواه ) مرتکب تجاوزی نشده‌ایم ( و در سوگند خود از حق منحرف نگشته‌ایم ، که اگر چنین کرده باشیم ) ما در این صورت از زمره ستمکاران خواهیم بود ( و به خود و دیگران ستم روا خواهیم داشت ) .
توضیحات :
« عُثِرَ » : اطّلاع یافته شد . « إسْتَحَقَّا » : مرتکب شده‌اند . « إِسْتَحَقَّ » : مرتکب شده است . استحقاق پیدا کرده است . « الأوْلَیَانِ » : مثنی أَوْلَی است به معنی احقّ و اقرب ، یعنی : شایسته‌تر ( از دیگر وارثان برای ترکه ) و نزدیکتر ( از آنان به متوفّی ) . فاعل فعل ( إِسْتَحَقَّ ) است . « إِسْتَحَقَّ . . . عَلَیْهِمُ الأوْلَیَانِ » : دو نفری که از دیگر وارثان برحق‌تر و به متوفّی نزدیکتر باشند . دو نفر از میان وارثانی که گواهان نخست بر آنان ستم کرده‌اند . با توجّه به معنی اخیر ، ( إِسْتَحَقَّ عَلَیْهِمْ ) یعنی بر آنان ستم کرده‌اند ، و ( أوْلَیَانِ ) در معنی ( اوّلانِ ) به کار رفته است . یعنی دو شاهدی که قبلاً سوگند یاد کردند و برای ادای شهادت أوْلَی و احقّ بودند . « عَلَیْهِمْ » : حرف ( عَلی ) در اینجا در معنی معمولی خود یعنی ( بر ) و به معنی ( از ) به کار رفته است ( نگا : مطفّفین / 2 ) .
سوره مائدة آیه 108
متن آیه :
ذَلِکَ أَدْنَى أَن یَأْتُواْ بِالشَّهَادَةِ عَلَى وَجْهِهَا أَوْ یَخَافُواْ أَن تُرَدَّ أَیْمَانٌ بَعْدَ أَیْمَانِهِمْ وَاتَّقُوا اللّهَ وَاسْمَعُواْ وَاللّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ
ترجمه :
این ( کار که بدین منوال ذکر شد ) بیشتر سبب می‌شود که ( شاهدان در بیان حقیقت دقیق‌تر شوند و تغییر و تبدیلی در آن ندهند و بلکه ) چنان که باید گواهی دهند یا بترسند ( از عذاب اخروی دردناکی که سوگند دروغ سبب آن می‌گردد ، و یا بترسند ) از این که ( دروغشان فاش گردد و حق سوگندخوردن به ورثه واگذار گردد و ) سوگندهائی پس از سوگندهایشان خورده شود ( و در پیشگاه خدا و مردم رسوا شوند ) . از خدا بترسید و ( با احکام او مخالفت نکنید و اوامر او را به گوش جان ) بشنوید و ( بپذیرید و بدانید که ) خداوند بیرون‌روندگان از زیر فرمان خود را ( مورد عنایت قرار نمی‌دهد و به سوی نعمت جنّت ) رهنمود نمی‌گرداند .
توضیحات :
« أَدْنی » : نزدیکتر است . « أَوْ » : یا . و . . . « تُرَدَّ » : ارجاع شود . واگذار شود .
سوره مائدة آیه 109
متن آیه :
یَوْمَ یَجْمَعُ اللّهُ الرُّسُلَ فَیَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ قَالُواْ لاَ عِلْمَ لَنَا إِنَّکَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُیُوبِ
ترجمه :
آن روزی ( را خاطرنشان ساز ) که خداوند پیغمبران را ( در پیشگاه خود ) گرد می‌آورد و بدیشان می‌گوید : به ( دعوت ) شما چه پاسخی داده شده است ؟ ( آیا ملّتهائی که به سوی آنان فرستاده شده‌اید چگونه از دعوت شما استقبال کرده‌اند و به چه راهی رفته‌اند ؟ راه ایمان یا راه انکار پیموده‌اند ؟ ) . می‌گویند : ما را هیچ گونه آگاهی و دانشی نیست ( مگر آنچه از راه وحی آموخته‌ایم و ظواهری که در روزگار حیات خود از مردم مشاهده کرده‌ایم ) تو خود ( علاوه از ظواهر ) از تمام خفایا آگاهی .
توضیحات :
« یَوْمَ » : در آن روزی که . به یاد داشته باشید روزی را که . واژه ( یَوْمَ ) مفعولٌ‌فیه فعل ( لا یَهْدی ) در آیه قبل یا مفعولٌ‌به فعل محذوفی همچون ( تذکّروا ) یا ( إِتَّقُوا ) است . « مَاذَا اُجِبْتُمْ » : پاسخ مردم به شما چه بوده است ؟ « لا عِلْمَ لَنَا » : ما چیزی نمی‌دانیم . ما را چه رسد که در پیشگاه باری از آگاهی دم زنیم و درباره ایمان یا الحاد مردم اظهارنظر کنیم ؟ !
سوره مائدة آیه 110
متن آیه :
إِذْ قَالَ اللّهُ یَا عِیسى ابْنَ مَرْیَمَ اذْکُرْ نِعْمَتِی عَلَیْکَ وَعَلَى وَالِدَتِکَ إِذْ أَیَّدتُّکَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَکَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُکَ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ بِإِذْنِی فَتَنفُخُ فِیهَا فَتَکُونُ طَیْراً بِإِذْنِی وَتُبْرِئُ الأَکْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِی وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوتَى بِإِذْنِی وَإِذْ کَفَفْتُ بَنِی إِسْرَائِیلَ عَنکَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَیِّنَاتِ فَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِنْهُمْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
در آن هنگام خداوند ( از میان پیغمبران خطاب به عیسی می‌گوید : ) ای عیسی پسر مریم ! به یاد آور نعمت مرا که بر تو و مادرت ارزانی داشتم ؛ بدان گاه که توسّط جبرئیل ( پیام آسمانی را به تو رساندم و ) تو را نیرو بخشیدم و یاری دادم ( و بر اثر تأیید آسمانی به عنوان کودک ) میان گهواره با مردم سخن می‌گفتی و در ( سنّ پختگی و ) میانه‌سالی ( به عنوان پیغمبر با ایشان صحبت می‌نمودی . و به یاد بیاور ) آن گاه را که نوشتن و دانش سودمند و تورات و انجیل را ( بدون آموزگار ) به تو آموختم . و ( به یاد بیاور ) آن گاه را که ( از توان بشر فراتر می‌رفتی ) و به دستور من چیزی از گِل به شکل پرنده می‌ساختی و بدان می‌دمیدی و به فرمان من پرنده‌ای ( زنده ) می‌شد ، و کورمادرزاد و مبتلای به بیماری پیسی را به فرمان و قدرت من شفا می‌دادی ، و ( به یاد بیاور ) آن گاه را که مردگان را به فرمان من ( زنده می‌کردی و از گورها ) بیرون می‌آوردی ، و ( به یاد بیاور ) آن گاه را که شرّ بنی‌اسرائیل را از سر تو کوتاه کردم در آن موقع که دلائل و معجزات بدانان می‌نمودی و کافران ایشان می‌گفتند : اینها جز جادوی آشکار ، چیز دیگری نمی‌تواند باشد .
توضیحات :
« أَیَّدتُّکَ » : تو را تقویت کردم و یاری دادم . « رُوحِ‌الْقُدُس » : جبرئیل . « الْمَهْدِ » : گهواره . « کَهْلاً » : کهولت و میان‌سالی . حال است . « إِذْن » : فرمان . اجازه . تکرار واژه اذن ، بیانگر این واقعیّت است که این کارها به خواست و فرمان خدا ؛ نه با قدرت شخصی عیسی انجام می‌پذیرفت ، و هر وقت خدا می‌خواست این امور به عنوان معجزاتی بر دست عیسی انجام می‌گرفت . « الْکِتَابَ » : خطّ و کتابت . مصدری از مصادر ثلاثی مجرّد ( کَتَبَ یَکْتُبُ ) است . « الْحِکْمَةَ » : دانش راستین . « تُبْرِئُ » : بهبودی می‌بخشیدی . « الأکْمَهَ » : کور مادرزاد . « ا لأبْرَصَ » : مبتلا به بیماری پیسی . « کَفَفْتُ بَنِی إِسْرَآئیِلَ عَنکَ » : نگذاشتم بنی‌اسرائیل تو را بکشند یا به دار زنند . « جِئْتَهُم بِالْبَیِّنَاتِ » : برای آنان معجزات آوردی و نمودی .
سوره مائدة آیه 111
متن آیه :
وَإِذْ أَوْحَیْتُ إِلَى الْحَوَارِیِّینَ أَنْ آمِنُواْ بِی وَبِرَسُولِی قَالُوَاْ آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ
ترجمه :
و ( خاطرنشان ساز ) آن گاه را که به حواریّون الهام کردیم که به من و فرستاده من ( عیسی ) ایمان بیاورید . ( آنان پذیرفتند و ) گفتند : ایمان آورده‌ایم و ( پروردگارا ! ) گواه باش که ما مخلص و منقاد ( اوامر تو ) هستیم .
توضیحات :
« أَوْحَیْتُ » : الهام کردم . به دل آنان انداختم . توسّط عیسی بدیشان اعلام و ابلاغ کردم . ( وحی ) منحصر به وحی اصطلاحی بر پیغمبران نیست ، بلکه الهاماتی که به قلب انسانها و دیگر جانداران می‌شود از مصداقهای آن است ( نگا : نحل / 68 ، و قصص / 7 ) . « الْحَوَارِیُّون » : جمع حواری ، گزیدگان یاران عیسی . « مُسْلِمُونَ » : مخلصان در ایمان ، و خاضعان اوامر رحمان .
سوره مائدة آیه 112
متن آیه :
إِذْ قَالَ الْحَوَارِیُّونَ یَا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ هَلْ یَسْتَطِیعُ رَبُّکَ أَن یُنَزِّلَ عَلَیْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاءِ قَالَ اتَّقُواْ اللّهَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
و ( خاطرنشان ساز ) آن گاه را که حواریّون ( به عیسی ) گفتند : ای عیسی پسر مریم ! آیا پروردگار تو می‌تواند سفره‌ای از آسمان برای ما فرو فرستد ( و با پذیرش این درخواست تو ، بر ما منّت نهد ؟ عیسی بدیشان ) گفت : اگر مؤمن ( به خدا ) هستید از خدا بترسید ( و مطیع اوامر و نواهی او باشید ، و درخواستهای نابجا و ناروا نکنید ) .
توضیحات :
« هَلْ یَسْتَطِیعُ » : آیا اجابت می‌کند و می‌پذیرد ؟ آیا می‌تواند ؟ اگر مراد معنی اخیر باشد ، یا باید چنین پرسشی پیش از ریشه‌دار و استوار شدن ایمان در اندرون حواریّون مطرح شده باشد ، و یا پرسش ایشان جنبه استخبار داشته و خواسته‌اند بدانند که خداوند چنین چیزی را می‌پذیرد یا خیر . در اینجا ( توانستن ) به معنی ( خواستن ) است . وقتی که ما به دوستمان می‌گوئیم : آیا می‌توانی کتاب خود را به ما بدهی ؟ او بگوید : خیر نمی‌توانم . منظور از این نتوانستن ، نخواستن است . « مَآئِدَة » : خوان . سفره . خوراک .
سوره مائدة آیه 113
متن آیه :
قَالُواْ نُرِیدُ أَن نَّأْکُلَ مِنْهَا وَتَطْمَئِنَّ قُلُوبُنَا وَنَعْلَمَ أَن قَدْ صَدَقْتَنَا وَنَکُونَ عَلَیْهَا مِنَ الشَّاهِدِینَ
ترجمه :
گفتند : می‌خواهیم ( به عنوان تبرّک ) از آن ( خوان یغما چیزی ) بخوریم و دلهایمان ( با زیادت یقین به قدرت ربّ‌العالمین ) آرامش یابد و ( به عین‌الیقین ) بدانیم که تو ( در رسالت خود ) به ما راست گفته‌ای و ( با تبدیل استدلالات نظری به مشاهدات تجربی و بصری ، وسوسه‌ها از زوایای دلها زدوده شود و در پیش آنان که چنین معجزه‌ای را نمی‌بینند ) جزو گواهان بر آن باشیم .
توضیحات :
« صَدَقْتَنَا » : با ما راست بوده‌ای و راست گفته‌ای . « الشَّاهِدِینَ » : گواهان در پیش دیگران ، یا گواهان بر قدرت یزدان و صدق نبوّت عیسی .
سوره مائدة آیه 114
متن آیه :
قَالَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنَا أَنزِلْ عَلَیْنَا مَآئِدَةً مِّنَ السَّمَاءِ تَکُونُ لَنَا عِیداً لِّأَوَّلِنَا وَآخِرِنَا وَآیَةً مِّنکَ وَارْزُقْنَا وَأَنتَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ
ترجمه :
عیسی پسر مریم ( هنگامی که دید درخواست ایشان برای اطمینان بیشتر است ؛ نه امتحان او و شکّ در قدرت خدا ، درخواست ایشان را پذیرفت و ) گفت : آفریدگارا و پروردگارا ! خوانی از آسمان ( برای ما بندگان ) فرو فرست تا ( روز نزول آن ) جشنی برای ما ( مؤمنانِ ) متقدّمین و ( دیگر مؤمنانِ ) متأخّرین شود و معجزه‌ای از جانب تو ( بر صدق نبوّت من ) باشد . و ما را ( نه فقط امروز ، بلکه همیشه ) روزی برسان ، و تو بهترین روزی‌دهندگانی .
توضیحات :
« أَوَّلِنَا وَ ءَاخِرِنَا » : ما مؤمنان متقدّم و دیگر مؤمنان متأخّر . یعنی روز نزول مائده روز عید ما معاصران و آیندگان باشد . یا این که : همه ما از نخستین فرد تا آخرین فرد از خوان بخوریم .
سوره مائدة آیه 115
متن آیه :
قَالَ اللّهُ إِنِّی مُنَزِّلُهَا عَلَیْکُمْ فَمَن یَکْفُرْ بَعْدُ مِنکُمْ فَإِنِّی أُعَذِّبُهُ عَذَاباً لاَّ أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِّنَ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
خداوند ( دعای عیسی را پذیرفت و بدو ) گفت : من آن را برای شما فرو می‌فرستم ، ولی هرکس از شما از آن به بعد ( که نزول مائده و گام نهادن به مرحله شهود و عین‌الیقین تحقّق یافت ، چون مسؤولیّت بیشتری پیدا می‌کند ) اگر کافر گردد ( و راه الحاد و انکار پوید ) او را چنان مجازاتی می‌کنم که کس دیگری از جهانیان را بدان گونه مجازات نکرده باشم !
توضیحات :
« مُنَزِّلُهَا » : نازل‌کننده آن .
سوره مائدة آیه 116
متن آیه :
وَإِذْ قَالَ اللّهُ یَا عِیسَى ابْنَ مَرْیَمَ أَأَنتَ قُلتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِی وَأُمِّیَ إِلَهَیْنِ مِن دُونِ اللّهِ قَالَ سُبْحَانَکَ مَا یَکُونُ لِی أَنْ أَقُولَ مَا لَیْسَ لِی بِحَقٍّ إِن کُنتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِی وَلاَ أَعْلَمُ مَا فِی نَفْسِکَ إِنَّکَ أَنتَ عَلاَّمُ الْغُیُوبِ
ترجمه :
و ( خاطرنشان ساز ) آن گاه را که خداوند می‌گوید : ای عیسی پسر مریم ! آیا تو به مردم گفته‌ای که جز الله ، من و مادرم را هم دو خدای دیگر بدانید ( و ما دو نفر را نیز پرستش کنید ؟ ) . عیسی می‌گوید : تو را منزّه از آن می‌دانم که دارای شریک و انباز باشی . مرا نسزد که چیزی را بگویم ( و بطلبم که وظیفه و ) حق من نیست . اگر آن را گفته باشم بیگمان تو از آن آگاهی . تو ( علاوه از ظاهر گفتار من ) از راز درون من هم باخبری ، ولی من ( چون انسانی بیش نیستم ) از آنچه بر من پنهان می‌داری بی‌خبرم . زیرا تو داننده رازها و نهانیهائی ( و از خفایا و نوایای امور باخبری ) .
توضیحات :
« مِن دُونِ » : سوای . غیراز . « نَفْس » : ذات . دل و جان . « علاّمُ » : بس آگاه .
سوره مائدة آیه 117
متن آیه :
مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلاَّ مَا أَمَرْتَنِی بِهِ أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّی وَرَبَّکُمْ وَکُنتُ عَلَیْهِمْ شَهِیداً مَّا دُمْتُ فِیهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّیْتَنِی کُنتَ أَنتَ الرَّقِیبَ عَلَیْهِمْ وَأَنتَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ
ترجمه :
من به آنان چیزی نگفته‌ام مگر آنچه را که مرا به گفتن آن فرمان داده‌ای ( و آن ) این که جز خدا را نپرستید که پروردگار من و پروردگار شما است ( و همو مرا و شما را آفریده است و همه بندگان اوئیم ) . من تا آن زمان که در میان آنان بودم از وضع ( اطاعت و عصیان ) ایشان اطّلاع داشتم ، و هنگامی که مرا میراندی ، تنها تو مراقب و ناظر ایشان بوده‌ای ( و اعمال و افکارشان را پائیده‌ای ) و تو بر هر چیزی مطّلع هستی .
توضیحات :
« شَهِیداً » : مطلّع و آگاه . « الرَّقِیبَ » : مراقب و مواظب . « شَهِیدٌ » : حاضر و ناظر . آگاه و باخبر .
سوره مائدة آیه 118
متن آیه :
إِن تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُکَ وَإِن تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ
ترجمه :
اگر آنان را مجازات کنی ، بندگان تو هستند ( و هرگونه که بخواهی درباره ایشان می‌توانی عمل کنی ) و اگر از ایشان گذشت کنی ( تو خود دانی و توانی ) چرا که تو چیره و توانا و حکیمی ( لذا نه بخشش تو نشانه ضعف ، و نه مجازات تو بدون حکمت است ) .
توضیحات :
« إِن تَغْفِرْ لَهُمْ . . . » : این شیوه ادب انبیاء با خدا است ( نگا : ابراهیم / 36 ) .
سوره مائدة آیه 119
متن آیه :
قَالَ اللّهُ هَذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً رَّضِیَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ
ترجمه :
( در روز قیامت ) خداوند می‌گوید : امروز روزی است که تنها درستی کردار و درستی گفتار راستگویان ( در دنیا ، هم اینک در عقبی ) بدیشان سود می‌رساند . برای آنان باغهائی ( از بهشت ) است که در زیر درختان آن جویبارها روان است . ایشان در آنجا جاودانه می‌مانند . خداوند ( به سبب اعمال گذشته ایشان ) از آنان خوشنود ، و ایشان هم ( به سبب اجر و پاداش فراوان و بی‌پایانی که دریافت داشته‌اند ) از خدا خوشنودند . این است پیروزی بزرگ ( و نعمت سترگ ) .
توضیحات :
« صِدْقُهُمْ » : راستی در ایمان و اقرار و سائر اقوال و احوال ایشان .
سوره مائدة آیه 120
متن آیه :
لِلّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا فِیهِنَّ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
حکومت آسمانها و زمین و آنچه در آنها است ، از آن خدا است ، و او بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« مُلْک » : شاهی . کشور . عزّت و قدرت .
تفسیر سوره الأنعام برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره أنعام
آیه 1
متن آیه :
الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَجَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَالنُّورَ ثُمَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِرَبِّهِم یَعْدِلُونَ
ترجمه :
ستایش خداوندی را سزا است که آسمانها و زمین را آفریده است و تاریکیها و روشنائی را ایجاد کرده است ( که هر یک سود ویژه‌ای و حکمت خاصّی در بردارند و دلائل باهر و براهین قاطعی بر وجود خدایند ) ولی با این وصف ، کسانی که منکر وجود پروردگار خویشند ( برای آفریدگار خود بتان را ) انباز می‌کنند .
توضیحات :
« جَعَلَ » : ایجاد کرده است . پدید آورده است ( نگا : نحل / 72 ، و فرقان / 61 ) . « یَعْدِلُونَ » : برابر قرار می‌دهند . یعنی کافران بتان را در پرستش و درخواست حاجت از آنها با خدا همتا و همبر می‌کنند .
آیه 2
متن آیه :
هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن طِینٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْتَرُونَ
ترجمه :
خدا آن ذاتی است که شما را از گِل آفریده است ؛ سپس ( برای زندگی هر یک از شما ) زمانی را تعیین کرده است ( و با مرگ شخص پایان می‌پذیرد ) و زمان معیّن ( فرا رسیدن رستاخیز ) را تنها خدا می‌داند و بس . سپس شما ( افراد مشرک ، درباره آفریننده‌ای که انسان را از این اصل ناچیز یعنی گِل آفریده است و او را تکامل بخشیده است ) شکّ و تردید به خود راه می‌دهید .
توضیحات :
« طِینٍ » : گِل . مراد خلق آدم یعنی ابوالبشر از گِل و به تبع او خلق همه آدمیزادگان از آن است ( نگا : آل‌عمران / 59 ، اسراء / 61 ) . یا این که مراد این است که جسم انسان متشکّل از عناصر خاک به نسبتهای خاصّ است ( نگا : مؤمنون / 12 ، حجّ / 5 ) . « قَضَیا » : مقدّر کرد . تعیین نمود . « اَجَلاً » : نهایت زمان عمر ( نگا : اعراف / 34 ) . « أَجَلٌ مُسَمّیً » : مدّت معیّن و مشخّص . مراد فرا رسیدن رستاخیز و زنده‌شدن دوباره و سر برآوردن از گورها است ( نگا : فاطر / 45 ، احقاف / 3 ) . برخی واژه ( أَجَلاً ) را به معنی مرگ معلّق یعنی ناگهانی و زودرس که در گروِ رُخدادها و پیشامدها و مشروط به شرائط و مقتضیات است دانسته‌اند ، و واژه ( اجل ) را مرگ طبیعی معنی کرده‌اند . « تَمْتَرُونَ » : شکّ می‌کنید . فعل مضارع باب افتعال از ماده ( مری ) است .
آیه 3
متن آیه :
وَهُوَ اللّهُ فِی السَّمَاوَاتِ وَفِی الأَرْضِ یَعْلَمُ سِرَّکُمْ وَجَهرَکُمْ وَیَعْلَمُ مَا تَکْسِبُونَ
ترجمه :
در آسمانها و زمین تنها او خدا است ( و پرستش را سزا است . او ) پنهان و آشکار شما را می‌داند و از آنچه ( از خوبی و بدی انجام می‌دهید و ) فراچنگ می‌آورید آگاه است ( و جزا و سزای شما را می‌دهد ) .
توضیحات :
« هُوَ اللهُ فِی السَّمَاوَاتِ . . . » : تنها او معبود و متصرّف است در آسمانها و . . . « سِرّ » : راز . اقوال و افعال نهانی . « جَهْر » : آشکار . اقوال و افعال ظاهری .
آیه 4
متن آیه :
وَمَا تَأْتِیهِم مِّنْ آیَةٍ مِّنْ آیَاتِ رَبِّهِمْ إِلاَّ کَانُواْ عَنْهَا مُعْرِضِینَ
ترجمه :
هیچ دلیلی از دلائل ( دالّ بر وجود ) پروردگارشان بدانان نمی‌رسد مگر آن که از آن روی می‌گردانند .
توضیحات :
« ءَایَةٍ مِّنْ ءَایَاتِ » : دلیلی از دلائل . معجزه‌ای از معجزات . آیه‌ای از آیات قرآن . « مُعْرِضِینَ » : رویگردانان .
آیه 5
متن آیه :
فَقَدْ کَذَّبُواْ بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ فَسَوْفَ یَأْتِیهِمْ أَنبَاء مَا کَانُواْ بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ
ترجمه :
هنگامی که قرآن بدانان رسید ، آن را تکذیب کردند ، پس اخبار آن چیزی که ( در قرآن راجع به مکافات دنیا و مجازات آخرت بدیشان گوشزد شده است و ) به مسخره‌اش گرفته‌اند به سراغشان خواهد آمد و دامنگیرشان خواهد گردید .
توضیحات :
« الْحَقِّ » : مراد قرآن و شریعت و هدایت است ( نگا : نساء / 170 ، مائده / 83 و 84 ، قصص / 48 ) . « أَنبَآءُ » : اخبار .
آیه 6
متن آیه :
أَلَمْ یَرَوْاْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ مَّکَّنَّاهُمْ فِی الأَرْضِ مَا لَمْ نُمَکِّن لَّکُمْ وَأَرْسَلْنَا السَّمَاء عَلَیْهِم مِّدْرَاراً وَجَعَلْنَا الأَنْهَارَ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمْ فَأَهْلَکْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَأَنْشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرِینَ
ترجمه :
آیا ندیده‌اند ( و آگاهی پیدا نکرده‌اند ) که پیش از ایشان چقدر از اقوام و ملّتها را هلاک کرده‌ایم ؟ اقوام و ملّتهائی که در زمین ( اسباب و ابزار ) قدرت و نعمت بدیشان دادیم ، قدرت و نعمتی که آن را به شما نداده‌ایم ، و بارانهای پیاپی برای آنان باراندیم و رودبارها در زیر ( منازل و کاخهای ) ایشان روان کردیم . امّا ( هنگامی که سرکشی و نافرمانی کردند و شکر نعمت به جای نیاوردند ، به پاس گناهانشان ) آنان را نابود ساختیم و اقوام و ملّتهای دیگری را پس از ایشان پدیدار کردیم ( و زمام امور را به دستشان سپردیم . پس از گذشتگان پند گیرید و از خواب غفلت بیدار شوید ) .
توضیحات :
« قَرْنٍ » : مردمان هم‌عصر . مردمان هم‌عصر پیغمبری یا شاهی ، مانند قوم نوح و هود و عاد . « مَکَّنَّاهُمْ » : قدرت و نعمتشان دادیم . بدیشان قوّت و سلطه بخشیدیم ( نگا : توبه / 69 ، قصص / 78 ) . « مِدْراراً » : بسیار ریزان . صیغه مبالغه از ماده ( درّ ) و حال برای ( السَّمَآءَ ) است . « أَنشَأْنَا » : آفریدیم . پدیدار کردیم .
آیه 7
متن آیه :
وَلَوْ نَزَّلْنَا عَلَیْکَ کِتَاباً فِی قِرْطَاسٍ فَلَمَسُوهُ بِأَیْدِیهِمْ لَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) اگر نامهای نوشته در صفحه کاغذی بر تو نازل کنیم ( و در آن حقّانیّت رسالت تو نگاشته شده باشد ) و آن را ( علاوه از دیدن ) با دستهای خود لمس کنند ( که در این صورت جای شکّ و گمانی باقی نمی‌ماند ) باز هم کافران ( دشمن حق و ناباوران ستیزه‌گر ) می‌گویند : این ، چیزی جز جادوگری نیست .
توضیحات :
« کِتَاباً » : مصدر است و به معنی مکتوب . نوشته . کتاب . نامه . « قِرْطاسٍ » : کاغذ . صفحه‌ای که روی آن بنویسند ، اعم از کاغذ و پوست و الواح . « إِنْ » : نیست . نمی‌باشد .
آیه 8
متن آیه :
وَقَالُواْ لَوْلا أُنزِلَ عَلَیْهِ مَلَکٌ وَلَوْ أَنزَلْنَا مَلَکاً لَّقُضِیَ الأمْرُ ثُمَّ لاَ یُنظَرُونَ
ترجمه :
می‌گویند : چه می‌شد اگر فرشته‌ای به پیش او بیاید ( و در حضور ما بر نبوّت و صدق گفتارش گواهی دهد تا بدو ایمان بیاوریم ؟ بگو : ) اگر فرشته‌ای به پیش او بفرستیم ( و موضوع جنبه حسی و شهود پیدا کند ، برابر سنّت همیشگی خدا درباره آنان که طلب معجزه کرده‌اند و پس از مشاهده معجزه سر برتافته‌اند و نابود گشته‌اند ) ، کار از کار می‌گذرد ( و فرمان هلاک ایشان صادر می‌گردد ) و دیگر مهلت ( زنده ماندن ) بدیشان داده نمی‌شود .
توضیحات :
« لَوْ لا » : حرفی است که دلالت بر طلب حصول مابعد خود دارد . « لَقُضِیَ الأمْرُ » : کار نابودی ایشان تمام می‌شد . « لا یُنظَرُونَ » : مهلت داده نمی‌شوند .
آیه 9
متن آیه :
وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَکاً لَّجَعَلْنَاهُ رَجُلاً وَلَلَبَسْنَا عَلَیْهِم مَّا یَلْبِسُونَ
ترجمه :
اگر هم فرشته‌ای را ( مؤیّد پیغمبر ) می‌کردیم ، او را به شکل انسان در می‌آوردیم ( تا آنان بتوانند او را ببینند و سخنانش را فهم کنند . در این صورت باز هم اشکال برطرف نمی‌شد ) و ایشان را دچار همان اشتباهی می‌کردیم که قبلاً در آن بودند .
توضیحات :
« رَجُلاً » : مرد . در اینجا مراد شخص ، یعنی انسان و بشر است . « لَبَسْنا » : مشتبه کردیم . « ما » : همان طور که . همان چیزی که . « یَلْبِسُونَ » : در آن مشتبه می‌شوند .
آیه 10
متن آیه :
وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُواْ مِنْهُم مَّا کَانُواْ بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ
ترجمه :
بیگمان پیغمبرانی پیش از تو مورد استهزاء قرار گرفته‌اند ، و همان چیزی که پیغمبران را بدان سبب مسخره می‌کرده‌اند ، مسخره‌کنندگان را فرا گرفته است ( و عذابی که بازیچه‌اش شمرده‌اند دامنگیرشان شده است ) .
توضیحات :
« حَاقَ » : فرا گرفت . فرو گرفت . از ماده ( حیق ) . « سَخِرُوا مِنْهُمْ » : آنان را مسخره کردند . سَخِرَ مِنْهُ و سَخِرَ بِهِ ، او را مسخره کرد .
آیه 11
متن آیه :
قُلْ سِیرُواْ فِی الأَرْضِ ثُمَّ انظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ
ترجمه :
بگو : در زمین بگردید و سپس بنگرید و دقّت کنید که سرانجام آنان که ( پیغمبران خود را ) تکذیب می‌کرده‌اند چه شده است ؟ !
توضیحات :
« أُنْظُرُوا » : بنگرید . بیندیشید . « کَیْفَ کَانَ عاقِبَةُ . . . » : ( عاقِبَةُ ) اسم کان ، و ( کَیْفَ ) خبر کانَ است .
آیه 12
متن آیه :
قُل لِّمَن مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ قُل لِلّهِ کَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لاَ رَیْبَ فِیهِ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
بگو : آنچه در آسمانها و زمین است از آن کیست ؟ ( از زبان فطرتِ آنان ) بگو : از آن خدا است . ( همو از روی تفضّل و تلطّف ) رحمت ( به بندگان را ) بر عهده خود گرفته است ( و هرکه از روی ایمان دست دعا به سوی رحمان بردارد از آستان یزدان ناامید برنمی‌گردد ) . بدون هیچ گونه شکّ و گمانی شما را در روز قیامت گرد می‌آورد ( و آن گاه پاداش و پادافره همگان را می‌دهد ) . تنها کسانی که ( سرمایه ) وجود خود را از دست داده‌اند ( و هستی خویشتن را باخته‌اند ) ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« کَتَبَ » : واجب کرده است . « إِلی » : در . برای . « لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلی یَوْمِ الْقِیامَةِ . . . » : شما را در روز قیامت گرد می‌آورد . شما را از گورها برای روز قیامت برمی‌انگیزد و گرد می‌آورد ( نگا : هود / 103 ) . « الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ . . . » : آنان که وجود خود را ضایع کرده‌اند و خویشتن را در روز قیامت گرفتار عذاب نموده‌اند ، کسانیند که به خدا و حساب و کتاب آخرت باور ندارند .
آیه 13
متن آیه :
وَلَهُ مَا سَکَنَ فِی اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
و از آن او است آنچه در شب و روز قرار دارد ( یعنی همان گونه که هرچه در هر مکانی است از آن خدا است ، هرچه در هر زمانی هم که باشد متعلّق بدو است ) و او شنوای ( همه اصوات و ) آگاه ( از همه موجودات ) است .
توضیحات :
« سَکَنَ » : آرمیده است . قرار گرفته است . وجود دارد . « الَّیْلِ وَ النَّهارِ » : مراد همه ازمنه است .
آیه 14
متن آیه :
قُلْ أَغَیْرَ اللّهِ أَتَّخِذُ وَلِیّاً فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَهُوَ یُطْعِمُ وَلاَ یُطْعَمُ قُلْ إِنِّیَ أُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ أَوَّلَ مَنْ أَسْلَمَ وَلاَ تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکَینَ
ترجمه :
بگو : آیا غیر خدا را معبود و یاور خود بگیرم ؟ ! در صورتی که او آفریننده آسمانها و زمین است و او روزی می‌دهد ( و رازق همگان او است و همه بدو نیازمندند ) و به او روزی داده نمی‌شود ( و نیازمند کسی نیست ) . بگو : به من دستور داده شده است که نخستین کسی باشم که ( از این امّت ، خویشتن را خالصانه تسلیم فرمان خدا کند و ) مسلمان باشد ( و نیز خداوند به من دستور داده است که ) از زمره مشرکان مباش .
توضیحات :
« وَلِیّ » : سرپرست . یاور . « فَاطِرِ » : آفریننده . جداکننده کهکشانها و کرات از هم ( نگا : انبیاء / 30 ) صفت ( اللهِ ) یا بدل از آن است . « أَسْلَمَ » : خویشتن را خالصانه تسلیم فرمان خدا کرد . مسلمان گردید .
آیه 15
متن آیه :
قُلْ إِنِّیَ أَخَافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ
ترجمه :
بگو : من ( هم مانند سائر انسانهای مال‌اندیش ) اگر نافرمانی پروردگار کنم از عذاب روز بزرگ ( قیامت ) می‌ترسم .
توضیحات :
. . .
آیه 16
متن آیه :
مَّن یُصْرَفْ عَنْهُ یَوْمَئِذٍ فَقَدْ رَحِمَهُ وَذَلِکَ الْفَوْزُ الْمُبِینُ
ترجمه :
کسی که ( چنین عذابی ) بدان هنگام از او به دور داشته شود ، به حقیقت خدا بدو رحم کرده است ، و این پیروزی آشکاری است .
توضیحات :
. . .
آیه 17
متن آیه :
وَإِن یَمْسَسْکَ اللّهُ بِضُرٍّ فَلاَ کَاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَإِن یَمْسَسْکَ بِخَیْرٍ فَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدُیرٌ
ترجمه :
اگر خداوند زیانی به تو برساند ، هیچ کس جز او نمی‌تواند آن را برطرف سازد ، و اگر خیری به تو برساند ( هیچ کس نمی‌تواند از آن جلوگیری کند ) ، چرا که او بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« کَاشِفَ » : برطرف کننده . « وَ إِن یَمْسَسْکَ بِخَیْرٍ . . . » : جواب ( إِنْ ) محذوف است . تقدیر چنین است : فَلا رَآدَّ لِفَضْلِهِ ( نگا : یونس 107 ) .
آیه 18
متن آیه :
وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ
ترجمه :
او بر سر بندگان خود مسلّط است و او حکیم ( است و کارهایش را از روی حکمت انجام می‌دهد ، و از احوال و اوضاع ) بس آگاه است .
توضیحات :
« الْقَاهِرُ » : غالب . مسلّط . « فَوْقَ » : اسمی است به معنی ( عَلی ) یعنی بر ( نگا : اعراف / 127 ) .
آیه 19
متن آیه :
قُلْ أَیُّ شَیْءٍ أَکْبَرُ شَهَادةً قُلِ اللّهِ شَهِیدٌ بِیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَأُوحِیَ إِلَیَّ هَذَا الْقُرْآنُ لأُنذِرَکُم بِهِ وَمَن بَلَغَ أَئِنَّکُمْ لَتَشْهَدُونَ أَنَّ مَعَ اللّهِ آلِهَةً أُخْرَى قُل لاَّ أَشْهَدُ قُلْ إِنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَإِنَّنِی بَرِیءٌ مِّمَّا تُشْرِکُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! به کسانی که بر رسالت تو گواهی می‌خواهند ) بگو : بالاترین گواهی ، گواهی کیست ( تا او بر صدق نبوّت من گواهی دهد ؟ ) بگو : خدا میان من و شما گواه است ! ( بهترین دلیل آن این است که ) این قرآن به من وحی شده است تا شما و تمام کسانی را که این قرآن بدانها می‌رسد بدان بیم دهم . ( قرآنی که هیچ کس و هیچ گروهی نمی‌تواند سوره‌ای همانند آن را بسازد و ارائه دهد ) . آیا به راستی شما گواهی می‌دهید که خدایان دیگری با خدایند ؟ ! بگو : من گواهی نمی‌دهم ( و هرگز کسی و چیزی را انباز خدا نمی‌دانم و نمی‌کنم ) . بگو : او خدای یگانه یکتا است ، و من از بتان ( جاندار و بی‌جانی که ) انباز خدا می‌کنید بیزارم .
توضیحات :
« شَهَادَةٌ » : گواهی . تمییز است . « قُلِ اللهُ » : بگو : خدا است . با توجّه بدین معنی ، واژه ( اللهُ ) مبتدا و خبر آن محذوف است و تقدیر چنین است : اللهُ أَکْبَرُ شَهادَةً . « شَهِیدٌ » : گواه . خبر ( اللهُ ) یا ( هُوَ ) محذوف است . « مَن بَلَغَ » : هر که قرآن بدو برسد . واژه ( مَنْ ) عطف بر ضمیر ( کُمْ ) و فاعل ( بَلَغَ ) هُوَ است که به قرآن برمی‌گردد و عائد محذوف است . تقدیر چنین است : وَ مَن بَلَغَهُ الْقُرْءَانُ . « ءَالِهَةً » : جمع إِله ، خدایان . « بَرِیءٌ » : بیزار .
آیه 20
متن آیه :
الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَعْرِفُونَهُ کَمَا یَعْرِفُونَ أَبْنَاءهُمُ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
کسانی که کتاب آسمانی بدانان داده‌ایم ( یعنی یهودیان و مسیحیان ) او را ( که محمّد نام و پیغمبر خاتم است و صفات او در کتابهایشان مذکور است ، خوب ) می‌شناسند ، همان گونه که فرزندان خود را می‌شناسند . کسانی که ( سرمایه وجود ) خود را از دست داده‌اند ( زیانکارند و بدانچه پی می‌برند اقرار نمی‌کنند و ) ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« یَعرِفُونَهُ » : پیغمبر را از روی صفات مذکور او در کتابهای آسمانی ، و بینش و نگرش عقلانی می‌شناسند .
آیه 21
متن آیه :
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ کَذِباً أَوْ کَذَّبَ بِآیَاتِهِ إِنَّهُ لاَ یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ
ترجمه :
چه کسی ستمکارتر از کسی است که بر خدا دروغ می‌بندد ( و فرزند و انباز برای او قرار می‌دهد و چیزهای ناروای دیگر بدو نسبت می‌دهد ؟ ) یا دلائل ( دالّ بر یگانگی خدا و صدق انبیاء ) او را تکذیب می‌نماید ( و آیات قرآن و معجزات پیغمبران را باور نمی‌دارد و نادیده می‌انگارد ؟ ) . مسلّماً ستمکاران رستگار نمی‌شوند .
توضیحات :
« إِفْتَرَیا » : به هم بافت . دروغ بست . « ءَایَاتِ » : دلائل . معجزات . آیات قرآن .
آیه 22
متن آیه :
وَیَوْمَ نَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ نَقُولُ لِلَّذِینَ أَشْرَکُواْ أَیْنَ شُرَکَآؤُکُمُ الَّذِینَ کُنتُمْ تَزْعُمُونَ
ترجمه :
( برای آنان بیان کن چیزی را که در روز قیامت رخ می‌دهد ) . آن روزی که همه آنان را جمع می‌کنیم و سپس به کسانی که ( انبازانی برای خدا قرار داده‌اند و بدو ) شرک ورزیده‌اند می‌گوئیم : انبازانی که گمان می‌بردید کجایند ( تا چنین معبودهای دروغین در این عرصه وحشتناک به فریادتان رسند ) ؟ !
توضیحات :
« نَحْشُرُهُمْ » : ایشان را گرد می‌آوریم .
آیه 23
متن آیه :
ثُمَّ لَمْ تَکُن فِتْنَتُهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ وَاللّهِ رَبِّنَا مَا کُنَّا مُشْرِکِینَ
ترجمه :
سپس عاقبت کفر آنان چیزی جز این نیست که می‌گویند : به خداوندی که پروردگار ما است سوگند که ما مشرک نبوده‌ایم ! ( و هرگز جز تو را نپرستیده‌ایم ! ) .
توضیحات :
« فِتْنةُ » : کفر . آزمایش . عذاب . مراد سرانجام کفر ، نتیجه آزمایش ، و پایان محنت شدیدشان در قیامت است .
آیه 24
متن آیه :
انظُرْ کَیْفَ کَذَبُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا کَانُواْ یَفْتَرُونَ
ترجمه :
بنگر که چگونه با خویشتن نیز دروغ می‌گویند ، و نشانی از شرکاء و انبازانی نماند که آنان به هم می‌بافتند .
توضیحات :
« أُنظُرْ » : بنگر . مراد این است که دقّت کن و با چشم عقل ببین . « ضَلَّ عَنْهُمْ » : از ایشان ناپدید گردید . ( ضَلَّ ) در اینجا به معنی ( غابَ ) است .
آیه 25
متن آیه :
وَمِنْهُم مَّن یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ وَجَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَکِنَّةً أَن یَفْقَهُوهُ وَفِی آذَانِهِمْ وَقْراً وَإِن یَرَوْاْ کُلَّ آیَةٍ لاَّ یُؤْمِنُواْ بِهَا حَتَّى إِذَا جَآؤُوکَ یُجَادِلُونَکَ یَقُولُ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ أَسَاطِیرُ الأَوَّلِینَ
ترجمه :
برخی از آنان ( به هنگام تلاوت قرآن ) به تو گوش فرا می‌دهند ولی ( نه برای فهمیدن آن و هدایت بدان ، بلکه برای طعنه‌زدن و ریشخند کردن آن . بدین سبب ایشان را از فایده عقل و گوش محروم کرده‌ایم و گوئی که ) ما بر دلهایشان پرده‌ها افکنده‌ایم تا آن را نفهمند و در گوشهایشان کری قرار داده‌ایم ( تا ندای آسمانی قرآن را نشنوند ) . اگر آنان همه دلائل و نشانه‌های حق را هم ببینند بدان باور نمی‌دارند و ایمان نمی‌آورند . تا آنجا که وقتی برای مجادله به پیش تو می‌آیند می‌گویند : اینها ( که تو بر ما می‌خوانی ) جز افسانه‌های پیشینیان چیز دیگری نیست .
توضیحات :
« أَکِنَّةً » : جمع کِنان ، پرده‌ها . « أَن یَفْقَهُوهُ » : این که آن را بفهمند و درک کنند . « وَقْراً » : سنگینی . کری . « ءَایَةٍ » : دلیل . معجزه . نشانه . « یُجَادِلُونَکَ » : با تو مجادله می‌کنند . حال است و به معنی ( مُجادِلینَ ) است . « أَسَاطِیرُ » : جمع أُسْطُورَة ، افسانه‌ها . مراد خرافات و اباطیل است ( نگا : فرقان / 5 ) .
آیه 26
متن آیه :
وَهُمْ یَنْهَوْنَ عَنْهُ وَیَنْأَوْنَ عَنْهُ وَإِن یُهْلِکُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُمْ وَمَا یَشْعُرُونَ
ترجمه :
آنان ( دیگران را ) از قرآن باز می‌دارند و خود نیز از آن دوری می‌گزینند ( و لذا نه خودشان از قرآن سود می‌برند و نه می‌گذارند مردم از آن سود ببرند ! به سبب چنین کاری ) آنان جز خویشتن را هلاک نمی‌نمایند ( و تنها خودشان زیان می‌بینند ) ولی ( زشتی عمل خود و فرجام بد آن را ) درک نمی‌کنند .
توضیحات :
« یَنْهَوْنَ » باز می‌دارند . « یَنْأَوْنَ » : دوری می‌گزینند .
آیه 27
متن آیه :
وَلَوْ تَرَىَ إِذْ وُقِفُواْ عَلَى النَّارِ فَقَالُواْ یَا لَیْتَنَا نُرَدُّ وَلاَ نُکَذِّبَ بِآیَاتِ رَبِّنَا وَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
اگر تو ( ای محمّد ! ) آنان را مشاهده کنی بدان گاه که ایشان را ( در کنار ) آتش دوزخ نگاه می‌دارند ( و هراس جهنّم ایشان را برداشته است ، منظره‌های وحشت‌انگیزی را می‌بینی و سخنهای شگفت‌انگیزی را می‌شنوی ! ) آنان می‌گویند : ای کاش ! ( برای نجات از این سرنوشت شوم ، بار دیگر ) به دنیا برمی‌گشتیم و ( در آنجا دیگر ) آیات پروردگارمان را تکذیب نمی‌کردیم و از زمره مؤمنان می‌شدیم .
توضیحات :
« وَ لَوْ تَرَیا » : اگر ببینی . جواب ( لَوْ ) محذوف است و تقدیر چنین است : لَرَأَیْتَ مَا لا یُحِیطُ بِهِ نِطَاقَُ التَّعْبیرِ . « وُقِفُوا » : نگاه داشته شده‌اند . « نُرَدُّ » : برگردانده شویم .
آیه 28
متن آیه :
بَلْ بَدَا لَهُم مَّا کَانُواْ یُخْفُونَ مِن قَبْلُ وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ
ترجمه :
( این تمنّا ، آرزوی دروغینی بیش نیست ) بلکه ( به خاطر آن است که در آن جهان ، عیوب ) کارهائی که قبلاً ( در این دنیا انجام می‌داده‌اند و از خود و دیگران ) پنهان می‌کرده‌اند ، برای آنان آشکار گشته است . اگر هم ( به فرض محال به دنیا ) برگردانده شوند ، به سراغ همان چیزی می‌روند که از آن نهی شده‌اند . ایشان ( در وعده ایمان ) دروغگویند .
توضیحات :
« بَلْ » : بلکه . حرفی است که برای ابطال ماقبل به کار می‌رود . « بَدَا » : آشکار شد . « مَا کَانُوا یُخْفُونَ » : آنچه را که پنهان می‌کردند . مراد از آن ، عیبها و زشتیهائی است که می‌کرده‌اند . یا مراد اعتقاد به خدا و پیغمبران و حقائق دیگر است که در دل مخفی می‌داشتند و وجدان و مردم را فریب می‌دادند و بر فطرت خویش سرپوش می‌گذاشتند . ولی به هنگام مشاهده صحنه‌های رستاخیز از کرده خود پشیمان شده‌اند ( نگا : عنکبوت / 65 ) .
آیه 29
متن آیه :
وَقَالُواْ إِنْ هِیَ إِلاَّ حَیَاتُنَا الدُّنْیَا وَمَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ
ترجمه :
و آنان ( اگر هم به دنیا برگردند ، دیگرباره ) می‌گویند : زندگی تنها همین زندگی دنیای ما است و ما هرگز برانگیخته نمی‌شویم ( و قیامت و دوزخ و بهشتی در میان نیست ! ) .
توضیحات :
« قَالُوا » : یعنی مشرکان قبلاً در دنیا می‌گفتند ؛ یا این که اگر هم به دنیا برگردند می‌گویند . « إِنْ هِیَ » : ( إِنْ ) به معنی نیست ، و ( هِیَ ) به معنی او که مراد حیات دنیا است . « حَیَاتُنَا الدُّنْیَا » : زندگی نزدیکتر ما . مراد زندگی این جهان است که مقابل زندگی آن جهان است . « الدُّنْیَا » : مؤنّث ( أَدْنی ) است به معنی اقرب یعنی نزدیکتر . « مَبْعُوثِینَ » : برانگیخته‌شدگان . زنده‌شدگان .
آیه 30
متن آیه :
وَلَوْ تَرَى إِذْ وُقِفُواْ عَلَى رَبِّهِمْ قَالَ أَلَیْسَ هَذَا بِالْحَقِّ قَالُواْ بَلَى وَرَبِّنَا قَالَ فَذُوقُواْ العَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ
ترجمه :
اگر آنان را ببینی بدان هنگام که در پیشگاه ( دادگاه عدل ) پروردگارشان نگاه داشته شده‌اند ( خواهی دید که چه حال بد و وضع تباهی دارند ، و خداوند بدیشان ) می‌گوید : آیا این ( چیزهائی را که می‌بینید و دامنگیرتان است ) حق نیست ؟ ! می‌گویند : آری به پروردگارمان سوگند ! ( حق است . آن گاه خداوند باز بدیشان ) می‌گوید : پس به سبب کفری که می‌ورزیدید عذاب ( دوزخ ) را بچشید .
توضیحات :
« عَلَیا رَبِّهِمْ » : در پیشگاه دادگاه پروردگارشان . مضاف محذوف است و تقدیر چنین است : عَلیا قَضآءِ وَ جَزآءِ رَبِّهِمْ . « بَلَیا » : ( نگا : بقره / 81 ) . « بِمَا » : به سبب . در عوض . در مقابل . به همان چیزی که . واژه ( ما ) می‌تواند مصدریّه یا موصول باشد ، ولی مصدریّه بهتر است .
آیه 31
متن آیه :
قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِلِقَاء اللّهِ حَتَّى إِذَا جَاءتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُواْ یَا حَسْرَتَنَا عَلَى مَا فَرَّطْنَا فِیهَا وَهُمْ یَحْمِلُونَ أَوْزَارَهُمْ عَلَى ظُهُورِهِمْ أَلاَ سَاء مَا یَزِرُونَ
ترجمه :
مسلّماً آنان که ملاقات با خدا را دروغ می‌پندارند ( و حساب و کتاب و مجازات و مکافات آخرت را باور نمی‌دارند و به انکار خود ادامه می‌دهند ) تا آن گاه که ناگهان قیامت فرا می‌رسد ، زیان می‌بینند ( و در هنگامه رستاخیز سخت پشیمان می‌شوند و ) می‌گویند : افسوسا و دریغا ! ( چرا غافل بودیم و ) در دنیا کوتاهی کردیم و ( توشه و زاد آخرت را تهیّه ننمودیم . آنان در آن روز بار ) گناهان را بر دوش خود می‌کشند . هان ! چه بد چیزی بر دوش می‌کشند !
توضیحات :
« لِقَآءِ » : ملاقات . دیدار . مصدر باب مفاعله است . « السَّاعَةُ » : روز قیامت ( نگا : روم / 55 ، لقمان / 34 ) . دم مرگ . چرا که پیغمبر فرموده است : مَن مَّاتَ فَقَدْ قَامَتْ قِیَامَتُهُ . « بَغْتَةً » : ناگهانی . سرزده . مصدر است و حال فاعل فعل ( جَآءَتْهُمْ ) یا مفعول ( هُمْ ) می‌باشد . « فِیهَا » : در آن . مرجع ( ها ) می‌تواند دنیا ، یا السَّاعَةُ ، و یا ( مَا ) به معنی اعمال باشد . معنی چنین می‌شود : در دنیا ، درباره قیامت ، در انجام اعمال . « أَوْزَار » : جمع وِزْر ، بارهای سنگین . گناهان . در اینجا به معنی گناهان است که به بارهای سنگین تشبیه شده است . « أَلا » : هان ! حرفی است که برای آگاه‌کردن شنونده از مابعد خود به کار می‌رود . « یَزِرُونَ » : حمل می‌کنند . برمی‌دارند .
آیه 32
متن آیه :
وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلاَّ لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الآخِرَةُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ
ترجمه :
زندگی دنیا ( که کافران تنها آن را زندگی می‌دانند ) سرگرمی و بازیچه‌ای بیش نیست ، و سرای آخرت ( جهان حقیقی است و ) برای پرهیزگاران بهتر ( از این جهان فانی ) است . آیا ( این امر بدیهی را ) نمی‌فهمید ( و سود و زیان خود را نمی‌دانید ) .
توضیحات :
« لَعِبٌ » : بازی . کاری که انجام‌دهنده ، مقصودش از آن جلب نفع یا دفع شرّ نمی‌باشد . « لَهْوٌ » : سرگرمی . کاری که انسان را به خود مشغول دارد و او را از انجام امور مهمّ غافل سازد .
آیه 33
متن آیه :
قَدْ نَعْلَمُ إِنَّهُ لَیَحْزُنُکَ الَّذِی یَقُولُونَ فَإِنَّهُمْ لاَ یُکَذِّبُونَکَ وَلَکِنَّ الظَّالِمِینَ بِآیَاتِ اللّهِ یَجْحَدُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) ما می‌دانیم که آنچه ( کفّار مکّه ) می‌گویند تو را غمگین می‌سازد . ( ناراحت مباش ) چرا که آنان ( از ته دل به صدق تو ایمان دارند و در حقیقت ) تو را تکذیب نمی‌کنند . بلکه ستمکاران ( چون ایشان ، از روی عناد ) آیات خدا را انکار می‌نمایند .
توضیحات :
« بِئَایَاتِ اللهِ یَجْحَدُونَ » : آیات خدا را از روی عناد انکار می‌کنند . مصدر این فعل جحود است که عبارت از این است که انسان چیزی را که از دل بدان ایمان دارد با زبان تکذیب کند ( نگا : انعام / 20 ، نمل / 14 ) . حرف باء متعلّق به ( یَجْحَدُونَ ) است و تقدیم جار و مجرور بر آن به خاطر رعایت رؤوس آیه‌ها است .
آیه 34
متن آیه :
وَلَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِکَ فَصَبَرُواْ عَلَى مَا کُذِّبُواْ وَأُوذُواْ حَتَّى أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلاَ مُبَدِّلَ لِکَلِمَاتِ اللّهِ وَلَقدْ جَاءکَ مِن نَّبَإِ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
پیغمبران فراوانی پیش از تو تکذیب شده‌اند ( و مورد اذیّت و آزار قرار گرفته‌اند ) و در برابر تکذیبها ( و اذیّت و آزارها ) شکیبائی کرده‌اند ( و بر عقیده خود ماندگار مانده‌اند و سنگر را خالی نکرده‌اند ) و اذیّت و آزار شده‌اند ( و گرفتاریها و شکنجه‌ها را تحمّل کرده‌اند ) تا یاری ما ایشان را دریافته است ( و در مبارزه حق و باطل پیروز شده‌اند . تو نیز چنین باش . این سخن خداوند است و مبتنی بر وعده پیروزی است ) و هیچ‌چیز نمی‌تواند سخنان خدا را دگرگون سازد . به تو اخبار و سرگذشت پیغمبران رسیده است ( و می‌دانی که رسالت با شدائد همراه است و سرانجام سختیها پیروزی در دنیا و آن گاه جَنَّةُ‌الْمَأْوی است ) .
توضیحات :
« أُوذُوا » : اذیّت شده‌اند . « مبدّل » : تغییردهنده . دگرگون کننده . در اینجا مراد تغییر دهنده وعده پیروزی خدا به پیغمبران است ( نگا : غافر / 51 ) . « کلماتِ » : سخنان . احکام و شرائع . سُنَن . « نَبَأ » : خبر . مراد قصص و سرگذشت است .
آیه 35
متن آیه :
وَإِن کَانَ کَبُرَ عَلَیْکَ إِعْرَاضُهُمْ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَن تَبْتَغِیَ نَفَقاً فِی الأَرْضِ أَوْ سُلَّماً فِی السَّمَاء فَتَأْتِیَهُم بِآیَةٍ وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى فَلاَ تَکُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِینَ
ترجمه :
اگر روگردانی ایشان از ( دعوت ) تو برای تو سخت و سنگین است ، چنان که می‌توانی ( جهت اقناع آنان راهی پیدا کنی و مثلاً ) نقبی در زمین بزنی و یا نردبانی به سوی آسمان بگذاری ( و اعماق زمین و بالای آسمانها را بگردی ) و دلیلی برای ( ایمان آوردن ) ایشان بیاوری ( چنین کن . امّا بدان که این لجوجان تو را تصدیق نمی‌کنند و ایمان نمی‌آورند ) . ولی اگر خدا بخواهد آنان را ( قهراً و جبراً ) بر هدایت جمع خواهد کرد ( و ایمان را بدیشان تلقین خواهد نمود . امّا هدایت اجباری و ایمان زورکی چه سودی دارد ؟ لذا ایشان را به خود وا می‌گذارد تا با اراده و اختیار خود اگر خواستند ایمان بیاورند و اگر نخواستند ایمان نیاورند ) . پس از زمره کسانی مباش که ( حکم خدا و سنّت او را درباره مردم ) نمی‌دانند .
توضیحات :
« کَبُرَ عَلَیْکَ » : برای تو سخت و دشوار است . برای تو سنگین است . « إِعْرَاضُ » : روگردانی . دوری . « نَفَقاً » : نقب . دالان . دهلیز . « سُلَّماً » : نردبان . « ءَایَةٍ » : دلیل . معجزه حسی ، همچون معجزات موسی و عیسی . « الْجَاهِلِینَ » : ناآشنایان . مراد از جهل در اینجا ضدّ علم است و منظور جهلی است که انسان در آن معذور است . از قبیل جهل به حکمت و مشیّت خدا .
آیه 36
متن آیه :
إِنَّمَا یَسْتَجِیبُ الَّذِینَ یَسْمَعُونَ وَالْمَوْتَى یَبْعَثُهُمُ اللّهُ ثُمَّ إِلَیْهِ یُرْجَعُونَ
ترجمه :
تنها کسانی ( دعوت تو را ) می‌پذیرند که گوش شنوا دارند ( و از روی تدبیر و تفکّر سخنان را می‌شنوند . امّا اینان مردگان زنده‌نما هستند ) و خداوند مردگان ( چون ایشان را به هنگام رستاخیز از گورها ) برمی انگیزد . و پس از زنده‌شدن به سوی او برگردانده می‌شوند ( و مورد بازخواست قرار می‌گیرند و سزا و جزای خود را می‌بینند ) .
توضیحات :
« یَسْتَجِیبُ » : اجابت می‌کند . می‌پذیرد . « یَسْمَعُونَ » : می‌شنوند . می‌فهمند . « الْمَوْتَیا » : جمع میّت ، مردگان . مراد مردگان معنوی است ؛ نه مردگان جسمانی . « یَبْعَثُهُمْ » : آنان را زنده می‌کند .
آیه 37
متن آیه :
وَقَالُواْ لَوْلاَ نُزِّلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِّن رَّبِّهِ قُلْ إِنَّ اللّهَ قَادِرٌ عَلَى أَن یُنَزِّلٍ آیَةً وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
و ( آنان از روی تمسخر ) می‌گویند : چرا دلیل مادی و معجزه‌ای از سوی پروردگارش بر او نازل نمی‌گردد ( تا گواه بر صدق دعوت او باشد ؟ ! ) بگو : خداوند می‌تواند ( هرگونه ) دلیل و معجزه‌ای نازل کند ، ولی آنان نمی‌دانند ( که برابر سنّت الهی اگر به درخواست ایشان پاسخ گفته شود و ایمان نیاورند نابود می‌گردند ) .
توضیحات :
« ءَایَةً » : دلیل حسی . معجزه . « لا یَعْلَمُونَ » : حکمت انزال آیات را نمی‌دانند و متوجّه نیستند که برابر سنّت خدا تکذیب مشاهده عیان مایه هلاک آنان می‌گردد ( نگا : انعام / 8 ) .
آیه 38
متن آیه :
وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِی الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُکُم مَّا فَرَّطْنَا فِی الکِتَابِ مِن شَیْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ
ترجمه :
( یکی از دلائل قوی قدرت خدا و حکمت و رحمتش این است که او همه چیز را آفریده است ) و هیچ جنبنده‌ای در زمین و هیچ پرنده‌ای که با دو بال خود پرواز می‌کند وجود ندارد مگر این که گروههائی همچون شمایند ( و هر یک دارای خصائص و ممیّزات و نظام حیات خاصّ خود می‌باشند ) . در کتاب ( کائنات ) هیچ چیز را فروگذار نکرده‌ایم ( و همه‌چیز را ضبط و به همه چیز پرداخته‌ایم . بگذار تکذیب‌کنندگان هرچه می‌خواهند بکنند ) پس ( از گذشت این چند روزه زندگی دنیوی ) آنان ( همراه همه گروهها و دسته‌های حیوانات موجود ) در پیشگاه پروردگارشان جمع‌آورده می‌شوند ( و به حساب و کتابشان می‌رسیم ) .
توضیحات :
« دَآبَّةٍ » : جنبنده . حیوان . « طَآئِرٍ » : پرنده . « یَطِیرُ بِجَنَاحَیْهِ » : با دو بال خود می‌پرد . ذکر این قید برای تأکید است . همان گونه که می‌گوئیم : با گوشهایمان شنیدیم . با چشمهایمان دیدیم . « أُمَمٌ » : ملّتها . گروههائی که دارای صفات و خصائص و طبائع ممیّزه باشند . « مَا فَرَّطْنا » : کوتاهی نکرده‌ایم . غفلت نورزیده‌ایم . فروگذار نکرده‌ایم . « الْکِتَابِ » : لوح محفوظ ، که نمی‌دانیم چیست ( نگا : انعام / 59 ، یس / 12 ، بروج / 22 ) . جهان هستی ، که کتاب دیدنی خدا است . قرآن ، که کتاب خواندنی خدا است و تمام اموری که مردم برای تربیت و هدایت بدان نیاز دارند و همه چیزهائی که از احکام اسلامی و مسائل اخلاقی باید بدانند ، در آن به گونه مجمل یا مفصّل وجود دارد . علم خدا .
آیه 39
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا صُمٌّ وَبُکْمٌ فِی الظُّلُمَاتِ مَن یَشَإِ اللّهُ یُضْلِلْهُ وَمَن یَشَأْ یَجْعَلْهُ عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ
ترجمه :
آنان که آیات ( جهانی و قرآنی ) ما را تکذیب می‌دارند ( و از حواسّ خود برای شناخت حق سود نمی‌برند و هرگز حق نمی‌شنوند و حق نمی‌گویند ، گوئی ) کرانند و لالانند و در تاریکیها ( ی گوناگون کفر و جهل و تعصّب و تقلید ) قرار دارند . خداوند ( برابر نظم و نظام و قوانین و سننی که دارد ) هر که را بخواهد گمراه می‌سازد ، و هر که را بخواهد بر جاده مستقیم ( ایمان ) قرار می‌دهد .
توضیحات :
« صُمٌّ » : کران . « بُکْمٌ » : لالان . « مَن یَشَإِ اللهُ . . . » : هر کس که دارای قصد بد و سوء نیّت باشد ، خدا او را به حال خود رها می‌سازد تا سرگشته شود و سپس به دوزخ رود ، و هر کس که دارای قصد خوب و نیّت پاک باشد ، خدا او را هدایت می‌بخشد و در راه راست رهنمودش می‌نماید و سرانجام بهشت را بدو عطاء می‌فرماید .
آیه 40
متن آیه :
قُلْ أَرَأَیْتُکُم إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللّهِ أَوْ أَتَتْکُمُ السَّاعَةُ أَغَیْرَ اللّهِ تَدْعُونَ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
بگو : به من بگوئید که اگر عذاب خدا شما را فرا گیرد ( همان گونه که قبلاً ملّتهای پیشین را فرا گرفته است ) یا این که قیامت شما ( با فرا رسیدن مرگتان و یا از هم پاشیدن جهان ) فراز آید ، آیا ( برای نجات از عذاب دنیوی یا اخروی ) غیر خدا را به یاری می‌طلبید ؟ ( و اگر بطلبید سودی به شما می‌رسانند و شما را می‌رهانند ؟ ! ) اگر شما راستگوئید ( در این که بتها و انبازها سودی برای شما دارند و پرستش را سزاوارند ؟ ! ) .
توضیحات :
« أَرَأَیْتَکُمْ » : مراد عربها از چنین ترکیب و شیوه‌ای این است که : آیا هیچ فکر کرده‌اید که ؟ مرا خبر دهید که آیا ؟ مرا آگاه سازید که آیا ؟ ( نگا : اسراء / 62 ) . « السَّاعَةُ » : قیامت . هنگام مرگ .
آیه 41
متن آیه :
بَلْ إِیَّاهُ تَدْعُونَ فَیَکْشِفُ مَا تَدْعُونَ إِلَیْهِ إِنْ شَاء وَتَنسَوْنَ مَا تُشْرِکُونَ
ترجمه :
( نه ، در وقت رخدادهای بزرگ ، و در هنگامه رستاخیز به کسی جز خدا متوسّل نمی‌شوید و پناه نمی‌برید و ) بلکه تنها خدا را به یاری می‌طلبید ، و او اگر خواست آن چیزی را برطرف می‌سازد که وی را برای رفع آن به فریاد می‌خوانید ، و ( دیگر آن روز ) چیزهائی را که ( امروز ) شریک خدا می‌سازید فراموش می‌نمائید ( و از خاطر می‌زدائید ) .
توضیحات :
« تَدْعُونَ » : فرا می‌خوانید . استمداد می‌جوئید . « تَنسَوْنَ » : فراموش می‌کنید . از یاد می‌برید .
آیه 42
متن آیه :
وَلَقَدْ أَرْسَلنَا إِلَى أُمَمٍ مِّن قَبْلِکَ فَأَخَذْنَاهُمْ بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ناراحت مباش که پیغمبران زیادی را ) ما به سوی ملّتهائی که پیش از تو بوده‌اند گسیل داشته‌ایم ( و هنگامی که علم طغیان برافراشته و سرپیچی ورزیده‌اند ) آنان را به سختیها و زیانها گرفتار و به شدائد و بلایا دچار ساخته‌ایم تا بلکه خشوع و خضوع نمایند ( و توبه کنند و به سوی خدای خود برگردند ) .
توضیحات :
« الْبَأْسَآءِ » : بلا و مصیبت خارج از جسم شخص ، مانند : تنگدستی ، زیان مالی ، مرگ فرزندان . « الضَّرَّآءِ » : بلا و مصیبت مربوط به جسم شخص . مانند : بیماری ، رنجوری ، غم و اندوه . « یَتَضَرَّعُونَ » : خشوع و خضوع کنند . فروتنی و فرمانبرداری کنند . توبه و انابت کنند .
آیه 43
متن آیه :
فَلَوْلا إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَکِن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
آنان چرا نباید هنگامی که به عذاب ما گرفتار می‌آیند ، خشوع و خضوع کنند ( و بیدار شوند و اندرز گیرند و با تضرّع و زاری دست دعا به سوی باری بلند کنند و آمرزش خواهند ؟ ) ولی دلهایشان سخت شده است و ( نرود میخ آهنین بر سنگ ! و علاوه از قساوت قلب ) اهریمن ( هم ) اعمالی را که انجام می‌دهند برایشان آراسته و پیراسته است .
توضیحات :
« بَأْس » : قوّت و شدّت . در اینجا مراد عذاب است ( نگا : انعام / 147 ، اعراف / 98 ) . « قَسَتْ » : قساوت پیدا کرد . سخت و سنگین شد .
آیه 44
متن آیه :
فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُکِّرُواْ بِهِ فَتَحْنَا عَلَیْهِمْ أَبْوَابَ کُلِّ شَیْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُواْ بِمَا أُوتُواْ أَخَذْنَاهُم بَغْتَةً فَإِذَا هُم مُّبْلِسُونَ
ترجمه :
هنگامی که آنان فراموش کردند آنچه را که بدان متذکّر و متّعظ شده بودند ( و آزمون ناداری و بیماری کارگر نیفتاد ، آزمون دیگری جهت بیداری ایشان به کار بردیم و ) درهای همه چیز ( از نعمتها ) را به رویشان گشودیم تا آن گاه که ( کاملاً در فراخی نعمت غوطه‌ور شدند و ) بدانچه بدیشان داده شد ، شاد و مسرور گشتند ( و باده ثروت و قدرت ایشان را گرفت و سرمست و مغرور شدند و ناشکری کردند و ) ما به ناگاه ایشان را بگرفتیم ( و به عذاب خود مبتلا کردیم ) و آنان مأیوس و متحیّر ماندند ( و به سوی نجات راه نبردند ) .
توضیحات :
« مَا ذُکِّرُوا بِهِ » : آنچه بدان پند و اندرز داده شدند که بَأْسَآء در اموال و ضَرَّآء در ابدان بود . « مُبْلِسُونَ » : ناامیدان و سرگشتگان و غمگینان .
آیه 45
متن آیه :
فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِینَ ظَلَمُواْ وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
( بدین ترتیب ) نسل ستمکاران ریشه‌کن شد ، و ستایش تنها پروردگار جهانیان را سزا است ( که با نقمت و نعمت مردمان را تربیت می‌کند ، و روی زمین را از فساد ظالمان پاک می‌سازد ) .
توضیحات :
« دَابِرُ » : تابع . خلف . قطْعِ دابر ، کنایه از ریشه‌کن کردن است .
آیه 46
متن آیه :
قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَخَذَ اللّهُ سَمْعَکُمْ وَأَبْصَارَکُمْ وَخَتَمَ عَلَى قُلُوبِکُم مَّنْ إِلَهٌ غَیْرُ اللّهِ یَأْتِیکُم بِهِ انظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ ثُمَّ هُمْ یَصْدِفُونَ
ترجمه :
بگو : به من بگوئید که اگر خداوند گوش و چشمهایتان را ( از شما بازپس ) بگیرد و بر دلهایتان مهر نهد ( بدان گونه که چیزی را نشنوید و نبینید و نفهمید ) ، غیر از الله خدائی هست که آنها را به شما برگرداند ؟ ! بنگر که ما چگونه دلائل و براهین را به گونه‌های مختلف ذکر می‌کنیم و آنان پس ( از شنیدن ، به جای پذیرفتن و راه حق گرفتن ) روی می‌گردانند !
توضیحات :
« نُصَرِّفُ » : به شیوه‌ها و گونه‌های مختلف بیان می‌کنیم و توضیح می‌دهیم . « یَصْدِفُونَ » : اعراض و انصراف می‌نمایند . پشت می‌کنند و روی می‌گردانند .
آیه 47
متن آیه :
قُلْ أَرَأَیْتَکُمْ إِنْ أَتَاکُمْ عَذَابُ اللّهِ بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً هَلْ یُهْلَکُ إِلاَّ الْقَوْمُ الظَّالِمُونَ
ترجمه :
بگو : به من بگوئید که اگر عذاب خدا به ناگاه یا این که آشکارا ( و بدون انتظار قبلی یا با انتظار قبلی ) به شما در رسید ، مگر جز گروه ستمکاران هلاک می‌گردند ؟ ! ( بگذار عذاب خدا مشرکان و گمراهان چون شما را در بر گیرد ) .
توضیحات :
« بَغْتَةً أَوْ جَهْرَةً » : ناگهان و بدون انتظار . مانند : عذاب قوم لوط . یا آشکارا و با انتظار . مانند : عذاب قوم نوح و فرعون .
آیه 48
متن آیه :
وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلاَّ مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ فَمَنْ آمَنَ وَأَصْلَحَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ
ترجمه :
ما پیغمبران را جز به عنوان بشارت‌دهندگان ( مؤمنان به خیر و ثواب ) و بیم‌دهندگان ( کافران از عقاب و عذاب ) نمی‌فرستیم . پس کسانی که ( به دعوت پیغمبران ) ایمان آورند و کار شایسته کنند ، نه ترسی دارند ( از شر و بلائی که بدانان می‌رسد ) و نه غمگین می‌شوند ( از خیر و نعمتی که از دست می‌دهند ) .
توضیحات :
« مُبَشِّرینَ وَ مُنذِرِینَ » : مژده‌دهندگان و بیم‌دهندگان . حال ( مُرْسَلین ) هستند . « أَصْلَحَ » : زشتیها را زدود و بر خوبیها فزود .
آیه 49
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا یَمَسُّهُمُ الْعَذَابُ بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ
ترجمه :
آنان که آیات ( قرآنی و دلائل جهانی ) ما را تکذیب می‌دارند ، عذاب ( دردناک یزدانی ) به خاطر نافرمانی ( و خروج از برنامه ایمانی ) بدانان می‌رسد .
توضیحات :
« بِمَا » : به سبب . به خاطر . « کَانُوا یَفْسُقُونَ » : به طور مستمر از دائره ایمان و اطاعت به در می‌رفتند و از التزام احکام شانه خالی می‌کردند .
آیه 50
متن آیه :
قُل لاَّ أَقُولُ لَکُمْ عِندِی خَزَآئِنُ اللّهِ وَلا أَعْلَمُ الْغَیْبَ وَلا أَقُولُ لَکُمْ إِنِّی مَلَکٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا یُوحَى إِلَیَّ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الأَعْمَى وَالْبَصِیرُ أَفَلاَ تَتَفَکَّرُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! بدین کافران ) بگو : من نمی‌گویم گنجینه‌های ( ارزاق و اسرار جهان ) یزدان در تصرّف من است ( چرا که الوهیّت و مالکیّت جهان تنها و تنها از آن خدای سبحان است و بس ) و من نمی‌گویم که من غیب می‌دانم ( چرا که کسی از غیب جهان باخبر است که در همه مکانها و زمانها حاضر و ناظر باشد که خدا است ) و من به شما نمی‌گویم که من فرشته‌ام . ( بلکه من انسانی همچون شمایم . این است عوارض بشری از قبیل : خوردن و خفتن و در کوچه و بازار راه رفتن ، در من دیده می‌شود ، جز این که به من وحی می‌شود و ) من جز از آنچه به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم ( و سخن کسی جز سخن خدا را نمی‌شنوم و تنها به فرمان او راه می‌روم ) . بگو : آیا نابینا و بینا ( و کافر سرگشته و مؤمن راه یافته ، در شناخت این حقائق ) یکسانند ؟ ( و هر دو مساوی در پیشگاه یزدانند ؟ ) مگر نمی‌اندیشید ( تا در پرتو عقل ، حق برایتان نمودار و آشکار شود ؟ ) .
توضیحات :
« خَزَآئِنُ » : جمع خزینه ، گنجینه‌ها . انبارهای نفائس اموال . مراد از ( خَزَآئِنُ اللهِ ) مقدّراتی است که جز خدا کسی از آنها آگاه نیست . « مَلَک » : فرشته . « الأعْمَیا » : کور . مراد شخص گمراه است که با چراغ عقل حقائق را پیدا نمی‌کند . « الْبَصِیرُ » : بینا . مراد شخص ایمانداری است که در پرتو اندیشه به حقائق راه می‌یابد .
آیه 51
متن آیه :
وَأَنذِرْ بِهِ الَّذِینَ یَخَافُونَ أَن یُحْشَرُواْ إِلَى رَبِّهِمْ لَیْسَ لَهُم مِّن دُونِهِ وَلِیٌّ وَلاَ شَفِیعٌ لَّعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ
ترجمه :
با آن ( چیزهائی که در قرآن آمده است ) کسانی را بترسان که ( چون به جهان دیگر ایمان دارند ، از هول و هراس رستاخیز بیمناکند و ) می‌ترسند از این که در پیشگاه پروردگارشان ( برای حساب و کتاب ) گردآورده می‌شوند . ( آنجائی که در آن ) برای آنان جز خدا یاور و میانجیگری ( که بتواند ایشان را از عذاب دوزخ برهاند ) وجود ندارد . آنان ( را از آن روز بترسان ، تا امروز که فرصت باقی است ) شاید پرهیزگاری پیشه کنند ( و آن وقت به بهشت روند ) .
توضیحات :
« أَنذِرْ » : بترسان . بیم ده . « بِهِ » : به آن ، یعنی قرآن . « الَّذِینَ یَخَافُونَ » : کسانی که می‌ترسند . مراد مؤمنان است ( نگا : فاطر / 18 ، یس / 11 ، ذاریات / 55 ) . « مِن دُونِهِ » : سوای او . غیر از او .
آیه 52
متن آیه :
وَلاَ تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَیْکَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَیْءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِکَ عَلَیْهِم مِّن شَیْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
کسانی را ( از پیش خود ) مران که سحرگاهان و شامگاهان خدای را به فریاد می‌خوانند ( و همه‌وقت به عبادت و پرستش خدا مشغولند و ) منظورشان ( تنها رضایت ) او است . نه حساب ایشان بر تو است و نه حساب تو بر آنان است ( و هرکس در گرو عمل خویش است ، چه شاه چه درویش است ) . اگر ( به حرف مشرکان درباره این گونه مؤمنان گوش دهی و از خود ) آنان را برانی ، از زمره ستمگران خواهی بود .
توضیحات :
« لا تَطْرُدِ » : طرد مکن . مران . « الْغَدَاةِ » : سحرگاهان . « الْعَشِیِّ » : شامگاهان . « بِالْغَدَاةِ وَ الْعَشِیِّ » : در سحرگاهان و شامگاهان . مراد ، در همه اوقات است . « مِنْ شَیْءٍ » : حرف ( مِنْ ) زائد است و ( شَیْءٍ ) در موضع رفع است و اسم ( ما ) است . « فَتَطْرُدَهُمْ » : منصوب است ، چون جواب نهی است . تقدیر چنین است : لا تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ . . . فَتَکُونَ مِنَ الظَّالِمِینَ ، وَ مَا عَلَیْکَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِن شَیْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ .
آیه 53
متن آیه :
وَکَذَلِکَ فَتَنَّا بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لِّیَقُولواْ أَهَؤُلاء مَنَّ اللّهُ عَلَیْهِم مِّن بَیْنِنَا أَلَیْسَ اللّهُ بِأَعْلَمَ بِالشَّاکِرِینَ
ترجمه :
این چنین ( با پیشی‌گرفتن مستمندان در پذیرش دین و دخول بدان بر توانگران ، سنّت ما جاری و ساری بوده است و ) برخی را ( که ثروتمندان متکبّرند ) با برخی دیگر ( که تنگدستان فقیرند ) آزموده‌ایم تا ( متکبّران ، تمسخرکنان ) بگویند : آیا اینان همان کسانیند که خداوند از میان ما ( برگزیده است و با اعطاء نعمت ایمان ) بر ایشان منّت نهاده است ؟ آیا خداوند سپاسگزاران را بهتر نمی‌شناسد ( تا این کافران سرکش مغرور ) ؟
توضیحات :
« فَتَنَّا » : امتحان کردیم . آزمودیم . « مَنَّ . . . عَلَیا » : نعمت داد . نیکی نمود .
آیه 54
متن آیه :
وَإِذَا جَاءکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَن عَمِلَ مِنکُمْ سُوءاً بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
هرگاه مؤمنان به آیات ( قرآن ) ما به پیش تو آمدند ( برای احترامشان ) بدیشان بگو : درودتان باد ! ( شما را مژده باد که ) خداوند شما ( از روی لطف ) بر خویشتن رحمت واجب نموده است ( و رحمت فراوان و بیکرانش مقتضی آن است ) که هرکس از شما از روی نادانی ( انسانی ) دچار لغزشی شد ، ولی بعد از آن توبه کرد ( و نادمانه به آستانه کریمانه خدا برگشت و اعمال زشت خود را جبران ) و اصلاح کرد ( خداوند عذر تقصیر او را می‌پذیرد ) چرا که او آمرزگار ( بندگان و ) مهربان ( در حق همگان ) است .
توضیحات :
« أنَّهُ مَنْ عَمِلَ . . . » : جمله بدل ( الرَّحْمَةَ ) یا مفعولٌ‌به ( کَتَبَ ) است . جواب شرطِ ( مَنْ ) محذوف است و تقدیر چنین است : فَلَهُ غُفْرانُ رَبِّهِ . « بِجَهالَةٍ » : از روی نادانی . مراد این است که کسی که آگاهانه یا ناآگاهانه مرتکب گناه می‌شود ، از زمره جاهلان بشمار است . یا این که گناهکار مطلقاً نادان است .
آیه 55
متن آیه :
وَکَذَلِکَ نفَصِّلُ الآیَاتِ وَلِتَسْتَبِینَ سَبِیلُ الْمُجْرِمِینَ
ترجمه :
این چنین ( روشن و آشکار ) آیات ( قرآنی و دلائل جهانی ) را توضیح می‌دهیم ، تا راه ( نادرست ) گناهکاران ( از راه درست مؤمنان ) پیدا و نمودار شود .
توضیحات :
« نُفَصِّلُ » : از هم جدا می‌سازیم . نمودار و آشکار می‌کنیم . توضیح و تبیین می‌نمائیم . « وَ لِتَسْتَبِینَ » : تا این که روشن و هویدا شود . واو حرف عطف است و فعل ( لِتَسْتَبِینَ ) را بر فعل مقدّری مانند ( لِیَفْهَمُوا ) عطف می‌کند . تقدیر چنین است : لِیَفْهَمُوا وَ لِتَسْتَبینَ . « سَبِیلُ » : راه . این واژه به صورت مذکّر و مؤنّث به کار می‌رود .
آیه 56
متن آیه :
قُلْ إِنِّی نُهِیتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ قُل لاَّ أَتَّبِعُ أَهْوَاءکُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذاً وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُهْتَدِینَ
ترجمه :
بگو : من نهی شده‌ام از این که پرستش کنم آنهائی را که سوای خدا به فریاد می‌خوانید ( و عبادتشان می‌نمائید ) . بگو : من از هوی و هوسهای شما پیروی نمی‌کنم ، که ( اگر چنین کنم ، همچون شما ) در آن وقت گمراه می‌شوم و از زمره راه‌یافتگان نخواهم بود .
توضیحات :
« نُهِیتُ » : نهی شده‌ام . بازداشته شده‌ام . « أَهْوَآءَ » : خواستهای ناروا و آرزوهای پوچ .
آیه 57
متن آیه :
قُلْ إِنِّی عَلَى بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّی وَکَذَّبْتُم بِهِ مَا عِندِی مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ یَقُصُّ الْحَقَّ وَهُوَ خَیْرُ الْفَاصِلِینَ
ترجمه :
بگو : من بر شریعت واضحی هستم که از سوی پروردگارم نازل شده است و شما قرآن را تکذیب می‌کنید ( که در برگیرنده شریعت غرّا و آشکارا است . بدانید عذاب و کیفری ) که در ( نزول و وقوع ) آن شتاب می‌ورزید در قدرت من نیست . فرمان جز در دست خدا نیست . خدا به دنبال حق می‌رود ( و کارهایش برابر حکمت انجام می‌شود . لذا اگر خواست عذاب واقع می‌گردد و اگر نخواست عذاب واقع نمی‌شود ) و او بهترین ( قاضی میان من و شما و ) جدا کننده ( حق از باطل ) است .
توضیحات :
« بَیِّنَةٍ » : دلیل . شریعت . مراد قرآن است . « کَذَّبْتُم بِهِ » : آن را تکذیب می‌کنید . ضمیر ( ه ) به ( بیّنه ) برمی‌گردد و مذکّر آوردن آن به خاطر معنیِ مراد است که قرآن است . « یَقُصُّ الْحَقَّ » : حق را می‌گوید . حق را از باطل جدا می‌سازد . از حق پیروی می‌کند . « الْفَاصِلِینَ » : جداسازندگان . داوری‌کنندگان . روشنگران .
آیه 58
متن آیه :
قُل لَّوْ أَنَّ عِندِی مَا تَسْتَعْجِلُونَ بِهِ لَقُضِیَ الأَمْرُ بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَاللّهُ أَعْلَمُ بِالظَّالِمِینَ
ترجمه :
بگو : اگر آنچه که در وقوع آن ( که عذاب خدا است و از روی استهزاء ) شتاب می‌ورزید ، در قدرت من بود ( در وقوع آن شتاب می‌کردم و از شر شما خلاص می‌شدم و ) کار من با شما پایان می‌پذیرفت ، ولیکن ( کار در دست خدا است و ) خدا آگاهتر از ( هر کسی بدان چیزی است که در دنیا یا آخرت در خور ) ستمکاران است .
توضیحات :
« لَقُضِیَ الأمْرُ » : کار خاتمه می‌پذیرفت . کار یکسره می‌شد و فیصله پیدا می‌کرد .
آیه 59
متن آیه :
وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَیْبِ لاَ یَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلاَّ یَعْلَمُهَا وَلاَ حَبَّةٍ فِی ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ یَابِسٍ إِلاَّ فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
گنجینه‌های غیب و کلید آنها در دست خدا است و کسی جز او از آنها آگاه نیست . و خداوند از آنچه در خشکی و دریا است آگاه است . و هیچ برگی ( از گیاهی و درختی ) فرو نمی‌افتد مگر این که از آن خبردار است . و هیچ دانه‌ای در تاریکیهای ( درون ) زمین ، و هیچ‌چیز تر و یا خشکی نیست که فرو افتد ، مگر این که ( خدا از آن آگاه ، و در علم خدا پیدا است و ) در لوح محفوظ ضبط و ثبت است .
توضیحات :
« مَفَاتِح » : جمع مَفْتَح ، گنجینه‌ها ، جمع مِفْتَح ، کلیدها . « وَ مَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ . . . » . حرف ( مِنْ ) زائد است و واژه ( وَرَقَةٍ ) در موضع رفع و فاعل ( تَسْقُطُ ) است ، و واژه‌های ( حَبَّة ، رَطب ، یابِسٍ ) عطف بر آن هستند ( نگا : سبأ / 3 ) . « رَطَب » : تر . « یَابِسٍ » : خشک . « کِتَابٍ مُّبِینٍ » : علم خدا . لوح محفوظ .
آیه 60
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُم بِاللَّیْلِ وَیَعْلَمُ مَا جَرَحْتُم بِالنَّهَارِ ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ لِیُقْضَى أَجَلٌ مُّسَمًّى ثُمَّ إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ ثُمَّ یُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
خدا است که در شب شما را می‌میراند و در روز شما را برمی انگیزاند و او می‌داند که در روز ( که زمان عمده جنب و جوش و تلاش و کوشش است ) چه می‌کنید و چه فراچنگ می‌آورید ( و این مرگ و زندگیِ خواب و بیداری نام ، پیوسته ادامه دارد ) تا مهلت معیّن ( زندگی هرکس با فرا رسیدن مرگ او ) بسر آید . سپس ( در روز رستاخیز همگان ) به سوی خدا برمی‌گردید و آن گاه شما را بدانچه ( از خوب و بد در دنیا ) می‌کردید باخبر می‌گرداند ( و پاداش و پادافره اعمال را به صاحبان آنها می‌رساند ) .
توضیحات :
« یَتَوَفَّاکُمْ » : شما را می‌میراند . مراد از میراندن در اینجا خواباندن است ( نگا : زمر / 42 ) . « جَرَحْتُمْ » : فراچنگ آوردید . انجام دادید . گناه ورزیدید . « یَبْعَثُکُمْ » : شما را زنده می‌گرداند . مراد از زنده‌گرداندن در اینجا بیدارکردن است ( نگا : زمر / 42 ) . « لِیُقْضَِی » : تا این که پایان داده شود ( نگا : بقره / 200 ) . تا این که به اتمام رسانده شود ( نگا : طه / 114 ) تا آن گاه که مقدّر شود ( نگا : سبأ / 14 ) . « أَجَلٌ مُّسَمّیً » : مدّت معیّن . مراد پایان زندگی یا مدّت زندگانی است ( نگا : انعام / 2 ) . « مَرْجِعُکُمْ » : رجوع و برگشت شما .
آیه 61
متن آیه :
وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ وَیُرْسِلُ عَلَیْکُم حَفَظَةً حَتَّىَ إِذَا جَاء أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنَا وَهُمْ لاَ یُفَرِّطُونَ
ترجمه :
خداوند بر بندگان خود کاملاً چیره است . او مراقبانی ( از فرشتگان را برای حسابرسی و نگارش اعمال شما ) بر شما می‌فرستد و می‌گمارد ( و آنان به کار خود با دقّت تمام تا دم مرگِ یکایک شما ، مشغول می‌گردند ) و چون مرگ یکی از شما فرا رسید ، فرستادگان ما ( از میان فرشتگان دیگر به سراغ او می‌آیند و ) جان او را می‌گیرند ، و ( فرشتگان گروه اوّل و فرشتگان گروه دوم هیچ کدام در مأموریّت خود ) کوتاهی نمی‌کنند .
توضیحات :
« وَ هُوَ الْقَاهِرُ . . . » : ( نگا : انعام / 18 ) . « حَفَظَةً » : جمع حافظ ، مراقبان . مراد فرشتگان ( الکِرام الْکاتِبون ) است ( نگا : زخرف / 80 ، انفطار / 10 و 11 ) . « رُسُلُنَا » : فرستادگان ما . مراد فرشتگان همدست مَلَک‌الْموت است ( نگا : سجده / 11 ) . « وَهُمْ لا یُفَرِّطُونَ » : وحال آن که آنان کوتاهی نمی‌کنند . این جمله می‌تواند حال ( رُسُلُنا ) یا ( حَفَظَةً و رُسُلُنا ) باشد ؛ چرا که در کارِ حفظ و توفّی کوتاهی نمی‌کنند .
آیه 62
متن آیه :
ثُمَّ رُدُّواْ إِلَى اللّهِ مَوْلاَهُمُ الْحَقِّ أَلاَ لَهُ الْحُکْمُ وَهُوَ أَسْرَعُ الْحَاسِبِینَ
ترجمه :
سپس ( همه مردگان در روز قیامت زنده می‌گردند و ) به سوی خدا ، یعنی سَرور حقیقی ایشان برگردانده می‌شوند . هان ! ( بدانید که در چنین روزی ) فرمان و داوری از آن خدا است و بس ، و او سریعترینِ حسابگران است ( و در کوتاه‌ترین مدّت به حساب یکایک خلائق می‌رسد و پاداش و پادافره آنان را می‌دهد ) .
توضیحات :
« رُدُّوا » : برگردانده شدند . « مَوْلَیا » : سَرور . مالک . متصرّف . واژه ( مَوْلَیا ) مجرور است و بدل ( اللهِ ) است . و واژه ( الْحَقِّ ) صفت ( مَوْلَیا ) است . « الْحُکْمُ » : فرمان . داوری . « الْحَاسِبِینَ » : حسابگران . حسابرسان .
آیه 63
متن آیه :
قُلْ مَن یُنَجِّیکُم مِّن ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً لَّئِنْ أَنجَانَا مِنْ هَذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ
ترجمه :
بگو : چه کسی شما را از اهوال و شدائد خشکی و دریا رهائی می‌بخشد ، در آن حال که ( دشواریها و گرفتاریهای بزرگ به شما رو می‌کند و ) او را فروتنانه عَلَنی و نهانی به فریاد می‌خوانید ( و می‌گوئید : ) اگر خدا ما را از این اهوال برهاند ، سوگند می‌خوریم که از سپاسگزاران ( نعمت و فضیلت او ) باشیم ؟
توضیحات :
« ظُلُمَات » : تاریکیها . مراد اهوال و شدائد است . « تَدْعُونَهُ » : او را به فریاد می‌خوانید . این جمله حال ضمیر ( کُمْ ) در فعل ( یُنَجِّیکُمْ ) می‌باشد . « تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً » : آشکارا و پنهان . مفعول مطلق یا منصوب به نزع خافضند ، و یا این که حال بوده و به معنی مُعْلِنینَ وَ مُسِرّینَ می‌باشد .
آیه 64
متن آیه :
قُلِ اللّهُ یُنَجِّیکُم مِّنْهَا وَمِن کُلِّ کَرْبٍ ثُمَّ أَنتُمْ تُشْرِکُونَ
ترجمه :
بگو : خدا شما را از آن ( اهوال و شدائد ) و از هر غم و اندوهی می‌رهاند . سپس ( با این وجود برای او ) شما شریک و انباز می‌سازید ! ( شریک و انبازی که می‌دانید کاری از دست آنها ساخته نیست ) .
توضیحات :
« کَرْبٍ » : غم و اندوه .
آیه 65
متن آیه :
قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَى أَن یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَاباً مِّن فَوْقِکُمْ أَوْ مِن تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً وَیُذِیقَ بَعْضَکُم بَأْسَ بَعْضٍ انظُرْ کَیْفَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ لَعَلَّهُمْ یَفْقَهُونَ
ترجمه :
بگو : خدا می‌تواند که عذاب بزرگی از بالای سرتان و یا از زیر پاهایتان بر شما بگمارد ( و شما را دچار بلاهای آسمانی و بمبارانهای هوائی یا بلاهای زمینی همچون زلزله‌ها و آتشفشانیها و انفجارهای مینها و دیگر موادّ منفجره جنگها سازد ) و یا این که کار را بر شما به هم آمیزد ( و در نتیجه حقیقت امر بر شما مشتبه شود ) و دسته‌دسته و پراکنده گردید ( و جنگها در میانتان برپا گرداند ) و برخی از شما را به جان برخی دیگر اندازد و گرفتار همدیگر سازد . بنگر که چگونه آیات ( قرآنی و دلائل جهانی خود ) را بیان و روشن می‌گردانیم تا بلکه ( بیندیشند و به خود بازگردند و حقیقت را ) بفهمند .
توضیحات :
« یَبْعَثَ » : بفرستد . برانگیزد . « یَلْبِسَکُمْ » : شما را به هم اندازد . شما را گروه گروه و دسته دسته سازد . کار را بر شما مشوّش و آمیخته کند . شما را دارای خواستها و آرزوهای مختلف و متناقض کند . « شِیَعاً » : جمع شیعه ، گروهها و دسته‌ها . حال ضمیر ( کُمْ ) یا مفعول مطلق ( یَلْبِسَ ) از غیر لفظ خود می‌باشد . « بَأْسَ » : جنگ . عذاب .
آیه 66
متن آیه :
وَکَذَّبَ بِهِ قَوْمُکَ وَهُوَ الْحَقُّ قُل لَّسْتُ عَلَیْکُم بِوَکِیلٍ
ترجمه :
قوم تو ( یعنی قریش و مردمان مکّه قرآن را باور نمی‌دارند و ) آن را تکذیب می‌نمایند ، و حال آن که قرآن حق است ( و جای تکذیب کردن ندارد ) . بگو : من حافظ و مسلّط بر شما نیستم ( و مأمور بررسی اعمال و مجازات شما نمی‌باشم و بلکه سر و کارتان با خدا است ) .
توضیحات :
« لَسْتُ عَلَیْکُم بِوَکیلٍ » : حافظ شما و مسؤول کردار و رفتارتان نمی‌باشم .
آیه 67
متن آیه :
لِّکُلِّ نَبَإٍ مُّسْتَقَرٌّ وَسَوْفَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
هر خبری ( که خداوند در قرآن بیان کرده است ) موعد خود دارد ( و در هنگام مقرّر و جای معیّن تحقّق می‌پذیرد ) و ( صدق این اخبار را به هنگام وقوع ) خواهید دانست ( و خواهید دید به چه عذابی گرفتار می‌آئید ) .
توضیحات :
« نَبَأٍ » : خبر . « مُسْتَقَرٌّ » : مکان استقرار و هنگام وقوع . مکان استقرار و جایگاه وقوع .
آیه 68
متن آیه :
وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِی آیَاتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ فَلاَ تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
هرگاه دیدی کسانی به تمسخر و طعن در آیات ( قرآنیِ ) ما می‌پردازند ، از آنان روی بگردان ( و مجلس ایشان را ترک کن و با آنان منشین ) تا آن گاه که به سخن دیگری می‌پردازند . اگر شیطان ( چنین فرمانی را ) از یاد تو برد ( و دستور الهی را فراموش کردی ) ، پس از به خاطر آوردن ( و یاد کردن فرمان ، از پیش ایشان برخیز و ) با قوم ستمکار منشین .
توضیحات :
« یَخُوضُونَ » : فرو می‌روند . یاوه‌سرائی می‌کنند . در اینجا مراد تمسخر قرآن و استهزاء دین و ایمان است ( نگا : نساء 140 و انعام / 70 ) . « امَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَانُ » : اگر اهریمن آن را از یاد تو برد . در اینجا هر چند روی سخن به پیغمبر است ، ولی در حقیقت منظور پیروان او است . نسیان پیغمبران در اموری بوده است که مربوط به کار تبلیغ احکام دین و مقام رسالت نبوده و بلکه غفلت در موضوعات عادی از قبیل سهو در نماز بوده است و چنین فراموشی و غفلتی موجب اضاعه فریضه‌ای یا تحریم حلال و تحلیل حرام نگشته است ( نگا : کهف / 63 و 73 ، یوسف / 42 ) . « الذِّکْرَیا » : به یاد آوردن . متوجّه شدن . تذکّر .
آیه 69
متن آیه :
وَمَا عَلَى الَّذِینَ یَتَّقُونَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَیْءٍ وَلَکِن ذِکْرَى لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ
ترجمه :
کمترین چیزی از حساب آنان ( که درباره قرآن یاوه‌سرائی می‌کنند ) به حساب پرهیزگاران گرفته نمی‌شود ولیکن ( باید پرهیزگاران نشست و برخاستشان با چنین بزهکارانی برای پند و اندرز و ) تذکّر و ارشاد باشد ، تا این که ( از بیهوده‌گوئی دست بردارند و از عذاب خدا خویشتن را به دور داشته و ) پرهیزگاری کنند .
توضیحات :
« ذِکْرَیا » : پند و اندرزدادن . تذکیر و ارشاد . مرفوع است و مبتدای مؤخّر است : عَلَیْهِمْ ذِکْرَیا . یا منصوب است و مفعول مطلق فعل محذوف : عَلَیْهِمْ أَن یُذَکِّرُوهُمْ تَذْکِیراً .
آیه 70
متن آیه :
وَذَرِ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ دِینَهُمْ لَعِباً وَلَهْواً وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَذَکِّرْ بِهِ أَن تُبْسَلَ نَفْسٌ بِمَا کَسَبَتْ لَیْسَ لَهَا مِن دُونِ اللّهِ وَلِیٌّ وَلاَ شَفِیعٌ وَإِن تَعْدِلْ کُلَّ عَدْلٍ لاَّ یُؤْخَذْ مِنْهَا أُوْلَئِکَ الَّذِینَ أُبْسِلُواْ بِمَا کَسَبُواْ لَهُمْ شَرَابٌ مِّنْ حَمِیمٍ وَعَذَابٌ أَلِیمٌ بِمَا کَانُواْ یَکْفُرُونَ
ترجمه :
کسانی را ترک کن که آئین ( فطری و آسمانی ) خود را به بازی و شوخی گرفته‌اند و زندگی دنیا آنان را گول زده است ( و آخرت را از یادشان برده است ) . و به آن ( زمزمه جاویدان قرآن ، پیوسته ایشان را ) پند و اندرز بده ( و بدانان بگو که در روز قیامت ) هرکسی در گرو اعمالی است که انجام داده است و مسؤول چیزهائی است که فراچنگ آورده است ، و بجز خدا برای ایشان یار و یاوری و میانجی و واسطه‌ای نیست ( تا مردمان را از عذاب دوزخ برهاند و به بهشت وارد گرداند ) . و اگر چنین کسی هرگونه فدیه و تاوانی ( که تو می‌دانی ، برای نجات خود ) بپردازد ، از او دریافت نمی‌گردد ( و پذیرفته نمی‌شود ) . آنان کسانی هستند که گرفتار اعمالی شده‌اند که کرده‌اند ( و به زندان چیزهائی دربندند که فراچنگ آورده‌اند ) . برای آنان به سبب کفری که می‌ورزیده‌اند ، نوشیدنی بسیار داغ و عذاب بس دردناکی است .
توضیحات :
« ذَرْ » : ترک کن . رها کن . از ماده ( وذر ) . « غَرَّتْهُمْ » : گولشان زده است . فریبشان داده است . « ذَکِّرْ بِهِ » : بدان پند ده . مردمان را به قرآن راهنمائی و ارشاد کن . « أَن تُبْسَلَ » : تا دچار هلاکت نشود . تا هلاک نگردد . این که مرهون و محبوس شود . جمله مفعول لَهُ است و تقدیر چنین است : لِئَلاّ تُبْسَلَ ؛ مَخَافَةَ أَن تُبْسَلَ ؛ یا این که مفعولٌ‌بِهِ فعل ( ذَکِّرْ ) است . واژه ( تُبْسَلَ ) از ماده ( بَسْل ) به معنی حبس ، و هلاک است . « تَعْدِلْ » : فدیه دهد . تاوان و عوض دهد . « عَدْل » : فدیه . عوض . قیمت . « أُبْسِلُوا بِمَا » : در گروِ چیزی هستند که . گرفتار چیزی هستند که . هلاک می‌گردند به سبب چیزی که . به زندان دوزخ گرفتار می‌آیند به سبب چیزی که . « شَرَابٌ » : نوشیدنی . نوشابه . « حَمِیمٍ » : آب داغ . آب بسیار گرم .
آیه 71
متن آیه :
قُلْ أَنَدْعُو مِن دُونِ اللّهِ مَا لاَ یَنفَعُنَا وَلاَ یَضُرُّنَا وَنُرَدُّ عَلَى أَعْقَابِنَا بَعْدَ إِذْ هَدَانَا اللّهُ کَالَّذِی اسْتَهْوَتْهُ الشَّیَاطِینُ فِی الأَرْضِ حَیْرَانَ لَهُ أَصْحَابٌ یَدْعُونَهُ إِلَى الْهُدَى ائْتِنَا قُلْ إِنَّ هُدَى اللّهِ هُوَ الْهُدَىَ وَأُمِرْنَا لِنُسْلِمَ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
بگو : آیا چیزی غیر از خدا را بخوانیم ( و عبادت و پرستش کنیم ) که نه سودی به حال ما دارد و نه زیانی ؟ و آیا پس از آن که خداوند ما را هدایت بخشیده است ( و به سوی خود رهنمون کرده است ) به عقب بازگشت کنیم ( و از ایمان دست بکشیم و دیگر بار به کفر برگردیم ؟ و ) بسان کسی ( باشیم و کنیم ) که شیاطین او را در زمین ( بیابانهای برهوت ) ویلان و سرگردان به دنبال خود کشند ، و دوستانی داشته باشد که او را به راه راست خوانند و به سوی خود فریاد دارند ( امّا او بدیشان گوش نکند و به دنبال شیاطین رود و گمراه‌تر و گمراه‌تر شود ؟ ) بگو : هدایت خداوند ، هدایت است و ( بجز اسلام ، ضلالت است ، و از سوی خدا ) به ما دستور داده شده است که فرمانبردار پروردگار جهانیان باشیم ( و منقاد او شویم و به فرمان او رویم ) .
توضیحات :
« أَنَدْعُو » : آیا به فریاد خوانیم ؟ آیا پرستش نمائیم ؟ در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی به دنبال دارد . « إِسْتَهْوَتْهُ الشَّیَاطِینُ » : شیاطین او را وادار به رفتن و شتاب ورزیدن کنند . شیاطین او را سرگردان و ویلان کنند . شیاطین او را از راه به در برند و در جهان آواره و دربه در کنند . فعل ( إِسْتَهْوَتْ ) از ماده ( هوی ) است ، به معنی : رفتن . گمراه شدن . فرو افتادن . « حَیْرَانَ » : آواره و سرگردان . حال ضمیر ( هُ ) است و به دلیل وصفیّت غیرمنصرف بوده و مؤنّث آن ( حَیْری ) است . « لِنُسْلِمَ » : این است که تسلیم و منقاد شویم .
آیه 72
متن آیه :
وَأَنْ أَقِیمُواْ الصَّلاةَ وَاتَّقُوهُ وَهُوَ الَّذِیَ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ
ترجمه :
و ( از سوی خدا به ما دستور داده شده است ) این که نماز را به گونه شایسته بخوانید و از خدا بترسید و ( اوامر او را اجرا کنید ؛ چه ) او است که در پیشگاهش گردآورده می‌شوید ( و حساب و کتاب پس می‌دهید ) .
توضیحات :
« وَ أَنْ أَقِیمُوا . . . » : این جمله عطف بر ( أُمِرْنَا لِنُسْلِمَ ) است ، و تقدیر چنین است : أُمِرْنا ِلاَنْ نُسْلِمَ وَ ِلاَنْ نُقیمَ .
آیه 73
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِالْحَقِّ وَیَوْمَ یَقُولُ کُن فَیَکُونُ قَوْلُهُ الْحَقُّ وَلَهُ الْمُلْکُ یَوْمَ یُنفَخُ فِی الصُّوَرِ عَالِمُ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ
ترجمه :
او آن کسی است که آسمانها و زمین را به حق آفریده است ( و آنها را بیهوده نیافریده است و بلکه از روی حکمت و هدف ساخته است ) و هر وقت ( اراده خدا بر پیدایش چیزی قرار گیرد ، بدان ) می‌گوید : باش ! پس می‌شود . سخن او حق است ( و فرمان او شدنی ) و مالکیّت ( مطلق و تصرّف همه‌جانبه ) از آن او است ، در آن روزی که ( برای اعلان رستاخیز ) در صور دمیده شود . دانای آشکار و پنهان است ( و در کار او گذشته و حال و آینده یکسان است . او آگاه از همه چیزهائی است که نهان از حواسّ و ابصار ، یا قابل رؤیت در لیل و نهار است ) و او حکیم ( در کردار و ) آگاه ( از احوال انسان ، و مطّلع از بواطن و ظواهر جهان ) است .
توضیحات :
« بِالْحَقِّ » : به حق نه باطل و بیهوده . آفرینش همه موجودات به اندازه و از روی آگاهی و برابر حکمت انجام گرفته است ؛ نه از روی تصادف و بیهوده و عبث ( نگا : دخان / 38 و 39 ، مؤمنون / 115 و 116 ، آل‌عمران / 191 ) . « یَوْمَ یَقُولُ . . . » : روزی که می‌گوید . در اینجا مراد از روز ، وقت و زمان است . « الصُّورِ » : بوق . طرز و نوع صور و چگونگی دمیدن در آن جزو غیب است . « الْغَیْبِ » : آنچه نهان از دیدگان و به دور از دائره علم و نیروی روح مردمان است . « الشَّهَادَةِ » : آنچه آشکار و محسوس و دیدنی و فهمیدنی است و علم بشر بدان احاطه پیدا می‌کند ، و یا روح آدمی بدان دسترسی می‌یابد .
آیه 74
متن آیه :
وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ لأَبِیهِ آزَرَ أَتَتَّخِذُ أَصْنَاماً آلِهَةً إِنِّی أَرَاکَ وَقَوْمَکَ فِی ضَلاَلٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
و ( برای مردمان بیان کن چیزهائی را که رخ داد ) بدان گاه که ابراهیم به پدر خود آزر گفت : آیا بتهائی را به خدائی می‌گیری ! ! ( مگر زشت نیست که انسان عاقل ، سنگهای بی‌جان را پرستش و عبادت کند و در برابر تراشیده‌های دست خود کرنش برد ؟ ! ) . به حقیقت من تو را و قوم تو را در گمراهی آشکار ( و به دور از راه پروردگار ) می‌بینم .
توضیحات :
« أبِیهِ ءَازَرَ » : پدرش که آزر نام داشت ( نگا : مریم / 41 - 45 ، توبه / 114 ، انبیاء / 52 ، شعراء / 70 ، زخرف / 26 ، ممتحنه / 4 ) . برخی واژه ( أَب ) را کنایه از عمو می‌دانند ، همان گونه که در سوره بقره آیه 133 آباء به معنی اجداد به کار رفته است . واژه ( ءَازَرَ ) عطف بیان است . « أَصْنَاماً » : جمع صنم . بتها . « ءَالِهَةً » : جمع إِله ، خدایان . مفعول دوم فعل ( تَتَّخِذُ ) است .
آیه 75
متن آیه :
وَکَذَلِکَ نُرِی إِبْرَاهِیمَ مَلَکُوتَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَلِیَکُونَ مِنَ الْمُوقِنِینَ
ترجمه :
و همان گونه ( که گمراهی قوم ابراهیم را در امر پرستش بتها به او نمودیم ، بارها و بارها نیز ) مُلک عظیم آسمانها و زمین را به ابراهیم نشان دادیم ، تا از زمره باورمندان راستین شود ( و بر راستای خداشناسی رود ) .
توضیحات :
« نُرِی » : نشان می‌دهیم . در اینجا به معنی : نشان می‌دادیم . از مصدر ( إرائه ) باب افعال . « مَلَکُوتَ » : ملک عظیم . وزن ( فَعَلوت ) برای مبالغه به کار می‌رود . مانند : ( رحَمُوت ) : رحمت فراوان . ( رَهَبُوت ) : رهبت شدید و هراس زیاد . « وَلِیَکُونَ » : تا باشد . برخی حرف واو را زائد دانسته و برخی ( لِیَکُونَ ) را عطف بر فعل محذوفی شمرده‌اند و تقدیر را چنین دانسته‌اند : لِیَسْتَدِلَّ وَ لِیَکُونَ .
آیه 76
متن آیه :
فَلَمَّا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ رَأَى کَوْکَباً قَالَ هَذَا رَبِّی فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لا أُحِبُّ الآفِلِینَ
ترجمه :
( از جمله ) هنگامی که شب او را در برگرفت ( و تاریکی شب همه‌جا را پوشاند ) ستاره‌ای ( درخشان به نام مشتری یا زهره ) را دید ( بر سبیل فرض و إرخاءالْعِنان ) گفت : این پروردگار من است ! امّا هنگامی که غروب کرد ( برای ابطال عقیده ستاره‌پرستان موجود در آن محیط ) گفت : من غروب‌کنندگان را دوست نمی‌دارم ( و به عبادت چیزهای تغییرپذیر و زوال‌پذیر نمی‌گرایم ) .
توضیحات :
« جَنَّ عَلَیْهِ » : او را فرا گرفت . « اَفَلَ » : غروب کرد . « اْلآفِلِینَ » : غروب‌کنندگان .
آیه 77
متن آیه :
فَلَمَّا رَأَى الْقَمَرَ بَازِغاً قَالَ هَذَا رَبِّی فَلَمَّا أَفَلَ قَالَ لَئِن لَّمْ یَهْدِنِی رَبِّی لأکُونَنَّ مِنَ الْقَوْمِ الضَّالِّینَ
ترجمه :
و هنگامی که ماه را در حال طلوع ( در کرانه افق ) دید ( باز هم بر سبیل فرض و ارخاءالعنان ) گفت : این پروردگار من است ! ولی هنگامی که ( آن هم ) غروب کرد ، گفت : اگر پروردگارم مرا راهنمائی نکند ، بدون شکّ از زمره قوم گمراه ( و جمعیّت سرگشته در وادی کفر و ضلال ) خواهم بود .
توضیحات :
« بَازِغاً » : طلوع‌کنان . حال ( قَمَر ) است .
آیه 78
متن آیه :
فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بَازِغَةً قَالَ هَذَا رَبِّی هَذَا أَکْبَرُ فَلَمَّا أَفَلَتْ قَالَ یَا قَوْمِ إِنِّی بَرِیءٌ مِّمَّا تُشْرِکُونَ
ترجمه :
و هنگامی که خورشید را در حال طلوع ( در کرانه افق ) دید ( دوباره بر سبیل فرض و ارخاءالعنان ) گفت : این پروردگار من است ( چرا که ) این بزرگتر ( از ستاره و ماه ) است ! امّا هنگامی که غروب کرد ، گفت : ای قوم من ! بیگمان من از آنچه انباز خدا می‌کنید بیزارم ( و تنها رو به خدا می‌دارم ) .
توضیحات :
« هذا » : این . ذکر ( هذا ) به صورت مذکّر بدین سبب است که مُشَارٌإِلَیْه ( شَیْء ) یا ( طالِع ) است . یعنی : هذا الشَّیْءُ . هذَا الطّالِعُ . « هذا رَبِّی » : این جمله در هر سه آیه می‌تواند به صورت استفهام انکاری خوانده شود . یعنی : هذا رَبّی ؟ ! آیا این خدای من است ؟ ! ممکن نیست .
آیه 79
متن آیه :
إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِیَ لِلَّذِی فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِیفاً وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ
ترجمه :
بیگمان من رو به سوی کسی می‌کنم که آسمانها و زمین را آفریده است ، و من ( از هر راهی جز راه او ) به کنارم و از زمره مشرکان نیستم .
توضیحات :
« وَجْهِیَ » : رویم را . مراد از روکردنِ رو ، قصد پرستش و انجام عبادت است . « فَطَرَ » : آفریده است . پدیدار کرده است . « حَنیفاً » : حقّگرای برکنار از ادیان باطله و عقائد منحرفه . این واژه حال فاعل ضمیر ( تُ ) در فعل ( وَجَّهْتُ ) است ( نگا : بقره / 135 ) .
آیه 80
متن آیه :
وَحَآجَّهُ قَوْمُهُ قَالَ أَتُحَاجُّونِّی فِی اللّهِ وَقَدْ هَدَانِ وَلاَ أَخَافُ مَا تُشْرِکُونَ بِهِ إِلاَّ أَن یَشَاءَ رَبِّی شَیْئاً وَسِعَ رَبِّی کُلَّ شَیْءٍ عِلْماً أَفَلاَ تَتَذَکَّرُونَ
ترجمه :
و ( با وجود این ) قوم ابراهیم با او به ستیزه پرداختند ( و وی را از خشم خدایان خود ترساندند . ابراهیم ) گفت : آیا شما را سزد که درباره خدا با من بستیزید ، و حال آن که مرا ( خداوند با دلائل روشن به سوی حق راهنمائی کرده و ) هدایت بخشیده است ؟ من از آن چیزهائی که انباز خدا می‌کنید نمی‌ترسم ( چرا که می‌دانم از سوی آنها و از جانب کسی زیانی به من نمی‌رسد ) امّا اگر خدا بخواهد ضرر و زیان ( به کسی برسد ، بیگمان بدو ) می‌رسد . دانش پروردگارم همه‌چیز را در برگرفته است ( و خدای من از هر چیز آگاه است ، ولی خدایان شما از چیزی آگاهی ندارند ) . آیا یادآور نمی‌شوید ( و از خواب غفلت بیدار نمی‌گردید و متوجّه نیستید که چیزهای عاجز و درمانده مستحقّ پرستش نمی‌باشند ؟ ) .
توضیحات :
« حَآجَّهُ » : با او مجادله کردند ( نگا : انبیاء / 51 - 70 و شعراء / 69 - 82 ) . « لآ أَخَافُ مَا تُشْرِکُونَ بِهِ » : از چیزی که آن را انباز خدا می‌کنید نمی‌ترسم . یعنی من هرگز از بتهای شما نمی‌ترسم ، زیرا آنها قدرتی ندارند که به کسی زیانی برسانند . « إِلاّ أَن یَشآءَ رَبِّی شَیْئاً » : مگر آن چیزی که خدا بخواهد . لیکن اگر خدا بخواهد زیانی به کسی برساند می‌تواند . واژه ( شَیْئاً ) مفعولٌ‌به است و یا مفعول مطلق است و به جای ( مَشیئَةً ) به کار رفته است و تقدیر چنین است : إِلاّ أَن یَشآءَ مَشِیئَةً . « عِلْماً » : تمییز است .
آیه 81
متن آیه :
وَکَیْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَکْتُمْ وَلاَ تَخَافُونَ أَنَّکُمْ أَشْرَکْتُم بِاللّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ عَلَیْکُمْ سُلْطَاناً فَأَیُّ الْفَرِیقَیْنِ أَحَقُّ بِالأَمْنِ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
چگونه من از چیزی که ( بی‌جان است و بت نام دارد و از روی نادانی ) آن را انباز ( خدا ) می‌سازید می‌ترسم ؟ و حال آن که شما از این نمی‌ترسید که برای خداوند ( جهان که همه کائنات گواه بر یگانگی او است ) چیزی را انباز می‌سازید که خداوند دلیلی بر ( حقّانیّت پرستش ) آن برای شما نفرستاده است ؟ پس کدام یک از دو گروه ( بت‌پرست و خداپرست ) شایسته‌تر به امن و امان ( و نترسیدن از مجازات یزدان ) است ، اگر می‌دانید ( که درست کدام و نادرست کدام است ) ؟
توضیحات :
« سُلْطَاناً » : دلیل . برهان . « الْفَرِیقَیْنِ » : دو گروه . « أَحَقُّ » : شایسته‌تر . درخورتر . « الأمْنِ » : امنیّت . آرامش .
آیه 82
متن آیه :
الَّذِینَ آمَنُواْ وَلَمْ یَلْبِسُواْ إِیمَانَهُم بِظُلْمٍ أُوْلَئِکَ لَهُمُ الأَمْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ
ترجمه :
کسانی که ایمان آورده باشند و ایمان خود را با شرک ( پرستش چیزی با خدا ) نیامیخته باشند ، امن و امان ایشان را سزا است ، و آنان راه‌یافتگان ( راه حق و حقیقت ) هستند .
توضیحات :
« لَمْ یَلْبِسُوا » : آمیخته نکرده‌اند . « ظُلْم » : شرک ( نگا : لقمان / 13 ) . « لَمْ یَلْبِسُوا إِیمَانَهُم بِظُلْمٍ » : مراد این که همراه ایمان به خدا ، در برابر دیگران نیز کرنش نمی‌برند و برای آنها قربانی و نذر نمی‌کنند و جلب منافع و دفع بلایا نمی‌خواهند و . . . ( نگا : یوسف / 106 ، عنکبوت / 61 - 65 ، زمر / 3 ) .
آیه 83
متن آیه :
وَتِلْکَ حُجَّتُنَا آتَیْنَاهَا إِبْرَاهِیمَ عَلَى قَوْمِهِ نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَّن نَّشَاء إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
اینها دلائل ما بود که آنها را به ابراهیم عطاء کردیم ( تا ) در برابر قوم خود ( به کارشان گیرد ، و غروب ستارگان و خورشید و ماه را دلیل بر الوهیّت و وحدانیّت ما داند . او با همین دلائلِ کَوْنی بر آنان پیروز شد و برتری یافت ، و این سنّت ما است که با علم و حکمت ) هر کس را بخواهیم او را درجاتی بالا می‌بریم . ( ای پیغمبر ! ) پروردگار تو حکیم ( است و هر چیزی را در جای خود قرار می‌دهد و به جای خود می‌کند ، و ) آگاه است ( و می‌داند چه کسی مستحقّ رفعت است و چه کسی مستوجب ذلّت ) .
توضیحات :
« تِلْکَ » : این حُجَجِ باهره‌ی گذشته که ابراهیم از آنها سود جست .
آیه 84
متن آیه :
وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ کُلاًّ هَدَیْنَا وَنُوحاً هَدَیْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّیَّتِهِ دَاوُودَ وَسُلَیْمَانَ وَأَیُّوبَ وَیُوسُفَ وَمُوسَى وَهَارُونَ وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
ما به ابراهیم ، اسحاق و یعقوب ( فرزند اسحاق ) را عطاء نمودیم ( و افتخار این دو تن هم تنها در جنبه پیغمبرزادگی نبود ، بلکه مانند پدرشان ) آن دو را ( به سوی حقیقت و خوبی ) رهنمود کردیم . پیشتر نیز نوح را ( دستگیری و به سوی حق و نیکی ) ارشاد نمودیم . و از نژاد نوح ( هم کسانی همچون ) داود ، سلیمان ، ایّوب ، یوسف ، موسی و هارون را ( قبلاً هدایت و ارشاد کردیم ) و همان گونه ( که ابراهیم و همه این پیغمبران را پاداش دادیم ) محسنان را ( نیز بدانچه مستحقّ باشند ) پاداش می‌دهیم .
توضیحات :
« کَلاًّ » و « نُوحاً » : منصوب به فعلهای ( هَدَیْنا ) هستند . « مِنْ ذُرِّیَّتِهِ » : از تبار و نژاد او . برخی مرجع ضمیر ( ه ) را ابراهیم و برخی نوح می‌دانند .
آیه 85
متن آیه :
وَزَکَرِیَّا وَیَحْیَى وَعِیسَى وَإِلْیَاسَ کُلٌّ مِّنَ الصَّالِحِینَ
ترجمه :
و زکریّا ، یحیی ، عیسی ، و الیاس را ( نیز هدایت دادیم و ) همه آنان از زمره صالحان ( و بندگان شایسته ما ) بودند .
توضیحات :
« زَکَرِیَّا » : عطف بر ( هَارُونَ ) است .
آیه 86
متن آیه :
وَإِسْمَاعِیلَ وَالْیَسَعَ وَیُونُسَ وَلُوطاً وَکُلاًّ فضَّلْنَا عَلَى الْعَالَمِینَ
ترجمه :
و اسماعیل ، الیَسَع ، یونس ، و لوط را ( نیز رهنمود کردیم ) و هر کدام ( از اینان ) را بر جهانیان ( زمان خود ) برتری دادیم .
توضیحات :
« کُلاًّ » : هر کدام . منصوب به ( فَضَّلْنَا ) است .
آیه 87
متن آیه :
وَمِنْ آبَائِهِمْ وَذُرِّیَّاتِهِمْ وَإِخْوَانِهِمْ وَاجْتَبَیْنَاهُمْ وَهَدَیْنَاهُمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ
ترجمه :
و از میان پدران و فرزندان و برادرانشان ( گروه زیادی را رهنمود نمودیم و ) آنان را برگزیدیم و به راه راست ارشاد کردیم .
توضیحات :
« إجْتَبَیْنَاهُمْ » : آنان را برگزیدیم و برای رسالت خویش گلچین کردیم .
آیه 88
متن آیه :
ذَلِکَ هُدَى اللّهِ یَهْدِی بِهِ مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَلَوْ أَشْرَکُواْ لَحَبِطَ عَنْهُم مَّا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
این ( توفیق بزرگی که چنین شایستگان و برگزیدگانی بدان نائل آمدند ) توفیق خدائی است و خداوند هر کس از بندگانش را بخواهد بدان نائل می‌سازد . اگر ( این چنین شایستگانی - چه رسد به دیگران - ) شرک می‌ورزیدند ، هر آنچه می‌کردند هدر می‌رفت ( و اعمال خیرشان ضائع می‌شد و خرمن طاعتشان به آتش شرک می‌سوخت ) .
توضیحات :
« حَبِطَ » : باطل و پوچ گردید . بیهوده و بی‌نتیجه ماند . هدر رفت و ضائع شد .
آیه 89
متن آیه :
أُوْلَئِکَ الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ وَالْحُکْمَ وَالنُّبُوَّةَ فَإِن یَکْفُرْ بِهَا هَؤُلاء فَقَدْ وَکَّلْنَا بِهَا قَوْماً لَّیْسُواْ بِهَا بِکَافِرِینَ
ترجمه :
آنان کسانیند که کتاب ( آسمانی ) و حکمت ( ربّانی ) و نبوّت ( یزدانی ) بدیشان دادیم . اگر ( این مشرکان مکّه و کافران معاصر تو ) نسبت بدان ( سه چیز ) کفر ورزند ( مهمّ نیست . زیرا ) ما کسانی را عهده‌دار ( حفظ و سودبردن از ) آن ( سه چیز ) می‌سازیم که نسبت بدان کفر نمی‌ورزند ( و بلکه همچون اهل مدینه به جان در راه آن می‌کوشند ) .
توضیحات :
« حُکْم » : حکمت ، و آن شناخت اسرار شریعت و قراردادن هر چیز در جای خود و انجام کارها در جای مناسب است . دانش و بینش سودمند . قضاوت و داوری . « هؤُلآءِ » : اینان . مراد اهل مکّه و دیگر کافران هم‌عصر پیغمبر و همه کسانی است که همچون ایشان باشند . « قَوْماً لَیْسُوا . . . » : منظور اهل مدینه و انصار و همه کسانی است که طریق ایشان جویند و راه آنان پویند . « وَکَّلْنَا بِهَا » : عهده‌دار حفظ و بهره‌مند شدن از آن کردیم .
آیه 90
متن آیه :
أُوْلَئِکَ الَّذِینَ هَدَى اللّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ قُل لاَّ أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْرَى لِلْعَالَمِینَ
ترجمه :
آنان کسانیند که خداوند ایشان را هدایت داده است ( و توفیق رسیدن به راه حق و نیکی عطاء نموده است ) پس از هدایت ایشان پیروی کن ( و به راه ایشان برو . ای پیغمبر ! همان گونه که این پیغمبران به پیروان خود گفته‌اند ، تو نیز به پیروان خود ) بگو : من در برابر ( تبلیغ رسالت آسمانی و ابلاغ فرمان یزدانی ) پاداش و مزدی از شما نمی‌طلبم . این قرآن ( که تبلیغ آن وظیفه من است ) چیزی جز یادآوری و اندرز برای جهانیان نیست .
توضیحات :
« إِقْتَدِهْ » : اقتداء کن . پیروی کن . دنباله‌روی کن . حرف ( هْ ) در آخر آن ، هاء سکته است ( نگا : حاقّه / 19 و 20 و 25 و 26 و 29 ) . عربها این حرف را به واژه اضافه می‌کنند اگر بخواهند بر آن سکوت کنند و بایستند . « فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ » : از هدایت ایشان پیروی و به راه آنان برو . مراد پیروی رسول از اصول دین و فضائل اخلاقی این بزرگان است ؛ نه پیروی از فروع و قوانینی که قابل نسخ هستند . « ذِکْرَیا » : یادآوری و اندرز . تذکیر و ارشاد . این مصدر می‌تواند به جای اسم فاعل ، یعنی ( مذکّر ) گرفته شود و معنی : یادآوری کننده و اندرز دهنده داشته باشد .
آیه 91
متن آیه :
وَمَا قَدَرُواْ اللّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قَالُواْ مَا أَنزَلَ اللّهُ عَلَى بَشَرٍ مِّن شَیْءٍ قُلْ مَنْ أَنزَلَ الْکِتَابَ الَّذِی جَاء بِهِ مُوسَى نُوراً وَهُدًى لِّلنَّاسِ تَجْعَلُونَهُ قَرَاطِیسَ تُبْدُونَهَا وَتُخْفُونَ کَثِیراً وَعُلِّمْتُم مَّا لَمْ تَعْلَمُواْ أَنتُمْ وَلاَ آبَاؤُکُمْ قُلِ اللّهُ ثُمَّ ذَرْهُمْ فِی خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ
ترجمه :
کافران ، خدا ( و رحمت و حکمت او ) را چنان که باید نشناخته‌اند ، وقتی که می‌گویند : خداوند هیچ چیزی بر هیچ کسی فرو نفرستاده است ( و انسانی را به پیغمبری برنگزیده است ! ای پیغمبر ! به مشرکان و یهودیانی که با آنان همرأی و هم‌صدا می‌گردند ، ) بگو : چه کسی کتابی را نازل کرده است که موسی آن را برای مردم آورده است و نوری ( رخشا ) و هدایتی ( راهنما ) بوده است ؟ ( شما ای یهودیان ! ) آن را در کاغذهای ( پراکنده و صفحات جداگانه ) می نویسید و آن قسمت را ( که به مصلحت شما است و با آرزوهایتان می‌خواند ) نشان می‌دهید ، و بسیاری از آن را ( که شما را وادار به تصدیق قرآن و ایمان به نبوّت محمّد می‌دارد ) پنهان می‌کنید . و به شما ( ای یهودیان ! توسّط این قرآن ، از آئین یزدان و هدایت خدای منّان ) چیزهائی آموخته شده است که شما و پدران شما از آن باخبر نبوده‌اید . ( در پاسخِ پیشین ایشان ) بگو : خدا ( این قرآن را نازل کرده است ) و بگذار در باطل ( و یاوه‌سرائی ) خود ( فرو روند و ) به بازیچه پردازند .
توضیحات :
« مَا قَدَرُوا اللهَ » : چنان که باید منزلت و عظمت خدا را نشناخته‌اند . به گونه لازم به قدر و شأن خدا پی نبرده‌اند . « نُوراً وَ هُدیً » : مُنوِّر و هادی . پرتوانداز و راهنما . حال ( الْکِتَابَ ) یا ضمیر ( ه ) در ( جَآءَ بِهِ ) است . « قَرَاطِیسَ » : جمع قِرْطاس ، کاغذ پاره ، صفحاتی که در آن کتابت و نگارش انجام گیرد ، اعم از کاغذ و غیره . « عُلِّمْتُم مَّا . . . » : آنچه توسّط قرآن به شما یاد داده شده است ( نگا : مائده / 15 و نمل / 76 ) . « قُلِ اللهُ » : واژه مبارک ( اللهُ ) فاعل فعل مقدّر یا مبتدای خبر محذوفی است . یعنی : أَنزَلَهُ اللهُ . أَللهُ أَنزَلَهُ . « ذَرْ » : ترک کن . رها کن . بگذار . از ماده ( وذر ) . « خَوْض » : فرو رفتن در باطل مراد است .
آیه 92
متن آیه :
وَهَذَا کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ مُّصَدِّقُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَى صَلاَتِهِمْ یُحَافِظُونَ
ترجمه :
این ( قرآن ) کتابی است که ما آن را فرو فرستاده‌ایم ( همان گونه که تورات را قبلاً فرو فرستاده‌ایم ) . پرخیر و برکت است ( و تا به قیامت ماندگار می‌ماند ) . تصدیق‌کننده همه کتابهای ( آسمانی از قبیل تورات و انجیل ) است که پیش از آن نازل شده‌اند . ( آن را فرو فرستاده‌ایم ) تا با آن ( اهل ) مکّه و کسان دور و بر آن ( یعنی همه مردمان جهان ) را ( از خشم خدا ) بترسانی . کسانی که به آخرت ایمان دارند بدان ایمان می‌آورند ( چرا که امید به ثواب و هراس از عقاب ایشان را بدین امر وا می‌دارد . و هم بدان سبب ) آنان بر ( ادای به موقع و به گونه شایسته ) نماز خود ، محافظت می‌ورزند .
توضیحات :
« مُبَارَکٌ » : پرخیر و برکت . دراز آهنگ و دیرپای . « مَا بَیْنَ یَدَیْهِ » : مراد همه کتابهای آسمانی پیش از قرآن است . « أُمَّ الْقُرَیا » : مراد مکّه است که از هر سو مسلمانان رو بدان می‌دارند و به سوی آن نماز می‌خوانند . « مَنْ حَوْلَهَا » : کسانی که در پیرامون مکّه در همه اقطار زمین زندگی کرده و می‌کنند ( نگا : انعام / 19 و 90 ، فرقان / 1 ، سبأ / 28 ) .
آیه 93
متن آیه :
وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ کَذِباً أَوْ قَالَ أُوْحِیَ إِلَیَّ وَلَمْ یُوحَ إِلَیْهِ شَیْءٌ وَمَن قَالَ سَأُنزِلُ مِثْلَ مَا أَنَزلَ اللّهُ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ فِی غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَالْمَلآئِکَةُ بَاسِطُواْ أَیْدِیهِمْ أَخْرِجُواْ أَنفُسَکُمُ الْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا کُنتُمْ تَقُولُونَ عَلَى اللّهِ غَیْرَ الْحَقِّ وَکُنتُمْ عَنْ آیَاتِهِ تَسْتَکْبِرُونَ
ترجمه :
چه کسی ستمکارتر است از کسی که دروغی بر خدا ببندد ( و بگوید که کتابی بر کسی نازل نشده است . یا این که بگوید : خدا را فرزند و انباز است ) یا این که بگوید : به من وحی شده است ، و بدو اصلاً وحی نشده باشد ( از قبیل : مُسَیْلمه کذّاب و أَسْوَد عَنسی و طُلَیْحه أَسَدی . ) و یا کسی که بگوید : من هم همانند آنچه خدا ( بر محمّد ) نازل کرده است خواهم آورد ! ( چرا که قرآن افسانه‌های گذشتگان است و شعری بیش نیست ، اگر بخواهم مثل آن را می‌گویم و می‌سرایم ! ) . اگر ( حال همه ستمگران ، از جمله این ) ستمکاران را ببینی ( و بدانی که چه وضع نابهنجار و دور از گفتاری دارند ) در آن هنگام که در شدائد مرگ فرو رفته‌اند و فرشتگان دستهای خود را ( به سوی آنان ) دراز کرده‌اند ( و بر بناگوششان تپانچه و بر پشتشان تازیانه می‌زنند و بدیشان می‌گویند : اگر می‌توانید از این عذاب الهی ) خویشتن را برهانید . این زمان به سبب دروغهائی که بر خدا می‌بستید و از ( پذیرش ) آیات او سرپیچی می‌کردید ، عذاب خوارکننده‌ای می‌بینید .
توضیحات :
« إفْتَرَیا » : سرهم کرد . به هم بافت . « لَوْ تَرَیا » : اگر می‌دیدی . اگر می‌دانستی . « غَمَرَاتِ » : جمع غَمْرَة ، شدائد . « أَخْرِجُوا أَنفُسَکُمْ » : جان بدهید . قالب تهی کنید . خویشتن را برهانید . خود را از این عذاب به در کشید . « أَلْیَوْمَ » : امروز . مراد زمان است که هنگام جان کندن است و سرآغاز عذاب آخرت می‌باشد ؛ و یا منظور روز قیامت است . « الْهُونِ » : ذلّت و خواری . در اینجا به معنی پست‌کننده و خوارکننده است . « تَسْتَکْبِرُونَ » : خویشتن را بزرگتر از آن می‌دیدید که آیات خدا را بپذیرید . از روی دشمنانگی خود را فراتر می‌گرفتید از این که .
آیه 94
متن آیه :
وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَى کَمَا خَلَقْنَاکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَتَرَکْتُم مَّا خَوَّلْنَاکُمْ وَرَاء ظُهُورِکُمْ وَمَا نَرَى مَعَکُمْ شُفَعَاءکُمُ الَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیکُمْ شُرَکَاء لَقَد تَّقَطَّعَ بَیْنَکُمْ وَضَلَّ عَنکُم مَّا کُنتُمْ تَزْعُمُونَ
ترجمه :
( روز رستاخیز پروردگار به مردم می‌فرماید : اکنون ) شما تک و تنها ( و به دور از خویشان و یاران و مال دنیا ، حیات دوباره یافته‌اید و برای حساب و کتاب ، یک‌یک و لخت و عور ) به سوی ما برگشته‌اید ؛ همان گونه که روز نخست شما را آفریدیم ( و برهنه و عریان و بدون هیچ گونه توشه و توان ، به صحنه جهان گسیل داشتیم ) و هرچه به شما داده بودیم ، از خود به جای گذاشته‌اید ( و دست خالی بدینجا آمده‌اید ) و میانجیگرانی را با شما نمی‌بینیم که گمان می‌بردید ( در نزد خدا به یاریتان می‌شتابند و ) آنان در خودِ ( پرستش و عبادت ) شما شریک ( و سهیم با خدا ) هستند ! دیگر پیوند شما گسیخته است ( و روابط خویشی و دوستی و پدری و فرزندی و فرمانبری و فرماندهی پاک بریده است و تمام پندارها و تکیه‌گاهها ) و چیزهائی که گمان می‌بردید ( که کاری از آنها ساخته است ) از ( دید ) شما گم و ناپدید گشته است .
توضیحات :
« فُرَادَیا » : جمع فَرْد یا فَرید ، یک‌یک . تک و تنها . بریده و جدای از یاران و بتان و اموال و اولاد . حال ضمیر ( و ) است . « خَوَّلْنَاکُمْ » : به شما داده‌ایم . بهره شما کرده‌ایم . « شُفَعَآءَ » : میانجیگران . مراد اشخاص و چیزهائی است که در بزرگ‌داشتشان می‌کوشیدند و به نامشان قربانی می‌کردند و برایشان نذر و نذور می‌نمودند ، تا در پیشگاه خدا برای آنان شفاعت کنند و ایشان را به خدا نزدیک گردانند . ( نگا : انعام / 136 ، یونس / 18 ، زمر / 43 ) . « زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیکُمْ شُرَکَآءُ » : گمان می‌بردید که آنان در اداره امور و پرورش نفوس شما با خدا شریک و سهیمند ، و لذا مستحق عبادت و پرستش می‌باشند . « تَقَطَّعَ بَیْنَکُمْ » : میانتان جدائی افتاد . فاعل ( تَقَطَّعَ ) از سیاق کلام مفهوم است که ( ما ) است . تقدیر چنین است : تَقَطَّعَ ما بَیْنَکُمْ مِنَ الرَّوابِطِ .
آیه 95
متن آیه :
إِنَّ اللّهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى یُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَمُخْرِجُ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ ذَلِکُمُ اللّهُ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ
ترجمه :
این خدا است که دانه و هسته را می‌شکافد ( و گیاه و درخت از آنها می‌رویاند . همو است که ) زنده را از مرده ، و مرده را از زنده بیرون می‌آورد ( از قبیل آفریدن انسان از خاک ، و تولید شیر از حیوان ) . این ( چنین قادر توانائی ) خدای شما است . پس چگونه ( پس از این بیان ، از عبادت یزدان به عبادت دیگران می‌گرائید ، و از حق ) منحرف می‌شوید ؟
توضیحات :
« فَالِقُ » : شکافنده . پدیدآورنده . « الْحَبِّ » : دانه . « النَّوَیا » : هسته . « مُخْرِجُ » : بیرون آورنده . « أَنَّیا » : چگونه ؟ « تُؤْفَکُونَ » : منصرف و منحرف می‌گردید . برگردانده می‌شوید .
آیه 96
متن آیه :
فَالِقُ الإِصْبَاحِ وَجَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ حُسْبَاناً ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ
ترجمه :
او است که صبح ( سیمین را از شب قیرین ) پدیدار ساخته است ( تا زندگان برای کسب معاش به تلاش ایستند ) و شب را مایه آرامش ( و آسایش جسم و جان ، ) و خورشید و ماه را وسیله حساب ( مردمان در امور روزمرّه عبادی و تجاری خود ) کرده است . این ( نظم بدیع و نظام استوار ) سنجش دقیق و تدبیر محکّم ( دادار متعالی است که ) چیره ( بر جهان و ) آگاه ( از همه چیز آن ) است .
توضیحات :
« الإِصْبَاحِ » : صبح . بامداد . مصدری است که بامداد بدان نامگذاری شده است . « حُسْبَاناً » : شمارش . حساب . همچون کُفران و شکران ، مصدر ثلاثی مجرّد است . « تَقْدِیر » : اندازه‌گیری . سنجش . تدبیر استوار .
آیه 97
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُواْ بِهَا فِی ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
و او آن کسی است که ستارگان را برای شما آفریده است تا ( در شبهای سفر ) در تاریکیهای خشکی و دریا بدانها رهنمود شوید . ما آیات ( قرآنی و نشانه‌های جهانی خود ) را برای کسانی بیان داشته‌ایم که ( معانی آیات قرآنی و نشانه‌های جهانی را ) می‌دانند .
توضیحات :
« جَعَلَ » : آفریده است . « فَصَّلْنَا » : بیان داشته‌ایم . روشن ساخته‌ایم .
آیه 98
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِیَ أَنشَأَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُونَ
ترجمه :
و او کسی است که شما را از یک شخص آفریده است که ( آدم است و او هم از خاک زمین است و زمین هم در مدّت حیات ) محلّ استقرار و ( پس از مرگ ) محلّ تسلیم ( به خاک شما ) است . ما آیات ( قرآنی و نشانه‌های جهانی خود ) را برای کسانی بیان داشته‌ایم که ( آیات قرآنی و نشانه‌های جهانی را چنان که باید ) می‌فهمند .
توضیحات :
« نَفْسٍ وَاحِدَةٍ » : یک کس . مراد آدم ( ع ) است . « مُسْتَقَرٌ » : محلّ استقرار و زندگی آدمیان در روی زمین . « مُسْتَوْدَعٌ » : محلّ به امانت سپردن آدمیان پس از مرگ . مراد گور است که تا روز رستاخیز آرامگاه آدمیان است . « فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ » : مراد این که اصل انسانها که خاک است ، محلّ حیات و ممات مردمان است . یا این که انسانها که از آدم پدیدار گشته‌اند ، گروهی از نطفه‌ها در پشت آنان استقرار می‌پذیرد ، و گروهی از نطفه‌ها در رحم ایشان به ودیعت نهاده می‌شود . در این صورت مراد از ( مستقرّ ) مرد ، و مراد از ( مستودَع ) زن خواهد بود .
آیه 99
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِیَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ کُلِّ شَیْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِراً نُّخْرِجُ مِنْهُ حَبّاً مُّتَرَاکِباً وَمِنَ النَّخْلِ مِن طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِیَةٌ وَجَنَّاتٍ مِّنْ أَعْنَابٍ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهاً وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ انظُرُواْ إِلِى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَیَنْعِهِ إِنَّ فِی ذَلِکُمْ لآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
و او کسی است که از ( ابرِ ) آسمان ، آب ( باران ) فرو می‌فرستد ، و ما ( که خدائیم ، با قدرت سترگ خود ) به وسیله آن آب ، همه رُستنیها را می‌رویانیم و از رُستنیها سبزینه بیرون می‌آوریم ، و از آن سبزینه ، دانه‌های تنگاتنگ یکدیگر ، و از شکوفه‌های درخت خرما خوشه‌های آویزان نزدیک بهم و در دسترس ، و باغهای انگور و زیتون و انار پدید می‌سازیم که ( در شکل و مزه و بو و سود ) همگون و یا غیرهمگونند . بنگرید به میوه نارس و رسیده یکایک آنها ، آن گاه که میوه دادند . بیگمان در این ( گوناگونی درونی و بیرونی و تغییر آغاز و انجام میوه‌ها ) نشانه‌ها و دلائل ( خداشناسی ) است برای کسانی که ( حق را می‌پذیرند و بدان ) ایمان می‌آورند .
توضیحات :
« السَّمَآءِ » : آسمان . بالای سر . مراد ابر است ( نگا : نور / 43 ، واقعه / 69 ) . « فَأَخْرَجْنَا » : عطف متکلّم بر غائب برای التفات است . « نَبَاتَ کُلِّ شَیْءٍ » : گیاهان و رُستنیهای گوناگون . گیاهان و رُستنیهای مورد نیاز همه‌چیز ، اعم از انسان و حیوان و اشیاء . « خَضِراً » : سبز و تازه . سبزینه یا کلروفیل که منشأ اصلی دانه‌ها و میوه‌ها است ( نگا : قصّة‌الایمان ، صفحه 345 ) . « مُتَرَاکِباً » : تنگاتنگ یکدیگر . متراکم . « طَلْع » : شکوفه خرما . میوه کال خرما . « مِن طَلْعِهَا » : این عبارت بدل جزء از کلّ ( مِنَ الْنَّخْلِ ) است و در آن عامل تکرار شده است . « قِنْوَانٌ » : جمع قِنْو ، خوشه‌های خرما . « دَانِیَةٌ » : در دسترس . نزدیک . « یَنْع » : رسیده . « أُنظُروا إِلَیا ثَمَرِهِ . . . » : نگریستن به معنی دقّت و وارسی است و چه بسا خداوند بزرگوار خواسته باشد مؤمنان را متوجّه این نکته فرماید که گیاهان نیز دارای نر و ماده هستند . ضمیر ( ه ) به جمیع درختان و همچنین یکایک آنها برمی‌گردد .
آیه 100
متن آیه :
وَجَعَلُواْ لِلّهِ شُرَکَاء الْجِنَّ وَخَلَقَهُمْ وَخَرَقُواْ لَهُ بَنِینَ وَبَنَاتٍ بِغَیْرِ عِلْمٍ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا یَصِفُونَ
ترجمه :
( کافران با این همه دلائل روشن ) فرشتگان و اهریمنان را شرکاء خدا می‌سازند ؛ در حالی که خداوند خودِ آنان و همه ملائکه و شیاطین را آفریده است . ( لذا با اطّلاع از این موضوع ، سزاوار نیست جز آفریدگار را بپرستند و آفریدگانی همچون خود را عبادت کنند ) . کافران از روی نادانی ، پسران و دخترانی برای خدا به هم می‌بافند ( و مسیحیان گمان می‌برند که مسیح پسر خدا است ، و یهودیان عُزَیر را پسر خدا می‌دانند ، و برخی از مشرکان عرب نیز فرشتگان را دختران خدا می‌دانستند ! ) . خداوند منزّه ( از همه این نقصها و عیبها ) و به دور از این صفاتی است که او را بدانها توصیف می‌کنند .
توضیحات :
« الْجِنَّ » : موجودات ناپیدا و پوشیده از حسّ انسان ، که مراد اهریمنان و یا فرشتگان است . جنّ که آفریدگانی نهان از دیدگانند . این واژه می‌تواند مفعول اوّل فعل ( جَعَلوا ) و ( شُرَکآءَ ) مفعول دوم آن باشد و برعکس . یا این که ( شُرَکاءَ ) مفعول اوّل و ( لِلّهِ ) مفعول دوم ، و ( الْجنّ ) بدل بشمار آید . « خَلَقَهُمْ » : آنان را آفریده است . مراد از ( هُمْ ) کافران ، یا فرشتگان و اهریمنان و جنّیان است . « خَرَقُوا » : از پیش خود ساخته‌اند . سرهم کرده‌اند . به هم بافته‌اند .
آیه 101
متن آیه :
بَدِیعُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنَّى یَکُونُ لَهُ وَلَدٌ وَلَمْ تَکُن لَّهُ صَاحِبَةٌ وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ وهُوَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
ترجمه :
خدا کسی است که آسمانها و زمین را از نیستی به هستی آورده است . چگونه ممکن است فرزندی داشته باشد ، در حالی که او همسری ندارد ؟ ( همسر و فرزند باید از جنس شوهر باشد و خدا یگانه و بی‌همتا است ) و همه چیز را او آفریده است ( از جمله اشخاص و اشیائی را که شریک او می‌سازند ) و او آگاه از هر چیز است ( و آنچه گویند و کنند از چشم خدا پوشیده نمی‌ماند و بی‌پاداش و پادافره نمی‌گردد ) .
توضیحات :
« بَدِیعُ » : کسی که چیزها را بدون مُدِل و نمونه قبلی پدید می‌آورد . نوآفرین . « أَنّیا » : چگونه ؟ « صَاحِبَةٌ » : همسر .
آیه 102
متن آیه :
ذَلِکُمُ اللّهُ رَبُّکُمْ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ وَکِیلٌ
ترجمه :
آن ( متّصف به صفات کمال است که ) خدا و پروردگار شما است . جز او خدائی نیست ؛ و او آفریننده همه چیز است . پس وی را باید بپرستید ( و بس ؛ چرا که تنها او مستحقّ پرستش است ) و حافظ و مدبّر همه چیز است .
توضیحات :
« وَکِیل » : محافظ و مدبّر . سرپرست و مراقب .
آیه 103
متن آیه :
لاَّ تُدْرِکُهُ الأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الأَبْصَارَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ
ترجمه :
چشمها ( کُنْهِ ذات ) او را درنمی‌یابند ، و او چشمها را درمی‌یابد ( و به همه دقائق و رموز آنها آشنا است ) و او دقیق ( است و با علم کامل و اراده شامل خود به همه ریزه‌کاریها آشنا ، و از همه چیزها ) آگاه است .
توضیحات :
« بَصَآئِرُ » : جمع بَصیرة ، بینش درون . دلائل متقن و براهین روشن . در اینجا مراد قرآن و حجّتهای واضح موجود در آن است . « أَبْصَرَ » : دید . با چشم بصیرت به تأمّل و دقّت پرداخت . آگاه گردید ( نگا : اعراف / 201 ) . « عَمِیَ » : کور و نابینا گردید . از دید او پنهان ماند . مراد این است که از مشاهده حق چشمان خود را بست و بدان پشت کرد . « حَفِیظ » : حافظ . مراقب .
آیه 104
متن آیه :
قَدْ جَاءکُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِیَ فَعَلَیْهَا وَمَا أَنَاْ عَلَیْکُم بِحَفِیظٍ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! بگو به مردمان : ) بیگمان دلائل روشنی و حجّتهای مبرهنی از سوی پروردگارتان ( در قرآن ) برایتان آمده است ( و راه حق را برایتان پیدا و هویدا ساخته است ) . پس هر که ( از آنها سود جوید و در پرتو آنها حق را ) ببیند ( سود آن ) برای خودش بوده ، و هرکه کور شود ( و چشم دیدن حق را نداشته باشد و در پرتو دلائل و براهین ، راه حق نپوید ) به زیان خود کار می‌کند ، و من حافظ و مراقب ( رفتار و کردار ) شما نمی‌باشم . ( بلکه من تنها پیغمبرم و وظیفه من تبلیغ اوامر و نواهی یزدان جهان است . این خداوند است که اعمال شما را می‌پاید و سزا و جزای همگان را می‌دهد ) .
توضیحات :
« نُصَرِّفُ » : به شیوه‌ها و گونه‌های مختلف بیان می‌کنیم و توضیح می‌دهیم . « لِیَقُولُوا » : بگذار بگویند که . تا بگویند که . این واژه ، عطف بر فعل مقدّری است و تقدیر چنین می‌شود : لِیَجْحَدُوا وَ لِیَقُولُوا . حرف لام در اینجا لام عاقبت یا صَیْرورت نام دارد ( نگا : قصص / 8 ) . « دَرَسْتَ » : درس‌خوانده‌ای . مراد این است که کافران می‌گویند : تو کتابهای آسمانی گذشته را فرا گرفته‌ای و قرآن را از روی آنها و در پیش مردمان آموخته‌ای ( نگا : نحل / 103 و فرقان / 4 و 5 ) . « لِنُبَیِّنَهُ » : تا آن را بیان داریم . مرجع ضمیر ( هُ ) واژه ( الْقُرءَانِ ) محذوف است که از سیاق کلام پیدا است و یا ( الآیاتِ ) به اعتبار تأویل به ( الْکِتاب ) است .
آیه 105
متن آیه :
وَکَذَلِکَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ وَلِیَقُولُواْ دَرَسْتَ وَلِنُبَیِّنَهُ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
همان گونه ( که بیشتر نشانه‌های جهانی و آیه‌های قرآنی را به صورتهای مختلف بیان داشتیم ، دیگر ) آیات ( قرآنی ) را به شکلهای گوناگون بیان می‌داریم ( تا گروهی از مردمان از آنها درس خداشناسی بیاموزند و گروه دیگری راه انکار در پیش گیرند ) و بگویند : تو درس خوانده‌ای ( و قرآن را از دیگران نه از خدا آموخته‌ای . هدف ما این است که ) آن را برای کسانی روشن سازیم که علم و آگاهی دارند ( و حق را از ناحق تشخیص می‌دهند و حقیقت را می‌پذیرند ) .
توضیحات :
« أَعْرِضْ » : اعتناء مکن . اهمّیّت مده ( نگا : المراغی ) .
آیه 106
متن آیه :
اتَّبِعْ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) پیروی کن از آنچه از سوی پروردگارت به تو وحی شده است . هیچ خدائی جز او وجود ندارد . به مشرکان اعتناء مکن ( و دشمنانگیِ آنان و سخنان ایشان را ناچیز انگار ) .
توضیحات :
« وَکِیل » : مراقب احوال و مسؤول اعمال .
آیه 107
متن آیه :
وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا أَشْرَکُواْ وَمَا جَعَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظاً وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بِوَکِیلٍ
ترجمه :
اگر خدا می‌خواست ( که او را به یگانگی بپرستند ، ایشان را با قدرت و قوت خویش وادار به این کار می‌کرد و از خود اختیاری نمی‌داشتند ، و هرگز ) شرک نمی‌ورزیدند ( ولیکن آنان را به خود واگذاشته است تا به اختیار نه به اجبار راه یزدان یا راه شیطان را در پیش گیرند ) و ما تو را مراقب ( اعمال و مسؤول افعال ) ایشان نکرده‌ایم و ما تو را مکلّف نساخته‌ایم که احوال آنان را اصلاح و امور ایشان را روبراه سازی .
توضیحات :
« لا تَسُبُّوا » : دشنام ندهید . « الَّذِینَ » : کسانی را که . اگر مراد از ( الَّذِینَ ) خود مشرکان باشد ، معنی چنین می‌شود که دشنام به معبودها و بتهای مشرکان در اصل دشنام به خود آنان است . معبودها و بتهائی که . با توجّه بدین معنی ، به کار رفتن ( الَّذِینَ ) بنابر عقیده مشرکان است که معبودها و بتهای خود را متصرّف در امور می‌بینند و همچون ذوی‌العقول می‌پندارند . یا بر اثر تغلیب ذوی‌العقولی است از قبیل : فرشتگان ، عیسی ، عُزَیر و غیره که با دیگر چیزها پرستش می‌کنند . « یَدْعُونَ » : می‌پرستند . « عَدْواً » : تجاوزکردن از حق و گرائیدن به باطل . حال یا مفعولٌ‌له است .
آیه 108
متن آیه :
وَلاَ تَسُبُّواْ الَّذِینَ یَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ فَیَسُبُّواْ اللّهَ عَدْواً بِغَیْرِ عِلْمٍ کَذَلِکَ زَیَّنَّا لِکُلِّ أُمَّةٍ عَمَلَهُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِم مَّرْجِعُهُمْ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! ) به معبودها و بتهائی که مشرکان بجز خدا می‌پرستند دشنام ندهید تا آنان ( مبادا خشمگین شوند و ) تجاوزکارانه و جاهلانه خدای را دشنام دهند . همان گونه ( که معبودها و بتها را در نظر اینان آراسته‌ایم ) برای هر ملّتی و گروهی کردارشان را آراسته‌ایم . ( هرکسی کار خود را زیبا می‌بیند . بزهکار بر اثر تکرار گناه قبح آن در نظرش زدوده می‌شود و بر اثر وسوسه شیطانی و نفسانی زشت زیبا جلوه‌گر می‌گردد . به هر حال ) عاقبت بازگشتشان به سوی خدایشان است و خدا آنان را از آنچه کرده‌اند آگاه می‌سازد ( و پاداش و پادافره نیکان و بدان را خواهد داد ) .
توضیحات :
« أَقْسَمُوا » : قسم یاد کردند . « جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ » : با همه تاب و توان خود در مؤکّد کردن سوگندهایشان . ( جَهْدَ ) مصدر است و به عنوان حال به کار رفته و به معنیِ ( جاهِدینَ ) است . یا منصوب به نزع خافض است و تقدیر چنین می‌شود : أَقْسَمُوا بِجَهْدِ أَیْمانِهِم ، أَیْ : أَوْکَدِها . . . « بِهَا » : به آن معجزات . چرا که ایمان بدانها ایمان به پیغمبر است . به سبب آن معجزات . « مَا یُشْعِرُکُمْ ؟ » : شما چه می‌دانید ؟ واژه ( ما ) استفهام انکاری است . یعنی شما این امر ثابت در نزد خدا و مکنون در عالم غیب را نمی‌دانید و خدا می‌داند که اگر چنین معجزاتی بیاید باز هم ایمان نمی‌آورند .
آیه 109
متن آیه :
وَأَقْسَمُواْ بِاللّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لَئِن جَاءتْهُمْ آیَةٌ لَّیُؤْمِنُنَّ بِهَا قُلْ إِنَّمَا الآیَاتُ عِندَ اللّهِ وَمَا یُشْعِرُکُمْ أَنَّهَا إِذَا جَاءتْ لاَ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
مشرکان با همه توان و با تأکید هر چه بیشتر ، به خدا سوگند می‌خورند که اگر معجزه‌ای ( از نوع آن معجزاتی که در سوره اسراء : آیه‌های 92 و 93 خواسته‌اند ) برای آنان آورده شود به سبب آن ایمان می‌آورند . بگو : معجزات از سوی خدا است و ( برابر میل او انجام می‌پذیرد و در اختیار من نیست . ای مؤمنان ! ) شما چه می‌دانید ؟ اگر ( این معجزاتی که خواسته‌اند ) بدیشان نموده شود ( باز هم ) ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« الَّطِیفُ » : دقیق . آشنا به ریزه‌کاریها و دقائق اشیاء .
آیه 110
متن آیه :
وَنُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَأَبْصَارَهُمْ کَمَا لَمْ یُؤْمِنُواْ بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَنَذَرُهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ
ترجمه :
( شما ای مؤمنان ! نمی‌دانید که به هنگام وقوع معجزات حسّی ) ما دلها و چشمهای آنان را ( در دریای تخیّلات و توهمات و در میان امواج تأویلات و احتمالات ) واژگونه و حیران می‌گردانیم ( و بعد از نزول معجزات ) همان گونه خواهند بود که در آغاز بودند ، و ایشان را به خود وا می‌گذاریم تا در طغیان و سرکشی خود سرگردان و ویلان شوند .
توضیحات :
« نُقَلِّبُ » : غوطه‌ور می‌کنیم و زیر و رو می‌نمائیم . واژگونه و سرگشته می‌نمائیم . « نَذَرْهُمْ » : آنان را ترک می‌گوئیم و به حال خود وامی‌گذاریم . از ماده ( وذر ) است . « یَعْمَهُونَ » : سرگشته شوند . از ماده ( عَمَه ) به معنی کوردلی و سرگردانی . ( عَمَه ) و ( عَمیً ) هر دو در اصل به معنی کوری است ؛ جز این که اوّلی برای ( بَصیرت ) و دومی برای ( بَصَر ) است . ( نگا : حجر / 14و15 )
آیه 111
متن آیه :
وَلَوْ أَنَّنَا نَزَّلْنَا إِلَیْهِمُ الْمَلآئِکَةَ وَکَلَّمَهُمُ الْمَوْتَى وَحَشَرْنَا عَلَیْهِمْ کُلَّ شَیْءٍ قُبُلاً مَّا کَانُواْ لِیُؤْمِنُواْ إِلاَّ أَن یَشَاءَ اللّهُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ یَجْهَلُونَ
ترجمه :
اگر ما ( درباره درخواست مشرکان کوتاهی نمی‌کردیم و مثلاً ) فرشتگانی را به پیش ایشان می‌فرستادیم ( و با چشم سر آنان را می‌دیدند ) و مردگانی ( را زنده می‌کردیم و در برابر دیدگانشان سر از گورها بدر می‌آوردند و درباره صدق محمّد ) با ایشان سخن می‌گفتند ، و همه‌چیز را آشکارا در برابر آنان گرد می‌آوردیم ( تا جملگی حق را رویاروی برای ایشان بیان و بر آن گواهی دهند ) آنان ایمان نمی‌آوردند مگر این که خدا می‌خواست ( و خدا هم سنّت خود را برای کسانی تغییر نمی‌دهد که زنگ جاهلیّت بر دل آنان نشسته است و بینش ایشان را تباه کرده است ) ولیکن بیشتر آنان ( از این واقعیّت که سنّت خدا درباره انسانها تغییر ناپذیر است بی‌خبرند و حقیقت امر را ) نمی‌دانند .
توضیحات :
« حَشَرْنَا » : جمع کردیم . گرد آوردیم . « قُبُلاً » : مصدر است و به معنی مقابل و رویاروی . یا جمع ( قَبیل ) است به معنی کفیل و ضامن . در این صورت معنی چنین می‌شود : اگر همه چیز را دوروبر آنان جمع کنیم و بر حقّانیّت دین شهادت دهند و صداقت آن را ضمانت کنند . یا جمع ( قَبیل ) است و به معنی گروه و جماعت . در این صورت معنی چنین می‌شود : اگر همه چیز را گروه گروه به پیش ایشان گسیل داریم و در برابر آنان گرد آوریم . منصوب است چون حال ( کلّ شَیْءٍ ) است .
آیه 112
متن آیه :
وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نِبِیٍّ عَدُوّاً شَیَاطِینَ الإِنسِ وَالْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً وَلَوْ شَاء رَبُّکَ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ
ترجمه :
همان گونه ( که اینان که در صدد هدایت ایشان هستی با تو دشمنی و ستیزه می‌ورزند ) دشمنانی از انسانهای متمرّد و جنّیان سرکش را در برابر هر پیغمبری عَلَم کرده‌ایم . گروهی از آنها سخنان فریبنده بی‌اساسی را نهانی به گروه دیگری پیام می‌داده‌اند تا ایشان را ( با یاوه‌سرائیهای رنگین و وسوسه‌های دروغین ) بفریبند . اگر پروردگار تو می‌خواست ، چنین کاری را نمی‌کردند ( ولی همه اینها برابر تقدیر و مشیّت خدا انجام گرفته و انجام می‌گیرد ) . پس بگذار دروغها به هم بافند ( و خویشتن را گرفتار کفر و ضلال کنند . بر تو تبلیغ است و بر ما هم حساب ) .
توضیحات :
« عَدُوّاً » : دشمن . دشمنان . صفتی است بر وزن ( فَعُول ) ، مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن یکسان است و آن را جمع می‌بندند و ( أَعْداء ) می‌گویند . « شَیاطینَ » : متمرّدان . سرکشان . « شَیَاطینَ الإِنسِ وَ الْجنّ » : اضافه صفت به موصوف است . « زُخْرُفَ الْقَوْلِ » : سخنان آراسته بی‌اساس . سخنان به ظاهر زیبا و فریبا ولی بی‌حقیقت و ناروا . بدل ( عَدُوّاً ) یا مفعول دوم ( جَعَلْنا ) است . « غُرُوراً » : گول‌زدن . فریب‌دادن . مفعول‌له ، یا بدل از ( زُخْرُفَ ) ، و یا حال است و به معنی ( غارّینَ ) است . « وَ ما یَفْتَرُونَ » : واژه ( ما ) مفعول‌معه یا عطف بر ضمیر ( هُمْ ) است .
آیه 113
متن آیه :
وَلِتَصْغَى إِلَیْهِ أَفْئِدَةُ الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ وَلِیَرْضَوْهُ وَلِیَقْتَرِفُواْ مَا هُم مُّقْتَرِفُونَ
ترجمه :
( بگذار آنان سخنان باطل را بیارایند تا خویشتن را بدان گول زنند و بفریبند ) و تا دلهای کسانی که به آخرت عقیده ندارند بدان ( مزخرفات ) گرایش یابد ، و از آن راضی و بدان خشنود گردند ، و مرتکب هرچیزی شوند که می‌خواهند .
توضیحات :
« تَصْغیا » : متمایل گردد . گرایش یابد . از ماده ( صَغْو ) یا ( صَغْی ) منصوب به ( أَنْ ) مقدّر است . عطف بر محلّ ( غُرُوراً ) است که تقدیر چنین می‌شود : لِیَغْتَرُّوا وَ لِتَصْغی . « لِیَقْتَرِفُوا » : اقتراف به معنی اکتساب ، یعنی : فراچنگ آوردن است ( نگا : توبه / 24 و شوری / 23 ) . در اینجا به معنی ارتکاب گناه است . « مُقْتَرِفُونَ » : فراچنگ آورندگان . مرتکبان بزه و گناه .
آیه 114
متن آیه :
أَفَغَیْرَ اللّهِ أَبْتَغِی حَکَماً وَهُوَ الَّذِی أَنَزَلَ إِلَیْکُمُ الْکِتَابَ مُفَصَّلاً وَالَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ یَعْلَمُونَ أَنَّهُ مُنَزَّلٌ مِّن رَّبِّکَ بِالْحَقِّ فَلاَ تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! بدیشان بگو : این داوری خدا درباره حق و حقیقت است ) آیا جز خدا را ( میان خود و شما ) قاضی کنم ؟ و حال آن که او است که کتاب ( آسمانی قرآن ) را برای شما نازل کرده است و ( حلال و حرام و حق و باطل و هدایت و ضلالت ، در آن ) تفصیل و توضیح شده است . کسانی که کتاب ( های آسمانی را پیشتر ) برای آنان فرستاده‌ایم می‌دانند که این ( قرآن ) حقیقه از سوی خدا آمده است و مشتمل بر حق است ( چرا که کتابهای آسمانی خودشان بدان بشارت داده است و تصدیق‌کننده آن است ) . پس تو از تردیدکنندگان مباش ( و پیروان تو نیز درباره حقّانیّت قرآن کمترین تردیدی به خود راه ندهند ) .
توضیحات :
« أَبْتَغَیا » : بطلبم . جویا شوم . « حَکَماً » : قاضی . داور . واژه ( غَیْرَ ) مفعول است و ( حَکَماً ) حال یا تمییز آن است . « مُفَصَّلاً » : به صورت مفصّل و مبیّن . به گونه مشروح و روشن . « لا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُمْتَرِینَ » : از زمره متردّدان مباش . مراد بازداشتن پیغمبر از شکّ و تردید نیست . زیرا پیغمبر درباره قرآن شکّ و تردیدی نداشت . بلکه مراد تشویق و ترغیب آن حضرت است بر ماندگاری و ثبات برحق ( نگا : انعام / 14 و یونس / 105 و قصص / 87 ) .
آیه 115
متن آیه :
وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ صِدْقاً وَعَدْلاً لاَّ مُبَدِّلِ لِکَلِمَاتِهِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
فرمان پروردگار تو صادقانه و دادگرانه انجام می‌پذیرد . هیچ کسی نمی‌تواند فرمانهای او را دگرگونه کند ( و جلو دستورات او را بگیرد ) . خدا شنوا ( ی سخن آنان ) و دانا ( ی کردار ایشان ) است .
توضیحات :
« تَمَّتْ » : تمام شد . انجام پذیرفت . مراد این است که فرمان خدا انجام می‌پذیرد و جامه عمل به خود می‌گیرد . « کَلِمَةٌ » : فرمان . مراد تحقّق وعد و وعید خدا است ( نگا : اعراف / 136 ، هود / 119 ، صافّات / 171 و 172 ) . « صِدْقاً وَ عَدْلاً » : صادقانه و دادگرانه . مراد این است که مضمون آن حتماً تحقّق می‌یابد و عادلانه پاداش نیکان و پادافره بدان داده می‌شود . مصدرند و حال بوده و به معنی ( صَادِقَةً وَ عَادِلَةً ) می‌باشند . « کَلِمَات » : فرمانها . سنن ( نگا : احزاب / 62 ) . یادآوری : می‌توان در این آیه شریفه ، واژه ( کَلِمَة ) را کلام‌الله یعنی قرآن ، و واژه ( کلمات ) کلمه‌ها و جملات و احکام آن بشمار آورد . در این صورت معنی چنین می‌شود : قرآن پروردگارت در منتهای کمال است . در آنچه از آن خبر می‌دهد صادق ، و درباره آنچه حکم صادر می‌کند عادل می‌باشد . هیچ کسی نمی‌تواند آن را تباه و دگرگون کند ( زیرا خدا حافظ آن است . نگا : حجر / 9 ) و خدا اقوال مردمان را می‌شنود و از افعال همگان آگاه است . « صِدْقاً وَ عَدْلاً » : این دو واژه می‌توانند تمییز باشند . در این صورت معنی چنین می‌شود : قرآن پروردگارت ، صداقت و عدالت در آن به تمام و کمال است . و . . .
آیه 116
متن آیه :
وَإِن تُطِعْ أَکْثَرَ مَن فِی الأَرْضِ یُضِلُّوکَ عَن سَبِیلِ اللّهِ إِن یَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ یَخْرُصُونَ
ترجمه :
اگر از بیشتر مردم ( که کافران و منافقانند ) پیروی کنی ، تو را از راه خدا دور می‌سازند . چرا که آنان جز از ظنّ و گمان پیروی نمی‌کنند و آنان جز به دروغ و گزاف سخن نمی‌گویند .
توضیحات :
« یَخْرُصُونَ » : گزاف می‌گویند . از روی ظنّ و تخمین ، نه علم و یقین سخن می‌گویند . یاوه‌سرائی می‌کنند و دروغ می‌گویند .
آیه 117
متن آیه :
إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ مَن یَضِلُّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ
ترجمه :
بیگمان پروردگارت ( از تو و از هر کس دیگری ) آگاهتر است از حال کسانی که ( گمراه گشته و ) از راه او به در می‌روند ، و از حال کسانی که هدایت می‌یابند ( و راه او را در پیش می‌گیرند ) .
توضیحات :
« أَعْلَمُ مَنْ » : در اینجا حرف ( ب ) مقدّر است . یعنی ( أَعْلَمُ بِمَنْ ) . ( نگا : تفسیرالمنار ، روح‌المعانی ) .
آیه 118
متن آیه :
فَکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ اسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ إِن کُنتُمْ بِآیَاتِهِ مُؤْمِنِینَ
ترجمه :
پس ( از آنجا که خدا راه‌یافتگان و گمراهان را بهتر از هرکسی می‌شناسد ، به ضلالت مشرکان در تحریم برخی از چهارپایان گوش فرا ندهید و ) از گوشت چهارپائی بخورید که به هنگام ذبح نام خدا را بر آن برده‌اند ( و آن را به نام الله ، نه به نام کسی یا چیزی جز او سر بریده‌اند ) اگر به آیات خدا ( و از جمله به آیات وارده در این‌باره ) ایمان دارید .
توضیحات :
« فَکُلُوا » : ذکر حرف ( فَ ) در اوّل آیه بیانگر این واقعیّت است که مؤمنان در امر تحلیل و تحریم باید از فرمان یزدان نه مشرکان پیروی‌کنند .
آیه 119
متن آیه :
وَمَا لَکُمْ أَلاَّ تَأْکُلُواْ مِمَّا ذُکِرَ اسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ وَقَدْ فَصَّلَ لَکُم مَّا حَرَّمَ عَلَیْکُمْ إِلاَّ مَا اضْطُرِرْتُمْ إِلَیْهِ وَإِنَّ کَثِیراً لَّیُضِلُّونَ بِأَهْوَائِهِم بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُعْتَدِینَ
ترجمه :
شما چرا باید از گوشت حیوانی نخورید که به هنگام ذبح نام خدا بر آن رفته است ؟ و حال آن که خداوند گوشت حیواناتی را که بر شما حرام است ( در همین سوره / 145 و مائده / 3 ) بیان کرده است ( و دستور داده است که از آنها نخورید ) مگر ناچار و درمانده شوید ( که در این صورت می‌توانید به اندازه‌ای که رفع ضرورت و دفع هلاک کند از گوشت حرام آنها بخورید ) . بسیاری از مردم ، با هواها و هوسهای ( کج و نادرست ) خود ، بدون آگاهی ( از صحّت آنچه که می‌گویند و بدون دلیلی بر آنچه در راه آن می‌کوشند ، دیگران را ) سرگشته و گمراه می‌سازند . بیگمان پروردگارت ( از تو و از همه بندگان ) آگاهتر از حال تجاوزکاران است .
توضیحات :
« مَا لَکُمْ أَلاّ تَأْکُلُوا » : چرا باید نخورید ؟ یعنی مانعی برای خوردن در میان نیست . « الْمُعْتَدِینَ » : متجاوزین از حدود خدا با تحریم چیز حلال .
آیه 120
متن آیه :
وَذَرُواْ ظَاهِرَ الإِثْمِ وَبَاطِنَهُ إِنَّ الَّذِینَ یَکْسِبُونَ الإِثْمَ سَیُجْزَوْنَ بِمَا کَانُواْ یَقْتَرِفُونَ
ترجمه :
گناهان آشکار و بزهکاریهای پنهان را ترک کنید ( و در هیچ حال خویشتن را به معصیت نیالائید ) . بیگمان کسانی که به دنبال گناه راه می‌افتند ، هرچه زودتر کیفر ارتکاب معاصی ایشان داده می‌شود .
توضیحات :
« ظَاهِرَ الإِثْمِ » : گناه آشکار . گناهی که با اندام ظاهری بدن انجام می‌پذیرد . مانند : زدن ، دشنام‌دادن ، دزدی ، زنا . « بَاطِنَهُ » : گناه پنهان . گناهی که به قلب و درون مربوط می‌گردد . مانند : حسد . مکر و کید . سوءظنّ . مراد از گناه آشکار و گناه پنهان ، همه گناهان است ؛ چرا که گناه از این دو قسم خارج نیست .
آیه 121
متن آیه :
وَلاَ تَأْکُلُواْ مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللّهِ عَلَیْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ وَإِنَّ الشَّیَاطِینَ لَیُوحُونَ إِلَى أَوْلِیَآئِهِمْ لِیُجَادِلُوکُمْ وَإِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ
ترجمه :
از گوشت حیوانی نخورید که ( به هنگام ذبح عمداً ) نام خدا بر آن برده نشده است ( و یا به نام دیگران و یا به خاطر بتان سر بریده شده است ) . چرا که خوردن از چنین گوشتی ، نافرمانی ( از دستور خدا ) است . بیگمان اهریمنان و شیاطین صفتان ، مطالب وسوسه‌انگیزی به طور مخفیانه به دوستان خود القاء می‌کنند تا این که با شما منازعه و مجادله کنند ( و بکوشند که شما را به تحریم آنچه خدا حلال کرده است وادارند ) . اگر از آنان اطاعت کنید بیگمان شما ( مثل ایشان ) مشرک خواهید بود .
توضیحات :
« فِسْقٌ » : نافرمانی . گناه .
آیه 122
متن آیه :
أَوَ مَن کَانَ مَیْتاً فَأَحْیَیْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ کَمَن مَّثَلُهُ فِی الظُّلُمَاتِ لَیْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا کَذَلِکَ زُیِّنَ لِلْکَافِرِینَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
آیا کسی که ( به سبب کفر و ضلال همچون ) مرده‌ای بوده است و ما او را ( با اعطاء ایمان در پرتو قرآن ) زنده کرده‌ایم و نوری ( از مناره ایمان ) فرا راه او داشته‌ایم که در پرتو آن ، میان مردمان راه می‌رود ( و چشم او را روشنائی ، گوش او را شنوائی ، زبان او را توان گفتار ، و دست و پای او را قدرت انجام کار می‌بخشد ) مانند کسی است که به مَثَل‌گوئی در تاریکیها فرو رفته است ( و توده‌های انباشته ظلمتکده کفر او را در خود بلعیده است و شبح بی‌جان و بی‌اندیشه و بی‌تکانی از او برجای نهاده است ) و از آن تاریکیها نمی‌تواند بیرون بیاید ؟ همان گونه ( که خداوند ایمان را در دل ایمانداران آراسته است ، کفر و ضلال را در دل ناباوران پیراسته است و ) اعمال کافران در نظرشان زیبا جلوه داده شده است .
توضیحات :
« مَیْتاً » : مرده . مراد کافر و گمراه است . مخفّف ( مَیّت ) است . « نُوراً » : مراد نور دانش و بینش قرآن است که مؤیّد به دلیل و برهان است و مسلمان در پرتو هدایت آن می زید . « مَثَلُهُ » : صفت و نعت او . « الظُّلُمَاتِ » : تاریکیها . مراد تاریکیهای جهل و کفر و ضلال است .
آیه 123
متن آیه :
وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ أَکَابِرَ مُجَرِمِیهَا لِیَمْکُرُواْ فِیهَا وَمَا یَمْکُرُونَ إِلاَّ بِأَنفُسِهِمْ وَمَا یَشْعُرُونَ
ترجمه :
همان گونه ( که در مکّه سردمداران آنجا را فاسقان و گناه‌پیشگان تشکیل می‌دادند . همیشه هم ) در هر شهری ( که تا اندازه‌ای بزرگ و پرجمعیّت باشد ) سردمداران آنجا را از بزهکاران فراهم می‌سازیم تا در آنجا به نیرنگ پردازند ( و عاقبت وسیله خرابی شهر و انحراف مردمان را فراهم سازند . همه باید بدانند که ) اینان جز به خویشتن نیرنگ نمی‌زنند ولی خودشان نمی‌دانند ( که سرمایه‌های وجود خود ، اعم از فکر و هوش و ابتکار و عمر و وقت و مال خویش را به جای صرف سعادت صرف شقاوت می‌کنند ) .
توضیحات :
« أَکَابِرَ » : بزرگان . سردمداران . « مُجْرِمیها » : مجرمین آنجا . « جَعَلْنا . . . أَکابِرَ مُجْرِمِیهَا » : ( أَکابِرَ ) مفعول اوّل و ( مُجْرِمیها ) مفعول دوم است و برعکس . یا این که ( أَکابِرَ ) مفعول اوّل و ( فِی کُلِّ قَرْیَة ) مفعول دوم و ( مُجْرِمِیهَا ) مضاف‌الیه است . و یا این که ( جَعَلْنَا ) را به معنی : مکانت‌دادن و منزلت بخشیدن گرفت ، که در این صورت تنها به یک مفعول نیازمند است که ( أَکَابِرَ ) است . به هر حال معنی چنین می‌شود : بزرگان آن شهر را به لهو و لعب و فساد و تباهی می کشانیم . گناهکاران آن شهر را بزرگان آنجا می‌گردانیم . بزرگان گناه‌پیشه آن شهر را در آنجا مکانت و منزلت می‌دهیم و ریاست و قدرت می‌بخشیم . « لِیَمْکُرُوا » : لام آن لام عاقبت است . مراد این است که مفاسد و بدبختیهای اجتماع از سردمداران بی‌دین و ناپرهیزگار سرچشمه می‌گیرد ، و ایشانند که مردمان را از راه حق منحرف می‌سازند .
آیه 124
متن آیه :
وَإِذَا جَاءتْهُمْ آیَةٌ قَالُواْ لَن نُّؤْمِنَ حَتَّى نُؤْتَى مِثْلَ مَا أُوتِیَ رُسُلُ اللّهِ اللّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسَالَتَهُ سَیُصِیبُ الَّذِینَ أَجْرَمُواْ صَغَارٌ عِندَ اللّهِ وَعَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا کَانُواْ یَمْکُرُونَ
ترجمه :
( این سردمداران به مردمان حسادت می‌ورزند در این که دانش و نبوّت و هدایتی خدا بدیشان عطاء کند . و لذا ) هنگامی که دلیل و برهان روشنی برای اینان می‌آید ( و وحی آسمانی بدیشان می‌رسد ) می‌گویند : ( حق را ) باور نمی‌داریم مگر این که همانند آنچه به پیغمبران خدا داده شده است به ما نیز داده شود ( و همچون ایشان به ما وحی شود ) . خداوند بهتر می‌داند که ( چه کسی را برای پیامبری انتخاب و ) رسالت خویش را به چه کسی حوالت می‌دارد . از سوی خدا هرچه زودتر خواری و رسوائی ( در دنیا ) نصیب کسانی می‌گردد که بزهکاری پیش می‌گیرند ، و عذاب سختی ( در آخرت ) به سبب نیرنگی که می‌ورزند بهره ایشان می‌شود .
توضیحات :
« ءَایَةٌ » : آیه‌ای از قرآن . حجّت و برهانی بر صدق محمّد . « لَن نُّؤْمِنَ حَتَّیا نُؤْتَیا مِثْلَ مَآ أُوتِیَ رُسُلُ اللهِ » : ایمان نمی‌آوریم تا این که چیزی که به پیغمبران وحی می‌شود ، به ما نیز وحی گردد و همانند ایشان پیغمبر شویم . یا این که : به شما ایمان نمی‌آوریم تا این که معجزاتی که بر دست پیغمبران انجام گرفته است ، از سوی شما به ما نموده نشود . « حَیْثُ » : جائی که . به گونه‌ای که . مراد این است که تنها خدا می‌داند که چه کسی را پیغمبر می‌کند و چگونه بدو وحی آسمانی را می‌رساند . « صَغارٌ » : کوچکی و حقارت . خواری و رسوائی . « عِندَ اللهِ » : از سوی خدا . در نزد خدا .
آیه 125
متن آیه :
فَمَن یُرِدِ اللّهُ أَن یَهْدِیَهُ یَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلإِسْلاَمِ وَمَن یُرِدْ أَن یُضِلَّهُ یَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَیِّقاً حَرَجاً کَأَنَّمَا یَصَّعَّدُ فِی السَّمَاء کَذَلِکَ یَجْعَلُ اللّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
آن کس را که خدا بخواهد هدایت کند ، سینه‌اش را ( با پرتو نور ایمان باز و ) گشاده برای ( پذیرش ) اسلام می‌سازد ، و آن کس را که خدا بخواهد گمراه و سرگشته کند ، سینه‌اش را به گونه‌ای تنگ می‌سازد که گوئی به سوی آسمان صعود می‌کند ( و به سبب رقیق شدن هوا و کمبود اکسیژن ، تنفّس کردن هر لحظه مشکل و مشکلتر می‌شود . کافر لجوج نیز با پیروی از تقالید پوسیده ، هر دم بیش از پیش از هدایت آسمانی دورتر و کینه‌اش نسبت به حق و حقیقت بیشتر و پذیرش اسلام برای وی دشوارتر می‌شود ) . بدین منوال خداوند عذاب را بهره کسانی می‌سازد که ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« یَشْرَحْ صَدْرَهُ » : مراد از شرح صدر ، بر سر شوق و شور آوردن انسان است برای پذیرش اسلام و تابش ایمان در زوایای دل او . « ضَیِّقاً » : تنگ . « حَرَجاً » : بسیار تنگ . مصدر است و به عنوان صفت مشبّهه به کار رفته است . « الرِّجْسَ » : پلیدی . در اینجا مراد خشم و عذاب است ( نگا : اعراف / 71 ، یونس / 100 ) .
آیه 126
متن آیه :
وَهَذَا صِرَاطُ رَبِّکَ مُسْتَقِیماً قَدْ فَصَّلْنَا الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ
ترجمه :
این ( مطلب که مددهای الهی شامل حال حق‌طلبان می‌گردد و عذاب الهی به سراغ دشمنان حق می‌رود ، سنّت ثابت خدا است و بخشی از راستای ) راه مستقیم پروردگار تو است . ما آیات ( قرآنی و نشانه‌های جهانی و دلائل عقلانی ) را برای کسانی تشریح و توضیح داده‌ایم که ( دلی پذیرا و گوشی شنوا دارند و ) پند می‌گیرند و اندرز می‌پذیرند .
توضیحات :
« هذا » : این . مراد اسلام یا قرآن است ، و یا این که مراد سرافرازی و خوشبختی مؤمنان و سیه‌روزی و بدبختی کافران در این جهان و آن جهان است . « مُسْتَقِیماً » : راست . حال مؤکّد برای ( صِراطُ ) است . چرا که راه خدا پیوسته مستقیم است .
آیه 127
متن آیه :
لَهُمْ دَارُ السَّلاَمِ عِندَ رَبِّهِمْ وَهُوَ وَلِیُّهُمْ بِمَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
برای آنان ( که پندپذیر و بیدارند ) دارالسلام است که ( بهشت یزدان است و زدوده از آفات و بلایا بوده و غم و اندوه به ساحت آن راه ندارد و ) از سوی پروردگارشان بدیشان تعلّق می‌گیرد ، و خداوند به سبب کاری که ( در دنیا ) انجام می‌داده‌اند ، سرپرست و یاور آنان است .
توضیحات :
« دارُ السَّلام » : خانه امن و امان . سرزمین سلام و درود ( نگا : مریم / 62 ، واقعه / 26 ) . مراد بهشت است که جای شادی است و غم و اندوه و بلا و مصیبتی در آن نیست .
آیه 128
متن آیه :
وَیَوْمَ یِحْشُرُهُمْ جَمِیعاً یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَکْثَرْتُم مِّنَ الإِنسِ وَقَالَ أَوْلِیَآؤُهُم مِّنَ الإِنسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ وَبَلَغْنَا أَجَلَنَا الَّذِیَ أَجَّلْتَ لَنَا قَالَ النَّارُ مَثْوَاکُمْ خَالِدِینَ فِیهَا إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ إِنَّ رَبَّکَ حَکِیمٌ عَلیمٌ
ترجمه :
( به یاد بیاور آن ) روزی را که در آن همه آنان را در کنار هم گرد می‌آوریم ( و خطاب به گناهکاران می‌گوئیم : ) ای گروه جنّیان ! شما افراد فراوانی از انسانها را گمراه ساختید . ( بدین هنگام با افسوس و دریغ ) پیروان ایشان از میان انسانها ( فریاد برمی‌آورند و ) می‌گویند : پروردگارا ! برخی از ما از برخی دیگر سود بردیم . ( جنّیان با وسوسه شیطانی بر ما ریاست کردند و از ما بهره گرفتند ، و ما انسانها به وسوسه ایشان دچار شهوات و لذّات زودگذر شدیم ، تا آن گاه که مدّت معلوم زندگی را سپری کردیم ) و به مرگی گرفتار آمدیم که برای ما معیّن و مقدّر فرموده بودی . ( هم‌اینک با کوله‌بار کفر و ضلال در پیشگاه ذوالجلال ایستاده‌ایم . وای بر ما ! خداوند بدیشان ) می‌گوید : آتش ( دوزخ ) جایگاه شما است و همیشه در آن ماندگارید مگر مدّت زمانی که خدا بخواهد . بیگمان پروردگار تو حکیم ( است و کارهایش از روی حکمت انجام می‌گیرد و ) آگاه است ( و می‌داند چه کسانی را از دست دوزخ رها کند ) .
توضیحات :
« مَعْشَرَ » : گروه . دسته . جمعیّت . « إِسْتَکْثَرْتُمْ » : بسیاری را وسوسه کردید و گول زدید . « أَجَّلْتَ لَنَا » : برای ما معیّن و مقرّر کردی . « مَثْوَیا » : مقرّ . جایگاه . « إِلاّ مَا » : جز مدّت زمانی که . جز کسانی که . این استثناء بیانگر این واقعیّت است که قادر مطلق خدا است و هرچه خواهد کند . و چه بسا این استثناء تعلیق به محال باشد ( نگا : هود / 107 و 108 ) .
آیه 129
متن آیه :
وَکَذَلِکَ نُوَلِّی بَعْضَ الظَّالِمِینَ بَعْضاً بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ
ترجمه :
و همان گونه ( که ستمگران ، در این جهان پشتیبان یکدیگر و رهبر و راهنمای هم هستند ، در جهان دیگر نیز آنان را به یکدیگر وامی‌گذاریم و ) برخی از ستمگران را همنشین برخی دیگر می‌گردانیم ، و این به خاطر اعمالی است که ( در جهان گذران ) انجام می‌داده‌اند .
توضیحات :
« نُوَلِّی » : دوست و یاور می‌سازیم . سرپرست و پیشوا می‌کنیم . « نُوَلِّی بَعْضَ » : ستمگران را همدم و همنشین یکدیگر می‌سازیم . در این جهان ، ستمگرانی را بر ستمگران دیگری مسلّط می‌نمائیم و امارت می‌بخشیم ( نگا : اسراء / 16 ) .
آیه 130
متن آیه :
یَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالإِنسِ أَلَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیَاتِی وَیُنذِرُونَکُمْ لِقَاء یَوْمِکُمْ هَذَا قَالُواْ شَهِدْنَا عَلَى أَنفُسِنَا وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَشَهِدُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَنَّهُمْ کَانُواْ کَافِرِینَ
ترجمه :
( در آن روز خداوند بدیشان می‌گوید : ) ای جنّیان و ای انسانها ! آیا پیغمبرانی از خودتان به سوی شما نیامدند و آیات ( کتابهای آسمانی ) مرا برایتان بازگو نکردند و شما را از رسیدن بدین روز ( و روبرو شدن در آن با خدا ) بیم ندادند ؟ ( پس چگونه این روز را فراموش کردید و در تکذیب آن کوشیدید ؟ در پاسخ ) می‌گویند : ما علیه خود گواهی می‌دهیم ( و اقرار می‌کنیم که پیغمبران آمدند و آئین خدا را تبلیغ کردند و ما را از قیامت ترساندند ، ولی ما ایشان را تکذیب کردیم و گفتیم : خداوند چیزی را از سوی خود نفرستاده است و جز زندگی این جهان ، زندگی دیگری وجود ندارد . آری ) زندگی جهان ، آنان را گول زد و ( به خود مشغول داشت و امروز جز اعتراف چاره‌ای ندارند و ) علیه خود گواهی می‌دهند ( و می‌گویند ) که ایشان کافر بوده‌اند ( و مستحقّ عذاب جاویدان و خوفناک یزدانند ) .
توضیحات :
« رُسُلٌ مِّنکُمْ » : پیغمبرانی از خودتان . برخی این آیه را دلیل بر آن می‌دانند که پیغمبران جنّیان از جنس خودشان می‌باشند . ولی مراد از ( مِنکُمْ ) مجموع آنان است و پیغمبران در زمین تنها از اولاد آدم هستند . قرآن و اسلام برای هر دو دسته است و چه بسا تنها نمایندگانی از خود جنّیان مأمور تبلیغ قرآن و رساندن احکام به همنوعان خود باشند ( نگا : احقاف / 29 - 31 ، جنّ / 1 - 17 ) . در اینجا از راه تغلیب دستهای بر دسته دیگر واژه ( مِنکُمْ ) به کار رفته است . همان گونه که می‌گوئیم : ( اَکَلْتُ الْخُبْزَ وَ اللَّبَنَ ) : نان و شیر خوردم . در صورتی که نان خوردنی و شیر نوشیدنی است .
آیه 131
متن آیه :
ذَلِکَ أَن لَّمْ یَکُن رَّبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَأَهْلُهَا غَافِلُونَ
ترجمه :
این ( ارسال رسل ) به خاطر آن است که پروردگارت هیچ گاه مردمان شهرها و آبادیها را به سبب ستمهایشان هلاک نمی‌کند ، در حالی که اهل آنجا ( به سبب نیامدن پیغمبران به میانشان و نبودن راهنمایان و عدم تبلیغ مبلّغان ، از حق ) غافل و بی‌خبر باشند .
توضیحات :
« لَمْ یَکُنْ . . . بِظُلْمٍ » : خدا کسی را به سبب ستمهایش مجازات نمی‌کند در حالی که .
آیه 132
متن آیه :
وَلِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُواْ وَمَا رَبُّکَ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
و هر یک ( از نیکوکاران و بدکاران ) دارای درجاتی ( و درکاتی از پاداش و عزّت و پادافره و ذلّت در جهان دیگر ) بر طبق اعمال خود هستند ، و پروردگارت ( هیچ گاه ) از کارهائی که مردمان می‌کنند غافل و بی‌خبر نیست .
توضیحات :
« مِمَّا » : از آنچه . به خاطر آنچه .
آیه 133
متن آیه :
وَرَبُّکَ الْغَنِیُّ ذُو الرَّحْمَةِ إِن یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَیَسْتَخْلِفْ مِن بَعْدِکُم مَّا یَشَاءُ کَمَا أَنشَأَکُم مِّن ذُرِّیَّةِ قَوْمٍ آخَرِینَ
ترجمه :
پروردگار تو بی‌نیاز ( از بندگان و عبادت ایشان ) و مهربان ( نسبت به همه مردمان ) است . اگر بخواهد همه شما را از میان می‌برد و کسانی را که خود بخواهد جایگزین شما می‌سازد ، همان گونه که شما را از دودمان انسانهای دیگری آفریده است ( و بر جای دیگرانتان نشانده است ) .
توضیحات :
« ذُوالرَّحْمَةِ » : مهربان . خبر دوم است . « مِن ذُرِّیَّةِ قَوْمٍ ءَاخَرِینَ » : از نژاد کسان دیگری . به جای فرزندان کسان دیگری ( نگا : توبه / 39 ) .
آیه 134
متن آیه :
إِنَّ مَا تُوعَدُونَ لآتٍ وَمَا أَنتُم بِمُعْجِزِینَ
ترجمه :
بیگمان آنچه ( از قیامت و حساب و عقاب و ثواب و اختلاف درجات و درکات ) به شما وعده داده می‌شود خواهد آمد ، و شما نمی‌توانید ( خدا را ) درمانده کنید ( و از دست عدالت و کیفر او بگریزید ) .
توضیحات :
« مُعْجِزِینَ » : درمانده و ناتوان‌کنندگان .
آیه 135
متن آیه :
قُلْ یَا قَوْمِ اعْمَلُواْ عَلَى مَکَانَتِکُمْ إِنِّی عَامِلٌ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن تَکُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدِّارِ إِنَّهُ لاَ یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) بگو : ای قوم من ! ( بر کفر خود و دشمنانگیتان نسبت به من ماندگار باشید و ) هرچه در قدرت دارید بکنید . من هم ( بر جای خود ایستاده‌ام و تا می‌توانم شکیبائی ) می‌کنم ( و در دفاع از اسلام می کوشم ) . بالاخره خواهید دانست که چه کسی سرانجامِ نیک خواهد داشت ( و پیروزی در این جهان و سعادت در آن جهان مال چه کسی خواهد شد ) . بیگمان ستمکاران موفّق و رستگار نخواهند شد .
توضیحات :
« عَلَیا مَکانَتِکُمْ » : به اندازه قدرت و استطاعتی که دارید . در جائی که هستید . به گونه‌ای که هستید و وضع و حالتی که دارید . « عَاقِبَةُ الدَّارِ » : سرانجام جهان . پیروزی نهائی . حُسنِ خاتِمت و عاقبت . مراد پیروزی در این دنیا ، یا سرافرازی در آن سرا است . « الظَّالِمُونَ » : ستمکاران . کافران .
آیه 136
متن آیه :
وَجَعَلُواْ لِلّهِ مِمِّا ذَرَأَ مِنَ الْحَرْثِ وَالأَنْعَامِ نَصِیباً فَقَالُواْ هَذَا لِلّهِ بِزَعْمِهِمْ وَهَذَا لِشُرَکَآئِنَا فَمَا کَانَ لِشُرَکَآئِهِمْ فَلاَ یَصِلُ إِلَى اللّهِ وَمَا کَانَ لِلّهِ فَهُوَ یَصِلُ إِلَى شُرَکَآئِهِمْ سَاء مَا یَحْکُمُونَ
ترجمه :
( بت‌پرستان همیشه دچار اوهام خرافاتند . مثلاً این گونه ) مشرکان سهمی از زراعت و چهارپایانی را که خدا آنها را آفریده است برای خدا قرار می‌دهند و به گمان خود می‌گویند : این برای خدا است ( و با این سهم به خدا تقرّب می‌جوئیم و بدین منظور آن را به مهمانان و ناتوانان می‌دهیم ) و این برای شرکاء ( و معبودهای ) ما است ( و با این سهم نیز به بتها و اصنام تقرّب می‌جوئیم و بدین منظور آن را صرف رؤسا و پرده‌داران و خادمان بتکده‌ها و معابد می‌نمائیم ) . امّا آنچه به شرکاء ( و معبودهای ) ایشان تعلّق می‌گیرد به خدا نمی‌رسد ( و صرف آن در راه او ممنوع است ) و آنچه متعلّق به خدا می‌باشد به شرکاء ( و معبودهای ) ایشان می‌رسد ( و می‌تواند صرف آنها گردد و به سرپرستان و خدمتگذاران اصنام ایشان داده شود ) . چه بد داوری می‌کنند !
توضیحات :
« ذَرَأَ » : آفرید . از نیستی به هستی آورد و افزون و پراکنده کرد . « الْحَرْثِ » : کِشت . زراعت . « الأنْعَامِ » : جمع نَعَم ، چهارپایان ( شتر ، گاو ، بز و گوسفند ) . « بِزَعْمِهِم » : به گمان خود . مراد این است که چنین پیشه و اندیشه‌ای ساخته و پرداخته خود ایشان است . « شُرَکَآئِهِمْ » : مراد بتهای بت‌پرستان است که آنها را شریک خدا می‌دانستند . یا مراد رؤسای معابد و پرده‌داران و خدمتکاران است که آنان را در اموال خود شریک می‌دانستند .
آیه 137
متن آیه :
وَکَذَلِکَ زَیَّنَ لِکَثِیرٍ مِّنَ الْمُشْرِکِینَ قَتْلَ أَوْلاَدِهِمْ شُرَکَآؤُهُمْ لِیُرْدُوهُمْ وَلِیَلْبِسُواْ عَلَیْهِمْ دِینَهُمْ وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَمَا یَفْتَرُونَ
ترجمه :
همان گونه ( که اوهام و خیالبافیهایشان تقسیم‌بندی ستمگرانه فوق را در نظرشان آراسته بود ، گمانهای نادرستی که درباره بتهایشان داشتند کار را بدانجا کشانده بود که ) بتهایشان کشتن فرزندانشان را در نظر بسیاری از مشرکان زیبا جلوه داده بود ( و دستهای فرزندانشان را قربانی بتان می‌کردند و دستهای دخترانشان را زنده بگور می‌نمودند ) تا سرانجام آنان را هلاک گردانند و آئین ایشان را بر آنان مشتبه کنند ( و یگانه‌پرستی را با خرافه‌پرستی بیآمیزند و راه را از چاه باز نشناسند ) . اگر خدا می‌خواست آنان چنین نمی‌کردند . ( حال که مشیّت خدا چنین می‌خواهد ) پس بگذار آنان ( بر خدا و رسول او ) دروغ بندند ( چرا که عقاب و عذاب در انتظار ایشان است ) .
توضیحات :
« لِیُرْدُوهُمْ » : تا این که آنان را به هلاکت اندازند . از ماده ( رَدی ) به معنی هلاک . « لِیَلْبِسُوا » : تا مشتبه کنند . تا این که به هم آمیزند و مخلوط سازند .
آیه 138
متن آیه :
وَقَالُواْ هَذِهِ أَنْعَامٌ وَحَرْثٌ حِجْرٌ لاَّ یَطْعَمُهَا إِلاَّ مَن نّشَاء بِزَعْمِهِمْ وَأَنْعَامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُهَا وَأَنْعَامٌ لاَّ یَذْکُرُونَ اسْمَ اللّهِ عَلَیْهَا افْتِرَاء عَلَیْهِ سَیَجْزِیهِم بِمَا کَانُواْ یَفْتَرُونَ
ترجمه :
و ( از جمله خرافات ایشان این است که ) می‌گویند : این ( قسمت از ) چهارپایان و کشت و زرع ممنوع است ( و مخصوص بتها می‌باشد ) و جز کسانی ( از خدمتکاران اصنامی ) که ما بخواهیم از آن نمی‌خورند ، و این ( قاعده ناروا ساخته آنان و ناشی از ) گمان ایشان است ( نه ناشی از فرمان یزدان ، و همچنین می‌گفتند : اینها ) حیواناتی هستند که سوار شدن بر آنها حرام است و ( کسی نباید سوار آنها شود . و اینها ) حیواناتی هستند که به هنگام ذبح نام خدا را بر آنها نمی‌رانند ( بلکه نام بتان را بر آنها می‌رانند و این را دستور خدا می‌دانند و ) بر خدا دروغ می‌بندند . هرچه زودتر کیفر افتراهای آنان را خواهیم داد .
توضیحات :
« حِجْرٌ » : ممنوع . قدغن . حرام . مصدری است به معنی اسم مفعول ، یعنی محجور ، مانند ( ذِبْح ) که به معنی مَذبوح است ( نگا : صافّات / 107 ) . مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن یکسان است . « بِزَعْمِهِمْ » : به گمان ایشان . یعنی چنین می‌انگارند که خدا بدیشان اجازه داده است چنین کنند ( نگا : اعراف / 28 و یونس / 59 ) . « إفْتِرَآءً عَلَیْهِ » : مراد این است که این نوع تقسیم‌بندی بی‌اساس و ناروا است و دروغ‌گفتن بر زبان خدا است . ( إِفْتِرآءً ) حال و به معنی ( مُفْتِرینَ ) و یا مفعولٌ‌له است .
آیه 139
متن آیه :
وَقَالُواْ مَا فِی بُطُونِ هَذِهِ الأَنْعَامِ خَالِصَةٌ لِّذُکُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلَى أَزْوَاجِنَا وَإِن یَکُن مَّیْتَةً فَهُمْ فِیهِ شُرَکَاء سَیَجْزِیهِمْ وَصْفَهُمْ إِنَّهُ حِکِیمٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
و ( یکی دیگر از انواع قبائح و احکام خرافی ایشان این است که در مورد گوشت حیواناتی که ذبح‌کردن و سوارشدن و بارکشیدن از آنها را قدغن و حرام اعلام کرده‌اند ) می‌گویند : جنینی که در شکم این حیوانات است ویژه مردان ما است و بر زنان ما حرام است ( پس اگر زنده متولّد شود ، تنها باید مردان از گوشت آن بخورند و زنان از آن محرومند ) و اگر جنین مرده متولّد بشود ، همه در آن شریک هستند ( و مردان و زنان می‌توانند از گوشت آن استفاده کنند ) . هرچه زودتر خداوند کیفر این توصیف ( افعال و احکام دروغین ) ایشان را خواهد داد . چه او حکیم ( است و کارهایش به مقتضی حکمت انجام می‌گیرد و ) آگاه است ( و از هر چیز باخبر است ) .
توضیحات :
« خَالِصَةٌ » : پاک و دربست . ذکر تاء در آخر آن برای مبالغه است و همچون تاء در واژه‌های : راویة ، نسّابة ، علاّمة می‌باشد . و یا این که ذکر تاء به اعتبار معنی ( ما ) است که ( أَجِنَّة ) است و ذکرنکردن تاء در آخر ( مُحَرَّم ) به اعتبار لفظ است . همان گونه که در سوره طلاق آیه 11 لفظ ( خالِدینَ ) به اعتبار معنی ( مَنْ ) و ضمیر ( هُ ) در ( لَهُ ) به اعتبار لفظ ( مَنْ ) است .
آیه 140
متن آیه :
قَدْ خَسِرَ الَّذِینَ قَتَلُواْ أَوْلاَدَهُمْ سَفَهاً بِغَیْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُواْ مَا رَزَقَهُمُ اللّهُ افْتِرَاء عَلَى اللّهِ قَدْ ضَلُّواْ وَمَا کَانُواْ مُهْتَدِینَ
ترجمه :
مسلّماً زیان می‌بینند کسانی که فرزندان خود را از روی سفاهت و نادانی می‌کشند و چیزی را که خدا بدیشان می‌دهد با دروغ گفتن از زبان خدا بر خویشتن حرام می‌کنند . ( به سبب چنین دروغ و افترائی و تحریم ناروا و نابه‌جائی ) بیگمان گمراه می‌شوند و راهیاب نمی‌گردند .
توضیحات :
« سَفَهاً » : سفاهت . نادانی . مفعول‌له است و یا حال فاعل است و به معنی ( سُفَهآءَ ) است .
آیه 141
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَغَیْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُکُلُهُ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهاً وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ کُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ
ترجمه :
خدا است که آفریده است باغهائی را که بر پایه استوار می‌گردند ( و درختانش با قلاّبهای ویژه به اشیاء اطراف می‌چسبند و کمر راست می‌کنند و روی داربستها قرار می‌گیرند ) و باغهائی را که چنین نیستند و ( نیازی به پایه و داربست و پیچیدن به اطراف ندارند و بر سر پای خود می‌ایستند و گردن می‌افرازند . بلی این خدا است که انواع ) خرمابُنها و کشتزارها را آفریده است که ثمره آنها ( در رنگ و طعم و بو و شکل و غیره ) گوناگون است ، و نیز درختان زیتون و انار را آفریده است که ( در برخی صفات ) همگونند و ( در برخی صفات ) متفاوتند . هنگامی که به بار آمدند از میوه آنها بخورید و به هنگام رسیدن و چیدن و درو کردنشان از آنها ( به فقراء و مساکین ) ببخشید و زکات لازم آنها را بدهید ، و ( در خوردن و یا بخشیدن از آنها ) اسراف نکنید ، زیرا که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست نمی‌دارد .
توضیحات :
« جَنَّاتٍ » : باغها . « مَعْرُوشَاتٍ » : درختانی که همچون مَو به اطراف اشیاء دوروبر خود می‌پیچند و از آنها بالا می‌روند و بر روی پایه‌ها و داربستها قرار می‌گیرند . « اُکُل » : میوه . ثمره . آنچه خورده می‌شود . « الرُمَّانَ » : انار . « حَصَاد » : درو . چیدن میوه . برداشت محصول . یادآوری : واژه‌های ( مَعْرُوشَات ) و ( مُخْتَلِفاً ) و ( مُتَشَابِهاً ) حال هستند . ضمیر ( هُ ) در واژه‌های ( أُکُلُهُ ) و ( ثَمَرِهِ ) و ( حَقَّهُ ) بر یکایک کلمات پیش از خود بر سبیل بدلیّت برمی‌گردد .
آیه 142
متن آیه :
وَمِنَ الأَنْعَامِ حَمُولَةً وَفَرْشاً کُلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ
ترجمه :
( این خدا است که برای شما ) از چهارپایان ( یعنی : شتر و گاو و بز و گوسفند ) حیواناتی ( را آفریده است که بزرگ و ) باربرند ، و حیواناتی ( را آفریده است ) که کوچکند ( و از پشم و موی آنها فرشها و گستردنیها تهیّه می‌کنید . اینها روزی خدا برای شمایند و ) از آنچه خدا نصیب شما کرده است ( و برای شما حلال نموده است ) بخورید و از گامهای اهریمن پیروی مکنید ( و با افتراء تحلیل و تحریم ، در راه او گام برندارید ) بیگمان اهریمن دشمن آشکار شما است ( و هرگز خیر و خوبی شما را نمی‌خواهد ) .
توضیحات :
« حَمُولَةً » : چهارپایان باربر . چهارپایان بزرگ ؛ از قبیل : گاو و شتر . عطف بر واژه ( جنَّاتٍ ) است . « فَرْشاً » : چهارپایانی که کوچکند و از پشم و موی آنها فرشها و گستردنیها تهیّه می‌گردد . از قبیل : بز و گوسفند ( نگا : نحل / 80 ) . « خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ » : گامهای اهریمن . مراد راههای شیطان است .
آیه 143
متن آیه :
ثَمَانِیَةَ أَزْوَاجٍ مِّنَ الضَّأْنِ اثْنَیْنِ وَمِنَ الْمَعْزِ اثْنَیْنِ قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ الأُنثَیَیْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحَامُ الأُنثَیَیْنِ نَبِّؤُونِی بِعِلْمٍ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
( خداوند از هر نوعی از چهارپایان ، یعنی : شتر و گاو و بز و گوسفند ، نر و ماده آفریده است که رویهم ) هشت جفت آفریده است : از گوسفند دو جفت و از بز دو جفت . ( ای محمّد : به کسانی که از پیش خود در تحلیل و تحریم چهارپایان به میل خود سخن می‌رانند ) بگو : آیا خداوند نرهای آنها را حرام کرده است ؟ ( که چنین نیست ؛ زیرا گاهی نرها را حلال می‌دانید ) یا ماده‌های آنها را ؟ ( که چنین هم نیست ؛ چه گاهی ماده‌ها را حلال می‌دانید ) یا این که آنچه ماده‌ها در شکم دارند ؟ ( که چنین هم نیست ؛ زیرا که شما همیشه جنینها را حرام نمی‌دانید ! پس این چه تحلیل و تحریمی است که می‌انگارید و هردم به گونه‌ای بیان می‌دارید ؟ ! ) اگر ( در تحلیل و تحریم خود مستند و دلیلی دارید و ) راست می‌گوئید مرا از روی علم و دانش ( از آن حجّت و برهان ) بیاگاهانید .
توضیحات :
« ثَمَانِیَةَ أَزْوَاجٍ » : هشت صنف . مراد چهار نوع حیوان نر و چهار نوع حیوان ماده از میان چهارپایان اهلی : گاو و شتر و بز و گوسفند است . « الضَّأْنِ » : جمع ضائِن و ضائِنَة ، گوسفندان . « الْمَعْزِ » : جمع ماعِز ، بزها . « ءَآلذَّکَرَیْنِ » : آیا دوتا نر . فراهم آمده است از : ( أَ ) همزه استفهام ، و ( الذَّکَرَیْنِ ) . « نَبِّئُونِی » : مرا باخبر سازید ، مرا آگاه کنید .
آیه 144
متن آیه :
وَمِنَ الإِبْلِ اثْنَیْنِ وَمِنَ الْبَقَرِ اثْنَیْنِ قُلْ آلذَّکَرَیْنِ حَرَّمَ أَمِ الأُنثَیَیْنِ أَمَّا اشْتَمَلَتْ عَلَیْهِ أَرْحَامُ الأُنثَیَیْنِ أَمْ کُنتُمْ شُهَدَاء إِذْ وَصَّاکُمُ اللّهُ بِهَذَا فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ کَذِباً لِیُضِلَّ النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
و ( خداوند آفریده است ) از شترانْ ، نر و ماده را و از گاوْ ، نر و ماده را . بگو : آیا خداوند دو نر را حرام کرده است ؟ ( که چنین نیست ؛ زیرا گاهی نرها را حلال می‌دانید ) یا دو ماده را ؟ ( که چنین هم نیست ؛ چه گاهی ماده‌ها را حلال می‌دانید ) یا این که آنچه در شکم ماده‌ها است ؟ ( که چنین هم نیست ؛ زیرا که شما پیوسته جنینها را حرام نمی‌دانید . شما گمان می‌برید که این تحلیل و تحریمِ خاصّ شما به فرمان ایزد بوده است ! ) آیا شما بدان هنگام ( که فرمان خدا درباره این تحریم صادر شد ) حاضر بودید ( و با گوش خود شنیدید ) که خداوند آن را به شما سفارش کرد ؟ ( هرگز چنین نبوده است . پس از این کارهای ناشایستی که می‌کنید دست بکشید ؛ چرا که ظلم است ) و چه کسی ظالم‌تر از کسی است که بر خدا دروغ بندد تا مردمان را از روی جهل گمراه سازد ؟ خداوند هیچ گاه ستمکاران را ( به راه راست و به سوی چیزی که خیر و صلاح دنیا و آخرتشان در آن باشد ) هدایت نخواهد کرد .
توضیحات :
« الإِبِلِ » : شتران . از لفظ خود دارای مفرد نیست . « الْبَقَرِ » : گاو . اسم جنس است و یکی از آن را ( بقرة ) می‌گویند . این واژه شامل گاو میش نیز می‌گردد .
آیه 145
متن آیه :
قُل لاَّ أَجِدُ فِی مَا أُوْحِیَ إِلَیَّ مُحَرَّماً عَلَى طَاعِمٍ یَطْعَمُهُ إِلاَّ أَن یَکُونَ مَیْتَةً أَوْ دَماً مَّسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِیرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَیْرِ اللّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَلاَ عَادٍ فَإِنَّ رَبَّکَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) بگو : در آنچه به من وحی شده است ، چیزی را بر خورنده‌ای حرام نمی‌یابم ، مگر ( چهار چیز و آنها عبارتند از : ) مردار ، ( همچون حیوان خفه شده ، پرت‌گشته ، شاخ‌زده ، درنده خورنده ، ذبح شرعی نشده . ) و خون روان ( نه بسته همچون جگر و سپرز و خون مانده در میان عروق ، که مباح است ) ، و گوشت خوک که همه اینها ناپاک ( و مضرّ برای بدن ) هستند ، و گوشت حیوانی که ( در وقت ذبح به نام خدا سربریده نشده باشد و بلکه ) به نام ( بتی یا معبودی ) جز خدا سربریده شده باشد ( که مایه خروج از عقیده صحیح است ) . ولی اگر کسی ( به سبب قحطی و نیافتن چیزی برای خوردن ) وادار ( به استفاده از این محرّمات ) گردد بدون آن که علاقه‌مند ( بدانها ) باشد و ( از سدّ جوع و اندازه ضرورت ) تجاوز کند ( گناهی براو نیست ) . چه پروردگار تو بس آمرزگار و مهربان است .
توضیحات :
« مَسْفُوحاً » : ریخته شده . مراد خون جاری و روان از بدن حیوان به هنگام ذبح و جز آن است . با این قید خون جامد ، از قبیل : سپرز و جگر ، خارج می‌شود . « فَإِنَّهُ رِجْسٌ » : چه جمیع آنها کثیف و ناپاک هستند . چه گوشت خوک کثیف و ناپاک است . مرجع ضمیر می‌تواند سه چیز مذکور بوده و ( رِجْسٌ ) وصف همه باشد ؛ یا این که مرجع ( لَحْم ) ، و ( رِجْس ) تنها وصف آن باشد . « فِسْقاً » : عصیان . خروج از فرمان یزدان . در اینجا مراد چیزی است که سبب نافرمانی از دستور خدا و خروج از عقیده صحیح الله می‌گردد . « غَیْرَ باغٍ وَ لا عَادٍ » : ( به بقره / 173 و مائده / 3 ) مراجعه شود . برای اطّلاع بیشتر از خوراکیهای حلال و حرام در اسلام به تفسیرالمنار آیه 145 مراجعه گردد .
آیه 146
متن آیه :
وَعَلَى الَّذِینَ هَادُواْ حَرَّمْنَا کُلَّ ذِی ظُفُرٍ وَمِنَ الْبَقَرِ وَالْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَیْهِمْ شُحُومَهُمَا إِلاَّ مَا حَمَلَتْ ظُهُورُهُمَا أَوِ الْحَوَایَا أَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذَلِکَ جَزَیْنَاهُم بِبَغْیِهِمْ وِإِنَّا لَصَادِقُونَ
ترجمه :
( این چیزهائی بود که بر شما حرام کرده‌ایم ) و بر یهودیان هر ( حیوان ) ناخنداری ( یعنی : درندگان که دارای پنجه‌های قوی ، و پرندگان شکّاری که از چنگال نیرومند برخوردارند ) حرام کرده بودیم ، و از گاو و گوسفند ( تنها ) پیه‌ها و چربیهای آنها را بر آنان حرام نموده بودیم ، مگر پیه‌ها و چربیهائی که بر پشت اینها یا در اندرونه ( و لابلای احشاء و امعاء ) قرار دارد و یا پیه‌ها و چربیهائی که آمیزه استخوان گردیده است . این هم پادافره ایشان در برابر ستمگریشان بود که بدانان دادیم ( تا از غوطه‌ور شدن در گناهان و پیروی از شهوات خویشتن را به دور دارند ) و ما ( در همه اخبارمان و از جمله این خبر ) راستگوئیم .
توضیحات :
« ذِی ظُفُرٍ » : ناخندار . مراد درندگان دارای پنجه و پرندگان دارای چنگال است ( نگا : تفسیرالمنار ، سوره نساء / 160 و / 140 ) . برخی ( ذی ظُفُر ) را شامل حیواناتی می‌دانند که دارای سم یکپارچه باشند ، و پرندگانی که انگشتهای پایشان با پرده به هم پیوسته باشد . « الْحَوایَا » : جمع حاوِیَة و حَوِیّة ، مجموعه محتویات شکم حیوان است که به صورت یک کره می‌باشد و اَمْعاء در درون آن قرار دارد . « بِبَغْیِهِمْ » : به سبب ستمگری آنان . ( نگا : نساء / 160 ، اعراف / 138 ، یونس / 83 ، طه / 87 - 91 ) .
آیه 147
متن آیه :
فَإِن کَذَّبُوکَ فَقُل رَّبُّکُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ وَلاَ یُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِینَ
ترجمه :
اگر تو را تکذیب کردند ( و این حقائق را که از جانب خدا به تو وحی می‌شود نپذیرفتند ) بدیشان بگو : پروردگار شما دارای رحمت گسترده و مهر فراوان است و ( در این جهان مؤمنان و کافران را در بر می‌گیرد . اگر خدا در مجازات ناباوران و بزهکاران شتاب روا نمی‌دارد ، شما را نفریبد ، چرا که کیفر طاغی و یاغی چون شما حتمی است و ) عذاب او از رسیدن به گناهکاران ردخور ندارد .
توضیحات :
« بَأْس » : عذاب و عِقاب .
آیه 148
متن آیه :
سَیَقُولُ الَّذِینَ أَشْرَکُواْ لَوْ شَاء اللّهُ مَا أَشْرَکْنَا وَلاَ آبَاؤُنَا وَلاَ حَرَّمْنَا مِن شَیْءٍ کَذَلِکَ کَذَّبَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِم حَتَّى ذَاقُواْ بَأْسَنَا قُلْ هَلْ عِندَکُم مِّنْ عِلْمٍ فَتُخْرِجُوهُ لَنَا إِن تَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ أَنتُمْ إَلاَّ تَخْرُصُونَ
ترجمه :
مشرکان ( برای اعتذار از کفر و معذرت‌خواهی از تحریم خوراکیهای حلال ) خواهند گفت : ( شرک ما و تحریم چیزهای حلال از سوی ما ، برابر مشیّت خدا است ! ) اگر خدا می‌خواست ، ما و پدران ما مشرک نمی‌شدیم ، و چیزی را ( از اشیاء حلال بر خود ) تحریم نمی‌کردیم . کسانی که پیش از آنان بوده‌اند نیز همین گونه ( که به تو دروغ می‌گویند و تو را تکذیب می‌دارند ، به پیغمبران ما دروغ می‌گفتند و آنان را ) تکذیب می‌نمودند تا ( سرانجام طعم ) عذاب ما را چشیدند ( و کیفر اعمال بد خود را دیدند ) . بگو : آیا دلیل قاطعی ( و سند درستی برای رضایت خدا از شرک خود و تحریم چیزهای حلال ، در دست ) دارید تا آن را به ما ارائه دهید ؟ ! شما فقط از پندارهای بی‌اساس پیروی می‌کنید و ( حجّت و برهانی بر گفتار و کردار خود ندارید . شما نه از روی علم و یقین ، بلکه ) از روی ظنّ و تخمین کار می‌کنید .
توضیحات :
« هَلْ عِندَکُم مِّنْ عِلْمٍ » : آیا حجّت و برهان و سند درستی دارید ؟ نه ندارید . « تَخْرُصُونَ » : گزاف می‌گوئید . ناسنجیده عمل می‌کنید . دروغ می‌گوئید . از ماده ( خَرْص ) به معنی : تخمین .
آیه 149
متن آیه :
قُلْ فَلِلّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاء لَهَدَاکُمْ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) بگو : خدا دارای دلیل روشن و رسا است ( بر این که گفتار و کردارتان بی‌پایه و بی‌مایه است ، و شما اصلاً دلیل قطعی بر صدق گفتار و درستی کردار خود ندارید در این که می‌گوئید : خدا به کفر و شرک ما راضی و به تحلیل و تحریم ما خوشنود است ! آری ) اگر خدا می‌خواست همگی شما را ( از راه اجبار به سوی حق و حقیقت ) هدایت می‌نمود ( امّا هدایت اجباری بیسود است و راهیابی اختیاری پسندیده و ستوده است ) .
توضیحات :
« الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ » : دلیل رسائی که به نهایتِ قوّت و استواری خود رسیده است . برهان گویا و روشن .
آیه 150
متن آیه :
قُلْ هَلُمَّ شُهَدَاءکُمُ الَّذِینَ یَشْهَدُونَ أَنَّ اللّهَ حَرَّمَ هَذَا فَإِن شَهِدُواْ فَلاَ تَشْهَدْ مَعَهُمْ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاء الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَالَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ بِالآخِرَةِ وَهُم بِرَبِّهِمْ یَعْدِلُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) بگو : گواهان خود را بیاورید که گواهی می‌دهند بر این که خداوند این چیزها را حرام کرده است ( که شما قائل به تحریم آنها هستید ) . در صورتی که ( حاضر آمدند و به دروغ ) گواهی دادند ، با آنان ( هم‌صدا مشو و ) گواهی مده . ( چرا که دروغگویند و شایسته تصدیق نیستند . ) و از هوی و هوس کسانی پیروی مکن که آیات ( قرآنی و جهانی ) ما را تکذیب می‌نمایند و به آخرت ایمان نمی‌آورند و برای پروردگار خود ( بتان و معبودهای باطلی را ) همتا و همطراز می‌کنند .
توضیحات :
« هَلُمَّ » : بیاورید . اسم‌الفعل و مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن یکسان است . « یَعْدِلُونَ » : معادل قرار می‌دهند . شریک و انباز درست می‌کنند . ( نگا : انعام / 1 ) .
آیه 151
متن آیه :
قُلْ تَعَالَوْاْ أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُواْ بِهِ شَیْئاً وَبِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَاناً وَلاَ تَقْتُلُواْ أَوْلاَدَکُم مِّنْ إمْلاَقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَإِیَّاهُمْ وَلاَ تَقْرَبُواْ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلاَ تَقْتُلُواْ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللّهُ إِلاَّ بِالْحَقِّ ذَلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ
ترجمه :
بگو : بیائید چیزهائی را برایتان بیان کنم که پروردگارتان بر شما حرام نموده است . این که هیچ چیزی را شریک خدا نکنید ، و به پدر و مادر ( بدی نکنید و بلکه تا آنجا که ممکن است بدیشان ) نیکی کنید ، و فرزندانتان را از ترس فقر و تنگدستی ( کنونی یا آینده ) مکشید ( چرا که ) ما به شما و ایشان روزی می‌دهیم ( و روزی‌رسان همگان مائیم ؛ نه شما ) ، و به گناهان کبیره ( از جمله زنا ) نزدیک نشوید ، خواه ( آنها در وقت انجام برای مردم ) آشکار باشد و خواه پنهان ، و کسی را بدون حق ( قصاص و اجرا فرمان الهی ) مکشید که خداوند آن را حرام کرده است . اینها اموری هستند که خدا به گونه مؤکّد شما را بدانها توصیه می‌کند تا آنها را بفهمید و خردمندانه عمل کنید .
توضیحات :
« تَعَالَوْا » : بیائید . « أَتْلُ » : بخوانم . بیان دارم . « إِمْلاق » : فقر و تنگدستی . بی‌چیزی و نداری . « الْفَوَاحِشَ » : گناهان کبیره . زنا . جمع‌آمدن در معنی زنا برای مبالغه است یا به اعتبار تعدّد زناکاران یا نهی از انواع آن است . « مَا ظَهَرَ » : آنچه توسّط اندامها انجام می‌پذیرد . مانند : کشتن . زنا . دزدی . « مَا بَطَنَ » : آنچه مربوط به دل باشد . مانند : حسد . سوءنیّت .
آیه 152
متن آیه :
وَلاَ تَقْرَبُواْ مَالَ الْیَتِیمِ إِلاَّ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ حَتَّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُواْ الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ لاَ نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا وَإِذَا قُلْتُمْ فَاعْدِلُواْ وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى وَبِعَهْدِ اللّهِ أَوْفُواْ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ
ترجمه :
به مال یتیم جز به نحو احسن ( و بهترین راهی که باعث حفظ و ازدیاد آن گردد ) نزدیک مشوید ( و بدین شیوه خداپسندانه ادامه دهید ) تا آن گاه که یتیم به رُشد کامل خود می‌رسد ( و در آن هنگام به گونه شایسته می‌تواند در مال خویش تصرّف کند . در این وقت اموالش را به خودش تسلیم کنید ) ، و پیمانه و ترازو را به تمام و کمال و دادگرانه مراعات دارید و ( نه کم و زیاد بدهید و نه کم و زیاد دریافت کنید . در حدّ توانائی انسانی خود در این‌باره بکوشید و بدانید که ) ما هیچ کسی را به انجام چیزی جز به اندازه تاب و توانش موظّف نمی‌سازیم . و هنگامی که سخنی ( در کار داوری یا گواهی و یا راجع به روایت و خبری ) گفتید ، دادگری کنید ( و از حق منحرف نشوید ) هر چند ( کسی که سخن به نفع یا به زیان او گفته می‌شود ) از خویشاوندان باشد . و به عهد و پیمان خدا ( که برای انجام تکالیف از شما گرفته است ، و عهد و پیمان فیمابین خود درباره مسائل و مصالح مشروع ) وفا کنید . اینها چیزهائی هستند که خداوند شما را به رعایت آنها توصیه می‌کند ، تا این که متذکّر شوید و پند گیرید .
توضیحات :
« بِالَّتی » : با خصلت یا خصالی که . با کار یا کارهائی که . « أَشُدَّ » : قوّت . مفرد است ، یا جمعی است که دارای مفرد نمی‌باشد . مراد از ( أَشُدَّ ) رشد مذکور در ( نساء / 6 ) است . « أَوْفُوا » : به تمام و کمال بپردازید . « عَهْدِ اللهِ » : پیمان خدا . مراد از آن ، همه چیزهائی است که خداوند از بندگان خود خواسته است . همچنین همه عهدها و پیمانهائی است که مردمان با یکدیگر می‌بندند . در این صورت نسبت آن به خدا بدین سبب است که خداوند به حفظ و وفای بدان امر نموده است .
آیه 153
متن آیه :
وَأَنَّ هَذَا صِرَاطِی مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَلاَ تَتَّبِعُواْ السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَن سَبِیلِهِ ذَلِکُمْ وَصَّاکُم بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ
ترجمه :
این راه ( که من آن را برایتان ترسیم و بیان کردم ) راه مستقیم من است ( و منتهی به سعادت هر دو جهان می‌گردد . پس ) از آن پیروی کنید و از راههای ( باطلی که شما را از آن نهی کرده‌ام ) پیروی نکنید که شما را از راه خدا ( منحرف و ) پراکنده می‌سازد . اینها چیزهائی است که خداوند شما را بدان توصیه می‌کند تا پرهیزگار شوید ( و از مخالفت با آنها بپرهیزید ) .
توضیحات :
« مُسْتَقِیماً » : حال است . « إِتَّبِعُوهُ » : در آن گام بردارید . بدان عمل کنید .
آیه 154
متن آیه :
ثُمَّ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ تَمَاماً عَلَى الَّذِیَ أَحْسَنَ وَتَفْصِیلاً لِّکُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَّعَلَّهُم بِلِقَاء رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
بعد ( از بیان فرمانهای دهگانه ، شما را باخبر می‌سازم که پروردگار می‌فرماید : ) ما کتاب ( تورات ) را برای موسی فرستادیم تا بر کسی که ( امور دینی خود را خوب انجام دهد و ) نیکی و خوبی ورزد اتمام ( کرامت و نعمت ) باشد و بیانگر همه‌چیز ( از تعالیم لازم جهت بنی‌اسرائیل ) بوده و ( آنان را به سوی راه راست ) هدایت و ( برای کسانی که از آن پیروی کنند ، مایه ) رحمت شود . بلکه ( در پرتو ارشادات و رهنمودهای این کتاب مقدّس ، بنی‌اسرائیل ) به ملاقات با پروردگار خود ایمان بیاورند ( و بدانند که در روز قیامت برای حساب و کتاب در پیشگاه خدا حاضر خواهند شد ) .
توضیحات :
« ثُمَّ » : سپس . در اینجا برای ترتیب زمانی و عطف معنی بر معنی نیست . بلکه برای عطف خبر بر خبر است . مانند شعر زیر : وَ لَقَدْ سادَ ثُمَّ سادَ أَبُوهُ
آیه 155
متن آیه :
وَهَذَا کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُواْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ
ترجمه :
این ( قرآن ) کتاب مبارکی است که ما آن را فرو فرستاده‌ایم . پس از آن پیروی کنید و ( از مخالفت با آن ) بپرهیزید تا مورد رحم خدا قرار گیرید .
توضیحات :
« مُبَارَکٌ » : پرخیر و برکت . مشتمل بر فوائد دینی و دنیوی . صفت ( کِتابٌ ) است .
آیه 156
متن آیه :
أَن تَقُولُواْ إِنَّمَا أُنزِلَ الْکِتَابُ عَلَى طَآئِفَتَیْنِ مِن قَبْلِنَا وَإِن کُنَّا عَن دِرَاسَتِهِمْ لَغَافِلِینَ
ترجمه :
( آن را فرو فرستاده‌ایم ) تا نگوئید کتاب ( آسمانی ) تنها بر دو گروه ( یهود و نصاری ) پیش از ما فرو فرستاده شده است ، و ( ما اصلاً از آنها آگاهی نداشته‌ایم و ) از بحث و بررسی آنها بی‌خبر بوده‌ایم ( و لذا از انجام گناه و دوری از راه خدا معذوریم ) .
توضیحات :
« أَن تَقُولُوا » : تا نگوئید . متعلّق به ( أَنزَلْنَاهُ ) است و تقدیر چنین است : لِئَلاّ تَقُولُوا . « إِن کُنَّا » : ما بوده‌ایم . ( إِنْ ) مخفّف از مثقّله است و عمل نمی‌کند . « دِراسَة » : قرائت مکرّر . خواندن و فهم کردن ( نگا : آل‌عمران . 79 ، اعراف / 169 ، سبأ / 44 ) .
آیه 157
متن آیه :
أَوْ تَقُولُواْ لَوْ أَنَّا أُنزِلَ عَلَیْنَا الْکِتَابُ لَکُنَّا أَهْدَى مِنْهُمْ فَقَدْ جَاءکُم بَیِّنَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّن کَذَّبَ بِآیَاتِ اللّهِ وَصَدَفَ عَنْهَا سَنَجْزِی الَّذِینَ یَصْدِفُونَ عَنْ آیَاتِنَا سُوءَ الْعَذَابِ بِمَا کَانُواْ یَصْدِفُونَ
ترجمه :
یا این که بگوئید : اگر کتابی بر ما نازل می‌شد ، راه یافته‌تر ( و خوبتر و بهتر ) از آنان می‌گشتیم . بیگمان از سوی پروردگارتان برایتان قرآنی آمده است ( که بیانگر حلال و حرام ) و راهنمای ( مردمان به سوی خیر و صلاح دو جهان ) و رحمت ( خدا برای بندگان ) است . پس چه کسی ستمکارتر از کسی خواهد بود که آیات ( قرآن ) خدا را تکذیب کند و بی‌دلیل و بی‌جهت از آنها رویگردان شود ؟ کسانی را که از آیات ما رویگردان شوند بدترین عذاب خواهیم داد ، و سزای رویگردانی ایشان را هرچه زودتر بدانان خواهیم رساند .
توضیحات :
« بَیِّنَةٌ » : دلیل و برهان . در اینجا مراد قرآن است . « صَدَفَ عَنْ » : رویگردان و منصرف شد . رویگردان و منصرف کرد . « سُوءَ الْعَذَابِ » : بدترین و سخت‌ترین عذاب . اضافه صفت به موصوف است .
آیه 158
متن آیه :
هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ أَن تَأْتِیهُمُ الْمَلآئِکَةُ أَوْ یَأْتِیَ رَبُّکَ أَوْ یَأْتِیَ بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ لاَ یَنفَعُ نَفْساً إِیمَانُهَا لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَانِهَا خَیْراً قُلِ انتَظِرُواْ إِنَّا مُنتَظِرُونَ
ترجمه :
( دلائل متقن بر وجوب ایمان بیان گردیده‌است . پس چرا ایمان نمی‌آورند ؟ ) آیا انتظار دارند که فرشتگان ( قبض ارواح ) به سراغشان بیایند ؟ یا این که پروردگارت ( خودش ) به سوی آنان بیاید ؟ یا پاره‌ای از نشانه‌های پروردگارت که ( دالّ بر شروع رستاخیز باشد ) برای آنان نمودار شود ؟ روزی پاره‌ای از نشانه‌های پرودگارت فرا می‌رسد ( و آنان را به ایمان اجباری وادار می‌نماید ) امّا ایمان آوردن افرادی که قبل از آن ایمان نیاورده‌اند ، یا این که با وجود داشتن ایمان ( کارهای پسندیده نکرده‌اند و ) خیری نیندوخته‌اند ، سودی به حالشان نخواهد داشت . بگو : منتظر ( یکی از این امور سه‌گانه ) باشید و ما هم منتظر ( نتیجه وعده خدا درباره خود و وعید او درباره شما ) هستیم .
توضیحات :
« یَنظُرُونَ » : انتظار می‌کشند . « أَن تَأْتِیَهُمُ الْمَلائِکَةُ » : مراد آمدن فرشتگان قبض ارواح ( نگا : انعام / 93 ) ، یا آمدن فرشتگان به عنوان پیغمبرانی برای مردم ( نگا : مؤمنون / 24 ) یا برای شهادت بر صدق رسالت پیغمبر است ( نگا : حجر / 7 ) . « یَأْتِیَ رَبُّکَ » : مراد صدور فرمان خدا درباره عذاب کافران ( نگا : توبه / 24 ، نحل / 33 ) یا حضور پیداکردن خدا - بنا به عقیده ایشان - برای گواهی بر صدق رسالت پیغمبر یا برای دیدن ذات ذوالجلال ( نگا : بقره / 55 ، اسراء / 92 ) یا فرا رسیدن رستاخیز و حضور خدا در آن برای دادگاهی بندگان است ( نگا : یونس / 93 ) . « بَعْضُ ءَایَاتِ . . . » : از جمله چنین علاماتی که ایمان و عمل صالح با ظهور آنها پذیرفته نیست : دم احتضار و هنگام خروج روح از بدن ، یا زمانی که انسان به مجازات و قصاص و عذاب عظیم خدا گرفتار می‌آید و در انتخابِ راهِ خوبی یا بدی از او سلب اختیار می‌شود ، یا هنگام پدیدار شدن علائم تخریب جهان و به هم‌خوردن شیرازه کون و مکان است . چرا که در همه این اوقات ایمان اضطراری و اجباری است . در صورتی که زمان پذیرش ایمان و توبه و طاعت وقتی است که انسان دارای اراده و اختیار بوده و فرصت انتخابِ کفر یا دین ، و انجام اعمالِ خیر یا شر را داشته باشد . « أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَانِهَا خَیْراً » : این جمله عطف بر ( ءَامَنَتْ ) است و نفی متوجّه آن می‌گردد و معنی چنین است : یا مؤمن باشد و اعمال نیک انجام نداده باشد و کارهای خداپسندانه نکرده باشد .
آیه 159
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ فَرَّقُواْ دِینَهُمْ وَکَانُواْ شِیَعاً لَّسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْءٍ إِنَّمَا أَمْرُهُمْ إِلَى اللّهِ ثُمَّ یُنَبِّئُهُم بِمَا کَانُواْ یَفْعَلُونَ
ترجمه :
بیگمان کسانی که آئین ( یکتاپرستی راستین ) خود را پراکنده می‌دارند ( و آن را با عقائد منحرف و معتقدات باطل به هم می‌آمیزند ) و دسته دسته و گروه گروه می‌شوند ( و هر دسته و گروهی از مکتبی و مذهبی پیروی می‌کنند ) تو به هیچ وجه از آنان نیستی و ( حساب تو از آنان جدا و ) سروکارشان با خدا است و خدا ایشان را از آنچه می‌کنند باخبر می‌سازد ( و سزای آنان را خواهد داد ) .
توضیحات :
« شِیَعاً » : جمع شیعه ، گروهها و دسته‌ها . « لَسْتَ مِنْهُمْ فِی شَیْءٍ » : تو اصلاً از آنان نیستی و مسؤول رستگاری یا زشتکاری ایشان نمی‌باشی و راه تو از راه آنان جدا است .
آیه 160
متن آیه :
مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَن جَاء بِالسَّیِّئَةِ فَلاَ یُجْزَى إِلاَّ مِثْلَهَا وَهُمْ لاَ یُظْلَمُونَ
ترجمه :
هرکس کار نیکی انجام دهد ( پاداش مضاعف ، دست‌کم از دریای جود و کرم خداوند معظّم ) ده برابر دارد ، و هرکس کار بدی کند ، پادافره او ( به سبب عدل و داد یزدان ) جز هم‌سنگ و همسان آن داده نمی‌شود و به ( اینان با افزایش کیفر ، و به آنان با کاهش پاداش از ) ایشان ظلم و ستم نمی‌گردد .
توضیحات :
« عَشْرُ أَمْثَالِهَا » : ده برابر . چندین برابر . برخی لفظ ( عَشْرُ ) را برای کثرت می‌دانند ؛ نه حصر ( نگا : بقره / 245 ، زمر / 10 ) .
آیه 161
متن آیه :
قُلْ إِنَّنِی هَدَانِی رَبِّی إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ دِیناً قِیَماً مِّلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفاً وَمَا کَانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ
ترجمه :
بگو : بیگمان پروردگارم ( با وحی آسمانی و نشان دادن آیات قرآنی و گسترده جهانی ) مرا به راه راست رهنمود کرده است . و آن دین راست و استوار و پابرجا ، یعنی دین ابراهیم است . همان کسی که حقّگرا ( و از آئینهای انحرافی محیط خود رویگردان ) بود و از زمره مشرکان نبود .
توضیحات :
« دِیناً » : بدل از محلّ ( إِلی صِرَاطٍ ) در معنی است . چرا که ( هَدانی إِلی صِراطٍ ) و ( هَدانی صِراطاً ) یکی است و در سوره فتح آیه دوم فرموده است : ( وَ یَهْدِیَکَ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً ) . یا مفعول فعل محذوفی‌است که فعل مذکور ( هَدانی ) دالّ بر آن است . مثل : هَدانِی ، أَعْطانِی ، أَعْرَفَنِی . « قِیَماً » : باارزش . پابرجا و ثابت و غیرقابل نسخ . راست و استوار . صفت است و مصدری است از ریشه ( قوم ) . « حَنِیفاً » : حقّگرا . مخلص . حال ابراهیم است .
آیه 162
متن آیه :
قُلْ إِنَّ صَلاَتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
بگو : نماز و عبادت و زیستن و مردن من از آن خدا است که پروردگار جهانیان است ( و این است که تنها خدا را پرستش می‌کنم و کارهای این جهان خود را در مسیر رضایت او می‌اندازم و بر بذل مال و جان در راه یزدان می‌کوشم و در این راه می‌میرم ، تا حیاتم ذخیره مماتم شود ) .
توضیحات :
« نُسُک » : عبادت . حجّ . قربانی . عطف ( نُسُک ) - اگر به معنی مطلق عبادت باشد - بر ( صَلاة ) عطف عام بر خاصّ است . « مَحْیَا » : زندگی . زیستن . « مَمَاة » : مرگ . مردن . « مَحْیَایَ وَ مَمَاتِی » : مراد اعمال و اقوالی است که مربوط و مقرون به زندگی و مرگ ، یعنی کارهای دنیا و آخرت است یا خود زیستن و مردن .
آیه 163
متن آیه :
لاَ شَرِیکَ لَهُ وَبِذَلِکَ أُمِرْتُ وَأَنَاْ أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ
ترجمه :
خدا را هیچ شریکی نیست ، و به همین دستور داده شده‌ام ، و من اوّلین مسلمان ( در میان امت خود ، و مخلص‌ترین فرد در میان همه انسانها برای خدا ) هستم .
توضیحات :
« أوَّلُ الْمُسْلِمِینَ » : مراد نخستین مسلمان در میان امّت محمّدی ، یا مخلص‌ترین و مطیع‌ترین کس در میان تمام اهل جهان از آغاز تا پایان آن است .
آیه 164
متن آیه :
قُلْ أَغَیْرَ اللّهِ أَبْغِی رَبّاً وَهُوَ رَبُّ کُلِّ شَیْءٍ وَلاَ تَکْسِبُ کُلُّ نَفْسٍ إِلاَّ عَلَیْهَا وَلاَ تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّکُم مَّرْجِعُکُمْ فَیُنَبِّئُکُم بِمَا کُنتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! به کسانی که تو را همچون خود به شرک‌ورزی می‌خوانند ) بگو : آیا ( سزاوار است که ) پروردگاری جز خدا را بطلبم ( و معبودی جز او را پرستش بکنم ) و حال آن که خدا پروردگار هر چیزی است ؟ هیچ کسی جز برای خود کار نمی‌کند ، و هیچ کسی گناه دیگری را بر دوش نمی‌کشد . سرانجام همه شما به سوی خدا باز می‌گردید و شما را از آنچه در آن اختلاف می‌ورزید آگاه می‌سازد ( و میانتان درباره راه و روش و ادیان و عقائدتان داوری می‌کند ) .
توضیحات :
« أَبْغی » : بطلبم . بجویم . « لا تَزِرُ » : برنمی‌دارد . کسی به گناه دیگری گرفتار نمی‌آید و گناه او را به عهده نمی‌گیرد . « وازِرَةٌ » : حمل‌کننده . بردارنده . « وِزْر » : بار . مراد بَزَه و گناه و همچنین سزای بَزَه و گناه است . « مَرْجِع » : رجوع و بازگشت .
آیه 165
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی جَعَلَکُمْ خَلاَئِفَ الأَرْضِ وَرَفَعَ بَعْضَکُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِّیَبْلُوَکُمْ فِی مَا آتَاکُمْ إِنَّ رَبَّکَ سَرِیعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
خدا است که شما را جانشینان ( دیگران برای آبادانی جهان در کره ) زمین گردانید ، و ( در استعدادهای ذاتی و مواهب آسمانی و اموال کسبی ) برخی را بر برخی ، درجاتی بالاتر برد ( و در کمال مادی و معنوی به نسبت استفاده شخص از اسباب و سنن یزدان و گسترده در پهنه جهان ، کسانی را بیشتر از کسانی ترقّی و تعالی داد ) تا شما را در آنچه به شما داده است بیازماید ( و در عمل مشخّص شود چه کسی به شرائع آسمانی مؤمن یا کافر و در نعمتهای خدادادی سپاسگزار و یا ناسپاس است ) . بیگمان پروردگارت زود رساننده عقاب ( به مخالفان ) است و او دارای مغفرت بیکران و رحمت فراوان ( در حق پشیمان‌شوندگان از گناهان و برگردندگان به آستان یزدان ) است .
توضیحات :
« خَلآئِفَ » : جمع خلیفه ، جانشینان . مراد جانشینان خدا در اجرای احکام و تنفیذ اراده او در امر آبادانی و اداره کره زمین است ؛ و یا مراد این است که هر گروهی جانشین گروه دیگری در این زمین می‌گردد و امانتداری او در مواهب مادی و معنوی و اجرا قوانین دین الهی مورد آزمایش قرار می‌گیرد .
تفسیر سوره الأعراف برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره أعراف
آیه 1
متن آیه :
المص
ترجمه :
الف . لام . میم . صاد .
توضیحات :
ذکر حروف مقطّعه در اوائل برخی از سوره‌ها ، علاوه از جلب توجّه شنوندگان ، و دعوت آنان به سکوت و استماع ، عربها را فریاد می‌دارد که این قرآن از همان حروف هجائی فراهم آمده است که شما گفتار و نوشتار خود را بدان اداء می‌کنید . پس اگر درباره آسمانی‌بودن قرآن دچار شکّ و تردیدید ، سوره‌ای همچون یکی از سوره‌های آن را بسازید و ارائه دهید ، و . . . ( نگا : بقره / 23 ) .
آیه 2
متن آیه :
کِتَابٌ أُنزِلَ إِلَیْکَ فَلاَ یَکُن فِی صَدْرِکَ حَرَجٌ مِّنْهُ لِتُنذِرَ بِهِ وَذِکْرَى لِلْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
( این قرآن ) کتابی است که از ( سوی یزدان جهان ) بر تو نازل شده است و نباید از ناحیه آن هیچ گونه نگرانی و ناراحتی به خود راه دهی . ( نه نگرانی از ناحیه بار سنگین رسالتی که بر دوش داری و نه از جانب عکس‌العملهائی که دشمنان سرسخت در برابر آن نشان می‌دهند ، و نه از سوی نتیجه و برداشتی که از تبلیغ این رسالت انتظار می‌رود . چرا که هدف از نزول این قرآن این است ) که بدان ( کافران را از عواقب شوم افکار و اعمالشان ) بترسانی ، و مؤمنان را پند و اندرز دهی .
توضیحات :
« لِتُنذِرَ » : متعلّق به ( أُنزِلَ ) است . « ذِکْرَیا » : پند و اندرز دادن . پنددهنده و اندرزگو . این واژه مصدر و به معنی ( تذکیر ) است . مجرور بوده و عطف بر محلّ ( لِتُنذِرَ ) است . تقدیر چنین می‌شود : لِلإِنذَارِ وَ التَّذْکِیرِ . یا این که ( ذِکْری ) به معنی اسم فاعل یعنی ( مذکّر ) است . مرفوع بوده و خبر مبتدای محذوف است . تقدیر چنین می‌شود : وَ هُوَ ذِکْری لِلْمُؤْمِنینَ . و . . .
آیه 3
متن آیه :
اتَّبِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ وَلاَ تَتَّبِعُواْ مِن دُونِهِ أَوْلِیَاء قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ
ترجمه :
از چیزی پیروی کنید که از سوی پروردگارتان بر شما نازل شده است ، و جز خدا از اولیاء و سرپرستان دیگری پیروی مکنید ( و فرمان مپذیرید ) . کمتر متوجّه ( اوامر و نواهی خدا ) هستید ( و کمتر پند می‌گیرید ) .
توضیحات :
« مِن دُونِهِ » : بجز او . به جای او . ضمیر ( هِ ) به ( رَبِّ ) برمی‌گردد . اگر مرجع آن ( ما ) باشد ، پیش از ( اَوْلِیَآءَ ) مضافی چون ( أَباطیل ) محذوف است . در این صورت معنی چنین می‌شود : جز از وحی آسمان ، از یاوه‌سرائی سرپرستان دیگری پیروی مکنید . « قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ » : کمتر پند می‌گیرید و متذکّر می‌گردید . راجع به قوانین و احکام الهی چندان چیزی نمی‌دانید . گاه‌گاهی یادآور و پندپذیر می‌گردید . ( قَلِیلاً ) صفت موصوف محذوفی چون ( زَمَاناً ) یا ( تذکّراً ) است و ( ما ) زائد و برای تأکید قلّت است .
آیه 4
متن آیه :
وَکَم مِّن قَرْیَةٍ أَهْلَکْنَاهَا فَجَاءهَا بَأْسُنَا بَیَاتاً أَوْ هُمْ قَآئِلُونَ
ترجمه :
چه بسیار شهرها و آبادیهائی که آنها را ( به سبب گناهان فراوان ساکنان آنجاها ) ویران کرده‌ایم و عذاب ما مردمان آنجاها را در برگرفته است ، در شبانگاهان ( که در خواب ناز بوده‌اند ، مانند قوم لوط ) یا در چاشتگاهان که به استراحت پرداخته‌اند ( مانند قوم شعیب ) .
توضیحات :
« کَمْ » : چه بسیار . « قَرْیَةٍ » : شهر . روستا . در اینجا مراد ساکنان شهر یا روستا است . « بَأْس » : عذاب . « بَیَاتاً » : شب هنگام . در حالی که شب را می‌گذراندند . این واژه می‌تواند مفعول‌فیه بوده و یا این که مصدر و به معنی ( بائِتینَ ) و حال باشد . « قَآئِلُونَ » : خفتگان در نیمروز . استراحت‌کنندگان در چاشتگاه . از ماده ( قَیْل ) .
آیه 5
متن آیه :
فَمَا کَانَ دَعْوَاهُمْ إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا إِلاَّ أَن قَالُواْ إِنَّا کُنَّا ظَالِمِینَ
ترجمه :
در آن موقع که عذاب ما به سراغ ایشان آمده است ، دعا و استغاثه‌ای جز این نداشته‌اند که گفته‌اند : واقعاً ما ستمکار بوده‌ایم ( و با دست خود بر خود ستم کرده‌ایم و هم اینک پشیمانیم و چشم به راه عفو یزدانیم ! امّا بدین هنگام پشیمانی را چه سود ؟ ! ) .
توضیحات :
« دَعْوَاهُمْ » : دعای ایشان . استغاثه آنان .
آیه 6
متن آیه :
فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
( در روز قیامت ) به طور قطع از کسانی که پیغمبران به سوی آنان روانه شده‌اند می‌پرسیم ( که آیا پیام آسمانی به شما رسانده شده است یا خیر و چگونه بدان پاسخ داده‌اید ؟ ) و حتماً از پیغمبران هم می‌پرسیم ( که آیا پیام آسمانی را رسانده‌اید و از مردمان در قبال فرمان یزدان چه شنیده و چه دیده‌اید ؟ ) .
توضیحات :
« الْمُرْسَلِینَ » : فرستادگان . پیغمبران .
آیه 7
متن آیه :
فَلَنَقُصَّنَّ عَلَیْهِم بِعِلْمٍ وَمَا کُنَّا غَآئِبِینَ
ترجمه :
مسلّماً ( اعمال همه را مو به مو و ) آگاهانه برای آنان شرح می‌دهیم ؛ چرا که ما از آنان به دور نشده‌ایم ( و همه‌جا حاضر و ناظر کردار و رفتارشان بوده‌ایم ) .
توضیحات :
« عَلَیْهِمْ » : برای همه مردمان . برای پیغمبران ، در توضیح پاسخ ایشان به خدا : لا عِلْمَ لَنا ( نگا : مائده / 109 ) . « بِعِلْمٍ » : آگاهانه . از روی علم . « مَا کُنَّا غَآئِبِینَ » : غائب نبوده‌ایم . غافل و بی‌خبر نبوده‌ایم .
آیه 8
متن آیه :
وَالْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَن ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
ترجمه :
سنجش درست ( و دقیق اعمال ) در آن روز انجام می‌گیرد . پس هر که ( کفّه حسنات ) ترازوی او سنگین شود ( و بر کفّه سیّئات او رجحان پذیرد ) این چنین کسانی رستگارند .
توضیحات :
« الْوَزْنُ » : وزن‌کردن . سنجش . مبتدا است و خبر آن ( یَوْمَئِذٍ ) است . « الْحَقُّ » : صحیح . درست . صفت ( الْوَزْنُ ) است . این صفت و موصوف ، معنی مبتدا و خبر نیز می‌دهند . یعنی : وزن‌کردن اعمال در آن روز صحیح است . « مَوَازِین » : جمع میزان : ترازوها . و جمع موزون : سنجیده‌ها .
آیه 9
متن آیه :
وَمَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُوْلَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُم بِمَا کَانُواْ بِآیَاتِنَا یِظْلِمُونَ
ترجمه :
و کسی که ( کفّه حسنات او از کفّه سیّئات ) ترازوی او سبک شود ، این چنین کسانی به سبب پیوسته انکار کردن آیات ما ( سرمایه وجود ) خود را از دست داده‌اند .
توضیحات :
« خَسِرُوا » : از دست داده‌اند . زیانکار و بی‌بهره نموده‌اند . « یَظْلِمُونَ » : ظلم در اینجا در معنی تکذیب و انکار به کار رفته است .
آیه 10
متن آیه :
وَلَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ فِی الأَرْضِ وَجَعَلْنَا لَکُمْ فِیهَا مَعَایِشَ قَلِیلاً مَّا تَشْکُرُونَ
ترجمه :
شما را در زمین مقیم کرده‌ایم و قدرت و نعمتتان داده‌ایم ، و وسائل زندگیتان را در آن مهیّا نموده‌ایم ، ( امّا شما در برابر نعمتهای فراوان ) بسیار کم سپاسگزاری می‌کنید .
توضیحات :
« مَکَّنَّاکُمْ » : شما را قدرت و نعمت دادیم . و قوّه و سلطه بخشیدیم . به شما مکان و مأوی دادیم . « مَعَایِشَ » : جمع مَعیشة و مَعاش ، وسائل زندگی و مایه بقاء . از قبیل : خوردنیها و نوشیدنیها .
آیه 11
متن آیه :
وَلَقَدْ خَلَقْنَاکُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاکُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلآئِکَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ إِلاَّ إِبْلِیسَ لَمْ یَکُن مِّنَ السَّاجِدِینَ
ترجمه :
( آدم ، جدّ نخستین ) شما را آفریدیم و سپس صورتگری کردیم . بعد از آن به فرشتگان ( و از جمله ابلیس که در صف آنان قرار داشت ، ولی از ایشان نبود ) گفتیم : برای آدم سجده ( خضوع و تواضع ) کنید ( و بزرگ و گرامیش دارید ) . پس ( همه فرشتگان به فرمان یزدان ) سجده کردند ( و تعظیم و تکریم به جای آوردند ) مگر ابلیس که ( از جنّیان بود و فرمان نبرد و ) سجده نکرد .
توضیحات :
« خَلَقْنَاکُمْ » : شما را آفریدیم . در اینجا مراد این است که : اصل شما یعنی نیای نخستینتان را آفریدیم ( نگا : حجر / 28 - 33 ) . صیغه جمع برای تعظیم آدم است که ابوالبشر است . « صَوَّرْنا » : صورت‌بندی و صورتگری کردیم . آدم را از خاک آفریدیم و جان به کالبدش دمیدیم و پیکر زیبا و قامت رعنا و اندیشه والا بدو دادیم . « إِلآّ إِبْلِیسَ » : مگر اهریمن . مستثنی منقطع است . زیرا که ابلیس از جنس فرشتگان نیست ( نگا : کهف / 50 و حجر / 27 ) .
آیه 12
متن آیه :
قَالَ مَا مَنَعَکَ أَلاَّ تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُکَ قَالَ أَنَاْ خَیْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِینٍ
ترجمه :
( خداوند به او ) گفت : چه چیز تو را بازداشت از این که سجده ببری ، وقتی که من به تو دستور ( تعظیم و تواضع برای آدم ) داده‌ام ؟ ( ابلیس از روی عناد و تکبّر پاسخ ) گفت : من از او بهترم . چرا که مرا از آتش آفریده‌ای و او را از خاک . ( و آتش کجا و خاک کجا ! ) .
توضیحات :
« مَا مَنَعَکَ ؟ » : چه چیز تو را باز داشت ؟ چه چیز مانع شد ؟ « طِینٍ » : گِل ( نگا : صافّات / 11 ) . خاک ( نگا : آل‌عمران / 59 ) . زیرا خاک عام است و بر گِل و غیرگِل اطلاق می‌شود . استعمال ( طین ) در اینجا چه بسا اشاره به مرحله‌ای از مراحل تدریجی خِلقت آدم باشد .
آیه 13
متن آیه :
قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ أَن تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ
ترجمه :
( خداوند بدو ) گفت : پس از این ( بهشت آسمانی یا بهشت زمینی ، یا از میان فرشتگان ، و یا از این منزلت و مرتبت ) فرود آی ! تو را نرسد که در این ( مکان دل‌آرا ، و جایگاه والا ، نافرمانی کنی و ) تکبّر ورزی . پس بیرون رو ، تو از زمره خوارانی ( و جای تو در میان اشرار است ، نه در میان اخیار ) .
توضیحات :
« إهْبِطْ » : فرود آی . پائین رو . تنزّل کن . « مِنْها » : از آن . مرجع ( ها ) واژه ( جَنَّة ) مفهوم از مقام است ، همان گونه که در آیه 61 سوره نحل ، ( ها ) به ( أَرْضِ ) مفهوم از مقام برمی‌گردد : وَ لَوْ یُؤاخِذُ اللهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِم مَّا تَرَکَ عَلَیْها مِن دآبَّةٍ . مراد از ( جَنَّة ) بهشت موعود ، یا بهشت موجود در زمین است . یا این که مرجع ( ها ) منزلت و مرتبت و یا ( مَلائِکَة ) در آیه 11 است . « الصَّاغِرینَ » : خواران ، افراد پست و حقیر . از مصدر ( صَغار ) به معنی ذُلّ ( نگا : انعام / 124 ) .
آیه 14
متن آیه :
قَالَ أَنظِرْنِی إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ
ترجمه :
( اهریمن ) گفت : مرا تا روزی مهلت ده و زنده بدار که ( قیامت نام است و مردمان در آن زنده می‌شوند و از گورها ) برانگیخته می‌گردند .
توضیحات :
« أَنظِرْنی » : مرا مهلت ده . مراد این که مرا زنده بدار و ممیران .
آیه 15
متن آیه :
قَالَ إِنَّکَ مِنَ المُنظَرِینَ
ترجمه :
( خداوند ) گفت : شما از زمره مهلت یافتگانی ( و مدّتهای مدید در زمین ماندگار می‌مانی ) .
توضیحات :
« الْمُنظَرِینَ » : مهلت‌یافتگان . مهلت داده‌شدگان .
آیه 16
متن آیه :
قَالَ فَبِمَا أَغْوَیْتَنِی لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَکَ الْمُسْتَقِیمَ
ترجمه :
( اهریمن ) گفت : بدان سبب که مرا گمراه داشتی ، من بر سر راه مستقیم تو در کمین آنان می‌نشینم ( و با هرگونه وسائل ممکن در گمراهی ایشان می‌کوشم ) .
توضیحات :
« أَغْوَیْتَنِی » : مرا گمراه ساختی . حکم گمراهی درباره‌ام صادر کردی . « صِرَاط » : راه . منصوب به نزع خافض است و در اصل ( عَلی صِراطِکَ ) است . می‌تواند مفعول‌فیه نیز باشد .
آیه 17
متن آیه :
ثُمَّ لآتِیَنَّهُم مِّن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَیْمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَکْثَرَهُمْ شَاکِرِینَ
ترجمه :
سپس از پیش‌رو و از پشت سر و از طرف راست و از طرف چپ ( و از هر جهت که بتوانم ) به سراغ ایشان می‌روم و ( گمراهشان می‌سازم و از راه حق منحرفشان می‌نمایم . تا بدانجا که ) بیشتر آنان را ( مؤمن به خود و ) سپاسگزار نخواهی یافت .
توضیحات :
« أَیْمان » : جمع یَمین ، طرف راست . « شَمَآئِل » : جمع شِمال ، طرف چپ .
آیه 18
متن آیه :
قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْؤُوماً مَّدْحُوراً لَّمَن تَبِعَکَ مِنْهُمْ لأَمْلأنَّ جَهَنَّمَ مِنکُمْ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
( خداوند ) گفت : خوار و حقیر و رانده و ذلیل از این ( جایگاه قدس و قدسیان ) بیرون رو . سوگند می‌خورم ، دوزخ را از تو و از همه کسانی پر می‌سازم که از تو پیروی کنند .
توضیحات :
« مَذْؤُوماً » : مذموم . ننگین . حقیر . حال اوّل برای ضمیر مستتر در فعل ( أُخْرُجْ ) است . « مَدْحُوراً » : مطرود . رانده شده . حال دوم است . « مِنکُمْ » : از شما . در اصل : ( مِنکَ وَ مِنْهُمْ ) است و از راه تغلیب ضمیر مخاطب به کار رفته است .
آیه 19
متن آیه :
وَیَا آدَمُ اسْکُنْ أَنتَ وَزَوْجُکَ الْجَنَّةَ فَکُلاَ مِنْ حَیْثُ شِئْتُمَا وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونَا مِنَ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
ای آدم ! تو و همسرت در بهشت ساکن شوید و در هر کجا که خواستید ( بگردید و از نعمتهای آن ) بخورید ، ولی به این درخت ، نزدیک نشوید ( و از آن نخورید ، که اگر چنین کنید ) از زمره ستمکاران خواهید شد .
توضیحات :
« حَیْثُ » : هرجا . « الشَّجَرَةَ » : درخت . بوته گیاه ( نگا : صافّات / 146 ) . خداوند نوع درخت یا گیاه مورد نظر را مشخّص نفرموده است .
آیه 20
متن آیه :
فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطَانُ لِیُبْدِیَ لَهُمَا مَا وُورِیَ عَنْهُمَا مِن سَوْءَاتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاکُمَا رَبُّکُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ إِلاَّ أَن تَکُونَا مَلَکَیْنِ أَوْ تَکُونَا مِنَ الْخَالِدِینَ
ترجمه :
سپس اهریمن آنان را وسوسه کرد تا ( مخالفت با فرمان خدا را در نظرشان بیاراید و لباسهایشان را از تن به در آورد و برهنه و عریانشان سازد ) و عورات نهان از دیده آنان را بدیشان نماید ، و ( بدین منظور ) گفت : پروردگارتان شما را از این درخت باز نداشته است ، مگر بدان خاطر که ( اگر از این درخت بخورید ) دو فرشته می‌شوید ، و یا این که ( جاودانه می‌گردید و ) از زمره جاویدانان ( در این سرا ) خواهید شد .
توضیحات :
« لِیُبْدِیَ » : تا ظاهر و آشکار سازد . « وُورِیَ » : مستور شده است . پوشیده گشته است . مجهول فعل ماضی ( واری ) از مصدر ( مُواراه ) است . « سَوْءَات » : جمع ( سَوْءَة ) ، عورت . شرمگاه .
آیه 21
متن آیه :
وَقَاسَمَهُمَا إِنِّی لَکُمَا لَمِنَ النَّاصِحِینَ
ترجمه :
و برای آنان بارها سوگند خورد که من خیرخواه شما هستم .
توضیحات :
« قَاسَمَ » : سوگند خورد . بارها سوگند خورد . « النَّاصِحِینَ » : خیرخواهان . مخلصان .
آیه 22
متن آیه :
فَدَلاَّهُمَا بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْءَاتُهُمَا وَطَفِقَا یَخْصِفَانِ عَلَیْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّةِ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَکُمَا عَن تِلْکُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُل لَّکُمَا إِنَّ الشَّیْطَآنَ لَکُمَا عَدُوٌّ مُّبِینٌ
ترجمه :
پس آرام آرام آنان را با مکر و فریب ( به سوی نافرمانی و خوردن از آن درخت ) کشید . هنگامی که از آن درخت چشیدند ، عورات خویش بدیدند ، و ( برای پوشاندن شرمگاه‌های خود ) شروع به جمع‌آوری برگهای ( درختان ) بهشت کردند و آنها را بر خود افکندند . پروردگارشان ( به سرزنش ایشان پرداخت و خطاکاری آنان را متذکّر شد و ) فریادشان زد که آیا شما را از آن درخت نهی نکردم و به شما نگفتم که اهریمن دشمن آشکارتان است ( و خیر شما را نمی‌خواهد ؟ ) .
توضیحات :
« فَدَلاّهُمَا » : فعل ( دَلّی ) از ماده ( دلو ) ، یعنی : اهریمن آن دو را آهسته آهسته از درجه و مقام والایشان فرود آورد و از شاخسار اطاعت به چاهسار معصیت انداخت . یا فعل ( دَلّی ) در اصل ( دلل ) و مضاعف بوده و لام دوم به یاء تبدیل شده است . در این صورت معنی چنین می‌شود : اهریمن آن دو را بر انجام کار ناشایست دل و جرأت بخشید . « بِغُرُورٍ » : با نیرنگ و فریب . « طَفِقَا » : شروع کردند . از افعال مقاربه است . « یَخْصِفَانِ » : از ماده ( خصف ) به معنی : الصاق . چسباندن . پینه‌کردن . یعنی : برگ درختان را بر اندام خود می‌انداختند و عورت خویشتن را با آن می‌پوشاندند .
آیه 23
متن آیه :
قَالاَ رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِن لَّمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ
ترجمه :
( آدم و همسرش ، دست دعا به سوی خدا برداشتند و ) گفتند : پروردگارا ! ما ( با نافرمانی از تو ) بر خویشتن ستم کرده‌ایم و اگر ما را نبخشی و بر ما رحم نکنی از زیانکاران خواهیم بود .
توضیحات :
. . .
آیه 24
متن آیه :
قَالَ اهْبِطُواْ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَکُمْ فِی الأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِینٍ
ترجمه :
( خداوند خطاب به آدم و حوّاء و ابلیس ) گفت : ( از این جایگاه والا ) پائین روید . برخی دشمن برخی خواهید بود . در زمین تا روزگاری استقرار خواهید داشت و ( از نعمتهای آن ) بهره‌مند خواهید شد .
توضیحات :
« بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ » : مراد این است که شما مردمان با اهریمنان دشمن خواهید بود . یا این که فرزندان آدم و حوّاء برخی دشمن برخی خواهند بود . « مستقرّ » : قرارگاه . استقرار . « مَتَاعٌ » : تمتّع . بهره‌مندی . کالا و قُوت زندگی . « إِلیا حِینٍ » : تا زمانی که مرگتان فرا می‌رسد . تا وقتی که روزگارتان به پایان می‌رسد و قیامت بپا می‌شود .
آیه 25
متن آیه :
قَالَ فِیهَا تَحْیَوْنَ وَفِیهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ
ترجمه :
( خداوند ) گفت : در زمین ( تولید نسل می‌کنید و ) زندگی بسر می‌برید و در آن می‌میرید ( و دفن می‌شوید ) و از آنْ ( هنگام رستاخیز زنده می‌گردید و ) بیرون می‌آئید .
توضیحات :
در « فِیهَا » و « مِنْهَا » مرجع ضمیرِ ( ها ) أَرْض است .
آیه 26
متن آیه :
یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاساً یُوَارِی سَوْءَاتِکُمْ وَرِیشاً وَلِبَاسُ التَّقْوَىَ ذَلِکَ خَیْرٌ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِ اللّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ
ترجمه :
ای آدمیزادگان ! ما لباسی برای شما درست کرده‌ایم که عورات شما را می‌پوشاند ، و لباس زینتی را ( برایتان ساخته‌ایم که خود را بدان می‌آرائید . امّا باید بدانید که ) لباس تقوا و ترس از خدا ، بهترین لباس است ( که انسان خود را بدان می‌آراید و خویشتن را از عذاب آخرت می‌رهاند ) . این ( آفرینش لباسهای ظاهری و باطنی ) از نشانه‌های ( فضل و رحمت ) خدا است تا بندگان متذکّر ( نعمتهای پروردگار ) شوند .
توضیحات :
« أَنزَلْنَا » : آفریدیم . درست کردیم . ( نگا : زمر / 6 ، حدید / 25 ) . « یُوارِی » : می‌پوشاند . پنهان می‌دارد . « رِیشاً » : پر . در اینجا مراد لباس زینت و وسائل آرایش است . « ذلِکَ » : آن آفرینش لباس به طور مطلق ، یا آن آفرینش لباس تقوا .
آیه 27
متن آیه :
یَا بَنِی آدَمَ لاَ یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطَانُ کَمَا أَخْرَجَ أَبَوَیْکُم مِّنَ الْجَنَّةِ یَنزِعُ عَنْهُمَا لِبَاسَهُمَا لِیُرِیَهُمَا سَوْءَاتِهِمَا إِنَّهُ یَرَاکُمْ هُوَ وَقَبِیلُهُ مِنْ حَیْثُ لاَ تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء لِلَّذِینَ لاَ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
ای آدمیزادگان ! شیطان شما را نفریبد ، همان گونه که پدر و مادرتان را ( فریفت و ) از بهشت بیرونشان کرد و لباسشان را از ( تن ) ایشان بیرون ساخت تا عوراتشان را بدیشان نماید . شیطان و همدستانش شما را می‌بینند ، در صورتی که شما آنها را نمی‌بینید ( لذا از راههای گوناگون و به شیوه‌های مختلفی که نهان از دید شما است بر شما یورش می‌آورند . باید چنین دشمنانی را پائید و از کید و مکرشان ترسید . با این توضیح که آنان بر مؤمنان تسلّط ندارند و بلکه ) ما شیاطین را دوستان و یاران کسانی ساخته‌ایم که ایمان نمی‌آورند ( یعنی اهریمنان تنها بر غیر مؤمنان تسلّط دارند ) .
توضیحات :
« لا یَفْتِنَنَّکُمْ » : شما را گول نزند و نفریبد . « یَنزِعُ » : به در می‌آورد . می‌کند . « قَبِیل » : اعوان . یاران و همدستان . « مِنْ حَیْثُ » : از راهی که . به گونه‌ای که . « جَعَلْناَ الشَّیَاطِینَ » : مراد این است که شیطان و یارانش تنها بر افراد بی‌ایمان و بر کسانی که ایمان سستی دارند مسلّط هستند ( نگا : حجر / 42 ، نحل / 99 و 100 ) .
آیه 28
متن آیه :
وَإِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً قَالُواْ وَجَدْنَا عَلَیْهَا آبَاءنَا وَاللّهُ أَمَرَنَا بِهَا قُلْ إِنَّ اللّهَ لاَ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاء أَتَقُولُونَ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
( کافران ) وقتی که کار زشتی ( همچون شرک و طواف کعبه را در حال برهنگی ) انجام می‌دهند ، می‌گویند : پدران خود را بر این کار دیده‌ایم ( و نیاکانمان را بر این روش و برنامه یافته‌ایم و ما به دنبال آنان رفته و از ایشان پیروی می‌کنیم ) و خدا ما را بدان دستور داده است ! بگو ( ای پیغمبر ! ) : خداوند به کار زشت دستور نمی‌دهد . آیا چیزی را به خدا نسبت می‌دهید که ( مستند و دلیل صحّت آن را ) نمی‌دانید ؟
توضیحات :
« فَاحِشَةً » : عمل قبیح . گناه بسیار زشت . « الْفَحْشَآء » : عمل قبیح . گناه بسیار زشت .
آیه 29
متن آیه :
قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَأَقِیمُواْ وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ
ترجمه :
بگو : پروردگارم ( همگان را در هر زمان و مکانی ) به دادگری فرمان داده است ، و ( دستور او ) این ( است ) که در هر عبادتی رو به خدا کنید و از وی مخلصانه اطاعت نمائید و او را صادقانه بپرستید . خداوند همان گونه که شما را در آغاز آفریده است ، ( به همان سادگی پس از مرگ شما را زنده می‌کند و به سوی او ) برمی‌گردید .
توضیحات :
« الْقِسْطِ » : دادگری . میانه‌روی . « وُجُوهٌ » : جمع وجه . چهره . ذات . « عِندَ » : در . « مَسْجِد » : مکان عبادت . زمان عبادت . سجود که مراد از آن نماز است . « أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ » : در هر مسجدی به نماز ایستید و دل خود را متوجّه خدا کنید . در هر زمان و مکان عبادتی خالصانه به خدا رو کنید و تنها او را در نظر داشته باشید . در هر سجده و کرنشی رو به سوی خدا دارید و عبادتتان تنها برای او باشد . « أُدْعُوهُ » : او را عبادت کنید و بپرستید . دعاء در اینجا به معنی عبادت است . « الدِّینَ » : اطاعت . عبادت . انقیاد .
آیه 30
متن آیه :
فَرِیقاً هَدَى وَفَرِیقاً حَقَّ عَلَیْهِمُ الضَّلاَلَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء مِن دُونِ اللّهِ وَیَحْسَبُونَ أَنَّهُم مُّهْتَدُونَ
ترجمه :
( در آن وقت که به سوی او برمی‌گردید ، دو گروه خواهید بود : ) گروهی که ( خداوند ایشان را موفّق گردانده است و به سبب پیروی از رهنمود پیغمبران ) هدایتشان بخشیده است ، و گروهی که درخور گمراهی گردیده و سرگشته شده‌اند ، چرا که به جای یزدان شیاطین را به دوستی و سروری گرفته‌اند و خویشتن را راه‌یافته پنداشته‌اند .
توضیحات :
« فَرِیقاً » : گروه . دسته . واژه نخست ، مفعولٌ‌به مقدّم فعل ( هَدی ) است ، و واژه دوم مفعول به فعل محذوفی چون ( أَضَلَّ ) است . « مِن دُونِ اللهِ » : به جای خدا .
آیه 31
متن آیه :
یَا بَنِی آدَمَ خُذُواْ زِینَتَکُمْ عِندَ کُلِّ مَسْجِدٍ وکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ
ترجمه :
ای آدمیزادگان ! در هر نماز گاه و عبادتگاهی ، خود را ( با لباس مادی که عورت شما را بپوشاند ، و با لباس معنوی که تقوا نام دارد ) بیارائید ، و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده‌روی مکنید که خداوند مسرفان و زیاده‌روی کنندگان را دوست نمی‌دارد .
توضیحات :
« خُذُوا زِینَتَکُمْ » : مراد این است که به هنگام نماز و انجام عبادت لباسهای زیبا و مؤدّبانه و پاکیزه بپوشید و به نام پرهیزگاری از لباسهای کثیف و مندرس و یا ناشایست و جلف استفاده نکنید ، و نیز تقوا و اخلاص داشته باشید . « الْمُسْرِفِینَ » : متجاوزین از حدود حرام و حلال خدا .
آیه 32
متن آیه :
قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِینَةَ اللّهِ الَّتِیَ أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالْطَّیِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِی لِلَّذِینَ آمَنُواْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا خَالِصَةً یَوْمَ الْقِیَامَةِ کَذَلِکَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
( ای محمّد ! زشتی کارِ افتراء تحلیل و تحریم را بدیشان خاطرنشان ساز و به آنان ) بگو : چه کسی زینتهای الهی را که برای بندگانش آفریده است و همچنین مواهب و روزیهای پاکیزه را تحریم کرده است ؟ بگو : این ( نعمتها و موهبتهای حلال و ) چیزهای پاکیزه ، برای افراد باایمان در این جهان آفریده شده است ( و دیگران نمی‌بایست از آن استفاده کنند . ولی در این دنیا بر این خوان یغما چه دشمن چه دوست ، و این هم از رحمت واسعه خدا و لطف او است . امّا ) در روز قیامت اینها همه در اختیار مؤمنان قرار می‌گیرد ( و دیگران به کلّی از آن محروم می‌گردند ) . این چنین آیات ( خود را درباره احکام حلال و حرام ) برای کسانی توضیح و تشریح می‌کنیم که آگاهند و می‌فهمند .
توضیحات :
« أَخْرَجَ » : بیرون آورده است . در اینجا مراد این است که : آفریده است و به مرحله ظهور رسانده است . « خَالِصَةً » : دربست . به تمام و کمال . حال است .
آیه 33
متن آیه :
قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالإِثْمَ وَالْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَن تُشْرِکُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَاناً وَأَن تَقُولُواْ عَلَى اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
بگو : خداوند حرام کرده است کارهای نابهنجار ( چون زنا ) را ، خواه آن چیزی که آشکارا انجام پذیرد و ظاهر گردد ، و خواه آن چیزی که پوشیده انجام گیرد و پنهان ماند ، و ( هر نوع ) بزهکاری را و ستمگری ( بر مردم ) را که به هیچ وجه درست نیست ، و این که چیزی را شریک خدا کنید بدون دلیل و برهانی که از سوی خدا مبنی بر حقّانیّت آن خبر در دست باشد ، و این که به دروغ از زبان خدا چیزی را ( درباره تحلیل و تحریم و غیره ) بیان دارید که ( صحّت و سقم آن را ) نمی‌دانید .
توضیحات :
« بَطَنَ » : پنهان ماند . مخفی گردید . « الإِثْمَ » : گناه . بزهکاری . عطف عام بر خاصّ است . « الْبَغْیَ » : ظلم و ستم . تعدّی . عطف خاصّ بر عام است . « بِغَیْرِ الْحَقِّ » : باطل . نادرست . ذکر این قید برای توضیح و تأکید است ؛ چرا که هر نوع ظلم و ستمی باطل و نادرست است . یا این که معنی آن چنین است : به ناحق . یعنی تعدّی و تجاوزی که حق است و از روی مُشاکله تعدّی و تجاوز نامیده می‌شود ، بلامانع است ( نگا : بقره / 194 ) . « سُلْطَاناً » : دلیل و برهان .
آیه 34
متن آیه :
وَلِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ لاَ یَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ یَسْتَقْدِمُونَ
ترجمه :
هر گروهی دارای مدّت زمانی ( مشخّص و معلوم ) است ، و هنگامی که زمان ( محدود ) آنان به سر رسید ، نه لحظه‌ای ( از آن ) تأخیر خواهند کرد و نه لحظه‌ای ( بر آن ) پیشی می‌گیرند .
توضیحات :
« أَجَلٌ » : مدّت . زمان . وقت سررسید . « سَاعَةً » : مراد کمترین وقت ممکن است . « لا یَسْتَأْخِرُونَ » : درنگ نمی‌کنند . « لا یَسْتَقْدِمُونَ » : پیشی نمی‌گیرند و جلو نمی‌افتند .
آیه 35
متن آیه :
یَا بَنِی آدَمَ إِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ رُسُلٌ مِّنکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیَاتِی فَمَنِ اتَّقَى وَأَصْلَحَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ
ترجمه :
ای آدمیزادگان ! اگر پیغمبرانی از جنس خود شما انسانها به نزدتان بیایند و آیات مرا برای شما بازگو بنمایند ، ( شما دو گروه خواهید شد . گروهی حق را می‌پذیرد ، و گروهی حق را تکذیب می‌دارد ) پس کسانی که پرهیزگاری کنند ( و با انجام طاعات و ترک محرّمات ، خویشتن را از عذاب خدا در امان دارند ) و به اصلاح ( حال خود و دیگران ) بپردازند ، ( در آخرت ) نه ترسی بر آنان است و نه غمگین می‌گردند .
توضیحات :
« إِمَّا » : اگر . این واژه فراهم آمده است از : ( إِنْ ) شرطیّه و ( ما ) زائد که برای تأکید شرط ذکر شده است .
آیه 36
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَاسْتَکْبَرُواْ عَنْهَا أُوْلََئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ
ترجمه :
و کسانی که آیات مرا تکذیب کنند و از ( پیروی آیات و دریافت رهنمود از ) آنها ، خویشتن را فراتر گیرند و سرپیچی کنند ، آنان دوزخیانند و جاودانه در آن می‌مانند .
توضیحات :
« إِسْتَکْبَرُوا عَنْهَا » : خویشتن را بالاتر از آن می‌دانند که آیات خدا را بپذیرند و از آنها رهنمود گیرند .
آیه 37
متن آیه :
فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللّهِ کَذِباً أَوْ کَذَّبَ بِآیَاتِهِ أُوْلَئِکَ یَنَالُهُمْ نَصِیبُهُم مِّنَ الْکِتَابِ حَتَّى إِذَا جَاءتْهُمْ رُسُلُنَا یَتَوَفَّوْنَهُمْ قَالُواْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ قَالُواْ ضَلُّواْ عَنَّا وَشَهِدُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَنَّهُمْ کَانُواْ کَافِرِینَ
ترجمه :
آخر چه کسی ستمکارتر از کسانی است که بر خدا دروغ می‌بندند یا این که آیات او را تکذیب می‌نمایند ؟ نصیب مقدّرشان بدیشان می‌رسد ( و در جهان روزگار معیّن خود را بسر می‌برند و روزیِ مشخّص خویش را می‌خورند ) تا آن گاه که فرستادگان ما ( یعنی فرشتگان قبض ارواح ) به سراغشان می‌آیند تا جانشان را بگیرند . ( بدین هنگام بدیشان ) می‌گویند : معبودهائی که جز خدا می‌پرستیدید کجایند ؟ ( بدیشان بگوئید بیایند و شما را از چنگال مرگ بربایند ! ) . می‌گویند : از ما نهان و ناپیدا شده‌اند و به ترک ما گفته‌اند ( و امید نفع و خیری بدانان نداریم . در اینجا است که ) آنان علیه خود گواهی می‌دهند و اعتراف می‌کنند که کافر بوده‌اند .
توضیحات :
« نَصِیبَهُمْ مِنَ الْکِتَابِ » : قسمت مقدّر روزی . مدّت معیّن عمر . « الْکِتَابِ » : مقدّر . نوشته شده . مصدر است و به معنی اسم مفعول یعنی مکتوب است . « یَتَوَفَّوْنَهُمْ » : آنان را می‌میرانند . جان آنان را می‌گیرند . « کُنتُمْ تَدْعُونَ » : عبادت می‌کردید . به فریاد می‌خواندید و استمداد می طلبیدید . « ضَلُّوا عَنَّا » : از ما نهان و ناپیدا شده‌اند و به ترک ما گفته‌اند . ( ضَلُّوا ) در اینجا به معنی ( غابُوا ) است . « شَهِدُوا » : گواهی دادند . اعتراف نمودند .
آیه 38
متن آیه :
قَالَ ادْخُلُواْ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِکُم مِّن الْجِنِّ وَالإِنسِ فِی النَّارِ کُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَّعَنَتْ أُخْتَهَا حَتَّى إِذَا ادَّارَکُواْ فِیهَا جَمِیعاً قَالَتْ أُخْرَاهُمْ لأُولاَهُمْ رَبَّنَا هَؤُلاء أَضَلُّونَا فَآتِهِمْ عَذَاباً ضِعْفاً مِّنَ النَّارِ قَالَ لِکُلٍّ ضِعْفٌ وَلَکِن لاَّ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
( در روز قیامت خداوند به این کافران ) می‌گوید : به همراه گروهها و دسته‌هائی از کافران انس و جنّی که پیش از شما ( در دنیا مدّتی زندگی کرده‌اند و آن گاه از جهان ) رفته‌اند وارد آتش دوزخ شوید ! ( در این هنگام ) هر وقت گروهی داخل آتش شود ، گروه همجنس ( پیشین ) خود را نفرین می‌فرستد ، تا آن گاه که همه به هم می‌رسند و پیش هم گرد می‌آیند ، آن وقت پسینیان خطاب به پیشینیان می‌گویند : پروردگارا ! اینان ما را گمراه کرده‌اند ( زیرا که پیش از ما بوده‌اند و ما را به سوی کفر رهبری نموده‌اند ) پس آتش آنان را چندین برابر ( تیزتر و عذابشان را بیشتر ) گردان . ( پروردگار خطاب بدیشان ) می‌گوید : عذاب هر یک از شما ( پیروان و پسروان و بالادستان و زیردستان ، به سبب کفر و ضلال و تقلید کورکورانه از همدیگر ) چندین برابر است ، ولی ( به علّت عذاب سخت خود ، اندازه عذاب دیگران را ) نمی‌دانید .
توضیحات :
« أدْخُلُوا فِی » : واژه ( فی ) در اینجا به معنی ( مَعَ ) است . یعنی . همراه با . « خَلَتْ » : رفته‌اند . گذشته‌اند . « أُخْتَهَا » : خواهرش . در اینجا مراد همجنس و همکیش است که اینان بر اثر آنان رفته‌اند و از ایشان تقلید نموده‌اند . « إدَّارَکُوا » : به هم رسیدند . با هم گرد آمدند . اصل این فعل ( تَدارَکُوا ) و از باب تفاعُل است . « أُخْرَاهُمْ » : پسینیان . مراد پیروان و تقلیدکنندگان است . « اُولاهُمْ » : پیشینیان . مراد پیشوایان و تقلیدشدگان است . « ضِعْفاً » : دو چندان . چند برابر .
آیه 39
متن آیه :
وَقَالَتْ أُولاَهُمْ لأُخْرَاهُمْ فَمَا کَانَ لَکُمْ عَلَیْنَا مِن فَضْلٍ فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْسِبُونَ
ترجمه :
و رؤساء و پیشینیان به پیروان و پسینیان می‌گویند : شما هیچ گونه امتیازی بر ما ندارید ( و تخفیفی از عقاب نه شما را است و نه ما را ؛ چاره‌ای نیست جز واویلا و مدارا ! ) پس بچشید عذاب را به سبب کاری که خود کرده‌اید ( و خود کرده را چاره نیست ) .
توضیحات :
« فَضْلٍ » : برتری . مراد برتری از لحاظ تخفیف عذاب است .
آیه 40
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَاسْتَکْبَرُواْ عَنْهَا لاَ تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوَابُ السَّمَاء وَلاَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُجْرِمِینَ
ترجمه :
بیگمان کسانی که آیات ( کتابهای آسمانی و نشانه‌های گسترده جهانی ) ما را تکذیب می‌کنند و خویشتن را بالاتر از آن می‌دانند که بدانها گردن نهند ، درهای آسمان بر روی آنان باز نمی‌گردد ( و خودشان بی‌ارج و اعمالشان بی‌ارزش می‌ماند ) و به بهشت وارد نمی‌شوند مگر این که شتر از سوراخ سوزن خیاطی بگذرد ( که به هیچ وجه امکان ندارد ، و لذا ایشان هرگز به بهشت داخل نمی‌گردند ) . این چنین ما گناهکاران را جزا و سزا می‌دهیم .
توضیحات :
« لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّمَآءِ » : مراد این است که دعاها و اعمالشان پذیرفته نمی‌شود . اعمالشان به سوی خدا اوج نمی‌گیرد ( نگا : فاطر / 10 ) و به سوی ( علّیّین ) بالا نمی‌رود و بلکه در ( سِجّین ) ثبت و ضبط می‌شود ( نگا : مطفّفین / 7 و 19 ) . ارواح آنان به سوی بهشت پر نمی‌کشد که در آسمانها و آن بالا بالاها قرار دارد ( نگا : نجم / 15 ) . « یَلِجَ » : داخل شود . « سَمِّ » : سوراخ . « الْخِیَاطِ » : سوزن . « حَتَّیا یَلِجَ الْجَمَلُ فِی سَمِّ الْخِیَاطِ » : تا آن گاه که شتر از سوراخ سوزن بگذرد . این سخن بر سبیل ضرب‌المثل است و بیانگر چیز ناممکن و ناشدنی است .
آیه 41
متن آیه :
لَهُم مِّن جَهَنَّمَ مِهَادٌ وَمِن فَوْقِهِمْ غَوَاشٍ وَکَذَلِکَ نَجْزِی الظَّالِمِینَ
ترجمه :
برای آنان ( در دوزخ ) بستری از آتش و بالاپوشهائی از آتش است . ما این چنین جزا و سزای ستمکاران ( گمراه و کفرپیشه ) را می‌دهیم .
توضیحات :
« مِهَادٌ » : بستر . زیرانداز . « غَوَاشٍ » : جمع غاشِیَة ، بالاپوش . پوشش . مراد آتش است که از هر سو ایشان را احاطه می‌کند ( نگا : زمر / 16 ) ( غَواشٍ ) مبتدای مؤخّر و ( مِن فَوْقِهِمْ ) خبر مقدم آن است .
آیه 42
متن آیه :
وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لاَ نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ
ترجمه :
کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته انجام دهند - به هیچ کس ( از آنان ) جز به اندازه تاب و توانش تکلیف نمی‌کنیم - ایشان بهشتیانند و جاودانه در آن می‌مانند .
توضیحات :
« ألَّذِینَ » : مبتدا است ، و ( أولئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ ) خبر آن است . « لا نُکَلِّفُ نَفْساً إِلاّ وُسْعَهَا » : به هیچ کسی جز به اندازه تاب و توانش تکلّیف نمی‌کنیم و جز به اندازه استعداد فکری و جسمی و امکاناتش انتظار نداریم . جمله معترضه است .
آیه 43
متن آیه :
وَنَزَعْنَا مَا فِی صُدُورِهِم مِّنْ غِلٍّ تَجْرِی مِن تَحْتِهِمُ الأَنْهَارُ وَقَالُواْ الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِی هَدَانَا لِهَذَا وَمَا کُنَّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلا أَنْ هَدَانَا اللّهُ لَقَدْ جَاءتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ وَنُودُواْ أَن تِلْکُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
هرگونه کینه‌ای را از دلهایشان می‌زدائیم ( تا برادرانه در کمال صفا و صمیمیّت در بهشت بسر برند ) . در زیر ( قصرها و درختان ) آنان رودبارها جاری می‌گردد . ( خرّم و خندان خدای را سپاس می‌گذارند ) و می‌گویند : خدائی را سپاسگزاریم که ما را بدین ( نعمت جاویدان و بی‌پایان ) رهنمود فرمود و اگر ( لطف عمیم و فضل کریم ) خدا ( نبود و توسّط پیغمبران ما را توفیق عنایت نمی‌فرمود و ) رهنمودمان نمی‌نمود ، هدایت فراچنگ نمی‌آوردیم . واقعاً پیغمبرانِ پروردگارمان حق آوردند ( و حق گفتند و به سوی حق همگان را رهبری نمودند . در اینجا از سوی فرشتگان خدا ) ندا داده می‌شود که : این بهشت شما است ( که در جهان به شما وعده داده شده بود ، و هم اینک ) آن را به خاطر اعمالی ( بایسته و کردارهای شایسته‌ای ) که انجام داده‌اید به ارث می‌برید .
توضیحات :
« نَزَعْنَا » : بیرون کشیدیم . « غِلٍّ » : کینه . دشمنی .
آیه 44
متن آیه :
وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَن قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقّاً فَهَلْ وَجَدتُّم مَّا وَعَدَ رَبُّکُمْ حَقّاً قَالُواْ نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَن لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ
ترجمه :
( پس از استقرار بهشتیان در بهشت ، و دوزخیان در دوزخ ) بهشتیان دوزخیان را صدا می‌زنند که ما آنچه را پروردگارمان ( توسّط پیغمبران ) به ما وعده داده بود همه را حق یافته‌ایم ( و به نعمت و کرامت خدای خود رسیده‌ایم ) ، آیا شما هم آنچه را پروردگارتان به شما وعده داده بود حق یافته‌اید ( و به عقاب و عذاب خدا گرفتار آمده‌اید ؟ ) . می‌گویند : بلی ! ( همه را عین حقیقت دیده‌ایم و به عقاب هولناک و عذاب دردناکی دچار آمده‌ایم . دریغا و فسوسا ! در این هنگام ، میان بهشت و دوزخ ) ندادهنده‌ای در میانشان ندا درمی‌دهد که نفرین خدا بر ستمگران باد !
توضیحات :
« حَقّاً » : حال یا مفعول دوم است . « أَذَّنَ » : صدا زد . ندا در داد . « مُوَذِّنٌ » : ندا دهنده . این ندا دهنده شاید فرشته‌ای یا انسانی باشد .
آیه 45
متن آیه :
الَّذِینَ یَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللّهِ وَیَبْغُونَهَا عِوَجاً وَهُم بِالآخِرَةِ کَافِرُونَ
ترجمه :
آن ستمگرانی که ( مردمان را ) از راه خدا باز می‌داشتند ، و ( بر راستای خداشناسی سدها و مانعها ایجاد می‌کردند ، و در دلهای مردمان شکّها و گمانها می‌انداختند تا آنان را منحرف سازند و بدیشان ) راه خدا را کج و نادرست نشان دهند ، و آنانی که به آخرت کفر می‌ورزیدند ( و به جهان دیگر ایمان نداشتند ) .
توضیحات :
« أَلَّذِینَ » : صفت ( الظَّالِمِینَ ) است . « یَبْغُونَهَا عِوَجاً » : آن را کج می‌خواهند . یعنی همیشه در صدد آن هستند که جاده مستقیم الهی را کج نشان دهند و نادرست جلوه بنمایند .
آیه 46
متن آیه :
وَبَیْنَهُمَا حِجَابٌ وَعَلَى الأَعْرَافِ رِجَالٌ یَعْرِفُونَ کُلاًّ بِسِیمَاهُمْ وَنَادَوْاْ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَن سَلاَمٌ عَلَیْکُمْ لَمْ یَدْخُلُوهَا وَهُمْ یَطْمَعُونَ
ترجمه :
در میان بهشتیان و دوزخیان مانعی وجود دارد ( اَعراف نام ) و بالای اعراف مردانی ( از بهترینِ مؤمنان و برگزیده‌ترینِ ایشان ) قرار دارند و ( از آنجا همه مردمان را می‌نگرند و نیکان و بدان ) جملگی را از روی سیمای ( سعادت یا شقاوتِ ) ایشان می‌شناسند . بهشتیان را بدان گاه که هنوز وارد بهشت نشده‌اند و می‌خواهند بدان داخل شوند فریاد می‌دارند که درودتان باد ! ( مژده باد که شما را که خوفی و هراسی ندارید و جاودانه در بهشت ماندگارید ) .
توضیحات :
« حِجَابٌ » : سِتر . مانع . مراد دیواری است که دروازه‌ای دارد و عرض و طول و چگونگی آن بر ما مجهول است ( نگا : حدید / 13 ) . « الأعْرَافِ » : جمع عُرْف ، بلندیها ، در اینجا مراد بلندیهای ( سُور ) مذکور در ( حدید / 13 ) است . « رِجالٌ » : مردانی که بر اعراف قرار دارند که برخی آنان را از زبدگان مؤمنان می‌دانند ، و برخی ایشان را کسانی می‌دانند که حسنات و سیّئات ایشان مساوی است و هنوز تکلیفشان روشن نگشته است ، ولی امیدوارند که به بهشت روند . « لَمْ یَدْخُلُوهَا . . . » : مرجع ضمیر ( و ) می‌تواند واژه ( رِجالٌ ) یا ( أَصْحاب ) باشد .
آیه 47
متن آیه :
وَإِذَا صُرِفَتْ أَبْصَارُهُمْ تِلْقَاء أَصْحَابِ النَّارِ قَالُواْ رَبَّنَا لاَ تَجْعَلْنَا مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
هنگامی که چشمان ( مؤمنان مستقرّ در اعراف ) متوجّه دوزخیان می‌شود ، ( آنچه نادیدنی است آن بینند ، و از هراس آتش دوزخ ) می‌گویند : پروردگارا ! ما را با ( این ) گروه ستمگر همراه مگردان .
توضیحات :
« صُرِفَتْ » : متوجّه گردانده شد . « تِلْقَآءَ » : جهت . سو . مصدر ( لَقِیَ ) است .
آیه 48
متن آیه :
وَنَادَى أَصْحَابُ الأَعْرَافِ رِجَالاً یَعْرِفُونَهُمْ بِسِیمَاهُمْ قَالُواْ مَا أَغْنَى عَنکُمْ جَمْعُکُمْ وَمَا کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ
ترجمه :
و آنان که بر اعراف جایگزینند ، مردانی ( از دوزخیان ) را که از سیمایشان آنان را می‌شناسند ، صدا می‌زنند و می‌گویند : آیا گردآوری ( مال و ثروت و سپاه و حشم ) شما ، و چیزهائی که ( می‌پرستیدید و ) بدانها می‌نازیدید و بزرگ می‌داشتید ، چه سودی به حالتان داشت ؟
توضیحات :
« مَآ أَغْنَیا عَنکُمْ » : چه سودی به حالتان داشت ؟ چه سودی برایتان نداشت . « جَمْعُکُمْ » : گردآوری مال و ثروت و سپاه و غیره . جمعیّت . تعداد افراد . « مَا کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ » : چیزهائی که بزرگشان می‌داشتید و بتانی که می‌پرستید . چیزی که همیشه بدان تکبّر می‌کردید . خود را بزرگتر از آن می‌دیدید که حق را بپذیرید .
آیه 49
متن آیه :
أَهَؤُلاء الَّذِینَ أَقْسَمْتُمْ لاَ یَنَالُهُمُ اللّهُ بِرَحْمَةٍ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ لاَ خَوْفٌ عَلَیْکُمْ وَلاَ أَنتُمْ تَحْزَنُونَ
ترجمه :
آیا اینان ( که هم اکنون به بهشت می‌روند و غرق نعمت جاوید یزدان می‌شوند ) همان کسانی نیستند که ( در دنیا ) سوگند می‌خوردید : ممکن نیست خداوند رحمی بدیشان کند ( و آنان را به بهشت نائل گرداند ؟ ای مؤمنان ! به کوری چشم کافران ) به بهشت درآئید . نه ترسی متوجّه شما می‌گردد و نه به غم و اندوهی گرفتار می‌آئید . ( چرا که بهشت جای سعادت و سرور و شادمانی و نعمت جاویدان یزدانی است ) .
توضیحات :
« أَقْسَمْتُمْ » : سوگند خوردید . « أُدْخُلُوا الْجَنَّةَ . . . » : این عبارت می‌تواند فرموده خدا خطاب به اصحاب اعراف یا سائر مؤمنان باشد ؛ و یا گفته اصحاب اعراف خطاب به مؤمنان بشمار آید .
آیه 50
متن آیه :
وَنَادَى أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِیضُواْ عَلَیْنَا مِنَ الْمَاء أَوْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللّهُ قَالُواْ إِنَّ اللّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْکَافِرِینَ
ترجمه :
دوزخیان بهشتیان را صدا می‌زنند که مقداری از آب یا از چیزهائی که خداوند قسمت شما فرموده است به ما عطاء کنید . بهشتیان می‌گویند : خداوند آب و چیزهای بهشت را بر کافران قدغن کرده است .
توضیحات :
« نَادَی » : صدا زد . چگونگی صدازدن بر ما مجهول است ، جز این که چنین صدازدنی دلیل بر قرب مکانی بهشت و دوزخ نمی‌باشد . امروزه در دنیا به وسیله دستگاهها با هم صحبت‌کردن و یکدیگر را از مسافت دور دیدن چیز عادی است . « أََفِیضُوا » : عطاء کنید .
آیه 51
متن آیه :
الَّذِینَ اتَّخَذُواْ دِینَهُمْ لَهْواً وَلَعِباً وَغَرَّتْهُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا فَالْیَوْمَ نَنسَاهُمْ کَمَا نَسُواْ لِقَاء یَوْمِهِمْ هَذَا وَمَا کَانُواْ بِآیَاتِنَا یَجْحَدُونَ
ترجمه :
آن کسانی که ( به دنبال دین حق راه نیفتادند و بلکه ) خوشگذرانی و بازی را آئین خود کردند ( و دین را مسخره پنداشتند و به بازیچه گرفتند ) و زندگی دنیا آنان را گول زد ( و جهان عاجل ، ایشان را از جهان آجل بازداشت ) ، پس امروز ایشان را ( از برخورداری از الطاف و انعام خود بی‌نصیب و آنان را ) از یاد می‌بریم ، چون که ایشان رسیدن به چنین روزی را از یاد بردند و آیات ( دیدنیِ جهان و خواندنیِ قرآن و سائر کتابهای آسمانی ) ما را انکار کردند .
توضیحات :
« إِتَّخَذُوا دینَهُمْ لَهْواً وَ لَعِباً » : لَهْو و لعب را آئین خود کردند . دین خود را به بازی و شوخی گرفتند . « کَمَا » : همان گونه که . چون که . زیرا که . حرف ( ک ) می‌تواند برای تشبیه یا تعلیل باشد . واژه ( ما ) در ( کَما ) و در ( وَ ما کانُوا . . . ) مصدری است و بعد از تأویل به مصدر چنین می‌شود : کَنِسْیَانِهِمْ وَ جُحُودِهِمْ . لِنِسْیانِهِمْ وَ جُحُودِهِمْ .
آیه 52
متن آیه :
وَلَقَدْ جِئْنَاهُم بِکِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَى عِلْمٍ هُدًى وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
بیگمان کتاب بزرگی ( به نام قرآن ) را برای ایشان فرستاده‌ایم که با آگاهی ( کامل و شامل خدایانه خود از فطرت انسان و سرشت جهان ، احکام و معانی ) آن را توضیح داده و تبیین کرده‌ایم تا مایه هدایت ( ایشان به سوی سعادت ) و رحمت ( خدا در هر دو سرا ) برای کسانی باشد که مؤمنین ( بدان ) باشند .
توضیحات :
« فَصَّلْناهُ » : معانی و مفاهیم آن را اعم از عقائد و احکام و مواعظ ، مفصّلاً و مشروحاً بیان داشته‌ایم و روشن نموده‌ایم . « عَلی عِلْمِ » : آگاهانه . مشتمل بر دانش بسیار . حال ضمیر فاعلی ( نا ) و به معنی ( عالِمینَ ) و یا حال ضمیر مفعولی ( هُ ) و به معنی ( مُشْتَمِلاً عَلی عِلْمٍ کَثیرٍ ) است . « هُدیً وَ رَحْمَةً » : مفعولٌ‌له یا حال ( کِتابٍ ) یا ضمیر ( هُ ) است .
آیه 53
متن آیه :
هَلْ یَنظُرُونَ إِلاَّ تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِن قَبْلُ قَدْ جَاءتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَل لَّنَا مِن شُفَعَاء فَیَشْفَعُواْ لَنَا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا کَانُواْ یَفْتَرُونَ
ترجمه :
آیا ( افراد بی‌باور ) انتظار جز این را دارند که سرانجام تهدیدهای کتاب خدا را مشاهده کنند ( و عقاب و عذاب موعود او را هم اینک ببینند ؟ ) . روزی چنین سرانجامی فرا می‌رسد ( و عقاب و عذاب خدا گریبانگیرشان می‌گردد . در آن روز ) آنان که در دنیا آن را فراموش کرده‌اند و پشت گوش انداخته‌اند ، می‌گویند : بیگمان پیغمبرانِ پروردگارمان آمدند و حق را با خود آوردند ( و ما و دیگران را به سوی آن دعوت کردند ، ولی ما بدان کافر شدیم و اکنون پشیمانیم و راه چاره‌ای برای خود نمی‌دانیم ) آیا میانجیگرانی داریم که برای ما میانجیگری کنند ( و ما را از دست عذاب برهانند ؟ ) یا ( کاری کنند که مجدّدا به جهان ) برگردانده شویم تا اعمالی انجام دهیم جدای از اعمالی که قبلاً می‌کردیم ؟ ( ولی مگر ممکن است چنین شود ؟ ! آنان پاسخی برای خود نمی‌شنوند . چرا که با غرور بیجا در دنیا ) ایشان خویشتن را زیانبار کرده‌اند و هستی خود را باخته‌اند ، و معبودهائی را که به دروغ ساخته بودند همگی گم گشته‌اند و ناپدید شده‌اند .
توضیحات :
« تَأْوِیلَهُ » : سرانجام و عاقبت آن . مراد عقاب و عذابی است که وعده داده می‌شود . « مِن قَبْلُ » : قبلاً . در دنیا .
آیه 54
متن آیه :
إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثاً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَکَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
پروردگار شما خداوندی است که آسمانها و زمین را در شش دوره بیافرید ، سپس بر تخت ( مرکز فرماندهی جهان ) چیره شد ( و به اداره جهان هستی پرداخت ) . با ( پرده تاریک ) شب ، روز را می‌پوشاند و شب شتابان به دنبال روز روان است . خورشید و ماه و ستارگان را بیافریده است و جملگی مسخّر فرمان او هستند . آگاه باشید که تنها او می‌آفریند و تنها او فرمان می‌دهد . بزرگوار و جاویدان و دارای خیرات فراوان ، خداوندی است که پروردگار جهانیان است .
توضیحات :
« سِتَّةِ أیَّامٍ » : شش روز . مراد شش دوره از زمان است که مقدار آنها را کسی جز خدا نمی‌داند . « إسْتَوَیا » : مستولی شد . استقرار یافت . چگونگی آن بر ما مجهول است و آنچه از آن می‌فهمیم این است که خداوند به فرمانروائی و اداره جهان پرداخت . « الْعَرْش » : تخت سلطنت . آفریده سترگی است که چگونگی آن بر ما مجهول است . « إِسْتَوی عَلی الْعَرْشِ » : کاملاً چیره شد و فرماندهی را به دست گرفت . « حَثِیثاً » : با سرعت . شتابان . حال فاعل ( یَطْلُبُهُ ) است . یا صفت مصدر محذوف است و تقدیر چنین است : یَطْلُبُهُ طَلَباً حَثیثاً . « مُسَخَّرَاتٍ » : فرمانبرداران . فرمانبران . حال است . « الْخَلْقُ » : آفرینش . همه مخلوقات . « الأمْرُ » : فرماندهی . رهبری و گرداندن کار و بار مخلوقات و نظارت بر احوال و اوضاع آنها . « تَبَارَکَ اللهُ » : مقدّس و منزّه خدا است . خیر و برکت مادی و معنوی خدا افزون و فراوان است . جاوید و بزرگوار خدا است . فعل ( تَبارَکَ ) از مصدر ( بَرَکَة ) به معنی کثرت و زیادت یا به معنی ثبوت و ماندگاری است .
آیه 55
متن آیه :
ادْعُواْ رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ
ترجمه :
پروردگارِ خود را فروتنانه و پنهانی به کمک بخواهید ( و در دعا با بلندگرداندن صدا یا درخواست چیز ناروا از حدّ اعتدال تجاوز مکنید که ) او تجاوزکاران را دوست نمی‌دارد .
توضیحات :
« تَضَرُّعاً » : متواضعانه و خاشعانه . علنی و آشکارا . حال ضمیر ( و ) در فعل ( أُدْعُوا ) است و به معنی مُتَضَرِّعِینَ است . « خُفْیَةً » : پنهانی . نهانی .
آیه 56
متن آیه :
وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفاً وَطَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اللّهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
در زمین بعد از اصلاح آن ( توسّط خدا یا بر دست انبیاء علی‌الخصوص محمّد مصطفی ) فساد و تباهی مکنید . و خدا را بیمناکانه و امیدوارانه به فریاد خوانید ؛ ( بیم از عدم پذیرش ، و امید به رحمتش ) . بیگمان رحمت یزدان به نیکوکاران نزدیک است . ( پس نیکوکار باشید تا دعای شما پذیرفته گردد و رحمت خدا شامل شما شود ) .
توضیحات :
« خَوْفاً وَ طَمَعاً » : در حال خوف و رجا . از ترس عقاب و امید به ثواب . هر دو واژه حال و به معنی : خَآئِفِینَ وَ طَامِعِین می‌باشند . « قَرِیبٌ » : مذکّر آمدنِ ( قَریبٌ ) به سبب کسب تذکیر مضاف یعنی ( رَحْمَةَ ) از مضاف‌الیه‌یعنی ( اللهِ ) است . یا حمل فَعیل به معنی فاعِل بر فَعیل به معنی مَفْعُول است . ( نگا : روح‌المعانی ، اعراف / 56 ) .
آیه 57
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی یُرْسِلُ الرِّیَاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ حَتَّى إِذَا أَقَلَّتْ سَحَاباً ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَّیِّتٍ فَأَنزَلْنَا بِهِ الْمَاء فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ کَذَلِکَ نُخْرِجُ الْموْتَى لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ
ترجمه :
او کسی است که بادها را به عنوان مژده‌رسانهای رحمت خود پیشاپیش می‌فرستد ( تا مردمان را به باریدن باران که مایه حیات و بیانگر لطف یزدان است مژده دهند ) . هنگامی که بادها ابرهای سنگین ( و پر آب را بر دوش خود ) برداشتند ، آنها را به خاطر ( آبیاری ) زمینی ( بی‌جنب و جوش و خشکیده همچون ) مرده می‌رانیم و آب را در آنجا می‌بارانیم و با آن هر نوع میوه و محصولی را ( از خاک تیره ) پدید می‌آوریم . و همان گونه ( که زمین مرده را پرجنب و جوش و زنده می‌کنیم ) مردگان را ( نیز از دل خاک ) بیرون می‌آوریم ( و زندگی دوباره می‌بخشیم . درباره این امثال که بیانگر نمونه معاد در این دنیا است بیندیشید ) تا شما متذکّر شوید و عبرت گیرید .
توضیحات :
« بُشْراً » : جمع بَشیر ، مژده‌دهندگان . « بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ » : پیشاپیش باران رحمت خود . « أَقَلَّتْ » : برداشت . « سَحاباً » : ابرها . جمع سَحابَة . « ثِقَالاً » : جمع ثَقیلَة ، سنگین از آب فراوان . « سُقْنَا » : راندیم .
آیه 58
متن آیه :
وَالْبَلَدُ الطَّیِّبُ یَخْرُجُ نَبَاتُهُ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَالَّذِی خَبُثَ لاَ یَخْرُجُ إِلاَّ نَکِداً کَذَلِکَ نُصَرِّفُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَشْکُرُونَ
ترجمه :
زمین خوب ( و دارای خاک مرغوب ) ، گیاه آن به فرمان پروردگارش می‌روید و بالا می‌گیرد ، امّا زمین بد ( و شوره‌زار ) از آن جز گیاه ناچیز و کم‌سود نمی‌روید . ( این مثلی است در تأثیرِ وراثت ، تفاوتِ قابلیّت در افراد ، نجابتِ خانوادگی ، و تأثیر ایمان و کفر دودمان در زندگی زناشوئی . مردمان در فهم و ادراک ، همچون زمین خوب و بدند ) و ما برای شکرگزاران این چنین آیات را بیان می‌کنیم .
توضیحات :
« نَکِداً » : پر درد سر و کم سود . حال ضمیر مستتر در ( یَخْرُجُ ) است .
آیه 59
متن آیه :
لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ فَقَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللَّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ إِنِّیَ أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ
ترجمه :
( پیوسته مشرکان ، دشمنان حق بوده‌اند ، و کافران با پیغمبران جنگیده‌اند . از جمله ) ما نوح را به سوی قوم خود ( که در میانشان برانگیخته شده بود ) فرستادیم . او بدیشان گفت : ای قوم من ! برای شما جز خدا معبودی نیست . پس تنها خدا را بپرستید . من ( از شما و دلسوزتان می‌باشم . قیامت و حساب و کتابی در میان است و اگر نافرمانی کنید ) می‌ترسم دچار عذاب آن روزِ بزرگ شوید ( و به دوزخ روید ) .
توضیحات :
« یَوْمٍ عَظِیمٍ » : روز بزرگ که قیامت است .
آیه 60
متن آیه :
قَالَ الْمَلأُ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاکَ فِی ضَلاَلٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
اشراف و رؤسای قوم او گفتند : ما شما را ( دور از حق و ) در گمراهی و سرگشتگیِ آشکاری می‌بینیم .
توضیحات :
« الْمَلأُ » : اشراف رؤساء و زعماء .
آیه 61
متن آیه :
قَالَ یَا قَوْمِ لَیْسَ بِی ضَلاَلَةٌ وَلَکِنِّی رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
گفت : ای قوم من ! هیچ گونه گمراهی در من نیست و دچار سرگشتگی هم نیستم . ولی من فرستاده‌ای از سوی پرودرگار جهانیانم .
توضیحات :
« ضَلالَةٌ » : کمترین گمراهی .
آیه 62
متن آیه :
أُبَلِّغُکُمْ رِسَالاَتِ رَبِّی وَأَنصَحُ لَکُمْ وَأَعْلَمُ مِنَ اللّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
من مأموریّتهای ( محولّه از سوی ) پروردگارم را به شما ابلاغ می‌کنم و شما را پند و اندرز می‌دهم و از جانب خدا چیزهائی ( به من وحی می‌گردد و ) می‌دانم که شما نمی‌دانید .
توضیحات :
« رِسَالات » : جمع رسالت ، چیزهائی که پیغمبران را مأمور تبلیغ آنها می‌کنند .
آیه 63
متن آیه :
أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءکُمْ ذِکْرٌ مِّن رَّبِّکُمْ عَلَى رَجُلٍ مِّنکُمْ لِیُنذِرَکُمْ وَلِتَتَّقُواْ وَلَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ
ترجمه :
آیا تعجّب می‌کنید از این که ( کتاب آسمانی پر ) اندرزی از سوی پروردگارتان بر زبان مردی از خودتان به شما برسد تا شما را بیم دهد و پرهیزگار شوید و ( در پرتو هراس از عذاب و عقاب ، و پرهیز از موجبات خشم خدا ) امید آن باشد که مشمول رحمت و رأفت گردید ؟
توضیحات :
« ذِکْرٌ » : پند و اندرز . در اینجا مراد کتاب آسمانی است ( نگا : یوسف / 104 ، انبیاء / 50 ) .
آیه 64
متن آیه :
فَکَذَّبُوهُ فَأَنجَیْنَاهُ وَالَّذِینَ مَعَهُ فِی الْفُلْکِ وَأَغْرَقْنَا الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا إِنَّهُمْ کَانُواْ قَوْماً عَمِینَ
ترجمه :
امّا آنان ( با وجود این همه دلائل روشن ایمان نیاوردند و ) او را تکذیب کردند . پس ما او و کسانی را که با وی در کشتی بودند نجات دادیم ، و کسانی را که آیات ( خواندنی و دیدنی ) ما را تکذیب نمودند ، غرق کردیم ، چرا که آنان مردمان ( کور دل و ) نابینائی بودند ( و حق را نمی‌دیدند ) .
توضیحات :
« أَلَّذِینَ مَعَهُ » : کسانی که با او بودند . کسانی که پیروان او بودند . « فِی الْفُلْکِ » : در کشتی . با کشتی . « عَمِینَ » : جمع عَمی ، نابینایان . کوردلان .
آیه 65
متن آیه :
وَإِلَى عَادٍ أَخَاهُمْ هُوداً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ أَفَلاَ تَتَّقُونَ
ترجمه :
( همان گونه که نوح را برای دعوت به توحید به سوی قوم خود فرستادیم ، ) هود را هم به سوی قوم عاد که خودش از آنان بود روانه کردیم . هود به قوم عاد گفت : ای قوم من ! خدای را بپرستید و ( بدانید ) جز او معبودی ندارید . آیا پرهیزگاری نمی‌ورزید ؟ ( و نمی‌خواهید با یکتاپرستی خویشتن را از شرّ و فساد در امان دارید ؟ ) .
توضیحات :
« أَخَاهُمْ » : برادرشان . مراد اخوّت در جنس است . در میان عربها رسم است که خطاب به هم می‌گویند : یا أَخا الْعَرَبِ . واژه ( أَخا ) مفعول فعل محذوف ( أَرْسَلْنا ) است .
آیه 66
متن آیه :
قَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن قَوْمِهِ إِنَّا لَنَرَاکَ فِی سَفَاهَةٍ وِإِنَّا لَنَظُنُّکَ مِنَ الْکَاذِبِینَ
ترجمه :
رؤساء و اشراف کفرپیشه قوم او گفتند : ما شما را ابله می‌دانیم ؛ ( آخر این چه دعوتی است که راه انداخته‌ای و این چه چیز است که ما را بدان می‌خوانی ؟ ! ) و ما شما را از زمره دروغگویان می‌پنداریم .
توضیحات :
« سَفاهَة » : کم‌خردی . ابلهی . « مِنَ الْکَاذِبِینَ » : از زمره دروغگویان . این سخن بیانگر این است که پیغمبران پیشین را هم دروغگو پنداشته‌اند و آنان را نیز تکذیب نموده‌اند .
آیه 67
متن آیه :
قَالَ یَا قَوْمِ لَیْسَ بِی سَفَاهَةٌ وَلَکِنِّی رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
هود گفت : ای قوم من ! من ابله نیستم . بلکه من فرستاده‌ای از سوی پروردگار جهانیانم .
توضیحات :
« لَیْسَ بِی سَفَاهَة » : هیچ گونه سبک‌مغزی و کم‌خردی در من نیست .
آیه 68
متن آیه :
أُبَلِّغُکُمْ رِسَالاتِ رَبِّی وَأَنَاْ لَکُمْ نَاصِحٌ أَمِینٌ
ترجمه :
من احکام و اوامر پروردگار خود را به شما میرسانم و من اندرزگوی امینی برای شما هستم ( و در آنچه می‌گویم یکرنگ و راستگویم و از خود چیزی نمی‌گویم ) .
توضیحات :
« نَاصِحٌ » : نصیحت‌کننده . دلسوز . مخلص .
آیه 69
متن آیه :
أَوَعَجِبْتُمْ أَن جَاءکُمْ ذِکْرٌ مِّن رَّبِّکُمْ عَلَى رَجُلٍ مِّنکُمْ لِیُنذِرَکُمْ وَاذکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَاء مِن بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَزَادَکُمْ فِی الْخَلْقِ بَسْطَةً فَاذْکُرُواْ آلاء اللّهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ
ترجمه :
آیا تعجّب می‌کنید از این که ( کتاب آسمانی پر ) اندرزی از سوی پروردگارتان بر زبان مردی از خودتان به شما برسد تا شما را بیم دهد . به یاد آورید آن زمانی را که شما را بعد از قوم نوح وارثان زمین کرد و شما را در میان مردمان از سلطنت شکوهمندتر و از مملکت فراختر و از قدرت جسمانی بیشتری برخوردار کرد . پس نعمتهای خدا را به یاد آورید ( و شکر آنها را بگزارید ) باشد که رستگار شوید .
توضیحات :
« الْخَلْقِ » : مردمان ، آفریدگان . خلقت ، بنیه . « فِی الْخَلْقِ » : در میان مردمان . از لحاظ بدنی . « بَصْطَةً » = « بَسْطَةً » : توسعه ، گسترش . مفعول‌به یا تمییز است . « ءَالآءَ » : جمع إِلی ، نعمتها .
آیه 70
متن آیه :
قَالُواْ أَجِئْتَنَا لِنَعْبُدَ اللّهَ وَحْدَهُ وَنَذَرَ مَا کَانَ یَعْبُدُ آبَاؤُنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ
ترجمه :
گفتند : آیا به پیش ما آمده‌ای ( و دست‌اندر کار تبلیغ شده‌ای ) تا ما را بر آن داری که بُتانی را رها سازیم که پدرانمان آنها را پرستیده‌اند و تنها خدا را بپرستیم و بس ؟ ! ( ما هرگز چنین نخواهیم کرد . ) پس چیزی را بر سر ما بیاور که ( در برابر نافرمانیِ از خود ) به ما وعده می‌دهی ، اگر از راستگویانی .
توضیحات :
« وَحْدَهُ » : تنها . یگانه . حال است . « نَذَرَ » : ترک کنیم . رها سازیم .
آیه 71
متن آیه :
قَالَ قَدْ وَقَعَ عَلَیْکُم مِّن رَّبِّکُمْ رِجْسٌ وَغَضَبٌ أَتُجَادِلُونَنِی فِی أَسْمَاء سَمَّیْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَآؤکُم مَّا نَزَّلَ اللّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ فَانتَظِرُواْ إِنِّی مَعَکُم مِّنَ الْمُنتَظِرِینَ
ترجمه :
هود گفت : ( به سبب نافرمانی و دشمنانگیتان با حق ) مسلّماً عذاب بزرگی و خشم سترگی از سوی پروردگارتان بر شما واقع می‌شود و بیگمان دامنگیرتان می‌گردد . آیا با من درباره بتهائی ستیزه می‌کنید که از الوهیّت جز نامی ندارند و شما و نیاکان شما بر آنها نام خدا گذارده‌اید و معبودشان نامیده‌اید ، و هیچ گونه حجّتی ( که دالّ بر الوهیّت آنها باشد ) از جانب خدا در حقّ آنها نازل نشده است . ( اکنون که چنین است ) در انتظار ( عذاب خدا ) باشید و من هم با منتظرانِ ( شما چشم به راه نزول عذاب ) می‌مانم .
توضیحات :
« وَقَعَ » : رخ داد . ثابت و واجب گردید . « رِجْسٌ » : عذاب . « سُلْطَانٍ » : دلیل و برهان .
آیه 72
متن آیه :
فَأَنجَیْنَاهُ وَالَّذِینَ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنَّا وَقَطَعْنَا دَابِرَ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَمَا کَانُواْ مُؤْمِنِینَ
ترجمه :
پس ( عذاب طوفانِ باد دامنگیرشان گردید ، و ما ) هود و مؤمنانی را که با او بودند در پرتو لطف و مرحمت خود رهائی بخشیدیم ، و کسانی را که آیات ( خواندنی و دیدنی ) ما را تکذیب کردند و از زمره مؤمنان نشدند ، نابود و مستأصل گرداندیم .
توضیحات :
« أَنجَیْنَا » : نجات دادیم . « دَابِرَ » : آخر . تابع . قطعِ دابِر ، کنایه از استیصال و نابودکردن است ( نگا : انعام / 45 ) .
آیه 73
متن آیه :
وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحاً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ قَدْ جَاءتْکُم بَیِّنَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللّهِ لَکُمْ آیَةً فَذَرُوهَا تَأْکُلْ فِی أَرْضِ اللّهِ وَلاَ تَمَسُّوهَا بِسُوَءٍ فَیَأْخُذَکُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ
ترجمه :
( از زمره پیغمبران یکی هم ) صالح را به سوی قوم ثمود که خودش از آنان بود فرستادیم . صالح بدیشان گفت : ای قوم من ! خدای را بپرستید ( و بدانید که ) جز او معبودی ندارید . هم اینک معجزه بزرگی ( بر صدق پیغمبری من ) از سوی پروردگارتان برایتان آمده است و ( آن ) این شتر خدا است ( با ویژگیهای خاصّ خود ) که به عنوان معجزه‌ای برای شما آمده است ( و یک شتر عادی و معمولی نیست ) . پس آن را به حال خود واگذارید تا در زمین هر کجا خواست بچرد ، و بدان آزاری مرسانید که ( اگر آزاری برسانید ) عذاب دردناکی دچارتان می‌گردد .
توضیحات :
« بَیِّنَةٌ » : دلیل . معجزه بزرگ و روشن . « ءَایَةً » : نشانه . معجزه . حال ناقه است . عامل آن معنی اشاره است که عامل معنوی است .
آیه 74
متن آیه :
وَاذْکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَاء مِن بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَکُمْ فِی الأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِهَا قُصُوراً وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُیُوتاً فَاذْکُرُواْ آلاء اللّهِ وَلاَ تَعْثَوْا فِی الأَرْضِ مُفْسِدِینَ
ترجمه :
و به یاد داشته باشید که خداوند شما را جانشینان قوم عاد کرده است و در سرزمین ( حجر ، میان حجاز و شام ) استقرار بخشیده است . ( سرزمینی با دشتهای مسطّح و حاصلخیز ، و با کوهستانهای مستحکم و مستعدّی که می‌توانید ) در دشتهای آن کاخها برافرازید و در کوههای آن خانه‌ها بتراشید و بسازید . پس نعمتهای خدا را به یاد داشته باشید و در زمین ، تباهکارانه فساد راه میندازید .
توضیحات :
« بَوَّأَ » : استقرار بخشید . منزل و مأوی داد . « تَنْحِتُونَ » : می‌تراشید . « سُهُول » : جمع سَهْل ، دشتها . « الْجِبَالَ بُیُوتاً » : واژه ( الْجِبالَ ) می‌تواند مفعول باشد و ( بُیُوتاً ) حال بوده و تأویل به مشتقّ شود ؛ یعنی انگار به معنی ( مَسْکُونَةً ) باشد . یا این که ( الْجِبَالَ ) منصوب به نزع خافض بوده و ( بُیُوتاً ) مفعول بشمار آید . « لا تَعْثَوْا » : فساد و تباهی مکنید . « مُفْسِدِینَ » : حال است و برای تأکید معنی ( لا تَعْثَوْا ) به کار رفته است .
آیه 75
متن آیه :
قَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ مِن قَوْمِهِ لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُواْ لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ أَتَعْلَمُونَ أَنَّ صَالِحاً مُّرْسَلٌ مِّن رَّبِّهِ قَالُواْ إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ
ترجمه :
اشراف و رؤسای متکبّر قوم او به مستضعفانی که ایمان آورده بودند گفتند : آیا واقعاً می‌دانید که صالح فرستاده‌ای از جانب پروردگار خدا است ؟ ( مستضعفان پاسخ دادند و ) گفتند : ما بدانچه او بدان مأموریّت یافته است ایمان داریم .
توضیحات :
« إِسْتَکْبَرُوا » : تکبّر نمودند و بزرگی فروختند و حقّ را نپذیرفتند . « اسْتُضْعِفُوا » : ضعیف بشمار آمده بودند . مراد کسانی است که استثمار شده بودند . « لِمَنْ ءَامَنَ » : بدل جزء از کلّ برای ( لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا ) است .
آیه 76
متن آیه :
قَالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ إِنَّا بِالَّذِیَ آمَنتُمْ بِهِ کَافِرُونَ
ترجمه :
مستکبران ( به مستضعفان ) گفتند : ولی ما بدانچه شما بدان ایمان دارید ، ایمان نداریم .
توضیحات :
. . .
آیه 77
متن آیه :
فَعَقَرُواْ النَّاقَةَ وَعَتَوْاْ عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ وَقَالُواْ یَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن کُنتَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
پس شتر را پی کردند و از فرمان پروردگار خود سرکشی نمودند و گفتند : ای صالح ! اگر ( راست می‌گوئی ) از زمره پیغمبرانی ، آنچه را که به ما وعده می‌دهی ( و عذابی را که ما را از آن می‌ترسانی ) بر سر ما بیاور !
توضیحات :
« عَقَرُوا » : پی‌کردند . شتر را ذبح کردند . « عَتَوْا » : سرکشی کردند .
آیه 78
متن آیه :
فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُواْ فِی دَارِهِمْ جَاثِمِینَ
ترجمه :
( در نتیجه ستیزه‌جوئی و طغیانگری ) زلزله‌ای ( قصرها و خانه‌های مستحکم ) ایشان را در برگرفت ( و زندگی پرزرق و برق آنان را در هم کوبید ) و در شهر و دیار خود خشکیدند و مردند .
توضیحات :
« الرَّجْفَةُ » : زلزله . « جَاثِمِینَ » : بر زانوها افتادگان . پیکرهای خشکیده و بی‌جان . « فَأَصْبَحُوا فِی دَارِهِمْ جَاثِمِینَ » : صبحگاهان در خانه‌های خود اجسام بی‌جانی شدند و نقش بر زمین گشتند . با توجّه بدین معنی ، ( أَصْبَحُوا ) تامّه است و ( جَاثِمِینَ ) حال است .
آیه 79
متن آیه :
فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ یَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسَالَةَ رَبِّی وَنَصَحْتُ لَکُمْ وَلَکِن لاَّ تُحِبُّونَ النَّاصِحِینَ
ترجمه :
پس ( صالح با دلی پر اندوه ) از آنان روی برتافت و گفت : ای قوم من ! من پیام پروردگارم را به شما رساندم و شما را پند دادم ، ولی شما اندرزگویان را دوست نمی‌دارید .
توضیحات :
« تَوَلَّیا » : روی برتافت . ایشان را ترک کرد و رفت . ترک‌کردن آنان و سخن‌گفتن با ایشان ، می‌تواند پیش از نزول بلا باشد ، و یا این که بعد از نزول بلا بوده و خطاب برای عبرت بازماندگان و اظهار تأسّف از وضع رقّت‌بار مردگان باشد . « رِسالَةَ » : پیام . آنچه پیغمبران برای تبلیغ آن فرستاده می‌شوند .
آیه 80
متن آیه :
وَلُوطاً إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ مَا سَبَقَکُم بِهَا مِنْ أَحَدٍ مِّن الْعَالَمِینَ
ترجمه :
لوط را هم فرستادیم و او به قوم خود گفت : آیا کار بسیار زشت و پلشتی را انجام می‌دهید که کسی از جهانیان پیش از شما مرتکب آن نشده است ؟ !
توضیحات :
« إِذْ » : ظرف است برای ( أَرْسَلْنا ) و امتداد زمانی دارد و مظروف می‌تواند در برخی از اجزاء آن انجام گیرد . یا این که ( لُوطاً ) منصوب به فعل محذوف ( أُذْکُرْ ) است و . . .
آیه 81
متن آیه :
إِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاء بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُّسْرِفُونَ
ترجمه :
( جای شگفت است که ) شما به جای زنان به مردان دل می‌بازید و با آنان می‌آمیزید ! اصلاً شما مردمان تجاوزپیشه‌اید ( و به انگیزه شهوت‌رانی و هواپرستی از مرز فطرت در می‌گذرید ) .
توضیحات :
« شَهْوَةً » : از روی شهوت . مفعول‌له است . « مِن دُونِ » به جای .
آیه 82
متن آیه :
وَمَا کَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلاَّ أَن قَالُواْ أَخْرِجُوهُم مِّن قَرْیَتِکُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ یَتَطَهَّرُونَ
ترجمه :
پاسخ قوم او جز این نبود که گفتند : اینان را از شهر و دیار خود بیرون کنید . آخر اینان مردمان پاک و پرهیزگاری هستند !
توضیحات :
« أُنَاسٌ » : مردمان . « یَتَطَهَّرُونَ » : پاکی را دوست می‌دارند . زاهد و پرهیزگارند . البتّه این سخن را برای تمسخر مؤمنان می‌گفتند ، همان گونه که عادت فاسقان و کافران مقتدر و ستم‌پیشه است ( نگا : هود / 87 ) .
آیه 83
متن آیه :
فَأَنجَیْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلاَّ امْرَأَتَهُ کَانَتْ مِنَ الْغَابِرِینَ
ترجمه :
پس ما لوط و مؤمنان بدو و خانواده او را نجات دادیم ، مگر همسرش را که او ( از خانواده خود گسیخته بود و به گمراهان پیوسته بود و لذا ) از جمله نابودشوندگان گردید .
توضیحات :
« أهْلَهُ » : خانواده و خویشاوندان لوط . گروندگان بدو . « الْغَابِرِینَ » : ماندگاران . هلاک‌شدگان . واژه ( غابر ) به کسی گفته می‌شود که همراهانش بروند و از ایشان بگسلد و باقی بماند . یا به معنی رونده است و مراد از دنیارونده و هلاک‌شونده است .
آیه 84
متن آیه :
وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِم مَّطَراً فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِینَ
ترجمه :
بر آنان بارانی ( از سنگ ) باراندیم ( و ایشان را سنگباران کردیم ) بنگر که سرانجام گناهکاران به کجا کشید .
توضیحات :
« أمْطَرْنَا عَلَیْهِمْ » : مراد باران غضب است ؛ نه رحمت . و آن این که ، پس از زیرورو شدن شهر و دیارشان ، گدازه‌هائی از سنگ بر سرشان باریدن گرفت ( نگا : هود / 82 ، فرقان / 40 ) .
آیه 85
متن آیه :
وَإِلَى مَدْیَنَ أَخَاهُمْ شُعَیْباً قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ قَدْ جَاءتْکُم بَیِّنَةٌ مِّن رَّبِّکُمْ فَأَوْفُواْ الْکَیْلَ وَالْمِیزَانَ وَلاَ تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْیَاءهُمْ وَلاَ تُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
شعیب را هم به سوی اهل مدین که خود از آنان بود فرستادیم بدیشان گفت : ای قوم من ! خدا را بپرستید ( و بدانید ) که جز او معبودی ندارید . معجزه‌ای از سوی پروردگارتان ( بر صحّت پیغمبری من ) برایتان آمده است . ( پیام آسمانی این است که در زندگی به ویژه در تجارت و معامله با دیگران راست و درست باشید و ) ترازو و پیمانه را به تمام و کمال بکشید و بپردازید و از حقوق مردم چیزی نکاهید ، و در زمین بعد از اصلاح آن ( توسّط خدا ، یا بر دست انبیاء ) فساد و تباهی مکنید . این کار به سود شما است اگر ( به خدا و به حقیقت ، ) ایمان دارید .
توضیحات :
« مَدْیَن » : اسم قبیله‌ای است که از نسل مَدْیان یکی از فرزندان ابراهیم می‌باشند . این نام به مسکن ایشان هم اطلاق شده است ( نگا : قصص / 45 ) . « بَیِّنَةٌ » : دلیل . معجزه . نوع این معجزه مانند بسیاری از معجزات دیگر روشن نشده است . « لا تَبْخَسُوا » : کم مکنید . نکاهید .
آیه 86
متن آیه :
وَلاَ تَقْعُدُواْ بِکُلِّ صِرَاطٍ تُوعِدُونَ وَتَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللّهِ مَنْ آمَنَ بِهِ وَتَبْغُونَهَا عِوَجاً وَاذْکُرُواْ إِذْ کُنتُمْ قَلِیلاً فَکَثَّرَکُمْ وَانظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ
ترجمه :
شما بر سر راهها ( ی منتهی به حق و هدایت و عمل صالح ) منشینید تا مؤمنان به خدا را بترسانید و از راه الله بازدارید و آن ( راه مستقیم ) را کج بنمائید ( و خود به راه معوجّ منحرف گردید ) . به خاطر آورید آن زمانی را که اندک بودید و خداوند ( بر اثر تلاش شبانه‌روزی خودتان نیروی انسانی و قدرت مالی ) شما را افزون کرد . و نیز بنگرید که سرانجام کار مفسدان ( همیشه به کجا انجامیده و عاقبت ) چگونه گشته است .
توضیحات :
« تُوعِدُونَ » : می‌ترسانید . « تَبْغُونَها عِوَجاً » : آن راه را کج می‌خواهید . مراد این است که راه خدا را در نظر مردم کج نشان می‌دهید ، و خودتان نیز راهی جدا از راه راست را در پیش می‌گیرید .
آیه 87
متن آیه :
وَإِن کَانَ طَآئِفَةٌ مِّنکُمْ آمَنُواْ بِالَّذِی أُرْسِلْتُ بِهِ وَطَآئِفَةٌ لَّمْ یْؤْمِنُواْ فَاصْبِرُواْ حَتَّى یَحْکُمَ اللّهُ بَیْنَنَا وَهُوَ خَیْرُ الْحَاکِمِینَ
ترجمه :
و اگر دستهای از شما بدانچه مأمور بدان هستم ایمان بیاورد ( و پیغمبری مرا بپذیرد ) ، و دستهای ایمان نیاورد ( و تنها به زندگی این جهان بچسبد ) منتظر باشید تا خداوند میان ما داوری‌کند ، و او بهترینِ داوران است .
توضیحات :
« الْحَاکِمِینَ » : داوران . قضات .
آیه 88
متن آیه :
قَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُواْ مِن قَوْمِهِ لَنُخْرِجَنَّکَ یَا شُعَیْبُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَکَ مِن قَرْیَتِنَا أَوْ لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَا قَالَ أَوَلَوْ کُنَّا کَارِهِینَ
ترجمه :
اشراف و سران متکبّر قوم شعیب ( که خویشتن را بالاتر از آن می‌دانستند که دین خدا را بپذیرند ، بدو ) گفتند : ای شعیب ! حتماً تو و کسانی را که با تو ایمان آورده‌اند از شهر و آبادی خود بیرون می‌کنیم مگر این که به آئین ما درآئید . شعیب گفت : آیا ما به آئین شما در می‌آئیم در حالی که ( آن را به سبب باطل و نادرست بودن ) دوست نمی‌داریم و نمی‌پسندیم ؟ ! ( هرگز چنین کاری ممکن نیست ) .
توضیحات :
« أَوْ » : یا این که . مگر این که . « لَتَعُودُنَّ » : در می‌آئید و می‌پذیرید . برمی‌گردید . فعل ( لَتَعُودُنَّ ) می‌تواند از افعال ناقصه و به معنی ( لَتَصِیرُنَّ ) بوده و یا از افعال تامّه باشد . « مِلَّة » : دین . آئین . « لَتَعُودُنَّ فِی مِلَّتِنَا » : به آئین ما در می‌آئید . به آئین ما برمی‌گردید . با توجّه به معنی دوم ، برگشتن شعیب به آئین ایشان ، از راه تغلیب و قلمدادکردن او از زمره مؤمنان است ، و یا این که به ظنّ اشراف و رؤسای قوم است ، والاّ به سبب عصمت انبیاء نه تنها شعیب بلکه هیچ پیغمبری پیش از نبوّت هم مشرک نبوده است تا دوباره به شرک برگردد .
آیه 89
متن آیه :
قَدِ افْتَرَیْنَا عَلَى اللّهِ کَذِباً إِنْ عُدْنَا فِی مِلَّتِکُم بَعْدَ إِذْ نَجَّانَا اللّهُ مِنْهَا وَمَا یَکُونُ لَنَا أَن نَّعُودَ فِیهَا إِلاَّ أَن یَشَاءَ اللّهُ رَبُّنَا وَسِعَ رَبُّنَا کُلَّ شَیْءٍ عِلْماً عَلَى اللّهِ تَوَکَّلْنَا رَبَّنَا افْتَحْ بَیْنَنَا وَبَیْنَ قَوْمِنَا بِالْحَقِّ وَأَنتَ خَیْرُ الْفَاتِحِینَ
ترجمه :
اگر ما به آئین شما درآئیم ، بعد از آن که خدا ما را از آن نجات بخشیده است ، مسلّماً به خدا دروغ بسته‌ایم ( و به گزاف خویشتن را پیروان آئین آسمانی نامیده‌ایم ) . ما را نسزد که بدان درآئیم ، مگر این که خدا که پروردگار ما است بخواهد ( که هرگز چنین چیزی را هم نخواهد خواست ) . علم پروردگار ما همه چیز را در بر گرفته است ( و او با مرحمت و محبّتی که نسبت به مؤمنان دارد ، ایمان ما را محفوظ می‌فرماید . لذا ) ما تنها بر خدا توکّل داشته ( و هم بدو پشت می‌بندیم ) . پروردگارا ! میان ما و قوم ما به حق داوری کن ( حقی که سنّت تو در داوری میان محِقّینِ مصلِحین و مبْطِلینِ مفسدین ، بر آن جاری است ) و تو بهترینِ داورانی ( چرا که بر همه‌چیز آگاه و بر هر چیز توانائی ) .
توضیحات :
« إِلاّ أَن یَشَآءَ اللهُ » : ذکر این قید برای یادآوری این مطلب است که خدا قادر مطلق است و هرچه بخواهد شدنی است ، ولی سنّت خدا برابر عدل انجام می‌گیرد و لذا هرگز چنین دستوری را صادر نمی‌فرماید . یا این که بیان این سخن از سوی شعیب ، محض تواضع و تأدّب با خدا و فرمانبریِ بی‌چون و چرا از ذات ذوالجلال است . همان گونه که پیغمبر ما به هنگام دعا می‌فرمود : « یَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِی عَلیا دِینِکَ » : در صورتی که می‌دانست خداوند دل او را بر ایمان ثابت و ماندگار می‌دارد . « إِفْتَحْ » : داوری کن ( نگا : شعراء / 118 ) . « الْفَاتِحِینَ » : قضات . داوران .
آیه 90
متن آیه :
وَقَالَ الْمَلأُ الَّذِینَ کَفَرُواْ مِن قَوْمِهِ لَئِنِ اتَّبَعْتُمْ شُعَیْباً إِنَّکُمْ إِذاً لَّخَاسِرُونَ
ترجمه :
اشراف و سران کافر قوم او ( خطاب به پیروان خود ) گفتند : اگر از شعیب پیروی کنید در این صورت شما ( هم به سبب گرویدن به آئینی که آباء و اجدادتان بر آن نبوده‌اند ، شرف و ثروت خود را از دست می‌دهید و ) زیانکار می‌گردید .
توضیحات :
. . .
آیه 91
متن آیه :
فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُواْ فِی دَارِهِمْ جَاثِمِینَ
ترجمه :
( در نتیجه ستیزه‌جوئی و طغیانگری ) زلزله‌ای ( قصرها و خانه‌های ) ایشان را در برگرفت ( و زندگی پرزرق و برق آنان را درهم کوبید ) و در شهر و دیار خود خشکیدند و مردند .
توضیحات :
« الرَّجْفَةُ » ، « أَصْبَحُوا » ، « جَاثِمِینَ » : ( نگا : اعراف / 78 ) .
آیه 92
متن آیه :
الَّذِینَ کَذَّبُواْ شُعَیْباً کَأَن لَّمْ یَغْنَوْاْ فِیهَا الَّذِینَ کَذَّبُواْ شُعَیْباً کَانُواْ هُمُ الْخَاسِرِینَ
ترجمه :
کسانی که شعیب را تکذیب کردند ( آن چنان نابود شدند و شهر و دیارشان ویران گردید که ) گوئی هرگز در آنجا نبوده و سکونت نگزیده‌اند . کسانی که شعیب را تکذیب کردند ( و گمان می‌بردند آنان که از شعیب پیروی کنند زیانکار می‌شوند ، خودشان سعادت دنیا و آخرت را از دست دادند و ) زیانمند شدند .
توضیحات :
« أَلَّذِینَ » : مبتدا است . خبر آن جمله ( کَأَن لَّمْ یَغْنَوْا ) می‌باشد . « لَمْ یَغْنَوْا » : بسر نبرده‌اند . نبوده‌اند .
آیه 93
متن آیه :
فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ یَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسَالاَتِ رَبِّی وَنَصَحْتُ لَکُمْ فَکَیْفَ آسَى عَلَى قَوْمٍ کَافِرِینَ
ترجمه :
سپس شعیب از آنان روی برتافت و گفت : ای قوم من ! من پیامهای پروردگارم را به شما رساندم و اندرزتان دادم ( و در حق شما خیرخواهی نمودم . ولی حق را نشنیدید و جز بر طغیان و عصیان نیفزودید ) پس با این حال چگونه بر حال قوم بی‌ایمان ( و بی‌دینی چون شما ) اندوه بخورم ؟
توضیحات :
« ءَاسَیا » : محزون می‌شوم . غم و اندوه می‌خورم . فعل مضارع ، متکلّم وحده ، ثلاثی مجرّد ، از ماده ( أسی ) و از باب چهارم است .
آیه 94
متن آیه :
وَمَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَةٍ مِّن نَّبِیٍّ إِلاَّ أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُونَ
ترجمه :
ما به هیچ آبادی و شهری پیغمبری نفرستاده‌ایم ( که او اهل آنجا را به دین راستین خدا خوانده باشد و ایشان از پذیرش دعوت او سرپیچی نموده باشند ) مگر این که ساکنان آن را به شدائد و مصائب گرفتار ساخته‌ایم تا این که ( به خود آیند و زیر ضربات حوادث و فشار مشکلات ، فطرت آنان بیدار و نیاز به پروردگار در زوایای وجودشان پرتوافکن شود و دست دعا به سوی خدا بردارند و خالصانه به درگاه الله ) تضرّع و زاری‌کنند .
توضیحات :
« قَرْیَةٍ » : مراد شهر بزرگی است که مرکز فرماندهی امراء و پایتخت رؤساء باشد . « وَ مَآ أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَةٍ مِّن نَّبِیٍّ » : در این کلام حذفی وجود دارد ، از قبیل : فَکَذَّبَهُ أَهْلُهَا . « یَضَّرَّعُونَ » : خشوع و خضوع کنند . فروتنی و فرمانبرداری کنند . توبه و انابت کنند . فعل مضارع از باب تفعّل است . « الْبَأْسَآءِ وَ الضَّرَّآءِ » : ( نگا : بقره / 177 و 214 ) .
آیه 95
متن آیه :
ثُمَّ بَدَّلْنَا مَکَانَ السَّیِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّى عَفَواْ وَّقَالُواْ قَدْ مَسَّ آبَاءنَا الضَّرَّاء وَالسَّرَّاء فَأَخَذْنَاهُم بَغْتَةً وَهُمْ لاَ یَشْعُرُونَ
ترجمه :
سپس ( هنگامی که این هشدارها و بیدارباشها در آنان اثر نگذاشت ، ایشان را به فراوانی نعمت و اعطاء سلامت آزمودیم و ) بدی را به نیکی ( و بلا را به رفاه ) تبدیل کردیم تا بدانجا که ( از لحاظ اموال و انفس ) فزونی گرفتند و ( به سبب نادانی مغرور شدند و لاف‌زنان ) گفتند : به پدران و نیاکان ما هم خوشی و ناخوشی و ثروتمندی و مستمندی دست داده است ( و این روزگار است که گاهی به انسان رو می‌کند و گاهی به انسان پشت می‌کند و اصلاً سعادت و شقاوت ما در دست خدا نیست ! چون با پتک بلا بیدار نشدند و شکر نعمت هم نگفتند ) پس ناگهانی ایشان را ( به عذاب و عقاب ) گرفتیم و نفهمیدند ( که چه شد و چرا چنین گشت ) .
توضیحات :
« عَفَوْا » : فزونی یافتند چه در اموال و چه در انفس . برای فهم بیشتر این آیه مراجعه شود به ( انعام / 42 - 45 ، مؤمنون / 77 ، زخرف / 75 ) .
آیه 96
متن آیه :
وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُواْ وَاتَّقَواْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ وَلَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ
ترجمه :
اگر مردمان این شهرها و آبادیها ( به خدا و انبیاء ) ایمان می‌آوردند و ( از کفر و معاصی ) پرهیز می‌کردند ، ( درگاه خیرات و ) برکات آسمان و زمین را بر روی آنان می‌گشودیم ( و از بلایا و آفات به دورشان می‌داشتیم ) ولی آنان به تکذیب ( پیغمبران و انکار حقائق ) پرداختند و ما هم ایشان را به کیفر اعمالشان گرفتار و مجازات نمودیم ( و عبرت جهانیانشان کردیم ) .
توضیحات :
« أَخَذْنَاهُمْ » : ایشان را مجازات کردیم و کیفر دادیم . « بِمَا » : به سبب کاری که . به سبب چیزی که .
آیه 97
متن آیه :
أَفَأَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَن یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنَا بَیَاتاً وَهُمْ نَآئِمُونَ
ترجمه :
آیا مردمان این شهرها و آبادیها ( که دعوت پیغمبران را نپذیرفتند و به جای ایمان بر کفر و معاصی افزودند ، از این ) ایمن شدند که عذاب ما شبانه به سراغ آنان رود ، در حالی که ایشان غرق در خواب باشند ؟ ( شگفتا که از مکافات عمل غافل شدند ) .
توضیحات :
« بَأْس » : عذاب ( نگا : غافر / 29 و 85 ) . « بَیَاتاً » : شب هنگام . در حالی که شب را می‌گذراندند ( نگا : اعراف / 4 ) .
آیه 98
متن آیه :
أَوَ أَمِنَ أَهْلُ الْقُرَى أَن یَأْتِیَهُمْ بَأْسُنَا ضُحًى وَهُمْ یَلْعَبُونَ
ترجمه :
یا این که مردمان این شهرها و آبادیها ایمن شدند از این که عذاب ما چاشتگاهان به سراغشان آید ، در حالی که ( به انجام کارهای بی‌ارزشی مشغولند که انگار ) سرگرم بازی هستند ؟
توضیحات :
« ضُحیً » : وقت چاشتگاه . می‌شود مراد تمام روز هم باشد .
آیه 99
متن آیه :
أَفَأَمِنُواْ مَکْرَ اللّهِ فَلاَ یَأْمَنُ مَکْرَ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخَاسِرُونَ
ترجمه :
آیا آنان از چاره نهانی و مجازات ناگهانی خدا ایمن و غافل شده‌اند ؟ در حالی از چاره نهانی و مجازات ناگهانی خدا جز زیانکاران ( و از دست‌دهندگان عقل و انسانیّت ) ایمن و غافل نمی‌گردند .
توضیحات :
« مَکْرَ » : چاره نهانی و مجازات ناگهانی . مراد از مکر خدا در حق بندگان این است که ایشان را در ناز و نعمت و کفر و معاصی آزاد می‌گذارد و به ناگاه تازیانه عذاب را بر آنان می‌نوازد و کار ایشان را می‌سازد ( نگا : آل‌عمران / 54 ) .
آیه 100
متن آیه :
أَوَلَمْ یَهْدِ لِلَّذِینَ یَرِثُونَ الأَرْضَ مِن بَعْدِ أَهْلِهَا أَن لَّوْ نَشَاء أَصَبْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَنَطْبَعُ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لاَ یَسْمَعُونَ
ترجمه :
آیا برای کسانی که زمین را از صاحبان قبلی آن به ارث می‌برند ( و جانشین دیگران می‌گردند ) روشن نشده است که اگر بخواهیم آنان را ( همچون پیشینیان ) به سبب گناهانشان نشانه تیر بلا می‌گردانیم و بر دلهایشان مهر می‌نهیم تا دیگر ( صدای حق را ) نشنوند ( و آهسته آهسته رهسپار دوزخ شوند ) ؟
توضیحات :
« لَمْ یَهْدِ » : روشن نشده است و معلوم نگشته است . خداوند ایشان را رهنمود و متوجّه نکرده است . فاعل آن می‌تواند ضمیر مستتر ( هُوَ ) بوده و به ( الله ) برگردد ، و مفعول آن جمله ( أَن لَّوْ نَشَآءُ ) باشد . یا این که فاعل آن جمله ( أَن لَّوْ نَشَآءُ ) بوده و فعل لازم بشمار آید . « أَصَبْنَاهُمْ » : ایشان را نشانه تیر بلا می‌گردانیم . آنان را دچار مصیبت می‌کنیم و نابودشان می‌سازیم . « نَطْبَعُ » : مهر می‌نهیم ( نگا : نساء / 155 ) . « لا یَسْمَعُونَ » : اندرز نمی‌پذیرند . صدای حق را نمی‌شنوند و نصائح را در گوش نمی‌گیرند .
آیه 101
متن آیه :
تِلْکَ الْقُرَى نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنبَآئِهَا وَلَقَدْ جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ فَمَا کَانُواْ لِیُؤْمِنُواْ بِمَا کَذَّبُواْ مِن قَبْلُ کَذَلِکَ یَطْبَعُ اللّهُ عَلَىَ قُلُوبِ الْکَافِرِینَ
ترجمه :
اینها آبادیهائی است که برخی از اخبار آنها را برای تو روایت می‌نمائیم ( و شرح می‌دهیم که چگونه ساکنان آنجاها به سبب ایمان نیاوردن به پیغمبران ، دچار بلاها و مصائب بیشمار شدند ) . پیغمبرانشان با دلائل روشن به سراغ آنان آمدند و معجزات متقن بدیشان نمودند ، امّا آنان ( به سبب لجاجتِ در کفر و ممارستِ بر تکذیب انبیاء ، روی حرف خود ایستادند و ) چیزی را که قبلاً تکذیب کرده بودند ( حاضر نشدند بپذیرند و باز هم مثل همیشه آن را تکذیب کردند و ) بدان ایمان نیاوردند . این چنین خداوند بر دلهای کافران مهر می‌نهد ( و بر اثر ادامه گناه ، حسّ تشخیص حقّ را از آنان سلب می‌کند ) .
توضیحات :
« تِلْکَ الْقُرَیا » : واژه ( تِلْکَ ) می‌تواند مبتدا و ( الْقُرَی ) خبر اوّل ، و جمله ( نَقُصُّ عَلَیْکَ مِنْ أَنبَآئِهَا ) خبر دوم باشد . یا این که ( تِلْکَ ) مبتدا و ( الْقُرَیا ) بَدَل ، و جمله بعدی خبر بشمار آید . « مِن قَبْلُ » : پیش از آمدن پیغمبران و بعد از آمدن آنان ، یکسان بودند . از آغاز آمدن پیغمبران تا هنگام مرگ خود .
آیه 102
متن آیه :
وَمَا وَجَدْنَا لأَکْثَرِهِم مِّنْ عَهْدٍ وَإِن وَجَدْنَا أَکْثَرَهُمْ لَفَاسِقِینَ
ترجمه :
اکثر این اقوام را بر سر پیمان ( و وفای به عهد خود ) ندیدیم و بلکه بیشتر آنان را نافرمان و گناهکار یافتیم .
توضیحات :
« عَهْدٍ » : مراد عهد و پیمان فطری یا تشریعی و یا هردوی آنها است . « فَاسِقِینَ » : نافرمانان . گناهکاران . کافران ( نگا : بقره / 26 ، سجده / 18 ) .
آیه 103
متن آیه :
ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَى بِآیَاتِنَا إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَظَلَمُواْ بِهَا فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ
ترجمه :
سپس به دنبال آنان ( یعنی پیغمبران مذکور ، ) موسی را همراه با دلائل روشن و معجزات متقن خود به سوی فرعون و اطرافیان او فرستادیم ، و ایشان ( به جای این که بدانها ایمان بیاورند ) بدانها کفر ورزیدند ( و سزای کفر خود را چشیدند ) و بنگر که سرانجام تباهکاران چه شد ( و از جمله فرعون و فرعونیان کارشان به کجا کشید و چه بلاهائی بدیشان رسید ؟ ) .
توضیحات :
« بَعَثْنَا » : مبعوث کردیم . فرستادیم . « ظَلَمُوا بِهَا » : بدانها کفر ورزیدند . به سبب تکذیب آنها کافر شدند . به سبب کفر ورزیدن بدانها ، بر خود و قوم خود ستم ورزیدند . آنها را تکذیب کردند .
آیه 104
متن آیه :
وَقَالَ مُوسَى یَا فِرْعَوْنُ إِنِّی رَسُولٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
موسی گفت : ای فرعون ! من فرستاده‌ای از سوی پروردگار جهانیان هستم ( آمده‌ام تا دعوت او را به تو و درباریان و دیگر مردمان برسانم و همگان را به سوی شریعت او فرا خوانم ) .
توضیحات :
« الْعَالَمِینَ » : جهانیان . جهان پیدا و ناپیدا ؛ یعنی همه کائنات .
آیه 105
متن آیه :
حَقِیقٌ عَلَى أَن لاَّ أَقُولَ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقَّ قَدْ جِئْتُکُم بِبَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ فَأَرْسِلْ مَعِیَ بَنِی إِسْرَائِیلَ
ترجمه :
سزاوار است که از زبان خدا جز حق نگویم . من از سوی پروردگارتان معجزه بزرگی برای شما دارم ( که به روشنی بر حقّانیّت رسالت من دلالت می‌نماید ) پس بنی‌اسرائیل را ( از زنجیر اسارت و بردگی خود آزاد ساز و آنان را به من واگذار و ) همراه من بفرست ( تا از سرزمین تو بکوچند و به سرزمین دیگری روند و در آنجا به پرستش خدای یگانه مشغول شوند ) .
توضیحات :
« حَقِیقٌ عَلَیا » : سزاوار من است که . سعی من در این است که . واژه ( عَلی ) به معنی ( ب ) یا ( فی ) است . « بَیِّنَةٍ » : معجزه بزرگ . دلیل مهمّ و روشن . نشانه سترگ .
آیه 106
متن آیه :
قَالَ إِن کُنتَ جِئْتَ بِآیَةٍ فَأْتِ بِهَا إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ
ترجمه :
فرعون گفت : اگر معجزه بزرگ و دلیل سترگی با خود داری ، آن را بنمای ، اگر از زمره راستگویانی ( و خویشتن را پیغمبر خدا می‌دانی ) .
توضیحات :
. . .
آیه 107
متن آیه :
فَأَلْقَى عَصَاهُ فَإِذَا هِیَ ثُعْبَانٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
پس موسی فوراً عصای خود را بینداخت ، به ناگاه به صورت اژدهای آشکاری درآمد ( که از حیات کامل برخوردار بود و بدین سو و آن سو می‌خزید و می‌جهید ) .
توضیحات :
« ثُعْبَانٍ » : اژدها . مار بزرگ . « مُبِینٌ » : آشکار . علنی . مراد از ذکر این قید این است که سحر و تردستی و چشم‌بندی در میان نبود ، بلکه عصا حقیقتاً به اژدهای زنده تبدیل شد .
آیه 108
متن آیه :
وَنَزَعَ یَدَهُ فَإِذَا هِیَ بَیْضَاء لِلنَّاظِرِینَ
ترجمه :
و دست خود را ( از گریبان ) بیرون آورد ، به ناگاه بینندگان دیدند که ( همچون خورشید ، درخشان و ) سفید است .
توضیحات :
« نَزَعَ » : بیرون آورد ( نگا : قصص . 75 ) . « بَیْضَآءُ » : سفید . مراد نورانی و درخشان است .
آیه 109
متن آیه :
قَالَ الْمَلأُ مِن قَوْمِ فِرْعَوْنَ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
( هنگامی که موسی نشانه بزرگ خدا را بنمود ) اشراف قوم فرعون ( از راه تملّق و چاپلوسی با فرعون هم‌آوا شدند و ) گفتند : واقعاً این جادوگر ماهری است ! ( و کاری که می‌کند معجزه خدائی نیست ) .
توضیحات :
« عَلِیمٌ » : بسیار دانا در دانش جادوگری و فوت و فن آن .
آیه 110
متن آیه :
یُرِیدُ أَن یُخْرِجَکُم مِّنْ أَرْضِکُمْ فَمَاذَا تَأْمُرُونَ
ترجمه :
او می‌خواهد شما را از سرزمینتان ( که مصر است ) بیرون کند . چه می‌اندیشید و چه نظر می‌دهید ؟ ( آیا باید در حق او چه کرد ؟ ) .
توضیحات :
« تَأْمُرُونَ » : دستور می‌دهید . اشاره می‌کنید و رأی می‌دهید . آیه‌های 109 و 110 می‌تواند سخن فرعون باشد و یا این که درباریان متملّق ، سخن او را تکرار کرده باشند ( نگا : یونس / 78 ، طه / 57 ، شعراء / 34 و 35 ) . ذکر صیغه جمع خطاب به فرعون در آیه 110 ، برای تعظیم است .
آیه 111
متن آیه :
قَالُواْ أَرْجِهْ وَأَخَاهُ وَأَرْسِلْ فِی الْمَدَآئِنِ حَاشِرِینَ
ترجمه :
( سپس به فرعون ) گفتند : ( عجله مکن و جریان کار ) او و برادرش ( هارون ) را به تأخیر بینداز و ( کسانی از لشکریان خود را ) به شهرها بفرست تا ( جادوگران مجرّب را ) جمع کنند ( و بدینجا گسیل دارند ) .
توضیحات :
« أَرْجِهْ » : کار او را به تأخیر بینداز تا سپس درباره او تصمیم گرفته شود . اصل آن ( أَرْجِئْهُ ) است و از مصدر ( إِرْجاء ) به معنی به تأخیر انداختن . این واژه می‌تواند از ماده ( رَجا ) یا ( رَجی ) که به همین معنی است باشد ( نگا : احزاب / 51 ) . « حَاشِرِینَ » : جمع‌کنندگان . حال یا صفت موصوف محذوفی است و اصل آن : ( اَرْسِلْ رِجالاً حَاشِرِینَ ) است .
آیه 112
متن آیه :
یَأْتُوکَ بِکُلِّ سَاحِرٍ عَلِیمٍ
ترجمه :
تا همه جادوگران ماهر را ( به خدمت تو ) بیاورند ( و جادوی موسی را باطل و کار او را یکسره سازند و دیگر کسی گول او را نخورد و به دنبال او نرود ) .
توضیحات :
. . .
آیه 113
متن آیه :
وَجَاء السَّحَرَةُ فِرْعَوْنَ قَالْواْ إِنَّ لَنَا لأَجْراً إِن کُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِینَ
ترجمه :
جادوگران نزد فرعون آمدند و گفتند : آیا اگر ما پیروز گردیم اجر و پاداش مهمی‌خواهیم داشت ؟
توضیحات :
« إِنَّ لَنَا لأجْراً » : این جمله می‌تواند به صورت استفهامی بوده و ادات استفهام حذف شده باشد ، و یا این که به صورت غیراستفهامی بوده و جادوگران اجر و پاداش عظیمی را پیش خود مجسّم کرده باشند و فرعون به فراست آن را دریافته باشد .
آیه 114
متن آیه :
قَالَ نَعَمْ وَإَنَّکُمْ لَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ
ترجمه :
گفت : آری ! و ( علاوه از آن ) شما از مقرّبان ( درگاه ما ) خواهید بود .
توضیحات :
. . .
آیه 115
متن آیه :
قَالُواْ یَا مُوسَى إِمَّا أَن تُلْقِیَ وَإِمَّا أَن نَّکُونَ نَحْنُ الْمُلْقِینَ
ترجمه :
( سپس جادوگران مغرورانه رو به موسی کردند و ) گفتند : ای موسی ! یا تو ( عصای خود را ) بینداز یا ما ( ریسمانهای خویش را ) می‌اندازیم .
توضیحات :
« إِمَّا » : یا این که . « الْمُلْقِینَ » : اندازندگان .
آیه 116
متن آیه :
قَالَ أَلْقُوْاْ فَلَمَّا أَلْقَوْاْ سَحَرُواْ أَعْیُنَ النَّاسِ وَاسْتَرْهَبُوهُمْ وَجَاءوا بِسِحْرٍ عَظِیمٍ
ترجمه :
موسی گفت : شما ( آنچه دارید ) بیندازید . هنگامی که ( وسائل جادوگری خود را ) بینداختند ، مردم را چشم‌بندی کردند و ایشان را به هراس افکندند و جادوی بزرگی از خود نشان دادند .
توضیحات :
« سَحَرُوا أَعْیُنَ النَّاسِ » : مراد این است که به مردم چنین نمودند که ریسمانهایشان مارهای زنده‌اند ، در صورتی که چنین نبود ( نگا : طه / 66 ) . « إِسْتَرْهَبُوهُمْ » : آنان را به هراس فراوانی انداختند تا آنجا که موسی نیز بترسید ( نگا : طه / 67 و 68 ) .
آیه 117
متن آیه :
وَأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَلْقِ عَصَاکَ فَإِذَا هِیَ تَلْقَفُ مَا یَأْفِکُونَ
ترجمه :
به موسی وحی کردیم که عصای خود را بینداز . ناگهان ( به صورت اژدهائی درآمد و ) به سرعت آنچه را بهم می‌بافتند ( و تزویرهائی را که می‌نمودند همه را ) بلعید .
توضیحات :
« تَلْقَفُ » : می‌بلعد . قورت می‌دهد . از ماده ( لَقْف ) به معنی به سرعت بلعیدن . « یَأْفِکُونَ » : به هم می‌بافتند . به دروغ سرهم می‌کردند . از ماده ( إِفْک ) به معنی بدترین دروغ . بهتان و افتراء .
آیه 118
متن آیه :
فَوَقَعَ الْحَقُّ وَبَطَلَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
پس حق ( یعنی صدق موسی ) ثابت و ظاهر گردید و آنچه آنان می‌کردند باطل شد ( و پوچ از آب درآمد ) .
توضیحات :
« وَقَعَ » : استوار و آشکار گردید . ثابت و ظاهر شد . « بَطَلَ » : پوچ و باطل شد .
آیه 119
متن آیه :
فَغُلِبُواْ هُنَالِکَ وَانقَلَبُواْ صَاغِرِینَ
ترجمه :
در آنجا ( که گرد آمده بودند ، فرعون و فرعونیان ) شکست خوردند و ( از آنجا به شهر ) خوار و رسوا برگشتند .
توضیحات :
« إنقَلَبُوا » : برگشتند . « صَاغِرِینَ » : رسوایانه و زبونانه . جمع ( صاغِر ) به معنی خوار و مفتضح . معنی آیه می‌تواند چنین نیز باشد : در آنجا شکست خوردند و خوار و رسوا گشتند . در این صورت ( انقلاب ) مَجاز از ( صَیْرُورت ) است .
آیه 120
متن آیه :
وَأُلْقِیَ السَّحَرَةُ سَاجِدِینَ
ترجمه :
و جادوگران به سجده افتادند ( و کرنش کردند ) .
توضیحات :
« سَاجِدِینَ » : سجده‌کنندگان . حال است .
آیه 121
متن آیه :
قَالُواْ آمَنَّا بِرِبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
گفتند : به پروردگار جهانیان ایمان آوردیم .
توضیحات :
. . .
آیه 122
متن آیه :
رَبِّ مُوسَى وَهَارُونَ
ترجمه :
پروردگار موسی و هارون . ( یعنی به خدائی ایمان داریم که موسی و هارون به او ایمان دارند ) .
توضیحات :
« رَبِّ » : بدل است .
آیه 123
متن آیه :
قَالَ فِرْعَوْنُ آمَنتُم بِهِ قَبْلَ أَن آذَنَ لَکُمْ إِنَّ هَذَا لَمَکْرٌ مَّکَرْتُمُوهُ فِی الْمَدِینَةِ لِتُخْرِجُواْ مِنْهَا أَهْلَهَا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
فرعون گفت : آیا به خدای ( موسی و هارون ) ایمان آوردید پیش از آن که به شما اجازه دهم ؟ حتماً این توطئه‌ای است که در این شهر ( و دیار ، پیشتر با هم ) چیده‌اید تا اهل آن را از آنجا بیرون کنید ؛ ولی خواهید دانست ( که چه شکنجه‌ای در برابر این رفتارتان خواهید چشید ) .
توضیحات :
« بِهِ » : مرجع ضمیر ( ه ) می‌تواند خدا یا موسی باشد . « ءَاذَنَ » : اجازه دهم .
آیه 124
متن آیه :
لأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَأَرْجُلَکُم مِّنْ خِلاَفٍ ثُمَّ لأُصَلِّبَنَّکُمْ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
سوگند می‌خورم که دستها و پاهای شما را در جهت خلاف یکدیگر ( یعنی دست راست با پای چپ ، یا دست چپ با پای راست ) قطع می‌کنم و ( با این حالِ پریشان و وضع اسفناک ) همگی شما را به دار می‌آویزم .
توضیحات :
« أُصَلِّبَنَّکُمْ » : شما را به دار می‌زنم .
آیه 125
متن آیه :
قَالُواْ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ
ترجمه :
( جادوگران بر اثر نور ایمان ، هراسی به خود راه ندادند و ) گفتند : ( باکی نیست ؛ چرا که ) ما به سوی پروردگار خود برمی‌گردیم ( و به رحمت و نعمت او دست می‌یابیم ، لذا مرگ در راه او را با آغوش باز می‌پذیریم ) .
توضیحات :
« مُنقَلِبُونَ » : برگردندگان . رجوع‌کنندگان .
آیه 126
متن آیه :
وَمَا تَنقِمُ مِنَّا إِلاَّ أَنْ آمَنَّا بِآیَاتِ رَبِّنَا لَمَّا جَاءتْنَا رَبَّنَا أَفْرِغْ عَلَیْنَا صَبْراً وَتَوَفَّنَا مُسْلِمِینَ
ترجمه :
ایراد تو بر ما و آزار رساندن تو به ما جز به خاطر این نیست که ما به آیات روشن و معجزات متقن پروردگارمان - وقتی که به ما رسیده است - ایمان آورده‌ایم ( و فرمان خدای خود را لبّیک گفته‌ایم ) . پروردگارا ! صبر عظیم به ما مرحمت فرما و ما را مسلمان بمیران .
توضیحات :
« مَا تَنقِمُ مِنَّا إِلاّ » : بر ما زشت نمی‌شماری مگر . از ما رخنه نمی‌گیری و بر ما عیب نمی‌دانی مگر . ما را عقوبت نمی‌کنی مگر به خاطر ( نگا : بروج / 8 ) . « أَفْرِغْ عَلَیْنَا » : بر ما بریز . مراد این است که ما را غرق شکیبائی و بردباری گردان . « مُسْلِمِینَ » : مطیعان فرمان و منقادان شریعت یزدان . حال است .
آیه 127
متن آیه :
وَقَالَ الْمَلأُ مِن قَوْمِ فِرْعَونَ أَتَذَرُ مُوسَى وَقَوْمَهُ لِیُفْسِدُواْ فِی الأَرْضِ وَیَذَرَکَ وَآلِهَتَکَ قَالَ سَنُقَتِّلُ أَبْنَاءهُمْ وَنَسْتَحْیِی نِسَاءهُمْ وَإِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ
ترجمه :
اشراف قوم فرعون ( بدو ) گفتند : آیا موسی و پیروان او را آزاد و رها می‌سازی تا در سرزمین ( مصر آزادانه ) به فساد پردازند و تو و معبودان تو را ترک گویند ( و نه به تو و نه به معبودان تو وقعی ننهند ؟ ) . گفت : پسران آنان را علی‌الدوام خواهیم کشت و دخترانشان را زنده نگاه می‌داریم ( تا کلفت‌ها و گماشتگان ما گردند ) و ما بر ایشان کاملاً مسلّط هستیم ( و هرچه بخواهیم بر سر آنان می‌آوریم ) .
توضیحات :
« تَذَرُ » : رها می‌سازی . « سَنُقَتِّلُ » : خواهیم کشت . ذکر ماده ( قَتَّلَ ) از باب تفعیل برای مبالغه در کار و استمرار در آن است . « نَسْتَحْیِی » : زنده نگاه می‌داریم . « نِسَآءَ » : زنان . مراد جنس إناث یعنی زنان و دختران است . « قَاهِرُونَ » : غالبان . چیرگان .
آیه 128
متن آیه :
قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللّهِ وَاصْبِرُواْ إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُهَا مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ
ترجمه :
موسی به قوم خود گفت : از خدا یاری جوئید و شکیبائی کنید ( و بدانید که فرعون بنده ناتوانی بیش نیست و فرمانروای مطلق خدا است و ) بیگمان خدا زمین را به کسانی از بندگان خود واگذار می‌کند که خود بخواهد ، و سرانجام ( نیک و پسندیده در گیر و دار جهان ) از آن پرهیزگاران است ( آن کسانی که مراعات سنن و اسباب می‌دارند . از قبیل اتّحاد و اتّفاق و اعتصام به حق و اقامت عدل و صبر در برابر شدائد ) .
توضیحات :
« یُورِثُهَا مَنْ » : آن را به کسانی وامی‌گذارد . آن را ملک کسانی می‌سازد . « الْعَاقِبَةُ » : مراد نتیجه پیروزمندانه و سرانجام خداپسندانه در دنیا و همچنین در آخرت است .
آیه 129
متن آیه :
قَالُواْ أُوذِینَا مِن قَبْلِ أَن تَأْتِینَا وَمِن بَعْدِ مَا جِئْتَنَا قَالَ عَسَى رَبُّکُمْ أَن یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَیَسْتَخْلِفَکُمْ فِی الأَرْضِ فَیَنظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
گفتند : پیش از آن که به پیش ما بیائی ( گرفتار شکنجه فرعون بوده‌ایم ) و پس از آمدنت ( هم از سوی او ) اذیّت و آزار شده‌ایم ( و هم‌اکنون نیز دچار رنج و محنت و در معرض عذاب و عقاب هستیم . موسی ) گفت : امید است که پروردگارتان دشمنتان را هلاک سازد و شما را در زمین جایگزین ( او ) گرداند تا ببیند چگونه عمل می‌کنید . ( آیا راه صلاح یا فساد در پیش می‌گیرید . دادگری یا ستم می‌ورزید . شکر نعمت به جای می‌آورید یا کفران نعمت می‌کنید ) .
توضیحات :
« أُوذِینَا » : اذیّت و آزار شده‌ایم . « یَسْتَخْلِفَکُمْ » : شما را جایگزین و جانشین گرداند .
آیه 130
متن آیه :
وَلَقَدْ أَخَذْنَا آلَ فِرْعَونَ بِالسِّنِینَ وَنَقْصٍ مِّن الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ
ترجمه :
ما فرعون و فرعونیان را به خشکسالی و قحطی و تنگی معیشت و کمبود ثمرات و غلاّت گرفتار ساختیم تا بلکه متذکّر گردند ( و از خواب غفلت بیدار شوند و از سرکشی و ستم خود بکاهند و متوجّه خدا گردند و به بنی‌اسرائیل بیش از این ظلم و جور روا ندارند ) .
توضیحات :
« ءَالَ » : اهل . بستگان و نزدیکان . در اینجا مراد اطرافیان و همفکران است . « السِّنِینَ » : جمع سَنَة ، خشکسالی و قحطی . شدائد و سختیها .
آیه 131
متن آیه :
فَإِذَا جَاءتْهُمُ الْحَسَنَةُ قَالُواْ لَنَا هَذِهِ وَإِن تُصِبْهُمْ سَیِّئَةٌ یَطَّیَّرُواْ بِمُوسَى وَمَن مَّعَهُ أَلا إِنَّمَا طَائِرُهُمْ عِندَ اللّهُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
ولی ( آنان نه تنها پند نگرفتند ، بلکه ) هنگامی که نیکی و خوشی بدیشان دست می‌داد ( که اغلب هم چنین بود ) می‌گفتند : این به خاطر ( استحقاق و امتیازی است که بر سایر مردمان داریم و ناشی از میمنت و مبارکی ) ما است . امّا هنگامی که بدی و سختی بدیشان دست می‌داد ، می‌گفتند : ( این خشکسالیها و بلاها همه ناشی از ) نحوست و شومی موسی و پیروان او است ! هان ! ( ای مردمانِ همه اعصار و قرون بدانید ) که بدبیاری آنان تنها از جانب خدا ( و با تقدیر و تدبیر او نه کس دیگری ) بوده است ، ولیکن اکثر آنان ( این حقیقت ساده را ) نمی‌دانستند ( و دیگران نیز اغلب نمی‌دانند که خوشی و ناخوشی و سختی و فراخی برابر اراده و مشیّت خدا به انسان دست می‌دهد ) .
توضیحات :
« الْحَسَنَةُ » : نیکی . خیر و نعمت . « سَیِّئَةٌ » : بدی . شرّ و مصیبت . « یَطَّیَّرُوا » : اصل آن یَتَطَیَّرُوا است و به معنی : فال بد می‌زنند . نحوست و شومی را ناشی می‌دانند از . « طَآئِر » : نحوست و شومی . خوشبختی و بدبختی . « عِندَ اللهِ » : از سوی خدا است . در دست خدا است .
آیه 132
متن آیه :
وَقَالُواْ مَهْمَا تَأْتِنَا بِهِ مِن آیَةٍ لِّتَسْحَرَنَا بِهَا فَمَا نَحْنُ لَکَ بِمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
( آنان به سبب این اندیشه نادرست ) گفتند : هر اندازه برای ما معجزه بیاوری ( و هر نوعی از معجزات بنمائی ) تا ما را بدان جادو کنی ، ما به تو ایمان نمی‌آوریم ( و به تو نمی‌گرویم ) .
توضیحات :
« مَهْمَا » : هراندازه . هرگونه .
آیه 133
متن آیه :
فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آیَاتٍ مُّفَصَّلاَتٍ فَاسْتَکْبَرُواْ وَکَانُواْ قَوْماً مُّجْرِمِینَ
ترجمه :
پس ( هر زمان به مصیبت و نکبتی دچارشان کردیم و از جمله : ) سیل ، ملخ ، شته ، قورباغه ، و خون بر آنان فرستادیم که هر یک معجزه جداگانه و روشنی بود ( بر صدق موسی ؛ و او پیشاپیش درباره هر یک جداگانه و مفصّل سخن گفته بود و وقوع هریک را خبر داده بود ) امّا آنان تکبّر ورزیدند ( و خویشتن را بالاتر از آن دیدند که حق را بپذیرند ) چرا که انسانهای گناهکاری بودند .
توضیحات :
« الطُّوفَانَ » : سیل . « الْجَرَادَ » : ملخ . « قُمَّلَ » : شپش را گویند ، ولی در اینجا شپش معمولی مورد نظر نیست . بلکه مراد جانوری است که آفت گیاهی است که می‌تواند شته یا ساس باشد . برخی هم آن را بید و گنه و مگسک گفته‌اند ، و برخی‌حشره‌ای دانسته‌اند که مایه تباهی گیاهان و نابودی حیوانات می‌گردد ( نگا : المنتخب / صفحه 226 ) . « الضَّفَادِعَ » : جمع ضَفْدَع ، قورباغه . « الدَّمَ » : خون . بدین معنی که آب رودبارها و جویبارها به خون تبدیل می‌گشت . یا این که به بیماریهای گوناگون مبتلا می‌شدند که مایه خونریزی از دماغ و قُبُل و دُبُر و چه بسا فلج شدن اعضاء می‌گردید . « ءَایَاتٍ مُفَصَّلاتٍ » : معجزه‌های جداگانه و نشانه‌های واضح و روشن . ( ءَایَاتٍ ) حال اشیاء متقدّم است .
آیه 134
متن آیه :
وَلَمَّا وَقَعَ عَلَیْهِمُ الرِّجْزُ قَالُواْ یَا مُوسَى ادْعُ لَنَا رَبَّکَ بِمَا عَهِدَ عِندَکَ لَئِن کَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَکَ وَلَنُرْسِلَنَّ مَعَکَ بَنِی إِسْرَائِیلَ
ترجمه :
هر زمان که عذابی ( از عذابهای پنجگانه مذکور ) بر آنان واقع می‌شد ( از شدّت تأثیر و فزونی تألّم آن ) می‌گفتند : ای موسی ! برای ما خدای خود را به فریاد خوان و از او درخواست کن که به عهدی که با تو بسته است وفا کند ( که عهد نبوّت و رسالت است ) . اگر عذاب را از ما برداری ، سوگند می‌خوریم که به تو ایمان بیاوریم و ( همان گونه که خواستهای ) بنی‌اسرائیل را همراه تو می‌فرستیم ( و آنان را آزاد می‌سازیم تا به یگانه‌پرستی مشغول شوند ) .
توضیحات :
« الرِّجْزُ » : عذابی که دلها از آن بلرزه درآید و باعث پریشانی و سرگردانی مردم شود . « بِمَا عَهِدَ عِندَکَ » : دعا کن و در آن متوسّل به عهدی شو که با تو بسته است . و آن عهد نبوّت و رسالت است که چون تو را همچون ابراهیم به خلعت و پیشوائی بزرگوار داشته است ، دعای تو را مستجاب می‌دارد ( نگا : بقره / 124 ) .
آیه 135
متن آیه :
فَلَمَّا کَشَفْنَا عَنْهُمُ الرِّجْزَ إِلَى أَجَلٍ هُم بَالِغُوهُ إِذَا هُمْ یَنکُثُونَ
ترجمه :
امّا هنگامی که عذاب را تا مدّتی که سپری می‌کردند از آنان برمی‌داشتیم ، ناگهان پیمان‌شکنی می‌کردند و سوگند خود را نقض می‌نمودند .
توضیحات :
« إِلَیا أَجَلٍ هُم بَالِغُوهُ » : تا مدّتی که بدان می‌رسیدند . مراد این است که اندک روزگاری می‌توانستند بر سر پیمان بمانند . « یَنکُثُونَ » : پیمان‌شکنی می‌کردند . سوگند خود را نقض می‌نمودند .
آیه 136
متن آیه :
فَانتَقَمْنَا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ فِی الْیَمِّ بِأَنَّهُمْ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَکَانُواْ عَنْهَا غَافِلِینَ
ترجمه :
تا ( سرانجام کار بدانجا رسید که ) از آنان انتقام گرفتیم و لذا ایشان را در دریا غرق نمودیم ، به سبب این که آنان آیات و معجزات ما را تکذیب می‌کردند و از ( ایمان و اقرار به ) آنها غافل می‌شدند ( و در حق آنها بی‌توجّهی می‌نمودند ) .
توضیحات :
« إِنتَقَمْنَا مِنْهُمْ » : از آنان انتقام گرفتیم . ایشان را دچار نقمت و هلاک کردیم . « الْیَمِّ » : دریا .
آیه 137
متن آیه :
وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِینَ کَانُواْ یُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا وَتَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنَى عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ بِمَا صَبَرُواْ وَدَمَّرْنَا مَا کَانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَقَوْمُهُ وَمَا کَانُواْ یَعْرِشُونَ
ترجمه :
و ما همه جهات و نواحی پرنعمت و برکت سرزمین ( مصر و شام ) را به قوم مستضعف ( و دربندِ زنجیر ظلم و ستم ، یعنی بنی‌اسرائیل ) واگذار کردیم ، و وعده نیک پروردگارت بر بنی‌اسرائیل ، به خاطر صبر و استقامتی که نشان دادند ، تحقّق یافت ، و آنچه فرعونیان ( از کاخهای مجلّل ) ساخته بودند ، و آنچه از باغهای داربست فراهم آورده بودند ، درهم کوبیدیم .
توضیحات :
« أَوْرَثْنَا » : واگذار کردیم . عطاء نمودیم . « یُسْتَضْعَفُونَ » : تحقیر و تضعیف می‌شدند . « مَشَارِقَ الأرْضِ وَ مَغَارِبَها » : مراد همه نواحی و جهات سرزمین وسیع مصر یا شام و یا هردوی آنها است که چه بسا شام تحت فرمانروائی فرعون بوده باشد . مراد از مشرقها و مغربها ، جوانب شرقی و غربی ، یا افقهای مختلفی است که سرزمین پهناور به خاطر خاصّیّت کرویّت زمین خواهد داشت . « بَارَکْنَا فِیهَا » : رزق و روزی و نعمت و سرسبزی را در آن افزودیم ( نگا : دخان / 25 - 28 ) . « تَمَّتْ » : تحقّق یافت . اجرا گردید . « کَلِمَةُ » : وعده خدا به بنی‌اسرائیل درباره نابودی دشمنانشان و جانشین گرداندن آنان ( نگا : اعراف / 129 و قصص / 5 و 6 ) . « بِمَا صَبَرُوا » : به سبب صبرایشان بر شدائدی که از فرعون و فرعونیان دیدند . « دَمَّرْنَا » : تخریب و ویران کردیم . « کَانُوا یَعْرِشُونَ » : برمی‌افراشتند و استوار می‌داشتند ، اعم از کاخها و خانه‌ها و داربستِ درختها ( نگا : انعام / 141 و نحل / 68 ) .
آیه 138
متن آیه :
وَجَاوَزْنَا بِبَنِی إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْاْ عَلَى قَوْمٍ یَعْکُفُونَ عَلَى أَصْنَامٍ لَّهُمْ قَالُواْ یَا مُوسَى اجْعَل لَّنَا إِلَهاً کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ
ترجمه :
بنی‌اسرائیل را ( از دست فرعون و فرعونیان نجات دادیم و سالم ) از دریا ( ی قلزم نزد خلیج سویس ) گذراندیم . ( در مسیر خود ) به گروهی رسیدند که بتهائی داشتند و مشغول پرستش آنها بودند . ( در این هنگام بنی‌اسرائیل به موسی ) گفتند : ای موسی ! برای ما معبودی بساز ( تا به پرستش آن بپردازیم ) همان گونه که آنان دارای معبودهائی هستند ( و به پرستش آنها مشغول می‌باشند ! موسی ) گفت : شما گروه نادانی هستید ( و نمی‌دانید عبادت راستین چیست و خدائی که باید پرستیده شود کیست ) .
توضیحات :
« جَاوَزْنَا » : عبور دادیم . « الْبَحْرَ » : مراد دریای قلزم یا احمر نزد خلیج سویس فعلی است . « یَعْکُفُونَ » : مواظب عبادت و ملازم پرستش بودند .
آیه 139
متن آیه :
إِنَّ هَؤُلاء مُتَبَّرٌ مَّا هُمْ فِیهِ وَبَاطِلٌ مَّا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
اینان ( را که می‌بینید به بت‌پرستی مشغولند ) کارشان ( مایه ) هلاک و نابودی ( خودشان و معبودهایشان ) است ، و آنچه می‌سازند و می‌کنند پوچ و نادرست است .
توضیحات :
« مُتَبَّرٌ » : نابودشده و ویران گشته . اسم مفعول از مصدر ( تتبیر ) به معنی تدمیر و تخریب و هلاک‌کردن است ( نگا : اسراء / 7 ) . خبر مقدّم برای ( ما ) و جمله ( مُتَبَّرٌ مَّا هُمْ فِیهِ ) خبر ( إِنَّ ) است . « بَاطِلٌ » : زائل و مضمحل . پوچ و نادرست . « مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ » : بتهائی که می‌سازند . عبادتی که می‌کنند .
آیه 140
متن آیه :
قَالَ أَغَیْرَ اللّهِ أَبْغِیکُمْ إِلَهاً وَهُوَ فَضَّلَکُمْ عَلَى الْعَالَمِینَ
ترجمه :
( سپس ) گفت : آیا جز خدا ( که آفریدگار همه کائنات است ) معبودی برای شما جستجو کنم ؟ ! و حال آن که او است که شما را ( با دادن زمین فراوان ) بر مردمان ( همعصرتان ) برتری داده است .
توضیحات :
« أَبْغِیکُمْ » : برای شما بطلبم . « فَضَّلَکُمْ عَلَی الْعَالَمِینَ » : مراد تفضیل آنان بر دیگر مردمان هم‌عصر به وسیله دادن نعمت فراوان بدانان و تجدید یگانه‌پرستی و آئین و سنّت پیغمبران در میانشان است .
آیه 141
متن آیه :
وَإِذْ أَنجَیْنَاکُم مِّنْ آلِ فِرْعَونَ یَسُومُونَکُمْ سُوَءَ الْعَذَابِ یُقَتِّلُونَ أَبْنَاءکُمْ وَیَسْتَحْیُونَ نِسَاءکُمْ وَفِی ذَلِکُم بَلاء مِّن رَّبِّکُمْ عَظِیمٌ
ترجمه :
به خاطر بیاورید زمانی را که از ( دست جور فرعون و ) فرعونیان شما را نجات دادیم . آنان که به شما بدترین عذاب را می‌رساندند ، ( و شما را به کارهای طاقت‌فرسا می‌گماشتند و همچون حیوانتان می‌انگاشتند ) . پسرانتان را می‌کشتند ( تا نسل شما کم شود ) و دخترانتان را ( برای خدمتکاری خود ) زنده نگاه می‌داشتند . در این ( شکنجه و آزار فرعون و فرعونیان ، و نجات بخشیدنتان از آن ) آزمایش بزرگی برایتان از جانب پروردگارتان بود .
توضیحات :
« یَسُومُونَکُمْ » : به شما می‌رساندند و می‌چشاندند . « سُوءَالْعَذَابِ » : بدترین عذاب و شکنجه . « بَلآءٌ » : امتحان و آزمایش .
آیه 142
متن آیه :
وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِینَ لَیْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَقَالَ مُوسَى لأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلاَ تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ
ترجمه :
ما با موسی وعده گذاشتیم ( که برای پرورش خود و دریافت پیام سهمگین آسمانی ) سی‌شب ( به مناجات و عبادت بپردازد ) و ( سپس برای پختگی کامل ) ده شب بر آنها افزودیم و بدین‌وسیله مدّت ( راز و نیاز و سوز و ساز با ) پروردگارش چهل شب تمام شد . موسی ( پیش از این که عازم عبادت و مناجات خدا شود ) به برادر خود هارون گفت : در میان قوم من جانشین من باش و اصلاحگر بوده و از راه و روش تباهکاران پیروی مکن .
توضیحات :
« وَاعَدْنَا » : وعده گذاشتیم . وعده دادیم . « تَمَّ » : تمام شد . تکمیل گردید . « مِیقَاتُ » : مدّت تعیین شده . وقت معیّن . « أَرْبَعِینَ » : حال واژه ( مَعْدُوداً ) محذوف ، ظرف ، و مفعول‌به ذکر کرده‌اند ، و برخی ( تَمَّ ) را به معنی ( صَارَ ) و ( أَرْبَعینَ ) را خبر آن دانسته‌اند . « أُخْلُفْنِی » : جانشین من باش .
آیه 143
متن آیه :
وَلَمَّا جَاء مُوسَى لِمِیقَاتِنَا وَکَلَّمَهُ رَبُّهُ قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنظُرْ إِلَیْکَ قَالَ لَن تَرَانِی وَلَکِنِ انظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِی فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکّاً وَخَرَّ موسَى صَعِقاً فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَکَ تُبْتُ إِلَیْکَ وَأَنَاْ أَوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
هنگامی که موسی به میعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت ، ( و کلامی را شنید که به کلام کسی نمی‌ماند ، خواست ذاتی را هم ببیند که چیزی مثل او نیست . لذا ) عرض کرد : پروردگارا ! ( خویشتن را ) به من بنمای تا تو را ببینم ( و جمال والای تو را بنگرم . تا افتخار گفتار و دیدار نصیبم گردد . خدایش بدو ) گفت : ( تو با این بنیه آدمی و در این جهان مادی تاب دیدار مرا نداری و ) مرا نمی‌بینی . ولیکن ( برای اطمینان خاطر از این که تاب دیدن مرا نداری ) به کوه ( که همچون تو ماده و بسی نیرومندتر از تو است ) بنگر ، اگر ( در برابر تجلّی ذات من ) بر جای خود استوار ماند ، تو هم مرا خواهی دید . امّا هنگامی که پروردگارش خویشتن به کوه نمود ، آن را درهم کوبید و موسی بیهوش و نقش زمین گردید . وقتی که به هوش آمد گفت : پروردگارا ! تو منزّهی ( از آن که با چشمان سر قابل رؤیت باشی . بلکه این چشمان دل و خِردند که می‌توانند تو را مشاهده کنند ) . من ( از این پرسش پشیمانم و ) به سوی تو برمی‌گردم و من نخستینِ مؤمنان ( به عظمت و جلال یزدان در این زمان ) هستم .
توضیحات :
« أَرِنِی » : به من نشان بده . مفعول دوم آن ( ذاتَکَ ) یا ( نَفْسَکَ ) محذوف است . « لَن تَرَانِی » : مراد این است که مرا در این جهان نمی‌بینی ، و یا این که هرگز مرا نمی‌بینی ( نگا : تفسیرالمنار ، جلد 9 ، صفحه 149 - 178 ) . « تَجَلَّیا » : جلوه‌گر شد . برخی گفته‌اند : مراد ظهور ذات باری است و کیفیّت آن بر ما مجهول است . بعضی هم گفته‌اند : مراد جلوه پرتوی از قدرت الهی‌است . « دَکّاً » : درهم کوبیده . با زمین یکسان شده ( نگا : کهف / 98 ) . مصدر است و به عنوان اسم مفعول یعنی ( مَدْکُوکاً ) به کار رفته است . « خَرَّ » : فرو افتاد . « صَعِقاً » : مدهوش افتاده . از حال رفته و بر زمین نقش بسته . « أَفَاقَ » : به هوش آمد . « اَوّلُ الْمُؤْمِنِینَ » : مراد نخستینِ مؤمنان در روزگار خودش است . یا نخستینِ مؤمنان به مسأله عدم رؤیت خدا در این سرا است .
آیه 144
متن آیه :
قَالَ یَا مُوسَى إِنِّی اصْطَفَیْتُکَ عَلَى النَّاسِ بِرِسَالاَتِی وَبِکَلاَمِی فَخُذْ مَا آتَیْتُکَ وَکُن مِّنَ الشَّاکِرِینَ
ترجمه :
خدا گفت : ای موسی ! من تو را با رسالتهای خویش و با سخن گفتنم ( با تو از فراسوی حجاب و بدون واسطه ) بر مردمان ( هم‌عصری که مأموریّت تبلیغ احکام آسمانی بدانان داری ) برگزیدم ، پس آنچه به تو داده‌ام ( یعنی توراتی را که به دست تو سپرده‌ام ، محکّم ) برگیر و از زمره شکرگزاران ( نعمت یزدان ) باش .
توضیحات :
« إِصْطَفَیْتُکَ » : تو را برگزیده‌ام . « رِسَالاتِ » : جمع رسالت ، چیزهائی که پیغمبر را مأمور تبلیغ آنها می‌کنند ( نگا : اعراف / 62 ) . « کَلامِ » : سخن‌گفتن .
آیه 145
متن آیه :
وَکَتَبْنَا لَهُ فِی الأَلْوَاحِ مِن کُلِّ شَیْءٍ مَّوْعِظَةً وَتَفْصِیلاً لِّکُلِّ شَیْءٍ فَخُذْهَا بِقُوَّةٍ وَأْمُرْ قَوْمَکَ یَأْخُذُواْ بِأَحْسَنِهَا سَأُرِیکُمْ دَارَ الْفَاسِقِینَ
ترجمه :
و برای او در الواح ( تورات ) از هرچیز ( که مورد نیاز بنی‌اسرائیل از نصائح و حِکَم و احکام حلال و حرام بود ) نوشتیم ، تا پند و اندرز ( زندگی ) و روشنگر همه چیز ( در امر تکالیف دینی و وظائف شرعی ایشان ) باشد . ( بدو گفتیم : این ) الواح را با تاب و توان برگیر ( و با نشاط فراوان و تلاش بی‌امان ، مانند دیگر پیغمبران أُولُوالعزم ، در تبلیغ آنها دامن همّت به کمر بزن ) و به قوم خود ( یعنی بنی‌اسرائیل ) فرمان بده نیکوترین آنها را به کار بندند . ( مثلاً عفو را بر قصاص ، صبرکردن را بر پیروزشدن ، آسان گرفتن را بر سخت گرفتن ، و بالاخره آنچه را که دارای اجر بیشتر است بر چیزی ترجیح دهند که از ثواب کمتری برخوردار است ) . به زودی سرزمین گنهکاران ( نافرمان و خارج‌شدگانِ از دستور یزدان ، از قبیل : عاد و ثمود و قوم لوط ) را به شما نشان می‌دهیم ( تا بنگرید و عبرت گیرید و بدانید که اگر چون ایشان شوید ، سرانجام تأسّف‌انگیزی همچون آنان خواهید داشت و به شما هم همان می‌رسد که بدیشان رسیده است ) .
توضیحات :
« أَلْوَاح » : جمع لَوح ، آنچه بر آن چیزی نویسند . چگونگی و جنس و تعداد این الواح بر ما مجهول است . « مَوْعِظَةً وَ تَفْصِیلاً » : به عنوان اندرز و توضیح . بدل از جار و مجرور است . « سَأُرِیکُمْ » : به شما نشان خواهم‌داد .
آیه 146
متن آیه :
سَأَصْرِفُ عَنْ آیَاتِیَ الَّذِینَ یَتَکَبَّرُونَ فِی الأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَإِن یَرَوْاْ کُلَّ آیَةٍ لاَّ یُؤْمِنُواْ بِهَا وَإِن یَرَوْاْ سَبِیلَ الرُّشْدِ لاَ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلاً وَإِن یَرَوْاْ سَبِیلَ الْغَیِّ یَتَّخِذُوهُ سَبِیلاً ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَکَانُواْ عَنْهَا غَافِلِینَ
ترجمه :
از ( اندیشیدن درباره نشانه‌های موجود در آفاق و انفس و از فهم‌کردن ) آیات خود کسانی را باز می‌دارم که در زمین به ناحق تکبّر می‌ورزند ( و خویشتن را بالاتر از آن می‌دانند که آیات ما را بپذیرند و راه انبیاء را در پیش گیرند ) ، و اگر هر نوع آیه‌ای ( از کتاب آسمانی و هرگونه معجزه‌ای از پیغمبران و هر قسم نشانه‌ای از نشانه‌های جهانی ) را ببینند بدان ایمان نمی‌آورند ، و اگر راه هدایت ( و رستگاری ) را ببینند آن را راه خود نمی‌گیرند ، و چنان که راه گمراهی را ببینند آن را راه خود می‌گیرند ، این ( انحراف از جاده شریعت خدا ) هم بدان سبب است که آیات ما را تکذیب کرده و از آنها غافل و بی‌خبر گشته‌اند .
توضیحات :
« سَأَصْرِفُ » : منصرف خواهم ساخت . راه آنان را تغییر خواهم داد . « بِغَیْرِ الْحَقِّ » : به ناحق . ذکر این قید برای تأکید است ؛ زیرا که تکبّر بر دیگران و خویشتن برتر گرفتن از پذیرش فرمان یزدان ، همیشه نادرست است ( نگا : بقره / 61 ) . « الرُّشْدِ » : هدایت . عکس گمراهی ( نگا : بقره / 256 ، جنّ / 2 ) . « الْغَیِّ » : گمراهی . « ذلِکَ » : یکایک این انحرافات و امور ناپسند ، از ایشان سر می‌زند به سببِ .
آیه 147
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَلِقَاء الآخِرَةِ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ هَلْ یُجْزَوْنَ إِلاَّ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
کسانی که آیات ( کتاب خواندنیِ آسمانی و دیدنیِ جهانی ) ما را تکذیب دارند و به ملاقات ( خدا در قیامت و به زنده‌شدن بعد از مرگ و حساب و کتاب ) آخرت ایمان نمی‌آورند ، اعمال ( نیکی که انجام داده‌اند برباد می‌رود و باطل و ) بیهوده می‌شود . مگر چنین کسانی جز در برابر کارهائی که کرده‌اند ( و معاصی و کفری که ورزیده‌اند ) پاداش داده می‌شوند ؟
توضیحات :
« لِقَآءِ » : ملاقات . رویاروی شدن . مراد رستاخیز و حاضرشدن برای حساب و کتاب در پیشگاه خدا است . « حَبِطَتْ » : هدر رفت و ضائع شد . برباد رفت . « هَلْ یُجْزَوْنَ » : مراد این است که کارهای خوبشان هدر می‌رود و تنها کیفر اعمال بدشان نصیبشان می‌شود .
آیه 148
متن آیه :
وَاتَّخَذَ قَوْمُ مُوسَى مِن بَعْدِهِ مِنْ حُلِیِّهِمْ عِجْلاً جَسَداً لَّهُ خُوَارٌ أَلَمْ یَرَوْاْ أَنَّهُ لاَ یُکَلِّمُهُمْ وَلاَ یَهْدِیهِمْ سَبِیلاً اتَّخَذُوهُ وَکَانُواْ ظَالِمِینَ
ترجمه :
بعد از ( رفتن ) موسی ( به کوه طور برای مناجات رب غفور ) ، قوم او از زیورهایشان گوساله‌ای ساختند و آن را معبود خود گرفتند که پیکر ( بی‌جانی ) بود و ( تنها با مهارتی که سامری در آن به کار گرفته بود ) صدای گاو داشت . مگر نمی‌دیدند که چنین پیکر گوساله‌گونه‌ای با آنان سخن نمی‌گوید و به راهی ایشان را راهنمائی نمی‌کند . ( به هر حال ، اندیشه گاوپرستی پیشین و بت‌پرستی پسین ایشان گُل کرد و غیبت موسی را غنیمت شمردند و ) گوساله را به خدائی گرفتند و ( به خود ) ستم کردند .
توضیحات :
« حُلِّیهِمْ » : زیورهای خود . زینت‌آلات خویش . « عِجْلاً » : گوساله‌ای . « جَسَداً » : پیکرهای . بدل یا عطف بیان است . به معنی : سرخ رنگ هم آمده است که از ( جَسَد ) به معنی خون خشکیده ، زعفران و رنگهائی چون آن است . در این صورت صفت است . « خُوَارٌ » : صدای گاو . « إتَّخَذُوهُ » : آن را معبود خود کردند . درباره گوساله سامری مراجعه شود به : ( بقره / 51 و 54 و 92 و 93 ، نساء / 153 ، طه / 85 - 91 ) .
آیه 149
متن آیه :
وَلَمَّا سُقِطَ فَی أَیْدِیهِمْ وَرَأَوْاْ أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّواْ قَالُواْ لَئِن لَّمْ یَرْحَمْنَا رَبُّنَا وَیَغْفِرْ لَنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ
ترجمه :
هنگامی که پشیمان و سرگردان شدند و دانستند که گمراه گشته‌اند ، گفتند : اگر پروردگارمان بر ما رحم نکند و ما را نیامرزد ، بیگمان از زیانکاران خواهیم بود .
توضیحات :
« سُقِطَ فِی أَیْدِیهِمْ » : بسی پشیمان شدند و افسوس فراوان خوردند . در اصل دست خود را گاز گرفتن و چانه بر دست ندامت افگندن است . واژه ( فی ) به معنی ( عَلی ) است .
آیه 150
متن آیه :
وَلَمَّا رَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسِفاً قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِی مِن بَعْدِیَ أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّکُمْ وَأَلْقَى الألْوَاحَ وَأَخَذَ بِرَأْسِ أَخِیهِ یَجُرُّهُ إِلَیْهِ قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِی وَکَادُواْ یَقْتُلُونَنِی فَلاَ تُشْمِتْ بِیَ الأعْدَاء وَلاَ تَجْعَلْنِی مَعَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
هنگامی که موسی ( از مناجات ) به پیش قوم خود خشمگین و اندوهناک بازگشت ، گفت : پس از ( رفتن من به مناجات ) چه بد جانشینیِ مرا انجام دادید . آیا بر فرمان پرودگارتان ( مبنی بر انتظار رجوع من از میعادگاه طور و مراعات پیمان خود با من ) شتاب ورزیدید ؟ موسی الواح را بینداخت و ( موی ) سر برادرش ( هارون ) را گرفت و آن را به سوی خود کشید ( چرا که او را مقصّر می‌دید . هارون ) گفت : ای پسر مادرم ! این مردمان مرا درمانده و ناتوان کردند و نزدیک بود مرا بکشند ، پس دشمنان را به من شاد مکن و مرا از زمره قوم ستم‌پیشه مدان .
توضیحات :
« غَضْبَانَ » : خشمگین . حال اوّل است . « أَسِفاً » : اندوهگین . حال دوم است . « إبْنَ اُمَّ » : پسر مادر . ادای سخن بدین شیوه ، برای بر سر مهرآوردن و عطوفت است . منادا است و هر دو واژه به منزله یک واژه مرکّب همچون ( خَمْسَه عَشَرَ ) بشمار آمده است . « لا تُشْمِتْ بِیَ الأعْدَآءَ » : دشمنان را به من شاد مکن . از مصدر ( إِشْمات ) به معنی مسرور کردن . ثلاثی مجرّد آن ( شَمَاتَة ) است ، به معنی : از گرفتاری دشمن و مصیبت او شاد شدن .
آیه 151
متن آیه :
قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلأَخِی وَأَدْخِلْنَا فِی رَحْمَتِکَ وَأَنتَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِینَ
ترجمه :
( هنگامی که پاکی و بیگناهی هارون برای موسی مسلّم شد ) گفت . پروردگارا ! بر من و برادرم ببخشای ( و از کاری که من در حق هارون کردم و از قصور احتمالی او در امر جانشینی صرف نظر فرمای ) و ما را به رحمت خود داخل کن و ( ما را لطف خویشتن شامل کن . چرا که ) تو از همه مهربانان مهربانتری .
توضیحات :
. . .
آیه 152
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ الْعِجْلَ سَیَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیَا وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُفْتَرِینَ
ترجمه :
آنان که ( همچون سامری و راهروانش ) گوساله را معبود خود کردند ، خشم عظیمی از سوی پروردگارشان ایشان را ( در آخرت ) فرا می‌گیرد ، و خواری شدیدی در دنیا بدیشان دست می‌دهد . کسانی را هم که ( به خدا ) دروغ بندند ( و جز او را بپرستند ) این چنین جزا و سزا می‌دهیم .
توضیحات :
« کَذلِکَ » : همچون کیفر ایشان . « الْمُفْتَرِینَ » : بهتان و تهمت‌زنندگان . کسانی که به ناروا چیزهائی گویند و دروغهائی به هم بافند .
آیه 153
متن آیه :
وَالَّذِینَ عَمِلُواْ السَّیِّئَاتِ ثُمَّ تَابُواْ مِن بَعْدِهَا وَآمَنُواْ إِنَّ رَبَّکَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
کسانی که کارهای زشتی ( چون کفر و معاصی ) انجام دهند و سپس توبه کنند و ( از آنها دست بکشند و به سوی خدا برگردند و حقیقه ) ایمان بیاورند ، خدای تو بعد از آن ( توبه که با بودن ایمان پذیرفتنی است ، نسبت بدانان ) بس آمرزنده و مهربان است ( و ایشان را به درگاه خود می‌پذیرد و از اشتباهات و گناهانشان در می‌گذرد ) .
توضیحات :
« ءَامَنُوا » : ذکر خاصّ بعد از عام است . چرا که توبه از کفر و معاصی ، خود ایمان بشمار است . « مِن بَعْدِهَا » : ضمیر ( ها ) در اوّلی به سیّئات ، و در دومی به توبه برمی‌گردد . « إِنَّ رَبَّکَ . . . » : این جمله خبر ( الَّذِینَ ) است و ضمیر عائد محذوف است . تقدیر چنین می‌شود : إِنَّ رَبَّکَ مِن بَعْدِها لَغَفُورٌ لَّهُمْ ، رَحِیمٌ بِهِمْ .
آیه 154
متن آیه :
وَلَمَّا سَکَتَ عَن مُّوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الأَلْوَاحَ وَفِی نُسْخَتِهَا هُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلَّذِینَ هُمْ لِرَبِّهِمْ یَرْهَبُونَ
ترجمه :
هنگامی که خشم موسی فرو نشست ، الواح ( تورات را از زمین ) برگرفت ، الواحی که در نوشته‌های آن سراسر هدایت و رحمت برای کسانی بود که از پروردگار خود می‌ترسیدند .
توضیحات :
« سَکَتَ » : خاموش شد . فرو نشست . « فِی نُسْخَتِهَا » : در نوشته‌های آن . نُسْخه به معنی منسوخ ، یعنی مکتوب است . « یَرْهَبُونَ » : می‌ترسند . می‌هراسند .
آیه 155
متن آیه :
وَاخْتَارَ مُوسَى قَوْمَهُ سَبْعِینَ رَجُلاً لِّمِیقَاتِنَا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَکْتَهُم مِّن قَبْلُ وَإِیَّایَ أَتُهْلِکُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاء مِنَّا إِنْ هِیَ إِلاَّ فِتْنَتُکَ تُضِلُّ بِهَا مَن تَشَاء وَتَهْدِی مَن تَشَاء أَنتَ وَلِیُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَیْرُ الْغَافِرِینَ
ترجمه :
( سپس خداوند به موسی دستور داد برای معذرت‌خواهی و توبه از کردار گوساله‌پرستان قوم ، همراه گروهی از بنی‌اسرائیل به میعادگاه او بیایند ) و موسی هفتاد مرد را از میان قوم خود ( به نمایندگی از سوی آنان ) برای میعادگاه ما برگزید ( و ایشان را به کوه طور برد . در آنجا زمین‌لرزه‌ای درگرفت ) . هنگامی که زمین لرزه آنان را فراگرفت ، موسی گفت : پروردگارا ! اگر می‌خواستی می‌توانستی آنان و مرا پیش از این نیز هلاک کنی ( تا بنی‌اسرائیل هلاک آنان را خود می‌دیدند . ولی اینک مرا به قتل ایشان متّهم می‌سازند ) . آیا ما را به سبب کاری که بی‌خردان ما کرده‌اند هلاک می‌سازی ؟ ( خداوندا ! ما را به گناه آنان مگیر ) . این ( درخواست نابه‌جای رؤیت ، یا وقوع زلزله ، یا کار گوساله‌پرستی ) جز آزمایش تو چیز دیگری نیست که به سبب آن ( برابر قوانین و سنن یزدان و گسترده در پهنه جهان ) هر کس را بخواهی ( و مستحقّ بدانی ) گمراه می‌سازی ، و هر کس را بخواهی ( و شایسته بدانی ) هدایت می‌کنی . تو سرپرست ما هستی . پس بر ما ببخشای و به ما رحم فرمای ، چرا که تو بهترین آمرزندگانی .
توضیحات :
« قَوْمَهُ » : از قوم خود . حرف جرّ ( مِنْ ) از اوّل آن حذف شده است و تقدیر چنین بوده است : مِن قَوْمِهِ . « إِنْ هِیَ » : نیست آن . واژه ( إِنْ ) نافیه است ، و مرجع ( هِیَ ) فِتْنَة به معنی امتحان ، فَعْلَة به معنی کار ، مَسْأَلَةُ الإِرَاءَ‌ة به معنی درخواست خود را نشان دادن است که همه محذوف است و از سیاق پیدا است ، و یا این که مرجع ( هِیَ ) رَجْفَة مذکور است . « إِیَّایَ » : مرا . « فِتْنَتُکَ » : آزمایش تو .
آیه 156
متن آیه :
وَاکْتُبْ لَنَا فِی هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ إِنَّا هُدْنَا إِلَیْکَ قَالَ عَذَابِی أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشَاء وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَالَّذِینَ هُم بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
و برای ما در این دنیا و آن دنیا ( زندگی ) نیکی مقرّر دار ( که سَروری و توفیق طاعت در این سرای ، و سعادت ناشی از رضایت و عنایت تو در آن سرای است ) چرا که ما ( توبه نموده‌ایم و ) به سوی تو بازگشت کرده‌ایم . ( خدا بدو ) گفت : عذاب خود را به هرکس که ( گناه کند و توبه نکند و خود ) بخواهم میرسانم ، و رحمت من هم همه‌چیز را در برگرفته ( و در این سرای شامل کافر و مؤمن می‌گردد ، امّا در آن سرای ) آن را برای کسانی مقرّر خواهم داشت که پرهیزگاری کنند و زکات بدهند و به آیات ( کتابهای آسمانی و نشانه‌های گسترده جهانی ) ایمان بیاورند .
توضیحات :
« اُکْتُبْ » : مقدّر فرما . تفضّل و عطاء فرما . « هُدْنَا » : بازگشتیم . توبه کردیم .
آیه 157
متن آیه :
الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوباً عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَآئِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلاَلَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُواْ بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُواْ النُّورَ الَّذِیَ أُنزِلَ مَعَهُ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
ترجمه :
( به ویژه رحمت خود را اختصاص می‌دهم به ) کسانی که پیروی می‌کنند از فرستاده ( خدا محمّد مصطفی ) پیغمبر امّی که ( خواندن و نوشتن نمی‌داند و وصف او را ) در تورات و انجیل نگاشته می‌یابند . او آنان را به کار نیک دستور می‌دهد و از کار زشت بازمی‌دارد ، و پاکیزه‌ها را برایشان حلال می‌نماید و ناپاکها را بر آنان حرام می‌سازد و فرو می‌اندازد بند و زنجیر ( احکام طاقت‌فرسای همچون قطع مکان نجاست به منظور طهارت ، و خودکشی به عنوان توبه ) را از ( دست و پا و گردن ) ایشان به در می‌آورد ( و از غُل استعمار و استثمارشان می‌رهاند ) . پس کسانی که به او ایمان بیاورند و از او حمایت کنند و وی را یاری دهند ، و از نوری پیروی کنند که ( قرآن نام است و همسان نور مایه هدایت مردمان است و ) به همراه او نازل شده است ، بیگمان آنان رستگارند .
توضیحات :
« أُمِّیَّ » : منسوب به ( أُمّ ) یعنی مادر است . مراد کسی است که نتواند بخواند و بنویسد ( نگا : عنکبوت / 48 ) . « إِصْر » : بار سنگین . مراد تکالیف سخت است ( نگا : بقره / 286 ) . « الأغْلال » : جمع غُلّ ، بند و زنجیرهای آهنین . در اینجا مراد احکام طاقت‌فرسائی است که به سبب معاصی و نافرمانی بر اهل کتاب واجب گشته بود . « إِصْرَهُمْ وَ الأغْلالَ . . . » : مشکلات و مشقّات معنوی ، به وسیله بار و غل ، نموده شده است که حسّی و قابل لمس می‌باشند . یعنی آنان به کسانی می‌مانند که بار بر دوش و بند و زنجیر به دست و پا داشته باشند و . . . « عَزَّرُوهُ » : او را حمایت کردند . او را یاری نمودند . در احترام وی کوشیدند .
آیه 158
متن آیه :
قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعاً الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ یُحْیِی وَیُمِیتُ فَآمِنُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِیِّ الأُمِّیِّ الَّذِی یُؤْمِنُ بِاللّهِ وَکَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ
ترجمه :
ای پیغمبر ! ( به مردم ) بگو : من فرستاده خدا به سوی جملگی شما ( اعم از عرب و عجم و سیاه و سفید و زرد و سرخ ) هستم . خدائی که آسمانها و زمین از آن او است . جز او معبودی نیست . او است که می‌میراند و زنده می‌گرداند . پس ایمان بیاورید به خدا و فرستاده‌اش ، آن پیغمبر درس نخوانده‌ای که ایمان به خدا و به سخنهایش دارد . از او پیروی کنید تا هدایت یابید .
توضیحات :
« کَلِمَاتِهِ » : سخنان او . مراد همه کتابهای آسمانی است ( نگا : بقره / 136 ) .
آیه 159
متن آیه :
وَمِن قَوْمِ مُوسَى أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ
ترجمه :
در میان قوم موسی ( یعنی بنی‌اسرائیل ) گروه زیادی ( بر دین صحیح ماندگار ) بودند که ( مردم را ) به سوی حق رهنمود می‌کردند و ( به سبب تمسّک ) به حق ( به هنگام داوری ) دادگری می‌نمودند .
توضیحات :
« أُمَّةٌ » : گروه فراوانی . مراد از این گروه زیاد ، عُقَلائی است که در زمان موسی گوساله‌پرستی نکردند و در برابر سُفَهاء قرار داشتند ، و یا این که مراد عدّه‌ای از اصحاب پیغمبر است که در صدر اسلام آئین اسلام را پذیرفتند . « بِهِ » : به حق . « یَعْدِلُونَ » : دادگری می‌کنند .
آیه 160
متن آیه :
وَقَطَّعْنَاهُمُ اثْنَتَیْ عَشْرَةَ أَسْبَاطاً أُمَماً وَأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصَاکَ الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیْناً قَدْ عَلِمَ کُلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ وَظَلَّلْنَا عَلَیْهِمُ الْغَمَامَ وَأَنزَلْنَا عَلَیْهِمُ الْمَنَّ وَالسَّلْوَى کُلُواْ مِن طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ وَمَا ظَلَمُونَا وَلَکِن کَانُواْ أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ
ترجمه :
بنی‌اسرائیل را به دوازده قبیله و شاخه تقسیم کردیم ، و هنگامی که آنان از موسی تقاضای آب کردند ، به موسی وحی کردیم که با عصای خود بر سنگ بزن . به ناگاه دوازده چشمه از آن سنگ بیرون جوشید . هر دستهای از مردمان با آبشخور خود آشنا شد ( و هیچ قبیله‌ای مزاحم قبیله دیگری نگردید ) و ابر را سایبان ایشان کردیم ( و بدین‌وسیله آنان را از گرمای سوزان بیابان محفوظ داشتیم ) و ترنجبین و بلدرچین نصیب ایشان کردیم ( و بدانان گفتیم : ) از چیزهای پاکی بخورید که روزی شما کرده‌ایم . ( ولی آنان در حق این نعمتها ناشکری کردند و ستم ورزیدند ) امّا به ما ستم نکردند بلکه به خودشان ستم نمودند ( و زیان ناسپاسی متوجّه خودشان گردید ) .
توضیحات :
« قَطَّعْنَاهُمْ » : آنان را تقسیم کردیم . « أَسْبَاطاً » : جمع سِبْط ، نوادگان . مراد قبائل است و هر قبیله‌ای از نسل مردی . بدل است ؛ نه تمییز . واژه ( أَسْباط ) گاهی در معنی مفرد یعنی قبیله استعمال شده است ، همان گونه که ( أَنصار ) برای گروه ویژه‌ای از اصحاب ، عَلَم شده است . در این صورت می‌توان ( أَسْباطاً ) را تمییز بشمار آورد . « أُمَماً » : جماعت . گروه . بدل دوم ( اثْنَتَیْ عَشْرَةَ ) یا عطف بیان یا بدل ( أَسْباطاً ) است . « إِنبَجَسَتْ » : برجوشید . فوّاره زد ( نگا : بقره / 60 ) . « مَشْرَب » : آبشخور . « ظَلَّلْنا » : سایبان کردیم . « غَمَام » : ابر . « مَنّ » : ترنجبین . گزنگبین . « سَلْوَیا » : پرنده بلدرچین . سُمانی ( نگا : بقره / 57 ) .
آیه 161
متن آیه :
وَإِذْ قِیلَ لَهُمُ اسْکُنُواْ هَذِهِ الْقَرْیَةَ وَکُلُواْ مِنْهَا حَیْثُ شِئْتُمْ وَقُولُواْ حِطَّةٌ وَادْخُلُواْ الْبَابَ سُجَّداً نَّغْفِرْ لَکُمْ خَطِیئَاتِکُمْ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
و ( به یاد آورید ) آن گاه را که بدیشان گفته شد : در این شهر ( بزرگی که پیغمبرتان موسی برایتان نام برده است ) سکونت گزینید و هرگونه که می‌خواهید و هرچه که لازم دارید ( از خوراکیها و میوه‌های آنجا ) بخورید و بگوئید : خداوندا ! از گناهان ما درگذر ، و از دروازه ( آن شهر ) با خشوع و خضوع وارد شوید تا گناهان شما را بیامرزیم . ما به نیکوکاران ( از عفو و مغفرت ) فزونتر می‌بخشیم .
توضیحات :
« حِطَّةٌ » : زدودن . برطرف‌کردن ( نگا : بقره / 58 ) . « سُجَّداً » : فروتنانه ( نگا : بقره / 58 ) .
آیه 162
متن آیه :
فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنْهُمْ قَوْلاً غَیْرَ الَّذِی قِیلَ لَهُمْ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِجْزاً مِّنَ السَّمَاءِ بِمَا کَانُواْ یَظْلِمُونَ
ترجمه :
سپس ستمگران ( از فرمان خدایشان سرپیچی کردند و ) گفتاری را که بدانان گفته شده بود دیگر کردند و دگرگون گفتند ؛ پس در برابر سرپیچی و تمرّدشان ، از آسمان بر آنان عذابی فرستادیم .
توضیحات :
« رِجْزاً » : عذاب . عقوبت . ( نگا : بقره / 59 ) .
آیه 163
متن آیه :
واَسْأَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کَانَتْ حَاضِرَةَ الْبَحْرِ إِذْ یَعْدُونَ فِی السَّبْتِ إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً وَیَوْمَ لاَ یَسْبِتُونَ لاَ تَأْتِیهِمْ کَذَلِکَ نَبْلُوهُم بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ
ترجمه :
از آنان درباره ( سرگذشت اهالی ) شهر ( ایله ) که در ساحل دریا بود بپرس . ( به یاد بیاورند ) هنگامی را که آنان ( در روز شنبه از حدود و مقرّرات خدا ) تجاوز می‌کردند . همان هنگام که ماهیانشان روز شنبه به سویشان می‌آمدند ( روی آب ) و خودنمائی می‌کردند ، امّا در غیر روز شنبه به سویشان نمی‌آمدند ( و این هم آزمایشی از سوی خدا بود ) . به همین منوال آنان را پیوسته به سبب فسق و فجور دائمی و مستمرّشان ( با آزمونهای گوناگون ) می‌آزمودیم ( تا نیکوکاران پاک‌سیرت از بدکاران بد طینت جدا و مشخّص شوند ) .
توضیحات :
« عَنِ الْقَرْیَةِ » : درباره شهر و اهل شهر . « حَاضِرَةَ الْبَحْرِ » : مشرف بر دریا . کنار دریا . « یَعْدُونَ » : تجاوز می‌کردند . ستم می‌نمودند . « حِیتَان » : جمع حُوت ، ماهیها . « شُرَّعاً » : جمع شارع به معنی نزدیک و نمایان . سربرافراشته . پیاپی . حال است « تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ . . . شُرَّعاً » : ماهیهای آن نواحی روی آب خودنمائی می‌کردند . ماهیهای آنجا از آب سر به در می‌آوردند . ماهیهای آن مکان ، پیاپی می‌آمدند و به دنبال همدیگر ردیف می‌شدند .
آیه 164
متن آیه :
وَإِذَ قَالَتْ أُمَّةٌ مِّنْهُمْ لِمَ تَعِظُونَ قَوْماً اللّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبُهُمْ عَذَاباً شَدِیداً قَالُواْ مَعْذِرَةً إِلَى رَبِّکُمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ
ترجمه :
و ( به یاد یهودیان بیاور ) هنگامی را که گروهی از ( صلحای اسلاف ) ایشان ( که همچون دیگران نافرمانی و بزهکاری نمی‌کردند ) به کسانی می‌گفتند ( که سرکشان و گناهکاران را پند می‌دادند و موعظه می‌کردند : ) چرا مردمانی را پند می‌دهید که خداوند آنان را ( به سبب کفر و معاصی ، در دنیا ) نابود می‌کند یا ( در آخرت ) عذاب شدیدی خواهد داد ؟ ( مگر نمی‌دانید که پند و اندرز در اینان تأثیری ندارد و نرود میخ آهنین در سنگ ؟ ) می‌گفتند : ( ما به وظیفه خود که امر به معروف و نهی از منکر است عمل می‌کنیم ) تا در پیشگاه پروردگارتان معذور بوده ( و رفع مسؤولیّت از خویشتن کرده باشیم ) و شاید هم ( این بیچارگان از گناه باز ایستند و نور ایمان زوایای درونشان را روشن سازد و راه ) تقوا و پرهیزگاری در پیش گیرند .
توضیحات :
« أُمَّةٌ » : جماعت . گروه . « مَعْذِرَةً » : برای داشتن عذر تقصیر در پیشگاه ربّ جلیل . مفعول‌له است .
آیه 165
متن آیه :
فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُکِّرُواْ بِهِ أَنجَیْنَا الَّذِینَ یَنْهَوْنَ عَنِ السُّوءِ وَأَخَذْنَا الَّذِینَ ظَلَمُواْ بِعَذَابٍ بَئِیسٍ بِمَا کَانُواْ یَفْسُقُونَ
ترجمه :
امّا هنگامی که پندها و اندرزهائی را نشنیدند که بدانها تذکّر داده شدند ، کسانی را که ( دیگران را نصیحت می‌نمودند و آنان را ) از بدی نهی می‌کردند از ( عذاب به دور داشتیم و از بلا ) رهانیدیم ، و کسانی را که ( مخالفت فرمان می‌کردند و بیشتر و بیشتر گناه می‌ورزیدند و بدین وسیله بر خود و جامعه ) ستم می‌نمودند ، به خاطر استمرار بر معاصی و نافرمانی ، به عذاب سختی گرفتار ساختیم .
توضیحات :
« نَسُوا » : فراموش کردند . در گوش نگرفتند و توجّه ننمودند . « بَئِیسٍ » : سخت . شدید .
آیه 166
متن آیه :
فَلَمَّا عَتَوْاْ عَن مَّا نُهُواْ عَنْهُ قُلْنَا لَهُمْ کُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِینَ
ترجمه :
و هنگامی که از ترک چیزهائی که از آنها نهی می‌شدند سر باز زدند و سرکشی نمودند ، خطاب بدانان گفتیم : به بوزینگان مطرودی تبدیل شوید ( و به سبب خوی حیوانی از جامعه انسانی مطرود و در میان مردمان منفور و از رحمت یزدان به دور گردید ) .
توضیحات :
« عَتَوْا » : سرکشی‌کردند . « قِرَدَةً خَاسِئینَ » : ( نگا : بقره / 65 ، مائده / 60 ) .
آیه 167
متن آیه :
وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکَ لَیَبْعَثَنَّ عَلَیْهِمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ مَن یَسُومُهُمْ سُوءَ الْعَذَابِ إِنَّ رَبَّکَ لَسَرِیعُ الْعِقَابِ وَإِنَّهُ لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
و ( نیز به یاد یهودیان بیاور ) آن گاه را که پروردگار تو ( توسّط پیغمبران به نیاکان ایشان گوشزد و ) اعلام کرد که تا دامنه روز قیامت کسی را بر آنان چیره می‌گرداند که بدترین عذاب را بدانان می‌چشاند . بیگمان پروردگار تو ( به عاصیان و طاغیان ) هرچه زودتر عقاب می‌رساند و او ( نسبت به مطیعان و توبه‌کاران ) آمرزنده و مهربان است .
توضیحات :
« تَأَذَّنَ » : مؤکّداً اعلام کرد ( نگا : ابراهیم / 7 ) . « لَیَبْعَثَنَّ » : حتماً می‌فرستد . « یَسُومُهُم » : ( نگا : بقره / 49 ) .
آیه 168
متن آیه :
وَقَطَّعْنَاهُمْ فِی الأَرْضِ أُمَماً مِّنْهُمُ الصَّالِحُونَ وَمِنْهُمْ دُونَ ذَلِکَ وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ
ترجمه :
و آنان را در زمین به گروههائی تقسیم کردیم . برخی از ایشان صالح بودند ( که عبارتند از : مؤمنان ) و بعضی از آنان جز آنان بودند ( که عبارتند از : کافران و منافقان ) و ( همگان اعم از دینداران و بی‌دینان ) ایشان را به نیکیها و بدیها آزمایش کردیم تا این که ( پشیمان شوند و از خواب غفلت بیدار و به سوی کردگار ) باز گردند .
توضیحات :
« قَطَّعْنَاهُمْ فِی الأرْضِ أُمَماً » : یهودیان را در اقطار زمین میان دیگران پراکنده ساختیم . « بَلَوْناهُمْ » : ایشان را آزمودیم .
آیه 169
متن آیه :
فَخَلَفَ مِن بَعْدِهِمْ خَلْفٌ وَرِثُواْ الْکِتَابَ یَأْخُذُونَ عَرَضَ هَذَا الأدْنَى وَیَقُولُونَ سَیُغْفَرُ لَنَا وَإِن یَأْتِهِمْ عَرَضٌ مِّثْلُهُ یَأْخُذُوهُ أَلَمْ یُؤْخَذْ عَلَیْهِم مِّیثَاقُ الْکِتَابِ أَن لاَّ یِقُولُواْ عَلَى اللّهِ إِلاَّ الْحَقَّ وَدَرَسُواْ مَا فِیهِ وَالدَّارُ الآخِرَةُ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ
ترجمه :
بعد از آن ، فرزندان ناخلفی جانشین آنان شدند که وارث کتاب ( آسمانی تورات ) گشتند ( امّا بدان عمل نکردند . چرا که به جای پیروی از حق به دنبال مادیات روان شدند و ) کالای این جهانِ دانی را دریافت می‌داشتند و ( متاع سرای باقی را نادیده می‌گرفتند و به تحریف کلام آسمانی دست می‌یازیدند و حلال و حرام را همسان می‌شمردند و به خود ) می‌گفتند : ( ان‌شاء الله ) بخشیده خواهیم شد ، و حال آن که اگر باز هم کالائی همانند کالای نخست ( از راه حرام و حتّی با تحریف کلام ) به دستشان می‌رسید آن را دریافت می‌داشتند ( و بدین وسیله با وجود اصرار بر گناه ، امید آمرزش در سر می‌پروراندند ! ) مگر از آنان در کتاب ( تورات ) پیمان گرفته نشده است که از زبان خدا جز حق نگویند ؟ و حال آن که آنچه را در کتاب ( تورات ) است خوانده و فهم کرده‌اند و ( دیده‌اند که باید حق را بگویند ؛ نه باطل را ، و متاع ) دنیای دیگر بسی بهتر ( از کالای این دنیا ) برای کسانی است که پرهیزگاری کنند ( و از خدای بترسند . چرا نمی‌اندیشید و همچنان بر گناه استمرار می‌ورزید ؟ ) مگر عقل ندارید و نمی‌فهمید ( که جهان باقی را نباید به خاطر جهان فانی از دست داد ؟ ) .
توضیحات :
« خَلَفَ » : جانشین و جایگزین گردید . سر رشته کارها را به دست گرفت . « خَلْفٌ » : جانشینان بد . فرزندان ناصالح . اسم جمع یا مصدر است . « عَرَض » : کالا . متاع . « هذا الأدْنی » : اصل آن : مَتاعَ هَذا الشَّیْءِ الأدْنی است که این جهانِ فانی است .
آیه 170
متن آیه :
وَالَّذِینَ یُمَسَّکُونَ بِالْکِتَابِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ إِنَّا لاَ نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ
ترجمه :
و آنان که به کتاب ( آسمانی تورات سخت پایبند بوده و بدان ) متمسّک می‌شوند و نماز ( واجب بر خویشتن ) را به جای می‌آورند ( پاداش بزرگی دارند و ) ما پاداش اصلاحگران ( خود و جامعه انسانی ) را هدر نمی‌دهیم .
توضیحات :
« یُمْسِکُونَ » : متمسّک می‌شوند . پایبند تعالیم آن می‌باشند .
آیه 171
متن آیه :
وَإِذ نَتَقْنَا الْجَبَلَ فَوْقَهُمْ کَأَنَّهُ ظُلَّةٌ وَظَنُّواْ أَنَّهُ وَاقِعٌ بِهِمْ خُذُواْ مَا آتَیْنَاکُم بِقُوَّةٍ وَاذْکُرُواْ مَا فِیهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ
ترجمه :
و ( نیز به خاطر بنی‌اسرائیل بیاور ) هنگامی را که کوه ( طور ) را بر فراز سر آنان نگاه داشتیم . آن چنان که انگار سایبانی ( یا تکّه‌ای ابر ) است ، و ایشان گمان بردند که بر سرشان فرو می‌افتد . ( در این وقت خوف و هراس ، بدیشان گفتیم : ) آنچه را ( از تورات ) به شما دادیم محکم برگیرید و در عمل بدان کوشا باشید و آنچه را در آن است بررسی کنید و در مدّنظر گیرید تا پرهیزگار شوید ( و خویشتن را با مواظبت احکام و دستورات آن ، از عذاب به دور دارید ) .
توضیحات :
« نَتَقْنا » : از جای کندیم و بالابردیم ( نگا : بقره / 63 ) . « ظُلَّةٌ » : سایبان .
آیه 172
متن آیه :
وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَى شَهِدْنَا أَن تَقُولُواْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ إِنَّا کُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! برای مردم بیان کن ) هنگامی را که پروردگارت فرزندان آدم را از پشت آدمیزادگان ( در طول اعصار و قرون ) پدیدار کرد و ( عقل و ادراک بدانان داد تا عجائب و غرائب گیتی را دریابند و از روی قوانین و سنن منظّم و شگفت‌انگیز هستی ، خدای خود را بشناسند و بالاخره با خواندن دلائل شناخت یزدان در کتاب باز و گسترده جهان ، انگار خداوند سبحان ) ایشان را بر خودشان گواه گرفته است ( و خطاب بدانان فرموده است ) که : آیا من پروردگار شما نیستم ؟ آنان ( هم به زبان حال پاسخ داده و ) گفته‌اند : آری ! گواهی می‌دهیم ( توئی خالق باری . ما دلائل و براهین جهان را موجب اقرار و اعتراف شما مردمان کرده‌ایم ) تا روز قیامت نگوئید ما از این ( امر خداشناسی و یکتاپرستی ) غافل و بی‌خبر بوده‌ایم .
توضیحات :
« أَخَذَ » : پدید آورد . « مِن ظُهُورِهِمْ » : از پشتهای ایشان . مراد ستون فقرات است . بدل از ( مِن بَنی ءَادَمَ ) است . « أَن تَقُولُوا » : مفعول‌له برای مطالب پیشین ، یعنی پدیدارکردن و به گواهی گرفتن و گواهی دادن است .
آیه 173
متن آیه :
أَوْ تَقُولُواْ إِنَّمَا أَشْرَکَ آبَاؤُنَا مِن قَبْلُ وَکُنَّا ذُرِّیَّةً مِّن بَعْدِهِمْ أَفَتُهْلِکُنَا بِمَا فَعَلَ الْمُبْطِلُونَ
ترجمه :
یا این که نگوئید : نیاکان ما پیش از ما شرک ورزیدند و ما هم فرزندان آنان بودیم ( و چون چیزی در دست نداشتیم که با آن حق را از باطل بشناسیم ، از ایشان پیروی کردیم . لذا خویشتن را بیگناه می‌دانیم . پروردگارا ! ) آیا به سبب کاری که باطلگرایان ( یعنی نیاکان مشرک ما که بنیانگذاران بت‌پرستی بوده‌اند ) کرده‌اند ما را ( مجازات می‌کنی و در روز رستاخیز با عذاب خود ) نابودمان می‌گردانی ؟
توضیحات :
« أَفَتُهْلِکُنا » : آیا ما را نابود می‌گردانی ؟ مراد از نابودی در اینجا عقاب رساندن و مجازات کردن است .
آیه 174
متن آیه :
وَکَذَلِکَ نُفَصِّلُ الآیَاتِ وَلَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ
ترجمه :
این چنین آیات ( کتابِ خواندنیِ آسمانی ) را توضیح می‌دهیم ( و نشانه‌های کتابِ دیدنیِ جهانیِ دالّ بر وجود خدا را می‌نمایانیم ) بلکه آنان ( که هم اینک یا در آینده می‌زیند از مخالفت با حق و تقلید از باطل ) دست بردارند .
توضیحات :
« کَذلِکَ » : مثْلِ آن بیان شیوا و گویا .
آیه 175
متن آیه :
وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِیَ آتَیْنَاهُ آیَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَکَانَ مِنَ الْغَاوِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) برای آنان بخوان خبر آن کسی را که به او ( علم و آگاهی از ) آیات خود را دادیم ( و او را از احکام کتاب آسمانی پیغمبر روزگار خود مطّلع ساختیم ) امّا او از ( دستور ) آنها بیرون رفت ( و بدانها توجّه نکرد ) و شیطان بر او دست یافت و از زمره گمراهان گردید .
توضیحات :
« أُتْلُ » : بخوان . « نَبَأ » : خبر . « الَّذِی » : کسی که . مردی که . نام شخص مذکور ، در قرآن و حدیث تعیین نشده است . به هر حال مصداق آیه شریفه شامل هرکسی است که دارای چنین صفتی باشد . یعنی از حق مطّلع گردد و از آن پیروی کند ، امّا بعدها از آن برگردد و راه ستیز در پیش گیرد . « إِنسَلَخَ » : پوست انداخت . در اینجا مراد این است که نسبت به آیات کافر شد و به ترکِ آنها گفت . « أَتْبَعَهُ » : دنبالش کرد . و بدو رسید . او را پیروِ خود کرد . مراد این است که شیطان بر او تسلّط و غلبه پیدا کرد . « الْغَاوِینَ » : گمراهان .
آیه 176
متن آیه :
وَلَوْ شِئْنَا لَرَفَعْنَاهُ بِهَا وَلَکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الأَرْضِ وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِن تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَث ذَّلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ
ترجمه :
امّا ما اگر می‌خواستیم مقام او را با این آیات بالا می‌بردیم و ( دانشش را مایه سعادتش می‌نمودیم . امّا اجبار برخلاف سنّت ما است و لذا او را به حال خود رها ساختیم ) لیکن او به زمین آویخت ( و به پستی گرائید و به سوی آسمان هدایت بالا نرفت ) و از هوی و هوس خویش پیروی کرد . مَثل او بسان مَثل سگ است که اگر بر او بتازی ، زبان از دهان بیرون می‌آورد و اگر هم آن را به حال خود واگذاری ، زبان از دهان بیرون می‌آورد . این داستان گروهی است که آیات ما را تکذیب می‌دارند . ( چنین افرادی بر اثر آرزوپرستی و دنیاپرستی ، دائماً در پی مال‌اندوزی روان و نالانند و از ترس زوال نعمت و هراس از مرگ بیقرار و بی‌آرامند ) . پس داستان را بازگو کن بلکه بیندیشند ( و از کفر و ضلال برگردند ) .
توضیحات :
« أَخْلَدَ إِلَی الأرْضِ » : به دنیا چسبید و بدان گرائید . به پستی گرائید . « یَلْهَثْ » : زبان بیرون می‌آورد . « تَحْمِل » : حمله کنی . بتازی . « ذلِکَ » : آن . اشاره به وصف سگ یا اشاره به وضع شخصی است که از دلائل توحید و آیات کتاب آسمانی آگاه باشد و به ترک آنها گوید و به دنبال آرزوی نفسانی و وساوس شیطانی رود .
آیه 177
متن آیه :
سَاء مَثَلاً الْقَوْمُ الَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا وَأَنفُسَهُمْ کَانُواْ یَظْلِمُونَ
ترجمه :
چه بد مثَلی دارند کسانی که آیات ما را تکذیب می‌کنند . آنان ( با این انحراف و انکار ، به ما ستم نمی‌رسانند ، بلکه ) به خود ستم می‌کنند ( چرا که خویشتن را از سعادت اخروی محروم می‌سازند ) .
توضیحات :
« سآءَ مَثَلاً » : چه مثل بدی . واژه ( مَثَلاً ) تمییز است . « الْقَوْمُ » : مبتدا است و ماقبل آن خبر بشمار است ، یا این که خبر مبتدای محذوف است . « وَ أَنفُسَهُمْ کانُوا یَظْلِمُونَ » : این جمله یا جمله مستأنفه است و معنی آن گذشت . یا این که عطف بر ( کَذَّبُوا . . . ) است و معنی چنین می‌شود : چه بد مثلی دارند کسانی که آیات ما را تکذیب می‌کنند و به خود ستم می‌ورزند .
آیه 178
متن آیه :
مَن یَهْدِ اللّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِی وَمَن یُضْلِلْ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
ترجمه :
هر که را خداوند ( به راه حق ) هدایت کند ، حقیقه او راه یافته ( و به سعادت دو جهان رسیده ) است ، و هر که را ( به سبب سیطره هوی و هوسش ، از این توفیق محروم و از راه حق ) گمراه کند ، زیانکار ایشانند .
توضیحات :
« الْمُهْتَدِی » : راه یافته . راهیاب . « الْخَاسِرُونَ » : زیانکاران . ذکر بخش اوّل آیه به صورت مفرد و بخش دوم آن به صورت جمع ، می‌تواند اشاره به این باشد که راه حق یکی بیش نیست و راه باطل متشعّب و فراوان است .
آیه 179
متن آیه :
وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِّنَ الْجِنِّ وَالإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْیُنٌ لاَّ یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لاَّ یَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَئِکَ کَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ
ترجمه :
ما بسیاری از جنّیان و آدمیان را آفریده و ( در جهان ) پراکنده کرده‌ایم که سرانجام آنان دوزخ و اقامت در آن است . ( این بدان خاطر است که ) آنان دلهائی دارند که بدانها ( آیات رهنمون به کمالات را ) نمی‌فهمند ، و چشمهائی دارند که بدانها ( نشانه‌های خداشناسی و یکتاپرستی را ) نمی‌بینند ، و گوشهائی دارند که بدانها ( مواعظ و اندرزهای زندگی‌ساز را ) نمی‌شنوند . اینان ( چون از این اعضاء چنان که باید سود نمی‌جویند و منافع و مضارّ خود را از هم تشخیص نمی‌دهند ) همسان چهارپایانند و بلکه سرگشته‌ترند ( چرا که چهارپایان از سنن فطرت پا فراتر نمی‌گذارند ، ولی اینان راه افراط و تفریط می‌پویند ) . اینان واقعاً بی‌خبر ( از صلاح دنیاو آخرت خود ) هستند .
توضیحات :
« ذَرَأْنَا » : آفریده‌ایم و در جهان پراکنده ساخته‌ایم . « لا یَفْقَهُونَ » : نمی‌فهمند . درک نمی‌کنند .
آیه 180
متن آیه :
وَلِلّهِ الأَسْمَاء الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَذَرُواْ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمَآئِهِ سَیُجْزَوْنَ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ
ترجمه :
خدا دارای زیباترین نامها است ( که بر بهترین معانی و کاملترین صفات دلالت می‌نمایند . پس به هنگام ستایش یزدان و درخواست حاجات خویش از خدای سبحان ) او را بدان نامها فریاد دارید و بخوانید ، و به ترک کسانی بگوئید که در نامهای خدا به تحریف دست می‌یازند ( و واژه‌هائی به کار می‌برند که از نظر لفظ یا معنی ، منافی ذات یا صفات خدا است ) ، آنان کیفر کار خود را خواهند دید .
توضیحات :
« الْحُسْنَیا » : مؤنّث أَحْسَن است ، به معنی زیباترین واژه‌ها از لحاظ معانی و صفات است . « فَادْعُوهُ بِهَا » : خدا را با آنها نام ببرید و ذکر کنید و بخوانید . « ذَرُوا » : رها سازید . بی‌مبالات و بی‌توجّه شوید . « یُلْحِدُونَ » : اسامی را تحریف می‌کنند . مراد از الحاد در اسماء خدا این است که الفاظ و مفاهیم آن را تحریف کنند ، یا این که خدا را به اوصافی توصیف نمایند که شایسته ذات او نیست ، و یا این که صفات خدا را برای مخلوقات خدا به کار برند .
آیه 181
متن آیه :
وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ یَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ یَعْدِلُونَ
ترجمه :
در میان آفریدگانمان ، گروهی هستند که به ( سبب دوست داشتِ ) حق ( دیگران را به سوی حق ) دعوت می‌کنند ، و ( در حکمها و داوریهایشان هم به سبب عشق به حق ) به حق دادگری می‌کنند .
توضیحات :
« بِالْحَقِّ » : به سبب دوست داشت حق . به سبب ایمان به حق و تمسّک بدان .
آیه 182
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا سَنَسْتَدْرِجُهُم مِّنْ حَیْثُ لاَ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
کسانی که آیات ( قرآنی و نشانه‌های جهانی ) ما را تکذیب می‌دارند ، کم‌کم گرفتار و ( به عذاب خود ) دچارشان می‌سازیم ، از راهی و به گونه‌ای که نمی‌دانند .
توضیحات :
« سَنَسْتَدْرِجُهُمْ » : درجه به درجه بالایشان می‌بریم و کم‌کم در پیله نعمت اسیر و گرفتارشان می‌سازیم . آهسته و آرام به سوی هلاک و عذابشان می کشانیم و می لغزانیم . « مِنْ حَیْثُ » : از راهی که . به گونه‌ای که .
آیه 183
متن آیه :
وَأُمْلِی لَهُمْ إِنَّ کَیْدِی مَتِینٌ
ترجمه :
و به آنان مهلت می‌دهم ( و در عقوبت ایشان شتاب نمی‌ورزم و در گمراهی رهایشان می‌سازم ) . بیگمان طرح و نقشه من سخت استوار است ( و دائماً ایشان را می‌پاید و نابودشان می‌نماید ) .
توضیحات :
« أُمْلِی » : مهلت می‌دهم ( نگا : آل‌عمران / 178 ) . « کَیْد » : چاره‌جوئی نهانی . « مَتِینٌ » : محکم و استوار .
آیه 184
متن آیه :
أَوَلَمْ یَتَفَکَّرُواْ مَا بِصَاحِبِهِم مِّن جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلاَّ نَذِیرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
آیا آنان ( تا به حال درباره چیزی که پیغمبر ایشان را به سوی آن دعوت می‌نماید ) نیندیشیده‌اند ( تا آشکارا بدانند ) همنشین ایشان ( که از سوی خدا مبعوث شده است ) دیوانه نیست ، بلکه او تنها و تنها بیم‌دهنده آشکار ( و بیانگر احکام کردگار ) است .
توضیحات :
« صاحِب » : همنشین . همدم . « جِنَّةٍ » : جنون . دیوانگی . ( نگا : مؤمنون / 25 ، سبأ / 8 و 46 ) . « مُبِین » : واضح و آشکار . بیانگر ( نگا : مائده / 19 ) .
آیه 185
متن آیه :
أَوَلَمْ یَنظُرُواْ فِی مَلَکُوتِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَا خَلَقَ اللّهُ مِن شَیْءٍ وَأَنْ عَسَى أَن یَکُونَ قَدِ اقْتَرَبَ أَجَلُهُمْ فَبِأَیِّ حَدِیثٍ بَعْدَهُ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
( آنان به یکتاپرستی و توحیدی که محمّد ایشان را بدان می‌خواند ، ایمان نمی‌آورند ) آیا آنان به مُلک ( پهناور و عظمت شگفت ) آسمانها و زمین ( و عجائب و غرائب آنها ) و به هر آنچه که خدا آفریده است نمی‌نگرند ( و آنها را ورانداز و وارسی نمی‌کنند ، تا کمال قدرت صانع و وحدانیّت مالک جهان را ببینند ؟ ) و آیا نمی‌اندیشند که چه بسا اجل آنان نزدیک شده باشد ؟ ( پس تا فرصت باقی است حق را بپذیرند و ایمان به حق را در خود تقویت کنند ، و در پذیرش اسلام امروز و فردا نکنند . اگر آنان به این قرآن که پر است از دلیل و برهان ، ایمان نیاورند ) پس بالاتر از آن به چه سخنی ( و دعوت دیگری ) ایمان می‌آورند ؟ ( شاید در انتظار کتابی برتر از قرآنند ؟ چه نادان مردمانند ؟ ) .
توضیحات :
« مَلَکُوت » : مُلک عظیم و سُلطه فوق‌العاده ، آنچه تحت سیطره و سیادت پادشاه قرار می‌گیرد . مراد از ملکوت آسمانها و زمین ، عجائب و غرائب و دلائل و براهین موجود در آنها است ( نگا : انعام / 75 ) . « حَدِیث » : کلام . سخن . « بَعْدَهُ » : بعد از قرآن . مرجع ضمیر ( هُ ) قرآن است که از سیاق کلام پیدا است ( نگا : جاثیه / 6 ) . مراد این است که کسی به قرآن ایمان نمی‌آورد ، باید از ایمان آوردن او به چیز دیگری قطع امید کرد .
آیه 186
متن آیه :
مَن یُضْلِلِ اللّهُ فَلاَ هَادِیَ لَهُ وَیَذَرُهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ
ترجمه :
خدا هرکه را ( به سبب انتخاب راه بد و به خاطر انجام اعمال زشت و نابه کاریهای همیشگی او ، از کتابهای آسمانی منحرف و از راه حق ) گمراه سازد ، هیچ راهنمائی نخواهد داشت ، و خداوند آنان ( یعنی چنین کسی و افرادی چون او گمراه ) را رها می‌سازد تا در طغیان و سرکشی خود سرگردان و ویلان شوند ( و به سبب اصرار بر کفر و ضلال و دشمنی مستمرّ باایمان و کمال ، راه به جائی نبرند ) .
توضیحات :
« یَعّمَهُونَ » : سرگردان و حیران شوند . از ماده ( عَمَهُ ) به معنی : چرخش و گردش در امواج گمراهی و سرگردانی ( نگا : بقره / 15 ) . مفرد آوردن ضمیر در اوّل آیه ، با توجّه به لفظ ( مَنْ ) و جمع‌آوردن آن در آخر آیه با توجّه به معنی ( مَنْ ) است .
آیه 187
متن آیه :
یَسْأَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْسَاهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ رَبِّی لاَ یُجَلِّیهَا لِوَقْتِهَا إِلاَّ هُوَ ثَقُلَتْ فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ لاَ تَأْتِیکُمْ إِلاَّ بَغْتَةً یَسْأَلُونَکَ کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْهَا قُلْ إِنَّمَا عِلْمُهَا عِندَ اللّهِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
راجع به قیامت از تو می‌پرسند و می‌گویند : در چه زمانی ( دنیا به پایان می‌رسد و ) قیامت رخ می‌دهد ؟ بگو : تنها پروردگارم از آن آگاه است ، و کسی جز او نمی‌تواند در وقت خود آن را پدیدار سازد ( و از پایان این جهان و سرآغاز آن جهان مردمان را بیاگاهاند . اطّلاع از هنگامه قیامت ) برای ( ساکنان ) آسمانها و زمین سنگین و دشوار است ( و هرگز دانش ایشان بدان نمی‌رسد ) . قیامت ناگهانی به وقوع می‌پیوندد و بر سرتان می‌تازد . از تو می‌پرسند : انگار تو از ( شروع ) قیامت باخبری ؟ بگو : اطّلاع از آن ، خاصّ یزدان است ، ولیکن بیشتر مردمان ( این مسأله و فلسفه آن را چنان که باید ) نمی‌دانند .
توضیحات :
« السَّاعَةِ » : وقت پایان جهان . قیامت . « مُرْسَاهَا » : به وقوع پیوستن آن . ( مُرْسی ) مصدر میمی و از ماده ( رَسْو ) است . « لا یُجَلّیها » : پرده از آن به کنار نمی‌زند و آشکارش نمی‌سازد . « لِوَقْتِهَا » : در هنگام خود . لام آن لام توقیت نام دارد و به معنی ( عِندَ ) است . مانند : ( أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ . . . سوره اسراء ، آیه 78 ) . « ثَقُلَتْ » : آگاهی از آن دشوار و محال است . خوف و هراس آن سنگینی می‌کند بر . « حَفِیٌّ » : مُصِرّ و حریص . آگاه . « کَأَنَّکَ حَفِیٌّ عَنْهَا » : انگار تو سخت جویا و خواستار آنی . انگار که تو از آن مطلع و باخبری .
آیه 188
متن آیه :
قُل لاَّ أَمْلِکُ لِنَفْسِی نَفْعاً وَلاَ ضَرّاً إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ وَلَوْ کُنتُ أَعْلَمُ الْغَیْبَ لاَسْتَکْثَرْتُ مِنَ الْخَیْرِ وَمَا مَسَّنِیَ السُّوءُ إِنْ أَنَاْ إِلاَّ نَذِیرٌ وَبَشِیرٌ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
بگو : من مالک سودی و زیانی برای خود نیستم ، مگر آن مقداری که خدا بخواهد و ( از راه لطف بر جلب نفع یا دفع شرّ ، مالک و مقتدرم گرداند . ) اگر غیب می‌دانستم ، قطعاً منافع فراوانی نصیب خود می‌کردم ( چرا که با اسباب آن آشنا بودم ) و اصلاً شرّ و بلا به من نمی‌رسد ( چرا که از موجبات آن آگاه بودم . حال که از اسباب خیرات و برکات و از موجبات آفات و مضرّات بی‌خبرم ، چگونه از وقوع قیامت آگاه خواهم بود ؟ ) . من کسی جز بیم‌دهنده و مژده‌دهنده مؤمنان ( به عذاب و ثواب یزدان ) نمی‌باشم .
توضیحات :
« لاَسْتَکْثَرْتُ » : حتماً افزون‌طلبی می‌کردم . خیلی فراهم می‌آوردم .
آیه 189
متن آیه :
هُوَ الَّذِی خَلَقَکُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ إِلَیْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلاً خَفِیفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَت دَّعَوَا اللّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَیْتَنَا صَالِحاً لَّنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ
ترجمه :
او آن کسی است که شما را از یک جنس آفرید ، و همسران شما را از جنس شما ساخت تا شوهران در کنار همسران بیاسایند . ولی ( بسیار اتّفاق می‌افتد که ) هنگامی که شوهران با همسران آمیزش جنسی می‌کنند ، همسران بار سبکی ( به نام جنین ) برمی‌دارند و به آسانی با آن روزگار را بسر می‌برند . امّا هنگامی که بار آنان سنگین می‌شود ، شوهران و همسران خدای خود را فریاد می‌دارند و می‌گویند : اگر فرزند سالم و شایسته‌ای به ما عطاء فرمائی از زمره سپاسگزاران خواهیم بود .
توضیحات :
« نَفْسٍ واحِدَةٍ » : مراد نسل و نوع انسانها است ( نگا : روم / 21 ) به عبارت دیگر ، در اینجا واحد نوعی موردنظر است ؛ نه واحد شخصی . « تَغَشّاها » : با او همبستر شد . « مَرَّتْ بِهِ » : او را برد . مراد این است که وجود آن سنگینی نکرد و در انجام کارها وقفه‌ای ایجاد ننمود . « أَثْقَلَتْ » : به سبب بزرگ شدن جنین ، سنگین شد . « صَالِحاً » : شایسته . مراد فرزندی است که شایسته زندگی بوده و سالم و تندرست باشد .
آیه 190
متن آیه :
فَلَمَّا آتَاهُمَا صَالِحاً جَعَلاَ لَهُ شُرَکَاء فِیمَا آتَاهُمَا فَتَعَالَى اللّهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ
ترجمه :
امّا وقتی که خداوند فرزند سالم و شایسته‌ای بدانان داد ، در دادن آن ، چیزهائی ( از قبیل : قبور اولیاء و صلحاء ، و اشخاص و اصنام ) را انباز خدا می‌سازند ، و خدا بس بالاتر از آن است که همسان انبازهای ایشان شود .
توضیحات :
« فِیمَا » : در اعطاء . واژه ( ما ) می‌تواند مصدری و به معنی : دادن ، و یا این که موصول و به معنی : خداداد باشد . « عَمَّا » : از کاری که . از چیز یا چیزهائی که . واژه ( ما ) مصدری یا موصول است .
آیه 191
متن آیه :
أَیُشْرِکُونَ مَا لاَ یَخْلُقُ شَیْئاً وَهُمْ یُخْلَقُونَ
ترجمه :
آیا چیزهائی را انباز خدا می‌سازند که نمی‌توانند چیزی را بیافرینند و بلکه خودشان هم آفریده می‌شوند ؟
توضیحات :
« لا یَخْلُقُ . . . یُخْلَقُونَ » : ذکر فعل نخست به صورت مفرد ، به خاطر رعایت لفظ ( ما ) و ذکر فعل دوم به صورت جمع ، به خاطر رعایت معنی آن است .
آیه 192
متن آیه :
وَلاَ یَسْتَطِیعُونَ لَهُمْ نَصْراً وَلاَ أَنفُسَهُمْ یَنصُرُونَ
ترجمه :
انبازهای آنان نه می‌توانند ایشان را یاری دهند و نه می‌توانند خویشتن را کمک نمایند .
توضیحات :
. . .
آیه 193
متن آیه :
وَإِن تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَى لاَ یَتَّبِعُوکُمْ سَوَاء عَلَیْکُمْ أَدَعَوْتُمُوهُمْ أَمْ أَنتُمْ صَامِتُونَ
ترجمه :
( ای بت‌پرستان ! ) شما اگر انبازهای خود را به فریاد خوانید تا شما را هدایت کنند ، پاسخ شما را نمی‌توانند بدهند و خواسته شما را برآورده کنند . برای شما یکسان است ، خواه آنها را به فریاد خوانید ، و خواه خاموش باشید ( و آنها را به یاری نطلبید . در هر دو صورت تکانی و کمکی از آنها نمی‌بینید ) .
توضیحات :
« إِن تَدْعُوهُمْ إِلَی الْهُدَیا لا یَتَّبِعُوکُمْ » : اگر شما از آنها تقاضای هدایت کنید ، تقاضای شما برآورده نمی‌شود . اگر شما بخواهید آنها را هدایت کنید ، از شما پیروی نمی‌کنند . « صَامِتُونَ » : جمع صامت به معنی خاموش .
آیه 194
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُکُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لَکُمْ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
بتهائی را که بجز خدا فریاد می‌دارید و می‌پرستید ، بندگانی همچون خود شما هستند ( و کاری از آنان ساخته نیست و نمی‌توانند فریادرس شما باشند ) . آنان را به فریاد خوانید و ( از ایشان استمداد جوئید ) اگر راست می‌گوئید ( که کاری از ایشان ساخته است ) باید که به شما پاسخ دهند ( و نیاز شما را برآورده کنند ) .
توضیحات :
« إِنَّ الّذِینَ تَدْعُونَ » : کسانی را که به کمک می‌طلبید و به فریاد می‌خوانید . بتهائی را که فریاد می‌دارید و می‌پرستید . « تَدْعُونَ » : صدا می‌زنید و به فریاد می‌خوانید . می‌پرستید . « عِبَادٌ » : مراد کسانی است که ندا می‌گردند و به کمک خوانده می‌شوند . یا مراد اصنام جمادی است که بنا به عقیده بت‌پرستان واژه‌های خاصّ ذوی‌العقول ، یعنی ( الَّذِینَ ) و ( عِبَادٌ ) برای آنها به کار رفته است ، و به حکم تکوین فرمانبردار خدایند .
آیه 195
متن آیه :
أَلَهُمْ أَرْجُلٌ یَمْشُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ أَیْدٍ یَبْطِشُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ أَعْیُنٌ یُبْصِرُونَ بِهَا أَمْ لَهُمْ آذَانٌ یَسْمَعُونَ بِهَا قُلِ ادْعُواْ شُرَکَاءکُمْ ثُمَّ کِیدُونِ فَلاَ تُنظِرُونِ
ترجمه :
آیا این بتها دارای پاهائی هستند که با آنها راه بروند ؟ یا دارای دستهائی هستند که با آنها چیزی را برگیرند ( و دفع بلا از شما و خویشتن کنند ؟ ) یا چشمهائی دارند که با آنها ببینند ؟ یا گوشهائی دارند که با آنها بشنوند ؟ ( پس آنها نه تنها با شما برابر نیستند ، بلکه از شما هم کمتر و ناتوانترند . در این صورت چگونه آنها را انباز خدا می‌کنید و آنها را می‌پرستید ؟ ) . بگو : این بتهائی را که شریک خدا می‌دانید فراخوانید و سپس شما و آنها همراه یکدیگر درباره من نیرنگ و چاره‌جوئی کنید و اصلاً مرا مهلت ندهید ( و اگر می‌توانید غضبم کنید و نابودم گردانید . امّا بدانید که اینها موجودات غیر مؤثّری هستند و کمترین تأثیری در وضع من و شما ندارند ) .
توضیحات :
« یَبْطِشُونَ بِهَا » : آنچه بخواهند با آنها برمی‌دارند . با آنها دفع بلا می‌کنند . « کِیدُونِ » : برای نابودیم نقشه بکشید و مکر و کید کنید . چاره مرا بسازید . « لا تُنظِرُونِ » : مرا فرصت ندهید .
آیه 196
متن آیه :
إِنَّ وَلِیِّیَ اللّهُ الَّذِی نَزَّلَ الْکِتَابَ وَهُوَ یَتَوَلَّى الصَّالِحِینَ
ترجمه :
بیگمان سرپرست من خدائی است که این کتاب ( قرآن را بر من ) نازل کرده است ، و او است که بندگان شایسته را یاری و سرپرستی می‌کند .
توضیحات :
« یَتَوَلَّیا » : سرپرستی می‌کند . یاری می‌دهد .
آیه 197
متن آیه :
وَالَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ لاَ یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَکُمْ وَلا أَنفُسَهُمْ یَنْصُرُونَ
ترجمه :
چیزهائی را که شما بجز خدا فریاد می‌دارید و می‌پرستید ، نه می‌توانند شما را یاری دهند و نه می‌توانند خویشتن را کمک کنند .
توضیحات :
. . .
آیه 198
متن آیه :
وَإِن تَدْعُوهُمْ إِلَى الْهُدَى لاَ یَسْمَعُواْ وَتَرَاهُمْ یَنظُرُونَ إِلَیْکَ وَهُمْ لاَ یُبْصِرُونَ
ترجمه :
و اگر از آنها رهنمود بخواهید ، درخواست شما را نمی‌شنوند ( چه رسد به این که شما را ارشاد و راهنمائی کنند . و به ظاهر پیکره ) آنها را می‌بینید که ( انگار با چشمان خود ) به شما می‌نگرند ، ولیکن چیزی را نمی‌بینند .
توضیحات :
« وَ إِن تَدْعُوهُمْ . . . » : ( نگا : اعراف . 193 ) .
آیه 199
متن آیه :
خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ
ترجمه :
گذشت داشته باش و آسانگیری کن و به کار نیک دستور بده و از نادانان چشم‌پوشی کن .
توضیحات :
« الْعَفْوَ » : گذشت . چیزی که آسان و ساده بوده و برای مردم میسّر باشد . « الْعُرْفِ » : رفتار و کردار شایسته و پسندیده . « أَعرِضْ » : صرف نظر کن . چشم‌پوشی کن .
آیه 200
متن آیه :
وَإِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطَانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ إِنَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
و اگر وسوسه‌ای از شیطان به تو رسید ( و خواست تو را از مسیر منحرف و از هدف باز دارد ) به خدا پناه ببر ( و خویشتن را بدو بسپار ) . او شنوای دانا است ( و همه‌چیز را می‌شنود و همه‌چیز را می‌داند و هرچه زودتر به فریادت می‌رسد ) .
توضیحات :
« یَنزَغَنَّکَ » : تو را وسوسه کند . « إِسْتَعِذْ » : پناه ببر .
آیه 201
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ
ترجمه :
پرهیزگاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌ای از شیطان می‌شوند به یاد ( عداوت و نیرنگ شیطان ، و عقاب و ثواب یزدان ) می‌افتند ، و ( در پرتو یاد خدا و به خاطر آوردن دشمنانگی اهریمن ) بینا می‌گردند ( و آگاه می‌شوند که اشتباه کرده‌اند و از راه حق منحرف شده‌اند ، و لذا شتابان به سوی حق برمی‌گردند ) .
توضیحات :
« طَآئِفٌ » : خیال بد . وسوسه .
آیه 202
متن آیه :
وَإِخْوَانُهُمْ یَمُدُّونَهُمْ فِی الْغَیِّ ثُمَّ لاَ یُقْصِرُونَ
ترجمه :
و امّا شیاطین ، برادران ( اهریمن صفت ) خود ( یعنی کافران و منافقان را وسوسه می‌کنند و ) در گمراهی کمک و یاریشان می‌دهند تا بدانجا که دیگر ( از گناه باز نمی‌ایستند و از هیچ جنایتی ) کوتاهی نمی‌کنند .
توضیحات :
« إِخْوَانُهُمْ » : اخوان شیاطین که منافقان و کافرانند . « یَمُدُّونَهُمْ » : شیاطین ناپرهیزگاران را با تشویق بر گناه و سبک جلوه‌دادن آن مدد می‌دهند ، و ناپرهیزگاران هم با پیروی و فرمانبرداری از شیاطین ، آنها را کمک و یاری می‌نمایند .
آیه 203
متن آیه :
وَإِذَا لَمْ تَأْتِهِم بِآیَةٍ قَالُواْ لَوْلاَ اجْتَبَیْتَهَا قُلْ إِنَّمَا أَتَّبِعُ مَا یِوحَى إِلَیَّ مِن رَّبِّی هَذَا بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمْ وَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
هنگامی که ( در نزول وحی تأخیر می‌افتد و ) آیه‌ای برای آنان نمی‌آوری ، می‌گویند : چرا آن را بر نمی‌گزینی و از پیش خود نمی‌سازی ؟ ! بگو : من تنها از قرآنی پیروی می‌کنم که به من وحی می‌شود . این قرآن بینش و هدایت و رحمت پروردگارتان است برای کسانی که مؤمن باشند ( چرا که ایشان برابر قوانین آن عمل می‌کنند ) .
توضیحات :
« إِجْتَبَیْتَهَا » : آن را برمی‌گزیدی و از پیش خود می‌ساختی و ارائه می‌دادی . « بَصائِرُ » : جمع بصیرت ، به معنی بینش درون .
آیه 204
متن آیه :
وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُواْ لَهُ وَأَنصِتُواْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ
ترجمه :
هنگامی که قرآن خوانده می‌شود ، گوش فرا دهید و خاموش باشید تا مشمول رحمت خدا شوید .
توضیحات :
« أَنصِتُوا » : خاموش باشید .
آیه 205
متن آیه :
وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَکُن مِّنَ الْغَافِلِینَ
ترجمه :
پروردگارت را در دل خود ، با فروتنی ( در برابر خدا ) و هراس ( از او ) و آهسته و آرام ، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن ، و از زمره غافلان مباش .
توضیحات :
« تَضَرُّعاً وَ خِیفَةً » : فروتنانه و بیمناکانه . با فروتنی و هراس . این دو واژه حال بوده و به معنی ( مُتَضَرُّعاً وَ خائِفاً ) است ، و یا این که مضافی در تقدیر است و در اصل چنین است : ( ذا تَضَرُّعٍ وَ خِیفَةٍ ) . « دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ » : مراد این است که اگر خدای را همراه دل با زبان هم یاد کردی ، آهسته‌تر از بلندکردن صدا و بالاتر از سرّ نهان ، یعنی تنها گرداندن زبان باشد ( نگا : اسراء / 110 ) . « الْغُدُوِّ » : صبحگاهان . فاصله طلوع فجر و طلوع خورشید . « الآصالِ » : جمع أَصیل : شامگاهان . فاصله عصر و مغرب .
آیه 206
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ عِندَ رَبِّکَ لاَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَیُسَبِّحُونَهُ وَلَهُ یَسْجُدُونَ
ترجمه :
بیگمان کسانی که مقرّبان ( درگاه ) پروردگار تو هستند ، خویشتن را بزرگتر از آن نمی‌دانند که به پرستش خدا بپردازند ، و بلکه به تسبیح و تقدیس او مشغولند و در برابر او کرنش و سجده می‌برند .
توضیحات : « إِنَّ الَّذِینَ عِندَ رَبِّکَ » : کسانی که در پیش پروردگار تو دارای مقام و منزلت هستند . مراد فرشتگان مقرّب است . « عِندَ رَبِّکَ » : نزد پروردگارت . مراد قرب مکانی نیست ، بلکه مقصود قرب مقامی است .
تفسیر سوره الأنفال برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره أنفال
آیه 1
متن آیه :
یَسْأَلُونَکَ عَنِ الأَنفَالِ قُلِ الأَنفَالُ لِلّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُواْ اللّهَ وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بِیْنِکُمْ وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
از تو درباره غنائم می‌پرسند ( و می‌گویند که غنائم جنگ بدْر چگونه تقسیم می‌گردد و به چه کسانی تعلّق می‌گیرد ؟ ) بگو : غنائم از آن خدا و پیغمبر است ( و پیغمبر به فرمان خدا تقسیم آن را به عهده می‌گیرد . ) پس از خدا بترسید و ( اختلاف را کنار بگذارید و ) در میان خود صلح و صفا به راه اندازید ، و اگر مسلمانید از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کنید .
توضیحات :
« الأنفَال » : جمع نَفْل ، غنائم . « ذَاتَ » : حالت . صاحب . « بَیْن » : این واژه از اضداد است و به معنی وصلت و فُرقت آمده است . « ذَاتَ بَیْنِکُمْ » : حالتی که مایه پیوند شما می‌گردد . حالتی که مایه جدائی شما می‌شود .
آیه 2
متن آیه :
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَاناً وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ
ترجمه :
مؤمنان ، تنها کسانی هستند که هر وقت نام خدا برده شود ، دلهایشان هراسان می‌گردد ( و در انجام نیکیها و خوبیها بیشتر می‌کوشند ) و هنگامی که آیات او بر آنان خوانده می‌شود ، بر ایمانشان می‌افزاید ، و بر پروردگار خود توکّل می‌کنند ( و خویشتن را در پناه او می‌دارند و هستی خویش را بدو می‌سپارند ) .
توضیحات :
« وَجِلَتْ » : هراسناک شد و لبریز از خوف گردید .
آیه 3
متن آیه :
الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ
ترجمه :
آنان کسانیند که نماز را چنان که باید می‌خوانند و از آنچه بدیشان عطاء کرده‌ایم ، ( مقداری را به نیازمندان ) می‌بخشند .
توضیحات :
. . .
آیه 4
متن آیه :
أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ
ترجمه :
آنان واقعاً مؤمن هستند و دارای درجات عالی ، مغفرت الهی ، و روزی پاک و فراوان ، در پیشگاه خدای خود می‌باشند .
توضیحات :
« حَقّاً » : صفت مصدر محذوفی است و تقدیر چنین است : إیماناً حَقّاً . « کَریمٌ » : پاک . فراوان
آیه 5
متن آیه :
کَمَا أَخْرَجَکَ رَبُّکَ مِن بَیْتِکَ بِالْحَقِّ وَإِنَّ فَرِیقاً مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ لَکَارِهُونَ
ترجمه :
( ناخوشنودی بعضی از شما از چگونگی تقسیم غنائم بدر ) همانند آن است که خداوند تو را از خانه‌ات ( در مدینه ، به سوی میدان بدر ) به حق بیرون فرستاد ، در حالی که جمعی از مؤمنان ( چون آمادگی جنگ را نداشتند ، از این امر ) ناخوشنود بودند ( ولی برخلاف دید محدود آنان درباره احکام الهی ، سرانجامِ بدر پیروزی چشمگیری بود ) .
توضیحات :
« کَمَآ أَخْرَجَکَ . . . » : حال مؤمنان در خلاف خود راجع به غنائم ، همانند حال ایشان به هنگام فرمان خروج برای جنگ با مشرکان در بدر است . « بَیْت » : خانه ، مراد خانه پیغمبر در مدینه و یا مراد خود مدینه است .
آیه 6
متن آیه :
یُجَادِلُونَکَ فِی الْحَقِّ بَعْدَ مَا تَبَیَّنَ کَأَنَّمَا یُسَاقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ یَنظُرُونَ
ترجمه :
( این گروه از مؤمنان ) با تو درباره حق ( یعنی بیرون رفتن جهت جنگ با مشرکان ) مجادله می‌کنند ، پس از آن که روشن شده است ( که برابر وعده‌ای که بدیشان داده‌ای در جنگ پیروز می‌شوند ) . انگار که به سوی مرگ رانده می‌شوند و ( صحنه مرگ خویشتن را با چشمان خود ) می‌نگرند .
توضیحات :
« الْحَقِّ » : مراد بیرون رفتن برای جنگیدن در بدر است . « یُسَاقُونَ » : رانده می‌شوند .
آیه 7
متن آیه :
وَإِذْ یَعِدُکُمُ اللّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتِیْنِ أَنَّهَا لَکُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَیْرَ ذَاتِ الشَّوْکَةِ تَکُونُ لَکُمْ وَیُرِیدُ اللّهُ أَن یُحِقَّ الحَقَّ بِکَلِمَاتِهِ وَیَقْطَعَ دَابِرَ الْکَافِرِینَ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! به یاد آورید ) آن گاه را که خداوند پیروزی بر یکی از دو دسته را به شما وعده داد . ( پیروزی بر کاروان تجاری قریش به سرپرستی ابوسفیان ، و یا پیروزی بر لشکری که از مکّه تدارک شده بود و به سرپرستی ابوجهل برای نجات کاروان آمده بود ) . شما دوست می‌داشتید دستهای نصیب شما گردد که از قدرت و قوّت چندانی برخوردار نیست ( که کاروان بود ، ) ولی خدا می‌خواست حق را با سخنان خود ( که بیانگر اراده و قدرت یزدانند ، برای مردم ) ظاهر و استوار گرداند و کافران را ( از سرزمین عرب با پیروزی مؤمنان ) ریشه‌کن کند ( لذا شما را با لشکر قریش درگیر کرد ) .
توضیحات :
« غَیْرَ ذَاتِ الشَّوْکَةِ » : فاقد قوّت و قدرت . بی‌نیرو و شکوه . « یُحِقُّ » : ثابت و پابرجا دارد . « دَابِرَ » : دنباله‌رو . آخر . ( قَطْعُ الدَّابِر ) کنایه از ریشه‌کن کردن است .
آیه 8
متن آیه :
لِیُحِقَّ الْحَقَّ وَیُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ
ترجمه :
تا بدین وسیله حق را ( که اسلام است ) پابرجا و باطل را ( که شرک است ) تباه گرداند ، هرچند که بزهکاران ( کافر و طغیانگر ، آن را ) نپسندند .
توضیحات :
« وَ لَوْ کَرِهَ الْمُجْرِمُونَ » : مراد افراد کفرپیشه است ، نه مؤمنانی که نمی‌خواستند با لشکر قریش درگیر شوند . چرا که کافران احقاق حق و ابطال باطل را دوست نمی‌دارند .
آیه 9
متن آیه :
إِذْ تَسْتَغِیثُونَ رَبَّکُمْ فَاسْتَجَابَ لَکُمْ أَنِّی مُمِدُّکُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِکَةِ مُرْدِفِینَ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! حالا که غنائم را تقسیم می‌کنید و بر سر نحوه آن اختلاف می‌ورزید ، به یاد آورید ) زمانی را که ( در میدان کارزار بدر از شدّت ناراحتی ) از پروردگار خود درخواست کمک و یاری می‌نمودید و او درخواست شما را پذیرفت ( و گفت : ) من شما را با یک‌هزار فرشته کمک و یاری می‌دهم که این گروه هزار نفری گروههای متعدّد دیگری را پشت سر دارند .
توضیحات :
« تَسْتَغِیثُونَ » : یاری می طلبید . کمک می‌خواهید . « مُمِدّ » : معیّن . یاری‌دهنده . « مُرْدِفِینَ » : آنان که دیگران را پشت سر خود می‌دارند و خویشتن در جلو حرکت می‌کنند ( نگا : آل‌عمران / 124 - 127 ) . واژه ( مُرْدِفینَ ) صفت کلمه ( أَلْفٍ ) است .
آیه 10
متن آیه :
وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُکُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
خداوند این ( امداد با فرشتگان ) را تنها برای مژده‌دادن ( پیروزی ) به شما و آرامش پیداکردن دل شما به آن کرد ، وگرنه پیروزی جز از سوی خدا نیست ( و اراده و مشیّت او بالاتر از همه این اسباب ظاهری و باطنی است ) . بیگمان خداوند ( بر هر کاری ) توانا ( و کارهایش ) از روی حکمت است .
توضیحات :
« بُشْرَیا » : بشارت ، مژده .
آیه 11
متن آیه :
إِذْ یُغَشِّیکُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَیُنَزِّلُ عَلَیْکُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّیُطَهِّرَکُم بِهِ وَیُذْهِبَ عَنکُمْ رِجْزَ الشَّیْطَانِ وَلِیَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِکُمْ وَیُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! به یاد آورید ) زمانی را که ( از دشمنان و کم‌آبی به هراس افتادید و خداوند ) خواب سبکی بر شما افگند تا مایه آرامش و امنیّت ( روح و جسم شما ) از ناحیه خدا گردد ، و از آسمان آب بر شما باراند تا بدان شما را ( از پلیدی جسمانی ) پاکیزه دارد و کثافت ( وسوسه‌های ) شیطانی را از شما به دور سازد ، و ( با این نعمت ) دلهایتان را ثابت ( و به یاری خدا واثق ) نماید ، و گامها را ( در شنزارهای بدر ) استوار دارد ( و روحیه شما را تقویت و بر میزان استقامت شما بیفزاید ) .
توضیحات :
« یُغَشِّیکُمْ » : همچون پرده‌ای بر دیدگان شما افگند . بر شما چیره کرد . « النُّعَاسَ » : خواب سبک و چرت‌مانندی که با وجود آن حواسّ از کار نمی‌افتد و ادراک و شعور بر جای است . « أَمَنَةً » : امن . امنیّت . مفعول‌له است . « رِجْزَ » : ناپاکی . مراد وسوسه‌های اهریمنی است ( نگا : مائده / 90 ، مدّثّر / 5 ) .
آیه 12
متن آیه :
إِذْ یُوحِی رَبُّکَ إِلَى الْمَلآئِکَةِ أَنِّی مَعَکُمْ فَثَبِّتُواْ الَّذِینَ آمَنُواْ سَأُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُواْ الرَّعْبَ فَاضْرِبُواْ فَوْقَ الأَعْنَاقِ وَاضْرِبُواْ مِنْهُمْ کُلَّ بَنَانٍ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! به یاد آورید ) زمانی را که پروردگار تو به فرشتگان وحی کرد که من با شمایم ( و کمک و یاریتان می‌نمایم . شما با الهام پیروزی و بهروزی ) مؤمنان را تقویت و ثابت‌قدم بدارید ، ( و من هم ) به دلهای کافران خوف و هراس خواهم انداخت . ( به مؤمنان الهام کنید : ) سرهای آنان را بزنید ( و از هم بشکافید که بر گردنهای ناپاکشان سنگینی می‌کند ) و دستهای ایشان را ببرید ( و پنجه‌هایشان را پی کنید ) .
توضیحات :
« أَنَّیا مَعَکُمْ » : من با شمایم . مراد از این همراهی ، همراهی کمک و یاری است . « الرُّعْبَ » : خوف . هراس . « فَوْقَ الأعْنَاقِ » : بالاتر از گردن . مراد وارد آمدن ضربه‌های کاری بر سر و گردن کافران است . « بَنَانٍ » : سرانگشتان . مراد دستها و پنجه‌ها ، و یا این که دستها و پاها ، و یا همه اندام بدن است . در این صورت تسمیه کلّ به اسم جزء است . یعنی هرگونه که ممکن شد .
آیه 13
متن آیه :
ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ شَآقُّواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن یُشَاقِقِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
این ( پشتیبانی از مؤمنان و رسواکردن کافران ) بدان خاطر است که کافران با خدا و پیغمبرش به ستیز برخاستند ، و هرکه با خدا و پیغمبرش بستیزد ، ( او درخور عذاب است و هرچه زودتر خدا او را گرفتار مجازات دردناک در دنیا و آخرت خواهد کرد ) چه خدا دارای عقاب شدید است ( همان گونه که دارای رحمت وسیع است ) .
توضیحات :
« ذلِکُمْ » : این را داشته باشید و عذاب آن را بچشید . خبر مبتدای محذوف است یا مبتدا است و خبر آن محذوف است و تقدیر چنین است : الأمْرُ ذلِکَ . یا : ذلِکَ الأمْرُ .
آیه 14
متن آیه :
ذَلِکُمْ فَذُوقُوهُ وَأَنَّ لِلْکَافِرِینَ عَذَابَ النَّارِ
ترجمه :
این ( عذاب و عقاب دنیوی ، یعنی شکست و گریز در برابر مؤمنان ) را بچشید و ( بدانید که ) عذاب دوزخ برای کافران ( به جای خود باقی ) است .
توضیحات :
« شَآقُّوا » : دشمنی کردند . به مقابله برخاستند . « مَن یُشَاقِقْ » : جزای شرط محذوف است که عبارت است از : ( لَهُ عَذَابٌ شَدِیدٌ ) . یا تنها عائد شرط در آخر آیه محذوف است که ( لَهُ ) است .
آیه 15
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُواْ زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! هنگامی که با انبوه کافران ( در میدان نبرد ) روبرو شدید ، بدانان پشت نکنید ( و فرار ننمائید ) .
توضیحات :
« زَحْفاً » : در حال لشکرکشی . مراد جمعیّت فراوان و ساز و برگ زیاد دشمن است . این واژه مصدر است و در معنیِ اسم فاعل ، یعنی ( زاحِفینَ ) به کار رفته است و حال فاعل فعل ( کَفَرُوا ) می‌باشد . « فَلا تُوَلُّوهُمُ الأدْبَارَ » : بدانان پشت نکنید . مراد این است که فرار ننمائید .
آیه 16
متن آیه :
وَمَن یُوَلِّهِمْ یَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِّقِتَالٍ أَوْ مُتَحَیِّزاً إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاء بِغَضَبٍ مِّنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ
ترجمه :
هرکس در آن هنگام بدانان پشت کند و فرار نماید - مگر برای تاکتیک جنگی یا پیوستن به دستهای - گرفتار خشم خدا خواهد شد و جایگاه او دوزخ خواهد بود ، و دوزخ بدترین جایگاه است .
توضیحات :
« مُتَحَرِّفاً » : کسی که از سوئی به سوئی می‌رود ؛ در اینجا مراد کسی است که برای تاکتیک جنگی از قبیل جنگ و گریز یا به دام انداختن دشمن و غیره از برابر دشمن بگریزد و این سو و آن سو رود و یا این که به گروه دیگری از دشمن حمله‌ور شود . « مُتَحَیِّزاً » : گراینده . از جائی به جائی رونده . مراد جنگجوئی است که عقب‌نشینی او به خاطر پیوستن به دیگران و رزمیدن به همراه ایشان باشد . واژه‌های ( مُتَحَرِّفاً ) و ( مُتَحَیِّزاً ) حال می‌باشند . « فِئَةٍ » : گروه . دسته . « الْمَصِیرُ » : جایگاه . محلّ بازگشت .
آیه 17
متن آیه :
فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَکِنَّ اللّهَ قَتَلَهُمْ وَمَا رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَلَکِنَّ اللّهَ رَمَى وَلِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاء حَسَناً إِنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! ) شما کافران را ( با قوّت و قدرت خود در نبرد بدر ) نکشتید ، بلکه خدا ( با پیروز نمودنتان بر آنان و افگندن هراس به دلهایشان ) ایشان را کشت . و ( ای پیغمبر ! بدان گاه که مشتی خاک به طرف آنان پرتاب کردی و خاک به چشمان ایشان فرو رفت ، در اصل ) این تو نبودی که ( خاک را به سوی آنان ) پرتاب کردی ( چرا که مشتی خاک از حیث کمیّت و کیفیّت آن توانائی را ندارد ) بلکه خداوند ( آن خاک را تکثیر و به سوی ایشان ) پرتاب کرد ( و به چشمان آنان رساند ) تا بدین وسیله مؤمنان را خوب بیازماید ( و با اعطاء خوبیها آزمایششان نماید ) . بیگمان خداوند شنوای ( دعا و استغاثه مؤمنان بوده و از صدق و اخلاص ایشان ) آگاه است .
توضیحات :
« لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنینَ مِنْهُ بَلآءً حَسَناً » : خداوند چنین کاری را کرد تا مؤمنان را با نعمت نصرت و پیروزی بیازماید و در صورت شکر نعمت ، بر مقدار آن بیفزاید و توفیق بیشترشان عطاء نماید . بَلآءً در اینجا محمول بر احسان و نعمت است و مراد امتحان مؤمنان با حسنات است ( نگا : اعراف / 168 ) .
آیه 18
متن آیه :
ذَلِکُمْ وَأَنَّ اللّهَ مُوهِنُ کَیْدِ الْکَافِرِینَ
ترجمه :
این ( پیروزی مؤمنان و شکست کافران ، حق است و نمونه آن را دیدید ) و خداوند ( دام ) مکر و کید کافران را سست ( و بی‌اثر ) می‌کند .
توضیحات :
« ذلِکُمْ » : آن نصرت و پیروزی مؤمنان ، و شکست و کشتار کافران . مبتدا و خبر آن محذوف است ؛ و یا این که خود خبر مبتدای محذوف است ، و جمله ( أَنَّ اللهَ مُوهِنُ . . . ) عطف بر آن است ( نگا : انفال / 14 ) . « مُوهِن » : سست‌کننده .
آیه 19
متن آیه :
إِن تَسْتَفْتِحُواْ فَقَدْ جَاءکُمُ الْفَتْحُ وَإِن تَنتَهُواْ فَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَإِن تَعُودُواْ نَعُدْ وَلَن تُغْنِیَ عَنکُمْ فِئَتُکُمْ شَیْئاً وَلَوْ کَثُرَتْ وَأَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! ) شما ( که از پروردگار خود ) درخواست پیروزی ( در جنگ بدر ) را می‌کردید و پیروز هم شدید . ( حال که مشغول تقسیم غنائم هستید ، از روش اعتراض‌آمیز و مخالفت با نحوه تقسیم غنائم ) اگر دست بردارید ، برای شما بهتر خواهد بود . اگر هم ( به مجادله و پرخاشگری خود ) برگردید ، ما هم ( به تقبیح کارتان و تحریک دشمنانتان ) برمی‌گردیم ( و شما را در چنگال کشتن تنها رها می‌سازیم ) و جمعیّت شما هر چند هم زیاد باشد ( بدون یاری خدا ) کاری از پیش نخواهد برد . بیگمان خدا با مؤمنان است ( و یاری و پشتیبانی او شامل آنان است ) .
توضیحات :
« إِن تَسْتَفْتِحُوا . . . » : اگر طلب پیروزی و فتح و ظفر می‌کنید . این آیه با توجّه به سابق و لاحق خود ، خطاب به مؤمنان است . برخی آن را خطاب به مشرکان قریش می‌دانند که چون آماده کارزار شدند ، به پرده کعبه آویختند و از خداوند پیروزی بهترین و بزرگوارترینِ دو گروه ، یعنی قریشیان و مسلمانان را خواستند . آن وقت معنی آیه چنین می‌شود : ای مشرکان قریش ! شما که از خدا درخواست پیروزی گروه برحق را داشتید ، و هم‌اینک مسلمانان پیروز شده‌اند و حق را عیان می‌بینید ، اگر از کفر و دشمنانگی با پیغمبر و مسلمانان دست بردارید برای شما بهتر است ، و اگر به کفر و جنگ با ایشان برگردید ، ما هم پیروزکردن آنان و شکست دادن شما را تکرار می‌کنیم ؛ و . . .
آیه 20
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنتُمْ تَسْمَعُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کنید ، و از پیغمبر روگردان نشوید ، در حالی که شما ( آیات قرآن را ) می‌شنوید ( و می‌بینید که آشکارا امر به وجوب اطاعت از او می‌کنند ) .
توضیحات :
« لا تَوَلَّوْا عَنْهُ » : بدو پشت مکنید . از دستور او سرپیچی مکنید . « تَسْمَعُونَ » : می‌شنوید . مراد از شنیدن در اینجا ، فهمیدن و تصدیق‌کردن است .
آیه 21
متن آیه :
وَلاَ تَکُونُواْ کَالَّذِینَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لاَ یَسْمَعُونَ
ترجمه :
و مانند کسانی نباشید که می‌گفتند : شنیدیم ( امّا در گوش نگرفتیم ) ، و حال آن که آنان نمی‌شنوند ( چون به دنبال آن نمی‌روند ) .
توضیحات :
« الَّذِینَ قالُوا . . . » : مراد از چنین کسانی بیشتر دو گروهند : کافران دشمن حق و حقیقت ( نگا : نساء / 46 ) و منافقان دورو ( نگا : محمّد / 16 ) . « لا یَسْمَعُونَ » : مراد این است که گوششان به حقائق بدهکار نیست ( نگا : اعراف / 179 ) .
آیه 22
متن آیه :
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لاَ یَعْقِلُونَ
ترجمه :
بیگمان بدترین انسانها در پیشگاه یزدان ، افراد کر و لالی هستند که نمی‌فهمند .
توضیحات :
« الدَّوَابِ » : جمع دَابَّة ، جنبندگان ( نگا : نور / 45 ) . در اینجا مراد انسانها است . « الصُّمُّ » : جمع اصمّ ، اشخاص کر . مراد کسانی است که برای شناخت حق و پندگرفتن از مواعظ حسنه گوش فرا نمی‌دهند . « الْبُکْمُ » : جمع ابکم ، اشخاص لال . مراد کسانی است که حق و حقیقت را نمی‌گویند . « لا یَعْقِلُونَ » : مراد کسانی است که از عقل برای تشخیص حق از باطل ، و خیر از شر ، سود نمی‌جویند .
آیه 23
متن آیه :
وَلَوْ عَلِمَ اللّهُ فِیهِمْ خَیْراً لَّأسْمَعَهُمْ وَلَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّواْ وَّهُم مُّعْرِضُونَ
ترجمه :
اگر خداوند ( در آنان آمادگی پذیرش حق می‌دید ، و زمینه قبول خیر و ) نیکی در ایشان سراغ می‌داشت ، ( حرف حق را به هر صورت بود ) به گوششان می‌رسانید ، ولی اگر ( با فراهم نبودن زمینه ، چنین کاری را می‌کرد و حق را ) به گوش آنان می‌رسانید ، سرپیچی می‌کردند ؛ چرا که ایشان ( آگاهانه از پذیرش حق ) روگردانند .
توضیحات :
« أَسْمَعَهُمْ » : به گوش آنان رساند . گوش ایشان را باز و شنوا کرد . « خَیْراً » : نیکی . در اینجا مراد استعداد و زمینه پذیرش حق است . معنی آیه فوق درست به آن می‌ماند که کسی بگوید : من اگر می‌دانستم فلان کس دعوت مرا می‌پذیرد ، از او دعوت می‌کردم . ولی در حال حاضر وضع طوری است که اگر او را دعوت کنم نخواهد پذیرفت . بنابراین دعوت نخواهم کرد .
آیه 24
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا یُحْیِیکُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ یَحُولُ بَیْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! فرمان خدا را بپذیرید ، و دستور پیغمبر او را قبول کنید هنگامی که شما را به چیزی دعوت کند که به شما زندگی ( مادی و معنوی و دنیوی و اخروی ) بخشد ، و بدانید که خداوند میان انسان و دل او جدائی می‌اندازد ( و می‌تواند انسان را از رسیدن به خواستها و آرزوهای دل باز دارد و او را بمیراند و نگذارد عمر طولانی داشته باشد که مهمترین آرزوی دل هر انسانی است ) ، و بدانید که همگان در پیشگاه خدای سبحان گرد آورده می‌شوید ( و به حساب و کتابتان رسیدگی می‌گردد ) .
توضیحات :
« إسْتَجیبُوا » : بپذیرید . دعوت خدا را با طاعت و عبادت پاسخ گوئید . « إِذا » : هرگاه که . واژه ( إِذا ) می‌تواند عام باشد و مراد بیان شرط نباشد . یعنی هر زمان که شما را دعوت کرد ، بیگمان به سوی چیزی دعوت می‌کند که مایه حیات است و . . . یا این که ذکر ( إِذا ) برای شرط بوده و به خاطر دو چیز باشد : الف - دخالت دادن عقل در پذیرفتن یا نپذیرفتن فرمان ، حتی اگر این فرمان از منبعی باشد که جز حق ظاهر و خیر خالص از آن صادر نگردد . ب - اوامر و احکام شریعت همه خیر مطلق است و بررسی و وارسی آنها بر نورانیّت و حقّانیّت آنها می‌افزاید و زیبائی و والائی آنها را بهتر و بیشتر در آئینه ضمیر می‌نمایاند . « یَحُولُ » : حائل می‌گردد و فاصله می‌اندازد . مراد بیان قدرت کامل و علم شامل خدا است که با قدرت خود بر هر چیزی توانا و با علم خود از هرچیزی آگاه است ، و این او است که اختیار قلب که سررشته زندگی است در دست او است ، و حیات و ممات انسان مربوط بدو است .
آیه 25
متن آیه :
وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
خویشتن را از بلا و مصیبتی به دور دارید که تنها دامنگیر کسانی نمی‌گردد که ستم می‌کنند ( بلکه اگر جلو ستمکاران گرفته نشود ، خشک و تر به گناه آنان می‌سوزد ) و بدانید که خداوند دارای کیفر سخت و مجازات شدید است .
توضیحات :
« فِتْنَةً » : بلا و مصیبت . « خَآصَّةً » : مخصوصاً . به ویژه .
آیه 26
متن آیه :
وَاذْکُرُواْ إِذْ أَنتُمْ قَلِیلٌ مُّسْتَضْعَفُونَ فِی الأَرْضِ تَخَافُونَ أَن یَتَخَطَّفَکُمُ النَّاسُ فَآوَاکُمْ وَأَیَّدَکُم بِنَصْرِهِ وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! ) به یاد آورید هنگامی را که شما گروه اندک و ضعیفی در سرزمین ( مکّه ) بودید و می‌ترسیدید که مردم شما را بربایند ، ولی خدا شما را ( در سرزمین مدینه ) پناه و مأوی داد و با معونت و یاری خود شما را ( در جنگ بدر پیروز گرداند و ) نیرو بخشید و غنائم پاکیزه‌ای بهره شما کرد تا این که سپاسگزاری بکنید ( و در راه جهاد به جان و دل بکوشید ) .
توضیحات :
« أَن یَتَخَطَّفَکُمْ » : این که شما را بربایند . « ءَاوَیا » : پناه داد . مکان و مأوی داد . « أَیَّدَ » : تقویت کرد . نیرو و شکوه بخشید . « الطَّیِّبَاتِ » : روزیهای پاکیزه . مراد غنائم جنگ است که تنها برای آنان حلال و پاکیزه بود .
آیه 27
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَخُونُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِکُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! به خدا و پیغمبر ( با دوست داشت دشمنان حق ، پخش اسرار جنگی ، پشت سرافکندن برنامه‌های الهی ، و غیره ) خیانت مکنید ، و در امانات خود نیز آگاهانه خیانت روا مدارید .
توضیحات :
« وَ تَخُونُوا اماناتِکُمْ » : این جمله عطف بر ( تَخُونُوا . . . ) و مجزوم است ، یا این که منصوب است چون جواب نهی است . همان گونه که شاعر می‌گوید : لا تَنْهَ عَنْ خُلُقٍ وَ تَأتِیَ مِثْلَهُ عارٌ عَلَیْکَ - إِذا فَعَلْتَ - عَظیمٌ « وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ » : در حالی که مفاسد خیانت و بدفرجامی آن را در دنیا و آخرت می‌دانید .
آیه 28
متن آیه :
وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلاَدُکُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
( ای مؤمنان راستین ! ) بدانید که اموال و اولاد شما وسیله آزمایش هستند ( و ترجیح محبّت دارائی و فرزندان بر محبّت یزدان سبحان ، مایه بلا و هلاک شما است ) و بدانید که پاداش بزرگ ( مؤمنانی که از عهده امتحان برمی‌آیند و رضایت خدا را بالاتر از مال و منال دنیا می‌دانند ) در پیشگاه خدا ( مهیّا و مصون ) است .
توضیحات :
« فِتْنَةٌ » : مایه آزمایش . وسیله هلاک . مایه آشوب ( نگا : آل‌عمران / 14 ، و تغابن / 15 ) .
آیه 29
متن آیه :
یِا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللّهَ یَجْعَل لَّکُمْ فُرْقَاناً وَیُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ
ترجمه :
ای مؤمنان ! اگر از خدا ( بترسید و از مخالفت فرمان او ) بپرهیزید ، خدا بینش ویژه‌ای به شما می‌دهد که در پرتو آن حق را از باطل می‌شناسید ، و گناهانتان را می‌زداید و شما را می‌آمرزد ، چرا که یزدان دارای فضل و بخشش فراوان است .
توضیحات :
« فُرْقَاناً » : نصرت و پیروزی ، چون دشمنان را از دوستان و محق را از مبطل جدا می‌سازد . بینش و روشن‌بینی ، چون بدان حق از باطل شناخته می‌شود . این واژه مصدر ثلاثی مجرّد است و برای مبالغه به کار می‌رود .
آیه 30
متن آیه :
وَإِذْ یَمْکُرُ بِکَ الَّذِینَ کَفَرُواْ لِیُثْبِتُوکَ أَوْ یَقْتُلُوکَ أَوْ یُخْرِجُوکَ وَیَمْکُرُونَ وَیَمْکُرُ اللّهُ وَاللّهُ خَیْرُ الْمَاکِرِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! به خاطر بیاور ) هنگامی را که کافران درباره تو نقشه می‌کشیدند که تو را به زندان بیفکنند یا بکشند و یا این که ( از شهر مکّه ) بیرون کنند . آنان چاره می‌اندیشیدند و نقشه می‌کشیدند ( که چگونه به تو شر و بلا برسانند ) و خدا ( هم برای نجات تو از شر و بلای ایشان ) تدبیر و چاره‌سازی می‌کرد ، و خداوند بهترین چاره‌ساز است .
توضیحات :
« لِیُثْبِتُوکَ » : تا تو را برجای بدارند و زندانی کنند . « یُخْرِجُوکَ » : تو را اخراج کنند ( نگا : توبه / 40 ) . « یَمْکُرُونَ وَ یَمْکُرُ اللهُ » : ( نگا : آل‌عمران / 54 ، اعراف / 99 و 123 ) ؛ واژه ( مکر ) به معنی تدبیر و چاره‌اندیشی و طرح نقشه است .
آیه 31
متن آیه :
وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا قَالُواْ قَدْ سَمِعْنَا لَوْ نَشَاء لَقُلْنَا مِثْلَ هَذَا إِنْ هَذَا إِلاَّ أَسَاطِیرُ الأوَّلِینَ
ترجمه :
این کافران هنگامی که آیات ما بر آنان خوانده می‌شود ، می‌گویند : شنیدیم ( چیز مهمّی نیست ! ) اگر ما هم بخواهیم مثل این را می‌گوئیم . چرا که چیزی جز افسانه‌های پیشینیان نیست .
توضیحات :
« أَسَاطِیرُ » : جمع أُسْطُورَه ، افسانه‌ها ( نگا : فرقان / 5 ) .
آیه 32
متن آیه :
وَإِذْ قَالُواْ اللَّهُمَّ إِن کَانَ هَذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِندِکَ فَأَمْطِرْ عَلَیْنَا حِجَارَةً مِّنَ السَّمَاءِ أَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِیمٍ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! به خاطر بیاور ) زمانی را که کافران می‌گفتند : خداوندا اگر این ( آئین و این قرآن ) حق است و از ناحیه تو است ، از آسمان بارانی از سنگ بر سر ما فرود آور یا به عذاب دردناک ( دیگری ) ما را گرفتار ساز .
توضیحات :
« إِن کَانَ هذا هُوَ الْحَقَّ » : واژه ( هُوَ ) ضمیر فصل یا عماد است و ( الْحَقَّ ) خبر ( کانَ ) است .
آیه 33
متن آیه :
وَمَا کَانَ اللّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِیهِمْ وَمَا کَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ
ترجمه :
خداوند تا تو در میان آنان هستی ایشان را عذاب نمی‌کند ( به گونه‌ای که آنان را ریشه‌کن و نابود سازد . چرا که تو رَحْمَةلِلْعالَمین بوده و آنان را به سوی حق فرا می‌خوانی و امیدواری که آئین اسلام را بپذیرند و راه رستگاری در پیش گیرند ) ، و همچنین خداوند ایشان را عذاب نمی‌دهد در حالی که ( برخی از ) آنان طلب بخشش و آمرزش می‌نمایند ( و از کرده خود پشیمانند و از اعمال ناشایست خویش توبه می‌کنند ) .
توضیحات :
« وَ أَنتَ فِیهِمْ » : در حالی که تو در میان آنان بسر می‌بری . « وَهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ » : در حالی که طلب آمرزش را دارند . مراد از عذاب مورد نظر آیه ، عذاب و بلای بزرگی است که یکباره ایشان را هلاک و نابود سازد ؛ نه عذاب و بلای جزئی و معمولی . دو چیز وسیله امنیّت از عذاب خدا است : وجود پیغمبر در میان مسلمین ، و استغفار به درگاه ربّ‌العالمین . اوّلی اختصاص به مسلمانان صدر اسلام ، و دومی مربوط به همه مؤمنان در تمام قرون و اعصار است .
آیه 34
متن آیه :
وَمَا لَهُمْ أَلاَّ یُعَذِّبَهُمُ اللّهُ وَهُمْ یَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا کَانُواْ أَوْلِیَاءهُ إِنْ أَوْلِیَآؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لاَ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
چرا خداوند آنان را عذاب نکند ، در حالی که ایشان ( مسلمانان را ) از مسجدالحرام باز می‌دارند ؟ آنان هرگز سرپرستان مسجدالحرام نمی‌باشند ، بلکه تنها کسانی حق این سرپرستی را دارند که پرهیزگار باشند ، و لیکن غالب آنان ( از این واقعیّت ) بی‌خبرند .
توضیحات :
« أوْلِیَآؤُهُ » : ضمیر ( هُ ) در هر دو واژه ( اولیاء ) به مسجدالحرام برمی‌گردد . برخی هم مرجع آن را ( ألله ) دانسته‌اند . در این صورت معنی آیه چنین می‌شود : چرا خداوند آنان را عذاب نکند ، در حالی که ایشان مسلمانان را از مسجدالحرام باز می‌دارند ؟ آنان هرگز دوستان خدا نمی‌باشند . بلکه تنها مسلمانان پرهیزگار دوستان خدا بشمارند ، ولیکن بیشتر آنان ( از این واقعیّت ) بی‌خبرند ( نگا : یونس / 62 و 63 ) .
آیه 35
متن آیه :
وَمَا کَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَیْتِ إِلاَّ مُکَاء وَتَصْدِیَةً فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ
ترجمه :
دعا و تضرّع ایشان در کنار مسجدالحرام جز سوت‌کشیدن و کف‌زدن نمی‌باشد . پس ( ای کافران ! مزه مرگ در میدان نبرد بدْر و اسارت در آن و ) عذاب را بچشید به سبب کفری که می‌ورزیده‌اید .
توضیحات :
« صَلاتُهُمْ » : نماز ایشان . دعا و عبادت ایشان . « مُکَآءً » : سوت‌کشیدن . « تَصْدِیَة » : کف‌زدن . از ماده ( صدد ) و در آن دال دوم به یاء قلب شده است . یا از ( صَدی ) و ناقص یائی است .
آیه 36
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِیَصُدُّواْ عَن سَبِیلِ اللّهِ فَسَیُنفِقُونَهَا ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ یُغْلَبُونَ وَالَّذِینَ کَفَرُواْ إِلَى جَهَنَّمَ یُحْشَرُونَ
ترجمه :
کافران اموال خود را خرج می‌کنند تا ( مردمان را ) از راه خدا ( و ایمان به الله ) بازدارند . آنان اموالشان را خرج خواهند کرد ، امّا بعداً مایه حسرت و ندامت ایشان خواهد گشت و شکست هم خواهند خورد . بیگمان کافران همگی به سوی دوزخ رانده می‌گردند و در آن گرد آورده می‌شوند .
توضیحات :
« یُحْشَرُونَ » : رانده می‌شوند . گردآورده می‌شوند .
آیه 37
متن آیه :
لِیَمِیزَ اللّهُ الْخَبِیثَ مِنَ الطَّیِّبِ وَیَجْعَلَ الْخَبِیثَ بَعْضَهُ عَلَىَ بَعْضٍ فَیَرْکُمَهُ جَمِیعاً فَیَجْعَلَهُ فِی جَهَنَّمَ أُوْلَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
ترجمه :
( این شکست در دنیا و عذاب در آخرت همه به خاطر آن است که ) تا خداوند ناپاک را از پاک جدا سازد و برخی از ناپاکان را بر برخی دیگر بیفزاید و جملگی ایشان را روی هم انباشته کند و آن گاه به دوزخشان بیندازد . آنان ( در دنیا و آخرت ) زیانکارند .
توضیحات :
« لِیَمِیزَ اللهُ الْخَبیِثَ مِنَ الطَّیِّبِ » : تا خدا کافر را از مؤمن جدا سازد و آنان را همسان و برابر نکند ( نگا : مائده / 100 و سجده / 18 ) . لام ( لِیَمِیزَ ) متعلّق به فعل مقدّری است که از سیاق کلام مفهوم می‌گردد ، و تقدیر چنین است : فَعَلَ اللهُ ذلِکَ لِیَمیزَ . « فَیَرْکُمَهُ » : تا آن را متراکم کند و روی هم انباشته سازد .
آیه 38
متن آیه :
قُل لِلَّذِینَ کَفَرُواْ إِن یَنتَهُواْ یُغَفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ یَعُودُواْ فَقَدْ مَضَتْ سُنَّةُ الأَوَّلِینِ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) به کافران بگو : ( درگاه توبه همیشه باز است و ) اگر ( از کفر و عناد ) دست بردارند ، گذشته اعمالشان بخشوده می‌شود ، و اگر هم ( به کفر و ضلال خود ) برگردند ( و به جنگ و ستیزتان برخیزند ) قانون خدا درباره پیشینیان از مدّنظر گذشته است ( و همان قانون هم درباره آنان اجرا می‌گردد . یعنی سزای مشرکان و معاندان و مکذّبان نابودی است و ایشان هم نابود می‌شوند ) .
توضیحات :
« سَلَفَ » : از پیش گذشت . « مَضَتْ » : رفت . جاری شد . « سُنَّةُ » : روش . قانون . « سُنَّةُالأوَّلِینَ » : عادت خدا نسبت به گذشتگان . یعنی یاری مؤمنان و رسوائی و نابودی کافران ( نگا : انبیاء / 105 ، غافر / 51 ) . اضافه ( سُنَّة ) به ( الأوّلینَ ) به خاطر مُلابسه ظاهری میان آن دو تا است والاّ سنّت از آن خدا است ؛ نه دیگران ( نگا : اسراء / 77 ، احزاب / 38 و 62 ، غافر / 85 ) .
آیه 39
متن آیه :
وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَکُونَ فِتْنَةٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّه فَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ
ترجمه :
و با آنان پیکار کنید تا فتنه‌ای باقی نماند ( و نیروئی نداشته باشند که با آن بتوانند شما را از دینتان برگردانند ) و دین خالصانه از آن خدا گردد ( و مؤمنان جز از خدا نترسند و آزادانه به دستور آئین خویش زیست کنند ) . پس اگر ( از روش نادرست خود ) دست برداشتند ( و اسلام را پذیرفتند ، دست از آنان بدارید ، چرا که ) خدا می‌بیند چیزهائی را که می‌کنند ( و کیفرشان می‌دهد ) .
توضیحات :
« فِتْنَةٌ » : از دین برگرداندن . بلا و آشوب . « یَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ » : مراد این است که ادیان باطله از میان رود ، و جز دین اسلام بر جای نماند . دین و پرستش همه خاصّ خدا باشد .
آیه 40
متن آیه :
وَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَوْلاَکُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِیرُ
ترجمه :
و اگر پشت کردند ( و به رویگردانی خود از حق و آزار مؤمنان ادامه دادند ) بدانید که ( شما تحت سرپرستی خدا قرار دارید و ) خداوند سرپرست شما است و او بهترین سرپرست و بهترین یاور و مددکار است .
توضیحات :
« تَوَلَّوْا » : پشت کردند . نپذیرفتند . « الْمَوْلَیا » : سَرور . سرپرست .
آیه 41
متن آیه :
وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَى وَالْیَتَامَى وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیلِ إِن کُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا یَوْمَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
( ای مسلمانان ! ) بدانید که همه غنائمی را که فراچنگ می‌آورید ، یک پنجم آن متعلّق به خدا و پیغمبر و خویشاوندان ( پیغمبر ) و یتیمان و مستمندان و واماندگان در راه است . ( سهم خدا و رسول به مصالح عامّه‌ای اختصاص دارد که پیغمبر در زمان حیات خود مقرّر می‌دارد یا پیشوای مؤمنان بعد از او معیّن می‌نماید . بقیّه یک پنجم هم صرف افراد مذکور می‌شود . چهار پنجم باقیمانده نیز میان رزمندگان حاضر در صحنه تقسیم می‌گردد . باید به این دستور عمل شود ) اگر به خدا و بدانچه بر بنده خود در روز جدائی ( کفر از ایمان ، یعنی در جنگ بدر ، روز هفدهم ماه رمضان سال دوم هجری ) نازل کردیم ایمان دارید . روزی که دو گروه ( مؤمنان و کافران ) رویاروی شدند ( و با هم جنگیدند ، و گروه اندک مؤمنان ، بر جمع کثیر کافران ، در پرتو مدد الهی پیروز شدند ) و خدا بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« خُمُس » : یک پنجم . « ذِی الْقُرْبی » : خویشاوندان . مراد بنی‌هاشم و بنی عبدالمطّلب است . « یَوْمَ الْفُرْقَانِ » : روز جدائی حق از باطل و ایمان از کفر . مراد روزی است که قرآن در شب آن نازل گردید ( نگا : آل‌عمران / 4 و فرقان / 1 ) و جنگ بدر در سال دوم هجری در آن به وقوع پیوست .
آیه 42
متن آیه :
إِذْ أَنتُم بِالْعُدْوَةِ الدُّنْیَا وَهُم بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوَى وَالرَّکْبُ أَسْفَلَ مِنکُمْ وَلَوْ تَوَاعَدتَّمْ لاَخْتَلَفْتُمْ فِی الْمِیعَادِ وَلَکِن لِّیَقْضِیَ اللّهُ أَمْراً کَانَ مَفْعُولاً لِّیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَن بَیِّنَةٍ وَیَحْیَى مَنْ حَیَّ عَن بَیِّنَةٍ وَإِنَّ اللّهَ لَسَمِیعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
( به یاد آورید ) زمانی را که شما در طرف نزدیکتر ( به مدینه منوّره ) بودید ( و باران فقط در آنجا بارید و زمین را سفت گردانید ) آنان ( یعنی دشمنان ) در طرف دورتر مستقرّ بودند ( و آب در اختیار نداشتند و زمین آنجا سست بود و بارانی هم به خود ندید ، و لذا قدمها بدان فرو می‌رفت ) و کاروان ( قریشیان به سرپرستی ابوسفیان که شما در تعقیب آن بودید ) در مکان پائین‌تری از شما قرار داشت . اگر با همدیگر وعده ( جنگ ) می‌دادید ( قریشیان به خاطر هراس از شما مؤمنان ، و شما مؤمنان به سبب کمی خود و فراوانی دشمنان ) به وعده خود وفا نمی‌کردید ، ولیکن ( بدون وعده قبلی و میل قلبی با یکدیگر رویاروی شدید ) تا خداوند کاری را تحقّق بخشد که می‌بایست انجام گیرد ، و بدین وسیله آنان که گمراه می‌شوند با اتمام حجّت بوده و آنان که راه حق را می‌پذیرند با آگاهی و دلیل آشکار باشد . بیگمان خدا بر هر چیزی توانا است ( و او بود که گروه اندک مسلمانان را پیروز و گروه فراوان کافران را شکست داد ) .
توضیحات :
« الْعُدْوَةِ » : کناره . سمت . طرف . ناحیه . « الدُّنْیَا » : مؤنّث أَدْنی ، نزدیکتر . مراد ناحیه‌ای است که به مدینه نزدیکتر بود . « الْقُصْویا » : مؤنّث أَقصی ، دورتر . « الرَّکْبُ » : کاروان . مراد کاروان ابوسفیان است که در آیه هفتم همین سوره بدان اشاره شده است . « أَسْفَل » : پائین‌تر . مراد مکان پائین‌تری است که در ساحل دریا قرار داشت . « لَوْ تَوَاعَدْتُمْ » : اگر شما و قریشیان به همدیگر وعده جنگ می‌دادید و بر آن توافق می‌کردید . « لِیَهْلِکَ » : تا هلاک شود . مراد از هلاک در اینجا کفر است چون سبب هلاک است . « یَحْیَیا » : زنده شود . مراد از زنده شدن ، ایمان آوردن است . زیرا ایمان آوردن ، از مرگِ کفر زنده‌شدن و زندگی دوباره یافتن است ( نگا : انعام / 122 ) . « بَیِّنَةٍ » : دلیل آشکار . مراد مشاهده کشته‌شدن کفّار و پیروزی آشکار مؤمنان در جنگ بدر است که در پرتو مدد و یاری باری تعالی بود .
آیه 43
متن آیه :
إِذْ یُرِیکَهُمُ اللّهُ فِی مَنَامِکَ قَلِیلاً وَلَوْ أَرَاکَهُمْ کَثِیراً لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِی الأَمْرِ وَلَکِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
ترجمه :
در آن زمان خداوند در خواب دشمنان را به تو اندک نشان داد ، و اگر آنان را زیاد نشان می‌داد ، مسلّماً سست می‌شدید و درباره کار ( جنگیدن و نجنگیدن ) دچار کشمکش می‌گشتید ، ولی خداوند ( شما را از این عجز و اختلاف ) رهائی بخشید ، چرا که او از آنچه ( در میان دلها و ) در اندرون سینه‌ها است باخبر است ( و از روحیه و باطن همگان آگاه است ) .
توضیحات :
« یُرِیکَهُمْ » : آنان را به تو نمود . پیغمبر پیش از درگیری در خواب چنین دید که شماره دشمنان اندک است . مؤمنان از این خواب دل و جرأتی پیدا کردند . والاّ تعداد کافران بیش از هزار نفر بود ، در صورتی که مؤمنان 314 نفر بودند . « سَلَّمَ » : رهائی بخشید . نجات داد .
آیه 44
متن آیه :
وَإِذْ یُرِیکُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَیْتُمْ فِی أَعْیُنِکُمْ قَلِیلاً وَیُقَلِّلُکُمْ فِی أَعْیُنِهِمْ لِیَقْضِیَ اللّهُ أَمْراً کَانَ مَفْعُولاً وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ
ترجمه :
و در آن زمان خداوند آنان را در نظر شما به هنگام رویاروئی کم جلوه داد ، و شما را نیز در نظر آنان کم جلوه داد ، تا خداوند موضوعی را که می‌بایست تحقّق یابد انجام دهد . ( این اراده خدا بود ) و همه کارها و همه چیزها ( در این جهان ) به فرمان و خواست یزدان برمی‌گردد ( و آنچه او بخواهد می‌شود و بس ) .
توضیحات :
« یُرِیکُمُوهُمْ . . . قَلِیلاً » : ( کُمْ ) و ( هُمْ ) مفعول اوّل و دوم ( یُری ) و ( قَلیلاً ) حال ( هُمْ ) است .
آیه 45
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ إِذَا لَقِیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُواْ وَاذْکُرُواْ اللّهَ کَثِیراً لَّعَلَّکُمْ تُفْلَحُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! هنگامی که با گروهی ( از دشمنان در میدان کارزار ) روبرو شدید ، پایداری نمائید ( و فرار نکنید ) و بسیار خدا را یاد کنید ( و قدرت و عظمت و وفای به عهد او را پیش چشم دارید و به تضرّع و زاریش بخوانید ) تا ( در دنیا ) پیروز و ( در آخرت ) رستگار شوید .
توضیحات :
« فِئَةً » : دسته . گروه . « فَاثْبُتُوا وَ اذْکُرُوا . . . » : دو عامل پیروزی ، یکی پایداری و دومی در همه حال به یاد خدا بودن و ذکر خدا کردن است .
آیه 46
متن آیه :
وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ
ترجمه :
و از خدا و پیغمبرش اطاعت نمائید و ( در میان خود اختلاف و ) کشمکش مکنید ، ( که اگر کشمکش کنید ) درمانده و ناتوان می‌شوید و شکوه و هیبت شما از میان می‌رود ( و ترس و هراسی از شما نمی‌شود ) . شکیبائی کنید که خدا با شکیبایان است .
توضیحات :
« ریح » : باد . در اینجا مراد قوّت و قدرت ، شکّوه و هیبت ، و غلبه و پیروزی است .
آیه 47
متن آیه :
وَلاَ تَکُونُواْ کَالَّذِینَ خَرَجُواْ مِن دِیَارِهِم بَطَراً وَرِئَاء النَّاسِ وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللّهِ وَاللّهُ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ
ترجمه :
و مانند کسانی ( از قریشیان ) نباشید که بسیار مغرورانه و خودستایانه و برای خودنمائی کردن در برابر مردم ( از شهر مکّه به سوی میدان بدر ) بیرون آمدند و ( با نمایش مال و منال و قدرت و قوّت خود ) مردمان را از راه خدا باز می‌داشتند ( و از دخول آنان به دین اسلام با تمام توان جلوگیری می‌نمودند ) . خداوند از آنچه می‌کردند آگاه است ( و کیفر آنان را خواهد داد ) .
توضیحات :
« بَطَراً » : سرمستی نعمت و قدرت . غرور حاصل از اموال و اولاد و جاه و جلال . فخر . « رِئآءَ » : برای ریا و خودنمائی . واژه‌های ( بَطَراً ) و ( رِئآءَ ) مصدر و مفعول‌له بوده و یا این که حال بشمارند و به جای ( بَطِرینَ ) و ( مُرائینَ ) یعنی سرمستانه و ریاکارانه به کار رفته‌اند . « مُحِیطٌ » : کاملاً آگاه و از هر جهت توانا .
آیه 48
متن آیه :
وَإِذْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لاَ غَالِبَ لَکُمُ الْیَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّی جَارٌ لَّکُمْ فَلَمَّا تَرَاءتِ الْفِئَتَانِ نَکَصَ عَلَى عَقِبَیْهِ وَقَالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِّنکُمْ إِنِّی أَرَى مَا لاَ تَرَوْنَ إِنِّیَ أَخَافُ اللّهَ وَاللّهُ شَدِیدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
( به یاد آور ) زمانی را که اهریمن ( با وسوسه‌های خود ) اعمالشان را در جلو دیدگانشان می‌آراست و می‌گفت : امروز هیچ کس نمی‌تواند بر شما پیروز شود و من ، هم‌پیمان و یاور شما هستم . امّا هنگامی که دو گروه ( مؤمنان و کافران ) همدیگر را دیدند ( و رویاروی شدند ) بر پاشنه‌های خود چرخید ( و از عهد و پیمان خود دست کشید ) و گفت من از شما بیزار و گریزانم . من چیزی را می‌بینم که شما نمی‌بینید . من از خدا می‌ترسم . چرا که خدا سخت کیفردهنده و مجازات‌کننده است .
توضیحات :
« جارٌ » : هم‌پیمان . یاور . « تَرَآءَتْ » : همدیگر را دیدند . « نَکَصَ عَلَیا عَقِبَیْهِ » : به عقب برگشت و گریخت . مراد این است که مکر و کید او باطل شد و از خواستهای خود دست کشید .
آیه 49
متن آیه :
إِذْ یَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ غَرَّ هَؤُلاء دِینُهُمْ وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ فَإِنَّ اللّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
( به یاد آور ) آن زمانی را که منافقان و کسانی که ( ضعیف‌الایمان بودند و ) در دلهایشان بیماری ( کفر و نفاق سَرَک می‌کشید و در غوغا ) بود ، می‌گفتند : اینان را آئینشان مغرور نموده و گول زده است ( این است که چنین آماده رزم و فداکاریند و خویشتن را با دست ما به کشتن می‌دهند . امّا کافران و منافقان و همه مردمان باید بدانند که ) هرکس به خدا پشت بندد ( خدا او را بسنده است و وی را پیروز می‌گرداند و به مقصود می‌رساند ) چرا که خدا مقتدر و توانا است و کارها را بجا و از روی فلسفه انجام می‌دهد ( و حق را بر باطل چیره می‌گرداند ) .
توضیحات :
« وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ » : عطف تفسیر است ( نگا : بقره / 10 ) . « غَرَّ » : مغرور کرده است . گول زده است .
آیه 50
متن آیه :
وَلَوْ تَرَى إِذْ یَتَوَفَّى الَّذِینَ کَفَرُواْ الْمَلآئِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُواْ عَذَابَ الْحَرِیقِ
ترجمه :
اگر ببینی ( ای پیغمبر ! هول و هراس و عذاب و عقابی را که به کافران دست می‌دهد ) بدان گاه که فرشتگان جان کافران را می‌گیرند و سر و صورت و پشت و روی آنان را ( از هر سو ) می‌زنند و ( بدیشان می‌گویند ) : عذاب سوزان ( اعمال بد خود ) را بچشید ، ( از مشاهده این همه درد و رنج و ترس و خوف دچار شگفت خواهی شد و به حال آنان تأسّف خواهی خورد ) .
توضیحات :
« یَتَوفَّیا » : جان می‌گیرند . به قبض روح می‌پردازند ( نگا : نساء / 97 ، انعام / 61 ، محمّد / 27 ، نحل / 28 و 32 ) . « الْحَرِیقِ » : سوزاندن . سوزاننده ( نگا : آل‌عمران / 181 ) .
آیه 51
متن آیه :
ذَلِکَ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیکُمْ وَأَنَّ اللّهَ لَیْسَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِیدِ
ترجمه :
این به خاطر کارهائی است که از پیش می‌کرده‌اید و می‌فرستاده‌اید و خداوند به بندگان هرگز کمترین ستمی روا نمی‌دارد .
توضیحات :
« ظَلّام » : صیغه مبالغه در کمیّت است ؛ نه کیفیّت ( نگا : آل‌عمران / 182 ) . به معنی ( ذی ظُلْم ) است ، از قبیل : عَطاّر . تَمّار .
آیه 52
متن آیه :
کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَفَرُواْ بِآیَاتِ اللّهِ فَأَخَذَهُمُ اللّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللّهَ قَوِیٌّ شَدِیدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
( اینان رفتار و کردار زشتی دارند ) همچون رفتار و کردار قوم فرعون و کسانی که پیش از ایشان بودند و آیات ما را ( با وجود روشنی ) تکذیب می‌کردند ، پس خداوند آنان را به ( کیفر ) گناهانشان گرفت ، و خداوند نیرومند و شدیدالعقاب است ( و اعمال ناشایست در گذشته از هر کسی سرزده یا درآینده سرزند ، سرنوشت او همین خواهد بود ) .
توضیحات :
« دَأْب » : عادت همیشگی . پیشه .
آیه 53
متن آیه :
ذَلِکَ بِأَنَّ اللّهَ لَمْ یَکُ مُغَیِّراً نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ اللّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
این بدان خاطر است که خداوند هیچ نعمتی را که به گروهی داده است تغییر نمی‌دهد مگر این که آنان حال خود را تغییر دهند ( و دیگر شایستگی نعمت خدا را نداشته باشند و بلکه سزاوار نقمت گردند ) و بیگمان خداوند شنوای ( اقوال و ) آگاه ( از افعال مردمان ) است .
توضیحات :
« ذلِکَ » : این عذاب و کیفر قریشیان . « مَا بِأَنفُسِهِمْ » : رفتار و کردارشان . نیّات و افکارشان .
آیه 54
متن آیه :
کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَذَّبُواْ بآیَاتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَکْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَونَ وَکُلٌّ کَانُواْ ظَالِمِینَ
ترجمه :
( اینان رفتار و کردار زشتی دارند و در انکار آیات و تکذیب رسالت پیغمبران خدا ، کاروبارشان ) همچون کاروبار قوم فرعون و کسانی است ( از قبیل قوم نوح و عاد و ثمود ) که پیش از ایشان می‌زیستند و آیات پروردگار خود را تکذیب می‌کردند ، پس ما ایشان را به سبب گناهانشان ( با صاعقه‌های جانگداز و بادهای خانمان برانداز و چیزهای دیگر ) نابود کردیم ، و قوم فرعون را در آب غرق نمودیم ، و همه ( این فرقه‌ها به خود ) ستم کردند ( چرا که خویشتن را در معرض عذاب الهی قرار دادند و سعادت سرمدی را به شقاوت ابدی تبدیل کردند ) .
توضیحات :
« کَدَأْبِ ءَالِ فِرْعَوْنَ . . . » : تکرار به خاطر تأکید در تقبیح کار و تشنیع حال و توبیخ کافران بدسگال است .
آیه 55
متن آیه :
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الَّذِینَ کَفَرُواْ فَهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
بیگمان بدترین انسانها در پیشگاه یزدان ، کسانی هستند که کافرند و ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« الدَّوَآبِّ » : جنبندگان ، اعم از انسان و حیوان . در اینجا مراد انسانها است .
آیه 56
متن آیه :
الَّذِینَ عَاهَدتَّ مِنْهُمْ ثُمَّ یَنقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِی کُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لاَ یَتَّقُونَ
ترجمه :
کسانی که از آنان پیمان گرفته‌ای ( که مشرکان را کمک و یاری نکنند ) ولی آنان هر بار پیمان خود را می‌شکنند و ( از خیانت و نقض عهد ) پرهیز نمی‌کنند .
توضیحات :
« الَّذِینَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ . . . » : مراد یهودیان بنی‌قُرَیْظه است که پیغمبر از آنان پیمان گرفت که با او نجنگند و مشرکان را یاری ندهند ، ولی ایشان بارها و بارها پیمان‌شکنی کردند و کفّار مکّه را برشوراندند و در جنگ بدر با سلاح یاری دادند . « عَاهَدْتَ مِنْهُمْ » : با برخی از آنان پیمان بستی . از آنان پیمان گرفتی .
آیه 57
متن آیه :
فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِی الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِم مَّنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ
ترجمه :
اگر آنان را در ( میدان ) جنگ رویاروی بیابی و بر ایشان پیروز شوی ، آن چنان آنان را در هم بکوب که کسانی که در پشت سر ایشان قرار دارند ( و دوستان و یاران ایشان بشمارند ) پند گیرند ( و پراکنده شوند و عرض‌اندام نکنند ) .
توضیحات :
« تَثْقَفَنَّهُمْ » : آنان را دریافتی . بر آنان پیروز شدی . « شَرِّدْ » : پراکنده و پریشان کن . « لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ » : تا این که افراد پشت سر آنان یعنی اعوان و یارانشان عبرت گیرند و جرأت حمله را نداشته باشند .
آیه 58
متن آیه :
وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوْمٍ خِیَانَةً فَانبِذْ إِلَیْهِمْ عَلَى سَوَاء إِنَّ اللّهَ لاَ یُحِبُّ الخَائِنِینَ
ترجمه :
هرگاه ( با ظهور نشانه‌هائی ) از خیانت گروهی بیم داشته باشی ( که عهد خود را بشکنند و حمله غافلگیرانه کنند ، تو آنان را آگاه کن و ) همچون ایشان پیمانشان را لغو کن ( و بدون اطّلاع بدانان حمله مکن ، چرا که این کار خلاف مروت و شریعت است و خیانت بشمار است و ) بیگمان خداوند خیانتکاران را دوست نمی‌دارد .
توضیحات :
« إِمَّا » : این واژه مرکّب از ( إِنْ ) شرطیّه و ( ما ) زائده است که برای تأکید بدان افزوده می‌شود . « فَانبِذْ إِلَیْهِمْ » : عهدشان را به سویشان بینداز . یعنی : آنان را بیاگاهان که شما با ایشان دیگر عهد و پیمانی نداری . « عَلَیا سَوَآءٍ » : به طور یکسان و همچون ایشان . آشکارا و بی‌پیرایه .
آیه 59
متن آیه :
وَلاَ یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ سَبَقُواْ إِنَّهُمْ لاَ یُعْجِزُونَ
ترجمه :
کافران تصوّر نکنند که ( بر قدرت ما ) پیشی گرفته‌اند و ( از قلمرو کیفر ما ) به در رفته‌اند ( و با نجات از دست مرگ در جنگ بدر ، از زیر دست ما خارج شده‌اند ) آنان ( هرگز ما را ) درمانده نمی‌کنند ( و ماجزای خیانت و عذرشان را خواهیم داد ) .
توضیحات :
« سَبَقُوا » : پیشی گرفته‌اند . مراد این است که از عقاب و عذاب خدا پیشی نگرفته‌اند و نجات پیدا نکرده‌اند و خداوند آگاه از آنان و غالب بر ایشان است .
آیه 60
متن آیه :
وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ
ترجمه :
برای ( مبارزه با ) آنان تا آنجا که می‌توانید نیروی ( مادی و معنوی ) و ( از جمله ) اسبهای ورزیده آماده سازید ، تا بدان ( آمادگی و ساز و برگ جنگی ) دشمنِ خدا و دشمن خویش را بترسانید ، و کسان دیگری جز آنان را نیز به هراس اندازید که ایشان را نمی‌شناسید و خدا آنان را می‌شناسد . هر آنچه را در راه خدا ( از جمله تجهیزات جنگی و تقویت بنیه دفاعی و نظامی اسلامی ) صرف کنید ، پاداش آن به تمام و کمال به شما داده می‌شود و هیچ گونه ستمی نمی‌بینید .
توضیحات :
« اَعِدُّوا » : تهیّه کنید . آماده سازید . « رِباط » : ریسمانی که چهارپا را با آن می‌بندند . در اینجا مراد پرورش و نگهداری مَرْکبهای جهاد است . « ءَاخَرِینَ » : دیگران . « مِن دُونِهِمْ » : سوای ایشان . غیر از آنان . « یُوَفَّ إِلَیْکُمْ » : پاداش آن به تمام و کمال به شما داده می‌شود . « أَنتُمْ لا تُظْلَمُونَ » : از سوی خدا به شما ظلم نمی‌شود . اگر نیروی کافی برای مقابله با دشمنان فراهم سازید ، از سوی آنان ظلم و ستمی به شما نمی‌شود ، چرا که جرأت آن را نخواهند داشت .
آیه 61
متن آیه :
وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَکَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
اگر آنان به صلح گرایش نشان دادند ، تو نیز بدان بگرای ( و در پذیرش پیشنهاد صلح تردید و دودلی مکن و شرائط منطقی و عاقلانه و عادلانه را بپذیر ) و بر خدای توکّل نمای که او شنوای ( گفتار و ) آگاه ( از رفتار همگان ) است .
توضیحات :
« إِن جَنَحُوا . . . » : اگرتمایل به صلح نشان‌دادند . « سَلْم » : صلح .
آیه 62
متن آیه :
وَإِن یُرِیدُواْ أَن یَخْدَعُوکَ فَإِنَّ حَسْبَکَ اللّهُ هُوَ الَّذِیَ أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
و اگر بخواهند تو را فریب دهند ( و منظورشان از گرایش به صلح ، مکر و کید باشد ، باکی نداشته باش ، چرا که ) خدا برای تو کافی است . او همان کسی است که تو را با یاری خود و توسّط مؤمنان ( مهاجر و انصار ) تقویت و پشتیبانی کرد .
توضیحات :
« حَسْبَکَ » : کافی و ضامن و مراقب تو است .
آیه 63
متن آیه :
وَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنفَقْتَ مَا فِی الأَرْضِ جَمِیعاً مَّا أَلَّفَتْ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَکِنَّ اللّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
و ( خدا بود که عربها را با وجود دشمنانگی شدیدشان در پرتو اسلام دگرگون کرد و ) در میان آنان الفت ایجاد نمود ( و دلهای پر از حقد و کینه آنان را به هم نزدیک و مهربان کرد ، به گونه‌ای که ) اگر همه آنچه در زمین است صرف می‌کردی نمی‌توانستی میان دلهایشان انس و الفت برقرار سازی . ولی خداوند ( با هدایت آنان به ایمان و دوستی و برادری ) میانشان انس و الفت انداخت ، چرا که او عزیز و حکیم است ( و بر هر کاری توانا ، و کارش از روی فلسفه و حکمت انجام می‌پذیرد ) .
توضیحات :
« أَلَّفَ » : انس و الفت انداخت . دلهایشان را به هم پیوند داد .
آیه 64
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَسْبُکَ اللّهُ وَمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
ای پیغمبر ! خدا برای تو و برای مؤمنانی که از تو پیروی کرده‌اند کافی و بسنده است ( و ضامن و مراقب همگی شما است ) .
توضیحات :
« مَنْ » : عطف بر ضمیر ( کَ ) و منصوب است .
آیه 65
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَى الْقِتَالِ إِن یَکُن مِّنکُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ یَغْلِبُواْ مِئَتَیْنِ وَإِن یَکُن مِّنکُم مِّئَةٌ یَغْلِبُواْ أَلْفاً مِّنَ الَّذِینَ کَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ یَفْقَهُونَ
ترجمه :
ای پیغمبر ! مؤمنان را به جنگ ( با دشمن برای اعلاء فرمان خدا ) برانگیز . هرگاه بیست نفر شکیبا ( و ورزیده و قویّ‌الایمان ) از شما باشند بر دویست نفر غلبه می‌کنند ، و اگر از شما صد نفر باشند بر هزار نفر از کافران غلبه می‌کنند ، به خاطر این که کافران گروهی هستند که نمی‌فهمند ( برای چه چیزی و چه کسی می‌جنگند ، و اگر کشته شدند سرنوشت خانواده و سرانجام خودشان چه خواهد بود ، و لذا این تاریکی راه و ناآگاهی از هدف و ندانستن نتیجه دنیوی و اخروی مبارزه ، تاب و توانی برای آنان باقی نمی‌گذارد ) .
توضیحات :
« حَرِّضْ » : برانگیز . تشویق و تحریک کن . « بِأَنَّهُمْ » : به سبب این که ایشان .
آیه 66
متن آیه :
الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنکُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِیکُمْ ضَعْفاً فَإِن یَکُن مِّنکُم مِّئَةٌ صَابِرَةٌ یَغْلِبُواْ مِئَتَیْنِ وَإِن یَکُن مِّنکُمْ أَلْفٌ یَغْلِبُواْ أَلْفَیْنِ بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ
ترجمه :
هم اینک خداوند برای شما تخفیف قائل شد و دید در شما ضعفی است ( و تازه‌کار و ناآزموده می‌باشید ، در این حال ) اگر از شما صد نفر شکیبا باشند ، بر دویست نفر غلبه می‌کنند ، و اگر هزار نفر باشند بر دو هزار نفر - با مدد و یاری الهی - پیروز می‌شوند ، و ( در هر حال فراموش نکنید که ) خدا با شکیبایان است ( و یاری و مدد او تنها شامل ایشان است ) .
توضیحات :
« فَإِن یَکُن مِّنکُم مِّاْئَةٌ صَابِرَةٌ . . . » : دو حکم مذکور در دو آیه ، مربوط به دو گروه مختلف و در شرائط متفاوت است . هنگامی که مسلمانان قویّ‌الایمان باشند ، می‌توانند کافران بیشماری را درهم شکنند ، و هنگامی که مسلمانان گرفتار ضعف و سستی عقیده شوند می‌توانند بر کافران کمتری پیروز گردند . آیه 65 دالّ بر عزیمت و اراده است و آیه 66 دالّ بر رخصت و اجازه .
آیه 67
متن آیه :
مَا کَانَ لِنَبِیٍّ أَن یَکُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى یُثْخِنَ فِی الأَرْضِ تُرِیدُونَ عَرَضَ الدُّنْیَا وَاللّهُ یُرِیدُ الآخِرَةَ وَاللّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
هیچ پیغمبری حق ندارد که اسیران جنگی داشته باشد . مگر آن گاه که کاملاً بر دشمن پیروز گردد و بر منطقه سیطره و قدرت یابد ( در غیر این صورت باید با ضربات قاطع و کوبنده و پیاپی ، نیروی دشمن را از کار بیندازد . امّا به محض حصول اطمینان از پیروزی خود و شکست دشمن دست از کشتار بردارد و به اسیرکردن قناعت کند . ای مؤمنان ! ) شما ( تنها به فکر جنبه‌های مادی هستید و ) متاع ناپایدار دنیا را می‌خواهید ، در صورتی که خداوند سرای ( جاویدان ) آخرت ( و سعادت همیشگی ) را ( برای شما ) می‌خواهد ، و خداوند عزیز و حکیم است ( و این است که کارهایش سراسر از روی حکمت و تدبیر ، و متوجّه عزّت و پیروزی است ) .
توضیحات :
« أَسْری » : جمع اسیر ، محبوسان . « یُثْخِنَ » : از مصدر ( إِثْخان ) به معنی غلظت و شدّت به کاربردن و مبالغه در مجروح کردن و ضعیف نمودن دشمن است ( نگا : محمّد / 4 ) در اینجا مراد درهم کوبیدن دشمن و کشتار آنان است تا آن گاه که غلبه و پیروزی مسلّم شود و سپاه ایشان تارومار گردد . « عَرَض » : حطام دنیا . کالای ناپایدار و نعمت زودگذر جهان .
آیه 68
متن آیه :
لَّوْلاَ کِتَابٌ مِّنَ اللّهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فِیمَا أَخَذْتُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
اگر حکم سابق خدا نبود ( که بدون ابلاغ امّتی را کیفر ندهد ، و مخطّیِ در اجتهاد ، مجازات نگردد ) عذاب بزرگی در مقابل چیزی که ( به عنوان فدیه اسیران گرفته‌اید و شتابی که ورزیده‌اید ) به شما می‌رسید .
توضیحات :
« کِتَابٌ » : حکم . فرمان . مراد کیفر ندادن بدون ابلاغ قبلی است ( نگا : اسراء / 15 ) ، عذاب سخت و توان فرسا ندادن مسلمانان در زمان حیات پیغمبر و استغفارشان از گناهان ( نگا : انفال / 33 ) ، و عدم مجازاتِ مجتهدِ مخطّی در اجتهاد خود ( نگا : تفسیرالمنتخب ، و صفوة‌التفاسیر ) .
آیه 69
متن آیه :
فَکُلُواْ مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلاَلاً طَیِّباً وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
اکنون از آن چیزی که ( از فدیه اسیران ) فراچنگ آورده‌اید حلال و پاکیزه بخورید و ( دغدغه‌ای به خود راه ندهید ، و در همه کارهایتان ) از خدا بترسید . بیگمان یزدان ( سبحان نسبت به بندگانی که به درگاه او برگردند ) بسیار آمرزنده و مهربان است .
توضیحات :
« مِمَّا غَنِمْتُمْ » : مراد مطلق غنیمت ، یا فدیه اسیران است . « حَلالاً طَیِّباً » : مراد مباح و آزاد است . حال اوّل و دوم ( ما ) ، یا صفت مصدر محذوف ( أَکلاً ) بوده و برای تأکید ذکر شده‌اند .
آیه 70
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّمَن فِی أَیْدِیکُم مِّنَ الأَسْرَى إِن یَعْلَمِ اللّهُ فِی قُلُوبِکُمْ خَیْراً یُؤْتِکُمْ خَیْراً مِّمَّا أُخِذَ مِنکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
ای پیغمبر ! به اسیرانی که در دست شما هستند بگو : اگر خداوند در دلهایتان خیری ( همچون ایمان و اخلاص و صدق در اسلام آوردنتان ) سراغ یابد ( و بداند که دارای نیّت پاک و راستینی هستید ، در دنیا و آخرت ) بهتر از آنچه از شما دریافت شده است به شما عطاء می‌کند و شما را می‌بخشد ( و شرک و سیّئات شما را نادیده می‌گیرد ) و خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است .
توضیحات :
« خَیْراً » : واژه اوّل صفت مشبّهه و مراد از آن ایمان راستین و صدق در پذیرش اسلام است . واژه دوم ، اسم تفضیل و مراد از آن بهتر از چیزی است که مؤمنان از کافران دریافت داشته‌اند .
آیه 71
متن آیه :
وَإِن یُرِیدُواْ خِیَانَتَکَ فَقَدْ خَانُواْ اللّهَ مِن قَبْلُ فَأَمْکَنَ مِنْهُمْ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) اگر ( مشرکان با اظهار ایمان ) بخواهند به تو خیانت کنند ( موضوع تازه‌ای نیست و باکی نداشته باش ، چرا که ) آنان پیش از این ( نیز با اتخاذ شرکاء و انداد برای خدا و کفران نعمتِ الله ) به خدا خیانت کرده‌اند و خداوند ( در قبال آن شما را ) بر آنان پیروز کرده است ( هرچند شما ضعیف بودید و ایشان نیرومند بودند ) و خداوند آگاه ( از احوال و افکار همگان است و ) حکیم است ( و کارها را برابر حکمت و فلسفه‌ای که خود می‌داند می‌گرداند ) .
توضیحات :
« أَمْکَنَ مِنْهُمْ » : شما را بر آنان چیره کرد و ایشان را مقهورتان نمود . گویند : ( أَمْکَنَ اللهُ أوْلِیَآءَهُ مِنْ أَعْدَآئِهِ ) خداوند دوستانش را بر دشمنانش پیروز گرداند .
آیه 72
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالَّذِینَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُوْلَئِکَ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَلَمْ یُهَاجِرُواْ مَا لَکُم مِّن وَلاَیَتِهِم مِّن شَیْءٍ حَتَّى یُهَاجِرُواْ وَإِنِ اسْتَنصَرُوکُمْ فِی الدِّینِ فَعَلَیْکُمُ النَّصْرُ إِلاَّ عَلَى قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُم مِّیثَاقٌ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ
ترجمه :
بیگمان کسانی که ایمان آورده‌اند و ( از خانه و کاشانه خویش ) مهاجرت کرده‌اند و با جان و مال خود در راه خدا ( به تلاش ایستاده‌اند و ) جهاد نموده‌اند ( و لقب مهاجرین را برازنده خود گردانده‌اند ) ، و کسانی که ( مهاجرین را در منزل و مأوای خود ) پناه داده‌اند و ( ایشان را با جان و مال ) یاری نموده‌اند ( و از سوی خدا و پیغمبر لقب انصار دریافت داشته‌اند ، ) برخی از آنان یاران برخی دیگرند ( و مسؤول و متعهّد در برابر یکدیگرند ) و امّا کسانی که ایمان آورده‌اند ولیکن مهاجرت ننموده‌اند ( و با وجود توانائی به جامعه نوین شما در مدینه نپیوسته‌اند ، هیچ گونه تعهّد و مسؤولیّت و ) ولایتی در برابر آنان ندارید تا آن گاه که مهاجرت می‌کنند . اگر ( چنین مؤمنان غیرمهاجری از دست ظلم و جور دیگران ) به سبب دینشان از شما کمک و یاری خواستند ، کمک و یاری بر شما واجب است ، مگر زمانی که مخالفان آنان گروهی باشند که میان شما و ایشان پیمان ( ترک مخاصمه ) باشد . ( در این صورت رعایت عهد و پیمان ، از رعایت حال چنین مؤمنان بی‌حالی لازم‌تر است . به هر حال ) خداوند می‌بیند آنچه را که می‌کنید ( پس مواظب حال همدیگر و حفظ حدود و عهود باشید ) .
توضیحات :
« ءَاوَوْا » : منزل و مأوی دادند . پناه دادند . « وَلایَة » : نصرت . مدد و یاری ( نگا : کهف / 44 ) . « إِسْتَنصَرُوکُمْ فِی الدِّینِ » : از شما کمک و یاری خواستند تا دین خود را حفظ کنند و خویشتن را از شکنجه و آزاری برهانند که به سبب داشتن دین و ایمان ، متوجّه آنان می‌گردد . « میثاق » : مراد پیمان ترک مخاصمه است .
آیه 73
متن آیه :
وَالَّذینَ کَفَرُواْ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاء بَعْضٍ إِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَکُن فِتْنَةٌ فِی الأَرْضِ وَفَسَادٌ کَبِیرٌ
ترجمه :
و کسانی که کافرند ، برخی یاران برخی دیگرند ( و در جانبداری از باطل و بدسگالی با مؤمنان همرأی و همسنگرند . پس ایشان را به دوستی نگیرید و در حفظ عهد و پیمان بکوشید ) که اگر چنین نکنید فتنه و فساد عظیمی در زمین روی می‌دهد .
توضیحات :
« إِلاّ تَفْعَلُوهُ » : اگر آن را انجام ندهید . ضمیر ( هُ ) به میثاق یا حفظ آن و یا نصر مذکور در آیه قبلی برمی‌گردد .
آیه 74
متن آیه :
وَالَّذِینَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِی سَبِیلِ اللّهِ وَالَّذِینَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَّهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ
ترجمه :
بیگمان کسانی که ایمان آورده‌اند و مهاجرت کرده‌اند و در راه خدا جهاد نموده‌اند ، و همچنین کسانی که پناه داده‌اند و یاری کرده‌اند ، ( هر دو گروه ) آنان حقیقه مؤمن و باایمانند ( و شایسته واژه مهاجر و انصارند و تار و پود جاودانه پرچم اسلامند و ) برای آنان آمرزش ( گناهان از سوی یزدان منان ) و روزی شایسته ( در بهشت جاویدان ) است .
توضیحات :
« وَ الَّذِینَ ءَامَنُوا وَ هَاجَرُوا . . . » : آیات پیشین متضمّن تعهّد و مسؤولیّت و یاری مؤمنان با همدیگر است ، و این آیه بیانگر ستایش و بزرگداشت آنان و مقام و منزلت ایشان است . « رِزْقٌ کَرِیمٌ » : ( نگا : انفال / 4 ) .
آیه 75
متن آیه :
وَالَّذِینَ آمَنُواْ مِن بَعْدُ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ مَعَکُمْ فَأُوْلَئِکَ مِنکُمْ وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
ترجمه :
و کسانی که پس از ( نزول این آیات ) ایمان آورده‌اند و مهاجرت کرده‌اند و با شما ( ای مهاجران و انصار ) جهاد نموده‌اند ، آنان از زمره شما هستند و ( از حقوق و مدد و یاری شما برخوردار می‌گردند . این ولایت ایمانی بود ، و امّا ولایت خویشاوندی علاوه بر این میان افرادی موجود است و ) کسانی که با یکدیگر خویشاوندند برخی برای برخی دیگر سزاوارترند ( و حقوق آنان ) در کتاب خدا ( بیان شده است و حکم خدا بر آن رفته است و ) بیگمان خداوند آگاه از هر چیزی است .
توضیحات :
« أُوْلُوالأرْحَامِ » : اقرباء . خویشاوندان . « أوْلَیا » : سزاوارتر . « کِتَابِ اللهِ » : کتاب خدا قرآن . حکم و فرمان خدا ( نگا : انفال / 68 ) .