تفسیر سوره النور برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره نور
سوره نور آیه 1
متن آیه :
سُورَةٌ أَنزَلْنَاهَا وَفَرَضْنَاهَا وَأَنزَلْنَا فِیهَا آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ لَّعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ
ترجمه :
( این ) سوره مهمّی است که ما آن را وحی کرده‌ایم و ( احکام ) آن را واجب نموده‌ایم و آیه‌های واضحی ( و دلائل روشنی که دالّ بر قدرت و یگانگی یزدان ، و آسمانی بودن قرآنند ) در آن فرو فرستاده‌ایم ، تا این که پند گیرید .
توضیحات :
« سُورَةٌ » : ( نگا : بقره / 23 ) . خبر مبتدای محذوف است و تنوین آن برای تفخیم است . « فَرَضْنَا » : احکام آن را قاطعانه واجب کرده‌ایم . « ءَایَاتٍ بَیِّنَاتٍ » : دلائل واضح و روشن . آیه‌های روشن . « لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » : تا این که از آنها پند گیرید و آنها را یادآور شوید و بدانها عمل کنید .
سوره نور آیه 2
متن آیه :
الزَّانِیَةُ وَالزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا مِئَةَ جَلْدَةٍ وَلَا تَأْخُذْکُم بِهِمَا رَأْفَةٌ فِی دِینِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَلْیَشْهَدْ عَذَابَهُمَا طَائِفَةٌ مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
( از جمله احکام سوره ، یکی این است که ) هر یک از زن و مرد زناکار ( مؤمن ، بالغ ، حرّ ، و ازدواج ناکرده ) را صد تازیانه بزنید و در ( اجرا قوانین ) دین خدا رأفت ( و رحمت کاذب ) نسبت بدیشان نداشته باشید ، اگر به روز قیامت ایمان دارید ، و باید گروهی از مؤمنان بر ( اجرا حکم ناظر ، و به هنگام زدن تازیانه‌ها و ) شکنجه ایشان حاضر باشند .
توضیحات :
« الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی » : مراد دختر زناکار و پسر زناکار است . چرا که زن زناکار و مرد زناکار برابر سنّت رسول ، رجم و سنگسار می‌گردند . « إِجْلِدُوا » : تازیانه بزنید . مراد زدن به وسیله چیزی است که جِلد ، یعنی پوست بدن را درد و الم برساند ، بدون این که باعث شکستگی استخوان و یا پاره شدن گوشت بدن گردد . تازیانه هم باید به همه اندامهای لخت بدن بجز رأس و وجه و فرج زده شود . « لا تَأْخُذْکُم بِهِمَا رَأْفَةٌ » : مراد این است که حدود خدا را به سبب مقام مردمان ، شفاعت و میانجیگری دیگران ، لومه این و آن ، وسوسه شیطان ، و غیره تعطیل و رها نسازید و از آن هم نکاهید . « طائِفَةٌ » : دسته . گروه . بعضی چهار نفر و بالاتر ، و برخی ده نفر و بیشتر دانسته‌اند . یادآوری 1 : زنا به وسیله یکی از این سه چیز ثابت می‌شود : الف ) اقرار به زنا . ب ) آبستن شدن زن بی‌شوهر . ج ) شهادت چهار نفر که گواهی دهند که بدون هیچ گونه شکّ و شبهه‌ای ، زناکاران را در حال عمل جماع دیده‌اند و آلات تناسلی آنان را داخل یکدیگر مشاهده نموده‌اند ( نگا : تفسیرالمراغی ) . یادآوری 2 : آیه مورد بحث ، حکم آیه‌های 15 و 16 سوره نساء را در صد تازیانه محدود و معیّن کرده است . یادآوری 3 : عبارت : « أَلشَّیْخُ وَ الشَّیْخَة إِذا زَنَیَا فَاجْلِدُوهُما ألْبَتَّةَ ، نَکالاً مِنَ اللهِ وَ اللهُ عَزِیزٌ حَکیمٌ » ! که برخی آن را آیه رجم نام داده و جزو قرآن منسوخ‌التلاوه بشمار آورده‌اند ، نه از زمره آیات الهی و نه از جمله احادیث نبوی است ( نگا ، تفسیر عبدالکریم خطیب ، جلد 17 و 18 ، صفحات 1212 - 1217 ) . یادآوری 4 : مسأله تغریب ، یعنی تبعید یک ساله زناکار هم که در بحث زنا مطرح است ، بعضی آن را حدیثی منسوخ ، و برخی آن را سخنی نادرست بشمار آورده‌اند ، گروهی هم آن را افزون بر صد تازیانه به صلاح دید حاکم یا قاضی واگذار کرده‌اند .
سوره نور آیه 3
متن آیه :
الزَّانِی لَا یَنکِحُ إلَّا زَانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةً وَالزَّانِیَةُ لَا یَنکِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَحُرِّمَ ذَلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
مرد زناکار ( پیش از دست کشیدن از کار پلشت زنا ، و توبه‌کردن از آلوده دامانی ) حق ندارد جز با زن زناکار ( فاحشه‌ای که از عمل زشت فاحشه‌گری دست نکشیده و از آلوده دامانی توبه نکرده باشد ) و یا با زن مشرک ( و کافری که هنوز بر شرک و کفر ماندگار باشد ) ازدواج کند ، همان گونه هم زن زناکار ( پیش از دست کشیدن از کار پلشت زنا و توبه از آلوده دامانی ) حق ندارد جز با مرد زناپیشه ( ماندگار بر زناکاری و توبه ناکرده از آلوده دامانی ) و یا با مرد مشرک ( و کافری که هنوز شرک و کفر را رها نکرده باشد ) ازدواج کند . چرا که چنین ( ازدواجی ) بر مؤمنان حرام شده است .
توضیحات :
« لا یَنکِحُ » : ازدواج نمی‌کند . نباید ازدواج بکند . برخی نکاح را در اینجا مجاز از وطأ و جماع دانسته‌اند . « حُرِّمَ » : تحریم شده است . بعضی تحریم را در اینجا ناسزاوار و ناشایست معنی کرده‌اند . « ذلِکَ » : نکاح زناکاران . زنا . یادآوری : آیه فوق در حقیقت دارای دو معنی‌است که چکیده آنها عبارت است‌از : الف ) مرد زناکار جز با زن زناکار و یا مشرک ، و زن زناکار جز با مرد زناکار و یا مشرک ازدواج نمی‌کند . چنین ازدواجی برای مؤمنان حرام است . ب ) مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ، و زن زناکار جز با مرد زناکار یا مشرک زنا نمی‌کند ، و زنا بر مؤمنان حرام شده است ( و هرگز به چنین کار زشت و پستی دست نمی‌یازند ) . ضمناً باید توجّه داشت که عطف ( مشرکان ) بر ( زانیان ) در واقع برای بیان اهمّیّت مطالب است . یعنی گناه ( زنا ) همطراز گناه ( شرک ) است . چرا که برابر برخی از روایات ، شخص زناکار در لحظاتی که مرتکب این عمل می‌شود ، مؤمن نمی‌باشد !
سوره نور آیه 4
متن آیه :
وَالَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَاجْلِدُوهُمْ ثَمَانِینَ جَلْدَةً وَلَا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَداً وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ
ترجمه :
کسانی که به زنان پاکدامن نسبت زنا می‌دهند ، سپس چهار گواه ( بر ادّعای خود ، حاضر ) نمی‌آورند ، بدیشان هشتاد تازیانه بزنید ، و هرگز گواهی دادن آنان را ( در طول عمر بر هیچ کاری ) نپذیرید ، و چنین کسانی فاسق ( و متمرّد از فرمان خدا ) هستند .
توضیحات :
« الْمُحْصَناتِ » : زنان پاکدامن . تهمت‌زدن به هر کسی - اعم از مردان و زنان پاکدامن یا عادی - دارای همین حکم است . لیکن به خاطر اهمّیّت بیشتر تنها ( المحصَناتِ ) ذکر شده است .
سوره نور آیه 5
متن آیه :
إِلَّا الَّذِینَ تَابُوا مِن بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
مگر کسانی که ( قبل از حدّ ) توبه کنند ، ( و پشیمانی خود را اظهار نمایند و دیگر تهمت نزنند ، که خداوند از ایشان صرف نظر می‌فرماید ) ، چرا که خداوند آمرزگار و مهربان است .
توضیحات :
« إِلاّ الَّذِینَ . . . » : بعضی این استثناء را مربوط به جمیع کلام ، و بعضی آن را به دو جمله « لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهَادَةً أَبَداً » و « أُولئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ » می‌دانند ، و بسیاری آن را تنها به جمله اخیر ، یعنی « أُولئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ » باز می‌گردانند . نتیجه‌اش این است که به وسیله توبه ، هم حدّ از آنان ساقط و هم شهادت آنان در آینده مقبول است ، و هم حکم فسق در تمام زمینه‌ها و احکام اسلامی از ایشان دور و مطرود است ( نگا : زادالّمسیر ) . بعضی با توجّه به لفظ ( أَبَداً ) حدّ و فسق را در پرتو توبه ساقط می‌دانند ، ولی شهادت را مردود می‌شمارند .
سوره نور آیه 6
متن آیه :
وَالَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْوَاجَهُمْ وَلَمْ یَکُن لَّهُمْ شُهَدَاء إِلَّا أَنفُسُهُمْ فَشَهَادَةُ أَحَدِهِمْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِینَ
ترجمه :
کسانی که همسران خود را متّهم ( به عمل منافی عفّت ) می‌کنند ، و جز خودشان گواهانی ندارند ( که بر صدق اتّهامشان گواهی دهند ، از آنان خواسته می‌شود که برای این که هشتاد تازیانه نخورند و عقوبت نبینند ) هر یک از ایشان باید چهار مرتبه خدای را به شهادت بطلبد که ( در این نسبت زنا که به همسرم دادم ) راستگو هستم .
توضیحات :
« أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللهِ » : چهار بار به خدا سوگند می‌خورد و خدا را به گواهی می‌گیرد .
سوره نور آیه 7
متن آیه :
وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَیْهِ إِن کَانَ مِنَ الْکَاذِبِینَ وَیَدْرَأُ
ترجمه :
در پنجمین مرتبه ( باید بگوید : ) نفرین خدا بر او باد اگر دروغگو باشد !
توضیحات :
« لَعْنَتَ اللهِ » : نفرین خدا . مراد طرد از رحمت خدا و مستحقّ خشم خدا بودن است ، نَعُوذُ بِاللهِ ! اگر زن سخن شوهر خود را پذیرفت رجم می‌گردد . در غیر این صورت او به دفاع از خود به طریق مذکور در آیات 8 و 9 زبان به سخن می‌گشاید .
سوره نور آیه 8
متن آیه :
عَنْهَا الْعَذَابَ أَنْ تَشْهَدَ أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ إِنَّهُ لَمِنَ الْکَاذِبِینَ
ترجمه :
اگر زن چهار بار خدا را به شهادت بطلبد ( و سوگند بخورد ) که شوهرش ( در اتّهامی که بدو می‌زند ) دروغگو است ( چنین شهادتی ) عذاب ( رجم ) را از او دفع می‌نماید .
توضیحات :
« یَدْرَأُ » : دفع می‌کند . برطرف می‌کند . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد . « أَن تَشْهَدَ . . . » : حرف ( أَنْ ) وصله آن ، در موضع رفع است و فاعل فعل ( یَدْرَأُ ) است . تقدیر چنین است : یَدْرَأُ عَنْهَا الْعَذابَ شَهَادَتُهَا . « الْعَذابَ » : مراد رجم است .
سوره نور آیه 9
متن آیه :
وَالْخَامِسَةَ أَنَّ غَضَبَ اللَّهِ عَلَیْهَا إِن کَانَ مِنَ الصَّادِقِینَ
ترجمه :
و در مرتبه پنجم ( باید بگوید که : ) نفرین خدا بر او باد اگر شوهرش راست بگوید ! ( در این که من مرتکب زنا شده باشم ) .
توضیحات :
« الْخَامِسَةَ » : عطف بر ( أَرْبَعُ ) است . « أَنَّ غَضَبَ » : حرف جرّی مقدّر است و تقدیر چنین‌است : بِأَنَّ غَضَبَ . یادآوری : آیات 6 تا 9 برنامه قاعده « لِعَان » در فقه اسلامی است ، و چهار حکم قطعی برای این نوع شوهر و همسر در پی خواهد داشت : الف ) شوهر و همسر بدون هیچ گونه مراسم طلاق ، فوراً از هم جدا می‌گردند و مهریّه به زن داده می‌شود . ب ) برای همیشه بر یکدیگر حرام و حق ازدواج مجدّد را نخواهند داشت . ج ) حد قذف از مرد و زن برداشته می‌شود . با این توضیح که اگر مرد از اجرای برنامه لعان سر باز زند تازیانه می‌خورد ، و اگر زن خودداری کند ، رجم می‌شود . د ) اگر زن در این ماجرا آبستن و فرزندی بزاید ، متعلّق به شوهر نخواهد بود و بلکه منتسب به همسر می‌گردد ( نگا : تفسیر عبدالکریم خطیب ، تفسیر نمونه ) .
سوره نور آیه 10
متن آیه :
وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
اگر بزرگواری و مرحمت خدا شامل حال شما نمی‌شد ، و او بس توبه‌پذیر ( از بندگان خود ) و حکیم ( در افعال خویش ) نبود ( دچار رنج زیاد می‌شدید ، و با احکام و حدود الهی آشنا نمی‌گشتید ) .
توضیحات :
« لَوْلا . . . » : جواب ( لَوْلا ) محذوف و چه بسا تقدیر چنین باشد : وَ لَوْ لا فَضْلُ اللهِ عَلَیْکُمْ ، وَ رَحْمَتُهُ بِکُمْ ، وَ أَنَّهُ تَوَّابٌ حَکیمٌ ، لَوْ لا هذا لَعَنِتُّمْ وَ لَمَا عَرَفْتُمْ هذِهِ الْحُدُودَ ، وَ تِلْکَ الأحْکامَ الَّتی بَیَّنَهَا اللهُ لَکُمْ ، و . . .
سوره نور آیه 11
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ جَاؤُوا بِالْإِفْکِ عُصْبَةٌ مِّنکُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرّاً لَّکُم بَلْ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُم مَّا اکْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِی تَوَلَّى کِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
کسانی که این تهمت بزرگ را ( درباره عائشه ، امّ‌المؤمنین ) پرداخته و سرهم کرده‌اند ، گروهی از خود شما هستند ، امّا گمان مبرید که این حادثه برایتان بد است ، بلکه این مسأله برایتان خوب است ( و خیر شما در آن است . چرا که : منافقان کوردل از مؤمنان مخلص جدا ، و کرامت بیگناهان را پیدا ، و عظمت رنجدیدگان را هویدا می‌کند ، برخی از مسلمانان ساده‌لوح را به خود می‌آورد . آنانی که دست به چنین گناهی زده‌اند ، هر یک به اندازه شرکت در این اتّهام ، سهم خود را از مسؤولیّت و مجازات آن خواهد داشت و ) هر کدام از آنان به گناه کاری که کرده است گرفتار می‌آید ، و کسی که ( سردسته آنان در این توطئه بوده و ) بخش عظیمی از آن را به عهده داشته است ، عذاب بزرگ و مجازات سنگینی دارد .
توضیحات :
« الإِفْکِ » : تهمت بزرگ . دروغ شاخدار ( فرقان / 4 ) . اشاره به تهمت عظیمی است که منافقان به امّ‌المؤمنین عائشه صدیقه ، همسر پاک رسول خدا زدند ، و نسبت زنا با یکی از اصحاب جلیل‌القدر به نام « صفوان بن معطّل » بدو دادند ! چکیده داستان بدین قرار است که : در هر غزوه‌ای رسول خدا زنی را به قید قرعه از میان امهات‌المؤمنین با خود می‌برد . در غزوه بنی‌مصطلق قرعه به نام عائشه افتاد . در برگشت از غزوه ، شب هنگام در مکانی ، مختصر استراحتی کردند . عائشه صدیقه از کجاوه بیرون می‌آید و برای قضای حاجت از لشکرگاه دور می‌شود . وقتی که به کجاوه برمی‌گردد متوجّه می‌شود گردن‌بند او پاره شده است . به دنبال آن به محلّ قضای حاجت برمی‌گردد و برای یافتن گردن‌بند مدّتی معطّل می‌شود . بعد از برگشت می‌بیند لشکریان حرکت کرده‌اند . به امید این که طولی نمی‌کشد مسؤولان کجاوه متوجّه نبودن او در کجاوه می‌شوند ، در جای خود به انتظار می‌نشیند ، ولی تا صبح خبری از کسی نمی‌شود . عادت هم بر این بوده است که کسی از لشکریان موظّف بوده که در منزلگاه اتراق شبانه بماند و بعد از روشن شدن هوا ، آنجا را نگاه کند و اسباب و اثاثیّه بجا مانده را جمع و به صاحبانش مستردّ دارد . عهده‌دار این وظیفه این بار صحابی مذکور بوده است . سحرگاهان متوجّه یک سیاهی در منزلگاه می‌شود . وقتی که نزدیک می‌گردد ، چشمش به امّ المؤمنین می‌افتد . إِنّا لِلّهِ وَ إِنّا إلَیْهِ راجِعُونَ گویان شتر خود را می‌خواباند و مادر مؤمنان و عزیزه پیغمبر اسلام بر شتر سوار می‌گردد ، و خویشتن را در راه به رسول خدا و اصحاب می‌رسانند . این منظره سبب می‌شود که گروهی به شایعه‌پردازی مشغول شوند . این شایعه توسّط سردسته منافقان « عبدالّله بن ابی بن سلول » در شهر مدینه می‌پیچد . این وضع همچنان ادامه پیدا می‌کند و پس از یک ماه و اندی آیات برائت نازل می‌گردد و به هر یک از تهمت‌زنندگان حد قذف ، یعنی هشتاد تازیانه زده می‌شود . « عُصْبَةٌ » : گروه . دسته ( نگا : یوسف / 8 و 14 ) « الَّذِی تَوَلّی » : کسی‌که رهبری کرد . کسی که انجام داد . مرادعبدالّله پسر ابیّ پسر سلول است . « کِبْرَهُ » : بیشتر آن را .
سوره نور آیه 12
متن آیه :
لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْراً وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
چرا هنگامی که این تهمت را می‌شنیدید ، نمی‌بایست مردان و زنان مؤمن نسبت به خود گمان نیک بودن ( و پاکدامنی و پاکی ) را نیندیشند و نگویند : این تهمت بزرگ آشکار و روشنی است ؟
توضیحات :
« بِأَنفُسِهِمْ » : نسبت به خود . این تعبیر اشاره به این است که مؤمنان همه اعضاء یک پیکرند و همگان به منزله نفس واحدند که اگر اتّهامی متوجّه یکی از آنها بشود ، انگار متوجّه همه شده است ( نگا : حجرات / 11 ) .
سوره نور آیه 13
متن آیه :
لَوْلَا جَاؤُوا عَلَیْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَاء فَإِذْ لَمْ یَأْتُوا بِالشُّهَدَاء فَأُوْلَئِکَ عِندَ اللَّهِ هُمُ الْکَاذِبُونَ
ترجمه :
چرا نمی‌بایست آنان ( موظّف شوند ) چهار شاهد را حاضر بیاورند تا بر سخن ایشان گواهی دهند ؟ اگر چنین گواهانی را حاضر نمی‌آوردند ، آنان برابر حکم خدا دروغگو ( و مستحقّ تازیانه خوردن ) بودند .
توضیحات :
« عِندَاللهِ » : در پیش خدا . برابر قانون و حکم خدا . « لَوْلا » : در این آیه و آیه بالاتر مفید ترغیب و تشویق به انجام کار مابعد خود است که در آیه پیشین : « ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْراً » و در این آیه « جَآءُوا عَلَیْهِ بِأَرْبَعَةِ شُهَدَآءَ » : می‌باشد .
سوره نور آیه 14
متن آیه :
وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ لَمَسَّکُمْ فِی مَا أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذَابٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
اگر تفضّل و مرحمت خدا در دنیا ( با عدم تعجیل عقوبت ) و در آخرت ( با مغفرت ) شامل حال شما نمی‌شد ، هر آینه به سبب خوض و فرو رفتنتان در کار تهمت ، عذاب سخت و بزرگی گریبانگیرتان می‌گردید .
توضیحات :
« أَفَضْتُمْ فِیهِ » : در آن خوض کردید و غوطه‌ور شدید . بدان پرداختید و در آن فرو رفتید ( نگا : یونس / 61 ) . از مصدر افاضه و از ماده ( فیض ) .
سوره نور آیه 15
متن آیه :
إِذْ تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ وَتَقُولُونَ بِأَفْوَاهِکُم مَّا لَیْسَ لَکُم بِهِ عِلْمٌ وَتَحْسَبُونَهُ هَیِّناً وَهُوَ عِندَ اللَّهِ عَظِیمٌ
ترجمه :
( عذاب گریبانگیرتان می‌شد ) در آن زمانی که به استقبال این شایعه می‌رفتید و آن را از زبان یکدیگر می‌قاپیدید ، و با دهان چیزی پخش می‌کردید که علم و اطّلاعی از آن نداشتید ، و گمان می‌بردید این ، مسأله ساده و کوچکی است ، در حالی که در پیش خدا بزرگ بوده ( و مجازات سختی به دنبال دارد ) .
توضیحات :
« إذْ » : ظرف ( لَمَسَّکُمْ ) است . « تَلَقَّوْنَهُ » : آن را دریافت می‌کردید و پذیره‌اش می‌رفتید . تائی از اوّل فعل حذف شده است . « تَلَقَّوْنَهُ بِأَلْسِنَتِکُمْ » : با زبانتان به پخش شایعه و روایت آن برای مردم می‌پرداختید . « هَیِّناً » : ساده و ناچیز . یعنی انتظار عذاب و مجازات در برابر آن را نداشتید ، و یا عذاب و عقاب آن را کم و ناچیز می‌دانستید . یعنی : در پذیرش شایعه مطالبه دلیل نمی‌کردید ، و در پخش شایعه تکیه بر دلیل نداشتید ، و آن را سرسری می‌گرفتید .
سوره نور آیه 16
متن آیه :
وَلَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُم مَّا یَکُونُ لَنَا أَن نَّتَکَلَّمَ بِهَذَا سُبْحَانَکَ هَذَا بُهْتَانٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
چرا نمی‌بایستی وقتی که آن را می‌شنیدید ، می‌گفتید : ما را نسزد که زبان بدین تهمت بگشائیم ، سبحان‌الله ! این بهتان بزرگی است !
توضیحات :
« مَا یَکُونُ لَنَا » : ما را نسزد . شایسته ما نیست . سخنی است گنده‌تر از دهان ما . « سُبْحَانَکَ » : سخنی است بس غریب و نامعقول ! عربها وقتی که چیزی را ببینند یا بشنوند و از آن تعجّب کنند ، جملاتی همچون : سُبْحَانَ‌اللهِ . لآ إِلهَ إِلاّ اللهُ . بر زبان می‌رانند . « بُهْتانٌ » : باطل و دروغی که شنونده را مبهوت و مدهوش کند ( نگا : نساء / 112 و 156 ) .
سوره نور آیه 17
متن آیه :
یَعِظُکُمُ اللَّهُ أَن تَعُودُوا لِمِثْلِهِ أَبَداً إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
خداوند نصیحتتان می‌کند ، این که اگر مؤمنید ، نکند هرگز چنین کاری را تکرار کنید ( و خویشتن را آلوده چنین معصیتی سازید . چرا که ایمان راستین با تهمت دروغین سر سازگاری ندارد ) .
توضیحات :
« یَعِظُکُمْ » : پندتان می‌دهد . شما را باز می‌دارد . « أَن تَعُودُوا » : از این که برگردید و دیگربار به تکرار گناه دست یازید . در اصل چنین است : کَراهَةَ أَن تَعُودُوا . فِی أَن تَعُودُوا . « أَبَداً » : مراد این است که مادام‌العمر . تا زنده‌اید .
سوره نور آیه 18
متن آیه :
وَیُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
خداوند آیات ( احکام واضح و روشن خود ) را برای شما بیان می‌دارد ، و خدا بس آگاه ( است و از نیازهای شما و عوامل بدی و خوبی زندگیتان باخبر است ) و حکیم است ( و به مقتضای حکمتش احکام و قوانین را برایتان وضع می‌کند ) .
توضیحات :
. . .
سوره نور آیه 19
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ
ترجمه :
بی‌گمان کسانی که دوست می‌دارند گناهان بزرگی ( همچون زنا ) در میان مؤمنان پخش گردد ، ایشان در دنیا و آخرت ، شکنجه و عذاب دردناکی دارند . خداوند می‌داند ( عواقب شوم و آثار مرگبار اشاعه فحشاء را ) و شما نمی‌دانید ( ابعاد مختلف پخش گناهان و پلشتیها را ) .
توضیحات :
« الْفَاحِشَةُ » : ( نگا : نساء / 15 ، انعام / 151 ) .
سوره نور آیه 20
متن آیه :
وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ وَأَنَّ اللَّه رَؤُوفٌ رَحِیمٌ
ترجمه :
اگر فضل و رحمت الهی شامل حال شما نمی‌شد ، و اگر خداوند ( نسبت به شما ) مهر و محبّت نمی‌داشت ، ( آن چنان مجازات بزرگ و کمرشکنی در برابر تهمت زنا به امّ‌المؤمنین برایتان در دنیا تعیین می‌کرد که زندگیتان را تباه می‌کرد ) .
توضیحات :
« لَوْ لا . . . » : جواب ( لَوْ لا ) محذوف است و تقدیر چنین است : لَعَاقَبَکُمْ فِیمَا قُلْتُمْ لِعَائِشَةَ . لَعَجَّلَ عُقُوبَتَکُمْ فِی‌الدُّنْیَا بِالْمَعْصِیَةِ . لَمَسَّکُمْ فِیمَا أَفَضْتُمْ فِیهِ عَذابٌ عَظِیمٌ . « وَإِنَّ اللهَ رَؤُوفٌ رَّحیمٌ » : عطف بر جمله ( فَضْلُ اللهِ . . . ) است .
سوره نور آیه 21
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ وَمَن یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَلَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ مَا زَکَا مِنکُم مِّنْ أَحَدٍ أَبَداً وَلَکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَن یَشَاءُ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
ای مؤمنان ! گام به گام شیطان ، راه نروید و به دنبال او راه نیفتید ، چون هرکس گام به گام شیطان راه برود و دنبال او راه بیفتد ( مرتکب پلشتیها و زشتیها می‌گردد ) . چرا که شیطان تنها به زشتیها و پلشتیها ( فرا می‌خواند و ) فرمان می‌راند . اگر تفضّل و مرحمت الهی شامل شما نمی‌شد هرگز فردی از شما ( از کثافت گناه ، با آب توبه ) پاک نمی‌گردید ، ولی خداوند هر که را بخواهد ( از کثافات سیّئات ، با توفیق در حسنات ، و با پذیرش توبه از او ) پاک می‌گرداند ، و خدا شنوای ( هر سخنی ، و ) آگاه ( از هر عملی ) است .
توضیحات :
« خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ » : ( نگا : بقره / 168 و 208 ، انعام / 142 ) . « مَن یَتَّبِعْ . . . » : جواب شرط محذوف است و تقدیر چنین است : مَن یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ یُوقِعْهُ فِی السَّعیرِ ( نگا : حجّ / 4 ) یا : مَن یَتَّبِعْ خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِرْتَکَبَ الْفَحْشَآءَ وَالْمُنکَرَ . « الْفَحْشَآءِ » : گناهان کبیره . پلشتیها ( نگا : بقره / 169 و 268 ، نحل / 90 ) . « الْمُنکَرِ » : معاصی قبیحه . زشتیها ( نگا : آل‌عمران / 104 ، مائده / 79 ) . « ما زکی » : از کثافات گناه پاک نمی‌شد . « مِنْ أحَدٍ » : حرف ( مِنْ ) زائد بوده و واژه ( أَحَدٍ ) فاعل است .
سوره نور آیه 22
متن آیه :
وَلَا یَأْتَلِ أُوْلُوا الْفَضْلِ مِنکُمْ وَالسَّعَةِ أَن یُؤْتُوا أُوْلِی الْقُرْبَى وَالْمَسَاکِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
کسانی که از شما اهل فضیلت و فراخی نعمتند ، نباید سوگند بخورند این که بذل و بخشش خود را از نزدیکان و مستمندان و مهاجران در راه خدا باز می‌گیرند ( به علّت این که در ماجرای افک دست داشته و بدان دامن زده‌اند ) . باید عفو کنند و گذشت نمایند . مگر دوست نمی‌دارید که خداوند شما را بیامرزاد ؟ ( همان گونه که دوست دارید خدا از لغزشهایتان چشم‌پوشی فرماید ، شما نیز اشتباهات دیگران را نادیده بگیرید و به این گونه کارهای خیر ادامه دهید ) ، و خدا آمرزگار و مهربان است ( پس خویشتن را متأدّب و متّصف به آداب و اوصاف آفریدگارتان سازید ) .
توضیحات :
« لا یَأْتَلِ » : سوگند نخورد ( نگا : بقره / 226 ) قصور و کوتاهی نکند ( نگا : آل‌عمران / 118 ) . در صورتی که به معنی قسم باشد ، باید حرف ( لا ) پیش از ( یُؤْتُوا ) حذف و تقدیر چنین می‌شود : وَ لا یَأْتَلِ . أَن یُؤْتُوا . اگر هم نهی از کوتاهی و ترک احسان باشد ، حرف ( فی ) محذوف و تقدیر چنین است : لا یُقَصِّرُوا فِی أَن یُؤْتُوا . « أُولُوا الْفَضْلِ » : صاحبان فضل و برتری . کسانی که از افزایش تقوا و صلاحیّت برخوردارند . « السَّعَة » : فراخی مال و ثروت . فزونی دارائی . « أَن یُؤْتُوا » : این که نبخشند . در این که ببخشند . « لِیَصْفَحُوا » : باید گذشت و چشم‌پوشی کنند ( نگا : بقره / 109 ) .
سوره نور آیه 23
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ الْغَافِلَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ لُعِنُوا فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
کسانی که زنان پاکدامن بی‌خبر ( از هرگونه آلودگی و ) ایماندار را به زنا متّهم می‌سازند ، در دنیا و آخرت از رحمت خدا دور و عذاب عظیمی‌دارند ( اگر توبه نکنند ) .
توضیحات :
« الْمُحْصَنَاتِ » : زنان عفیفه و پاکدامن . « الْغَافِلاتِ » : زنان بی‌خبر از هرگونه آلودگی ، پاکدل و سینه بی‌کینه ، بی مکر و نیرنگ ( نگا : کشّاف ) .
سوره نور آیه 24
متن آیه :
یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
( آنان عذاب عظیمی دارند ) در آن روزی که علیه آنان زبان و دست و پای ایشان بر کارهائی که کرده‌اند گواهی می‌دهند .
توضیحات :
« أَلْسِنَتُهُمْ » : مراد از به گفتار آمدن زبان ، با وجود این که برابر آیات دیگر مهر شده است ( نگا : یس / 65 ) ، به نطق آوردن زبان و همه اندامهای دیگر است ، به گونه‌ای که تنها خدا می‌داند ( نگا : فصّلت / 20 و 21 ) .
سوره نور آیه 25
متن آیه :
یَوْمَئِذٍ یُوَفِّیهِمُ اللَّهُ دِینَهُمُ الْحَقَّ وَیَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ الْمُبِینُ
ترجمه :
در آن روز خداوند جزای واقعی آنان را بی‌کم‌وکاست بدیشان می‌دهد ، و آگاه می‌گردند که خداوند حق آشکار است ( و روز قیامت در حقّانیّت پروردگار شکّ و تردیدی برای سرسخت‌ترین لجوجان هم نمی‌ماند ) .
توضیحات :
« دِین » : جزاء ( نگا : فاتحه / 4 ، حجر / 35 ، شعراء / 82 ) .
سوره نور آیه 26
متن آیه :
الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ أُوْلَئِکَ مُبَرَّؤُونَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ
ترجمه :
زنان ناپاک ، از آنِ مردان ناپاکند ، و مردان ناپاک ، از آنِ زنان ناپاکند ، و زنان پاک ، متعلّق به مردان پاکند ، و مردان پاک ، متعلّق به زنان پاکند . ( پس چگونه تهمت می‌زنید به عائشه عفیفه رزین ، همسر محمّد امین ، فرستاده ربّ‌العالمین ؟ ! ) آنان از نسبتهای ناموسی ناروائی که بدانان داده می‌شود مبرّا و منزّه هستند ، ( و به همین دلیل ) ایشان از مغفرت الهی برخوردارند و دارای روزی ارزشمندند ( که بهشت جاویدان و نعمتهای غیرقابل تصوّر آن است ) .
توضیحات :
« الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ ، وَ . . . » : مراد نوریان مر نوریان را طالبند ، ناریان مر ناریان را جاذبند ، و . . . « مُبَرَّؤُونَ » : پاکان و بیگناهان . « لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ کَرِیمٌ » : ( نگا : انفال / 4 و 74 ) . یادآوری : هیچ یک از همسران پیامبران به طور قطع انحراف و آلودگی جنسی نداشته‌اند ، و منظور از خیانت در داستان نوح و لوط ، جاسوسی کردن به نفع کفّار است ؛ نه خیانت ناموسی ( نگا : تفسیر نمونه ، جلد 14 ، صفحه 425 ، و تفسیرالمیزان عربی ، جلد 15 ، صفحه 102 ) .
سوره نور آیه 27
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَّکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ
ترجمه :
ای مؤمنان ! وارد خانه‌هائی نشوید که متعلّق به شما نیست ، مگر بعد از اجازه گرفتن ( با زنگ زدن یا در کوبیدن و کارهائی جز اینها ) و سلام کردن بر ساکنان آن . این کار برای شما بهتر است ( از ورود بدون اجازه و سلام ) . امید است شما ( این دو چیز را به هنگام رفتن به منازل دیگران رعایت و آنها را ) در مد نظر داشته باشید .
توضیحات :
« حَتّی تَسْتَأْنِسُوا » : تا خواستار انس و الفت می‌شوید . مراد اجازه گرفتن مؤدّبانه و دوستانه است . شیوه و وسیله اجازه خواستن هم برابر عرف محلّ متفاوت است . « لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » : برخی گفته‌اند تعلیل محذوفی است چون : اُرْشدّتمْ إِلی ذلِکَ . قیلَ لَکُمْ هذا .
سوره نور آیه 28
متن آیه :
فَإِن لَّمْ تَجِدُوا فِیهَا أَحَداً فَلَا تَدْخُلُوهَا حَتَّى یُؤْذَنَ لَکُمْ وَإِن قِیلَ لَکُمُ ارْجِعُوا فَارْجِعُوا هُوَ أَزْکَى لَکُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ
ترجمه :
اگر کسی را در خانه‌ها نیافتید ( که به شما اجازه دهد ) بدانجاها داخل نشوید تا ( کسی پیدا می‌آید و ) به شما اجازه داده می‌شود . اگر هم به شما ( اجازه داده نشد و ) گفتند : برگردید ، پس برگردید ( و اصرار نکنید ) . این ( کار رجوع ، زیبنده‌تر به حالتان و ) پاکتر برایتان می‌باشد . خدا بس آگاه از کارهائی است که می‌کنید ( پس با رهنمودهای او مخالفت نورزید ) .
توضیحات :
« أَزْکی » : پاکتر . زیبنده‌تر . شایسته‌تر ( نگا : بقره / 232 ) .
سوره نور آیه 29
متن آیه :
لَّیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَدْخُلُوا بُیُوتاً غَیْرَ مَسْکُونَةٍ فِیهَا مَتَاعٌ لَّکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا تَکْتُمُونَ
ترجمه :
گناهی بر شما نیست که ( بدون اجازه ) وارد خانه‌های غیرمسکونی ( چون مسجدها و دکانها و مهمانخانه‌ها و هتلها و گرمابه‌ها ) شوید . چرا که ( اماکن عامّه هستند و برای گروه مخصوصی بنا نشده‌اند و ) شما حق استفاده از آنها را دارید . خدا می‌داند آنچه را که آشکار می‌سازید و آنچه را که پنهان می‌دارید ( و کارهای ظاهر و باطن شما در برابر علم او یکسان و نمایان است ) .
توضیحات :
« غَیْرَ مَسْکُونَةٍ » : مراد منازل متروکه و اماکن عامّه است . « مَتَاعٌ » : بهره‌مندی . حق استفاده . مصدر میمی و به معنی استمتاع است ( نگا : المصحف المیسّر ، و روح‌المعانی ) . کالا و امتعه .
سوره نور آیه 30
متن آیه :
قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) به مردان مؤمن بگو : ( آنان موظّفند که از نگاه به عورت و محلّ زینت نامحرمان ) چشمان خود را فرو گیرند ، و عورتهای خویشتن را ( با پوشاندن و دوری از پیوند نامشروع ) مصون دارند . این برای ایشان زیبنده‌تر و محترمانه‌تر است . بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهند آگاه است ( و سزا و جزای رفتارشان را می‌دهد ) .
توضیحات :
« یَغُضُّوا » : فرو گیرند . برگیرند . پائین اندازند . مراد دوری از چشم‌چرانی و نظربازی است . مجزوم و جواب ( قُلْ ) است . « مِنْ » : حرف تبعیضیّه است و بیانگر این واقعیّت است که هنگام روبرو شدن با زن نامحرم ، مؤمن باید نگاه خود را کم و کوتاه کند . نه به طور کلّی چشمان خود را بربندد ، و نه بدو خیره بنگرد . « فُرُوجَهُمْ » : مراد حفظ قُبُل و دُبُر از زنا و لِواط است ، و پوشاندن آنها با لباسهائی که نازک بدن‌نما نبوده و به گونه‌ای چسب بدن نباشد که اندامهای برجسته را نشان دهد .
سوره نور آیه 31
متن آیه :
وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُیُوبِهِنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُوْلِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ
ترجمه :
و به زنان مؤمنه بگو : چشمان خود را ( از نامحرمان ) فرو گیرند ( و چشم‌چرانی نکنند ) و عورتهای خویشتن را ( با پوشاندن و دوری از رابطه نامشروع ) مصون دارند و زینت خویش را ( همچون سر ، سینه ، بازو ، ساق ، گردن ، خلخال ، گردن‌بند ، بازوبند ) نمایان نسازند ، مگر آن مقدار ( از جمال خلقت ، همچون چهره و پنجه دستها ) و آن چیزها ( از زینت‌آلات ، همچون لباس و انگشتری و سرمه و خضاب ) که ( طبیعةً ) پیدا می‌گردد ، و چارقد و روسریهای خود را بر یقه‌ها و گریبانهایشان آویزان کنند ( تا گردن و سینه و اندامهائی که احتمالاً از لابلای چاک پیراهن نمایان می‌شود ، در معرض دید مردم قرار نگیرد ) و زینت ( اندام یا ابزار ) خود را نمودار نسازند مگر برای شوهرانشان ، پدرانشان ، پدران شوهرانشان ، پسرانشان ، پسران شوهرانشان ، برادرانشان ، پسران برادرانشان ، پسران خواهرانشان ، زنان ( همکیش ) خودشان ، کنیزانشان ، دنباله روانی که نیاز جنسی در آنان نیست ( از قبیل : افراد مخنث ، ابلهان ، پیران فرتوت ، اشخاص فلج ) ، و کودکانی که هنوز بر عورت زنان آگاهی پیدا نکرده‌اند ( و چیزی از امور جنسی نمی‌دانند ) ، و پاهای خود را ( به هنگام راه رفتن به زمین ) نزنند تا زینتی که پنهانش می‌دارند ( جلب توجّه کند و صدای خلخال پاهایشان به گوش مردم برسد و ) دانسته شود . ای مؤمنان ! همگی به سوی خدا برگردید ( و از مخالفتهائی که در برابر فرمان خدا داشته‌اید توبه کنید ) تا رستگار شوید .
توضیحات :
« لایُبْدِینَ » : نمایان نسازند . پدیدار نکنند . « زِینَتَهُنَّ » : زینت زنان دو قسمت است : الف ) خِلقتی و سرشتی که اندام او است ب ) زیورآلات و وسائل آرایش . از اندامهای بدن زن جز پنجه دستها و صورت ، همه باید پوشیده شود . از زیورآلات و وسائل آرایش آنچه متعلّق به پنجه دستها و صورت است می‌تواند پیدا باشد ، و جز زینت‌آلات و وسائل آرایش این دو عضو ، بقیّه نباید نمایان گردد . با توجّه بدین نکته که هنگام استعمال و بودن آنها بر اعضاء ممنوع است ؛ نه به تنهائی و جدای از اندامها . « خُمُر » : جمع خِمار ، روسری . چارقد . « جُیُوب » : جمع جَیْب ، گریبان . یقه . قسمت بالای سینه . « نِسَآئِهِنَّ » : مراد زنان مؤمنه خدمتگزار یا همدم و دوست بانوان است . امّا زنان کافره ، مورد اختلاف بوده ، برخی ایشان را همچون مردان نامحرم و بیگانه می‌دانند . « مَا مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ » : مراد کنیزان و بردگان زن است . امّا بندگان و بردگان مرد ، محلّ اختلاف است . جمهور معتقد به منع هستند ( نگا : المصحف‌المیسّر ) . « الإِرْبَة » : رغبت و اشتهاء . حاجت و نیاز . « غَیْرِ أُولی الإِرْبَة » : افرادی که قدرت زناشوئی ندارند و میل جنسی در آنان فرو مرده است . « الطِّفْلِ » : اطفال . واژه ( طِفل ) بر یکی و بیشتر دلالت می‌نماید . در اینجا معنی جمع دارد . « لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّسَآءِ » : مراد بچّه‌هائی است که هنوز از امور جنسی بی‌خبرند ، و احساس زناشوئی به دلشان راه پیدا نکرده است و عورت و غیر عورت در نظرشان یکی است . « لَمْ یَظْهَرُوا » : آگاهی نیافته‌اند . توانائی پیدا نکرده‌اند ( نگا : توبه / 8 ، کهف / 20 ) .
سوره نور آیه 32
متن آیه :
وَأَنکِحُوا الْأَیَامَى مِنکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادِکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِن یَکُونُوا فُقَرَاء یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
مردان و زنان مجرّد خود را و غلامان و کنیزان شایسته ( ازدواج ) خویش را ( با تهیّه نفقه و پرداخت مهریّه ) به ازدواج یکدیگر درآورید ( و به فقر و تنگدستی ایشان ننگرید و نگران آینده آنان نباشید . چرا که ) اگر فقیر و تنگدست باشند ( و ازدواجشان برای حفظ عفّت و دوری از گناه انجام گیرد ) خداوند آنان را در پرتو فضل خود دارا و بی‌نیاز می‌گرداند . بی‌گمان خداوند دارای نعمت فراخ ( بوده و ) آگاه ( از نیّات همگان ) است .
توضیحات :
« أَنکِحُوا » : مردان را همسر ، و زنان را شوهر دهید . مراد سهل و ساده و بی‌ریا و تکلّف گرفتن ازدواج و پرداخت مخارج آن و تهیّه مهریّه و نفقه است . « الأَیَامی » : جمع أیِّم ، مردان و زنان بیوه . در اینجا مراد مردان و زنان مجرّد است اعم از پسر و دختر و بیوه . « الصَّالِحِینَ » : شایستگان . مراد کسانی است که می‌توانند ازدواج کنند و به وظائف زناشوئی اقدام نمایند . اهل تقوا و صلاح . « عِبَاد » : غلامان . « إِمَآء » : جمع أَمَة ، کنیزان . « مِنکُمْ » : از خودتان . مراد مردان و زنان و غلامان و کنیزان مسلمان است ؛ نه غیر مسلمان . چرا که ازدواج با کفّار صحیح نیست ( بقره / 221 ) .
سوره نور آیه 33
متن آیه :
وَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ نِکَاحاً حَتَّى یُغْنِیَهُمْ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَالَّذِینَ یَبْتَغُونَ الْکِتَابَ مِمَّا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ فَکَاتِبُوهُمْ إِنْ عَلِمْتُمْ فِیهِمْ خَیْراً وَآتُوهُم مِّن مَّالِ اللَّهِ الَّذِی آتَاکُمْ وَلَا تُکْرِهُوا فَتَیَاتِکُمْ عَلَى الْبِغَاء إِنْ أَرَدْنَ تَحَصُّناً لِّتَبْتَغُوا عَرَضَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَمَن یُکْرِههُّنَّ فَإِنَّ اللَّهَ مِن بَعْدِ إِکْرَاهِهِنَّ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
آنان که امکانات ازدواج را ندارند ( و قادر به پرداخت مهریّه و نفقه نمی‌باشند ) باید در راه عفّت و پاکدامنی تلاش کنند ، تا خداوند از فضل و لطف خود ایشان را دارا کند ( و وسیله رفع نیازشان را فراهم سازد ) . کسانی که از بردگانتان خواستار ( آزادی خود با ) عقد قرارداد شدند ، با ایشان عقد قرارداد ببندید اگر خیر ( و صلاحیّت بر پای خود ایستادن در زندگی آزاد و امانت در پرداخت اقساط بازخرید ) در ایشان سراغ دیدید ، ( در راه آزادی کمکشان کنید ) و از مال و ثروت خدا که خدا به شما داده است بدیشان بدهید . همچنین کنیزان خود را ( با جلوگیری از ازدواج ایشان ) وادار به زنا نکنید ، اگر آنان خواستند ( با ازدواج با مردان دلخواه خود ، شخصیّت مستقلّی بهم رسانند و همچون آزادگان تشکیل خانواده دهند و ) عفیف و پاکدامن باشند . ( ای مؤمنان ! با جلوگیری از ازدواج ، کار کنیزان را به خودفروشی نکشانید ) تا بدین وسیله خواهان مال و دارائی زودگذر دنیا بوده ( و بگوئید ازدواج آنان با دیگران باعث کم‌کاری ایشان و کاستی رونق و کاهش بهایشان می‌گردد ) . هرکس ایشان را ( با منع ازدواج ) وادار ( به زنا و خودفروشی ) کند ، اگر از واداشتن آنان توبه کند ( و راه ازدواج کنیزان و رفاه حال ایشان را به وسیله موافقت با ازدواج فراهم سازد ) خدا آمرزگار و مهربان است ( و او را می‌بخشد و مورد لطف و محبّت قرار می‌دهد ) .
توضیحات :
« لِیَسْتَعْفِفْ » : باید با سعی و رنج خواستار پاکدامنی شود . مثلاً با روزه گرفتن ، سرگرم مطالعه و ورزش شدن ، پرداختن به اعمال مفید طاقت‌فرسا ، دوری از اماکن پر رفت و آمد زنان ، و راههای حلال دیگر ، خویشتن را از بند شهوت موقّتاً برهاند و منتظر لطف خدا بماند . « نِکاحاً » : امکانات ازدواج . مخارج ازدواج . اسم آلت است ، یعنی چیزی که به وسیله آن ازدواج رو به راه می‌شود . مانند ( رکاب ) که وسیله سوار شدن بر اسب است ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « الْکِتَاب » : مکاتبه . عقد کتابت . قرارداد و سند آزادی . « خَیْراً » : مراد قدرت بر کسب و کار و صلاحیّت زندگی مستقلّ ، و صداقت و امانت در پرداخت اقساط بهای خود است . « مَالِ اللهِ . . . » : مراد پرداخت بهای آنان از محلّ زکات بیت‌المال ( نگا : توبه / 60 ) ، یا صدقه و بخشش صاحب برده و دیگر مؤمنان است . « فَتَیَاتِکُمْ » : فَتَیات ، جمع فَتاة ، مراد کنیزان است . « الْبِغَآءِ » : زنا . می‌تواند مراد سبب آن باشد که جلوگیری از ازدواج است و آیه برابر این نظریّه معنی شده است . « تَحَصُّناً » : تعفّف . پاکدامنی . « عَرَضَ الْحَیَاةِ » : ( نگا : نساء / 94 ) . یادآوری : معنی آیه به طریقی که بیان شد ، تنها نظریّه عبدالکریم خطیب در « التفسیر القرآنی للقرآن » است . بقیّه تفاسیر مورد استفاده ، آیه را تا اوّل « وَلا تُکْرِهُوا . . . » : به همان شکل معنی ، و از آن به بعد نظرشان بدین گونه است : کنیزان خود را به خاطر فراچنگ آوردن کالای زودگذر دنیا وادار به زنا و خودفروشی نکنید ، اگر آنان خواستند پاک و پاکدامن بمانند ، و هرکس آنان را بر این کار وادارد ( سپس پشیمان گردد ) خداوند آمرزگار و مهربان است ( و از او درمی‌گذرد و مشمول مرحمت خود قرار می‌دهد ) . فقط برخی از مفسّران مغفرت و مرحمت را شامل صاحبان بردگان ، و گروهی شامل کنیزان وادار شده به زنا ، و دسته‌ای هم شامل مالک و مملوک دانسته‌اند .
سوره نور آیه 34
متن آیه :
وَلَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ آیَاتٍ مُّبَیِّنَاتٍ وَمَثَلاً مِّنَ الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلِکُمْ وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِینَ
ترجمه :
( در این سوره ) آیه‌های روشن و بیانگر ( احکام الهی ) ، و سرگذشت مهمّی همچون سرگذشت پیشینیان ، و اندرز بزرگی جهت پرهیزگاران ، برایتان فرو فرستاده‌ایم ( تا به مقرّرات دینی خود آشنا ، و از این سرگذشت بیدار و هوشیار ، و از این اندرز پرحکمت درس زندگی بیاموزید ) .
توضیحات :
« مُبَیِّنَاتٍ » : به صورت لازم ، یعنی صفت مشبّهه ، و به صورت متعدّی ، یعنی اسم فاعل به کار رفته است . واضح . توضیح دهنده ( نگا : نور / 46 ، طلاق / 11 ) . « مَثَلاً » : نمونه . مثلی از امثال . در اینجا مراد سرگذشت تهمت زدن به عائشه است که خدا او را همچون مریم و یوسف تبرئه فرمود ( نگا : نساء / 156 ، مریم / 28 ، یوسف / 25 ) . « مَوْعِظَةً » : اندرز بزرگی که این داستان در لابلای خود دارد . یادآوری : چه بسا مراد از ( آیاتٍ ) همه آیه‌های سوره‌های دیگر ، و ( مَثَلاً ) به معنی مثلی از امثال ، و ( مَوْعِظَةً ) به معنی پندی از پندها باشد و هدف تنها آیه‌های این سوره و فقط مسأله افک نباشد .
سوره نور آیه 35
متن آیه :
اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَةٍ مُّبَارَکَةٍ زَیْتُونِةٍ لَّا شَرْقِیَّةٍ وَلَا غَرْبِیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَاءُ وَیَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
ترجمه :
خدا روشنگر آسمانها و زمین است ( و او است که جهان را با نور فیزیکی ستارگان تابان ، و با نور معنوی وحی و هدایت و معرفت درخشان ، و با شواهد و آثار موجود در مخلوقات فروزان کرده است ) . نور خدا ، به چلچراغی می‌ماند که در آن چراغی باشد و آن چراغ در حبابی قرار گیرد ، حباب درخشانی که انگار ستاره فروزان است ، و این چراغ ( با روغنی ) افروخته شود ( که ) از درخت پربرکت زیتونی ( به دست آید ) که نه شرقی و نه غربی است ( بلکه تک درختی است در سرزمین باز و بلندی که از هر سو آفتاب بدان می‌تابد . به گونه‌ای روغنش پالوده و خالص است ) انگار روغن آن بدون تماس با آتش دارد شعله‌ور می‌شود . نوری است بر فراز نوری ! ( نور چلچراغ و نور حباب و نور روغن زیتون ، همه‌جا را نورباران کرده‌اند . به همین منوال هم نور تشریعی وحی و نور تکوینی هدایت و نور عقلانی معرفت پرده‌های شکّ و شبهه را از جلو دیدگان همگان به کنار زده ، و جمال ایزد ذوالجلال را بر در و دیوار وجود به تجلّی انداخته‌اند . امّا این چشم بینا و دل آگاه است که می‌تواند ببیند و دریابد ) . خدا هر که را بخواهد به نور خود رهنمود می‌کند ( و شمعک نور خرد را به چلچراغ نور اَحَد می‌رساند و سراپا فروزانش می‌گرداند ) . خداوند برای مردمان مثلها می‌زند ( تا معقول را در قالب محسوس بنمایاند و دور از دائره دریافت خرد را - تا آنجا که ممکن است ، با کمک وحی و در پرتو دانش - به خرد نزدیک نماید ) و خداوند آگاه از هر چیزی است ( و می‌داند چگونه مخلوق را با معبود آشنا گرداند ) .
توضیحات :
« أَللهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضِ » : این جمله را سه‌گونه می‌توان معنی کرد : الف ) خدا روشنگر هستی است . چرا که خداوند با پرتو لطف خود جهان را از نیستی به هستی آورده است و آن را پدیدار کرده است . هر یک از مخلوقات را در پرتو نور هدایت تکوینی و تشریعی و خرد خدادادی به راه و روش و کار و وظیفه خود آگاه و آشنا فرموده است . پیوسته هم جهان و جهانیان را در پرتو نور خود می‌پاید و مراقبت می‌نماید . ب ) خدا نور هستی است . مگر نه این است که . نور ، خود ظاهر و ظاهر کننده اشیاء است ؟ همه چیز در پرتو نور دیده می‌شود و نور رمز بقاء است ؟ همه هستی نور است ؟ به همین منوال خدا برای چشمهای بینا و دلهای آگاه ، آشکار است ، و او هستی را پدیدار کرده است و همه چیز هستی بر وجود پایدار او دلالت دارد . بدون وجود خدا دنیا لحظه‌ای برجای نمی‌ماند . همه انوار هستی از نور او مایه می‌گیرد و به نور پاک او منتهی می‌گردد . ج ) خدا هدایت دهنده هستی است . او است که جهان را می‌گرداند . و انسان را با وحی و عقل و دانش رهنمود ، و حیوان را با غریزه رهبری ، و زمین را و زمان را و همه چیز جهان را به گونه‌ای به وظیفه خویش آشنا و در مسیر خود هدایت فرموده است ، و سراسر جهان را نظم و نظام بخشیده و همه ذرّات زمین و کرات آسمان را همچون حلقه‌های زنجیر به هم پیوند داده است . « مِشْکَاةٍ » : چراغدان . قندیل . چلچراغ . « مِصْبَاحٌ » : چراغ . فتیله . « زُجْاجَةٍ » : شیشه . حباب چراغ . لامپ . « دُرِّیٌّ » : فروزان چون درّ . « لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ » : این درخت نه در قسمت شرقی باغ است و نه در قسمت غربی . ولی اصل این است که این درخت ، درخت معمولی نیست . چرا که متعلّق به مکانی و محدود به جهتی نمی‌باشد . تنها ضرب‌المثل است و بس . « زَیْتُهَا » : روغن آن . روغن شگفتی است که از جنس این روغنهای معروف نیست . خود به خود تابان و درخشان و سوزان است ! لذا نه نور خدا نور معمولی ، و نه چلچراغ هستی چلچراغ معمولی ، و نه روغن آن که هدایت وحی ( نگا : نساء / 174 ) و سرشت ( نگا : بقره / 148 ) و دانش ( نگا : انعام / 122 ، نور / 40 ) است روغن معمولی است . ابوالاعلی مودودی ؛ معتقد است که در این مثال ، خداوند خود را به ( مصباح ) و جهان را به ( مِشکاة ) تشبیه فرموده است و مرادش از ( زُجاجَة ) پرده‌ای است که خداوند خویشتن را در فراسوی آن از چشم خلائق پنهان کرده است . ولی این پرده نه تنها نهان نمی‌دارد ، بلکه بر شدّت ظهور نیز می‌افزاید ( نگا : تفسیر سوره نور ، صفحه 198 ) .
سوره نور آیه 36
متن آیه :
فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَن تُرْفَعَ وَیُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ
ترجمه :
( اگر در جستجوی این نور پرفروغ هستید ، آن را بجوئید ) در خانه‌هائی که خداوند اجازه داده است برافراشته شوند و در آنها نام خدا برده شود ( و با ذکر و یاد او ، و با تلاوت آیات قرآنی ، و بررسی احکام آسمانی آباد شود . خانه‌های مسجد نامی که ) در آنها سحرگاهان و شامگاهان به تقدیس و تنزیه یزدان می‌پردازند .
توضیحات :
« فِی بُیُوتٍ » : مراد از ( بیوت ) مساجد است و جار و مجرور می‌تواند متعلّق به فعل محذوفی باشد و تقدیر چنین است : إِذا أَرَدْتُمْ إِلْتِمَاسَ هذَا النُّورِ فَالْتَمِسُوهُ فی بُیُوتٍ ( نگا : تفسیر عبدالکریم خطیب ) . یا این که : هذِهِ الْمِشْکَاة ، یا : هذَا الْمِصْبَاحُ ، یا : هذِهِ الشَّجَرةُ الْمُبَارَکَةُ فِی بُیُوتٍ . بعضی هم این جار و مجرور را متعلّق به فعل ( یُسَبِّحُ ) می‌دانند . در این صورت ( فیها ) برای تأکید بوده و زائد است . « یُسَبِّحُ » : ( نگا : بقره / 30 ) . فاعل آن ( رِجالٌ ) در آیه بعدی است . « بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ » : ( نگا : رعد / 15 ) .
سوره نور آیه 37
متن آیه :
رِجَالٌ لَّا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِیتَاء الزَّکَاةِ یَخَافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَالْأَبْصَارُ
ترجمه :
مردانی که بازرگانی و معامله‌ای ، آنان را از یاد خدا و خواندن نماز و دادن زکات غافل نمی‌سازد . از روزی می‌ترسند که دلها و چشمها در آن دگرگون و پریشان می‌گردد .
توضیحات :
« تَتَقَلَّبُ » : به حیرت و اضطراب می‌افتد ( نگا : احزاب / 10 ، غافر / 18 ) .
سوره نور آیه 38
متن آیه :
لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَیَزِیدَهُم مِّن فَضْلِهِ وَاللَّهُ یَرْزُقُ مَن یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ
ترجمه :
تا این که خداوند برابر بهترین کارهایشان پاداششان را بدهد و از فضل خود بر پاداششان بیفزاید ، چرا که خداوند هرکس را که خود بخواهد بی‌حساب از مواهب خویش بهره‌مند می‌سازد .
توضیحات :
« لِیَجْزِیَهُمْ . . . » : تا پاداششان دهد . لام آن متعلّق به ( یُسَبِّحُ ) یا ( لا تُلْهِیهِمْ ) یا به محذوفی که سوق کلام بر آن دلالت دارد . یعنی آنچه بیان شد انجام می‌دهند ، تا این که خدا پاداششان دهد . لام عاقبت است ، یعنی تا سرانجام خدا پاداش کارهای نیک ایشان را عطاء فرماید . « أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا » : ( نگا : توبه / 121 ، نحل / 96 ) .
سوره نور آیه 39
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ کَسَرَابٍ بِقِیعَةٍ یَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاء حَتَّى إِذَا جَاءهُ لَمْ یَجِدْهُ شَیْئاً وَوَجَدَ اللَّهَ عِندَهُ فَوَفَّاهُ حِسَابَهُ وَاللَّهُ سَرِیعُ الْحِسَابِ
ترجمه :
کافران اعمالشان به سرابی می‌ماند که در بیابان بی‌آب و علفی شخص تشنه‌ای آن را آب پندارد . امّا هنگامی که به سراغ آن رود ، اصلاً چیزی نیابد ، مگر خدا را که ( او را بمیراند و ) به حساب او برسد و سزای ( عمل ) وی را به تمام و کمال بدهد . خداوند در حسابرسی سریع است ( و محاسبه بنده‌ای او را از محاسبه بنده دیگر باز نمی‌دارد ) .
توضیحات :
« قِیعَةٍ » : ( قِیعَة ) و ( قاع ) به معنی بیابان بی آب و علف است . کویر . فلات . « الظَّمْئَانُ » : تشنه . « جَآءَهُ » : به مکانی بیاید که سراب را در آنجا آب می‌دید . « شَیْئاً » : اصلاً . چیزی . « وَجَدَ اللهَ عِندَهُ » : خدا را در نزد سراب بیابد . خدا را در کنار خود حاضر بیابد . در هر صورت مراد این است که اجل مقدّر خدا در می‌رسد و خدا به حسابش می‌رسد . هدف از خود مثل هم ، این است که کافران در دنیا به دنبال جهان سرابگون در تک و پویند و سرانجام چیزی نمی‌جویند ، و در آخرت نیز اعمال نیکی هم اگر داشته باشند بیفایده بوده و رنجشان برباد است ، و عذاب سرمدی خدا برایشان آماده است ( نگا : آل‌عمران / 177 ، فرقان / 23 ) .
سوره نور آیه 40
متن آیه :
أَوْ کَظُلُمَاتٍ فِی بَحْرٍ لُّجِّیٍّ یَغْشَاهُ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ مَوْجٌ مِّن فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ یَدَهُ لَمْ یَکَدْ یَرَاهَا وَمَن لَّمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَمَا لَهُ مِن نُّورٍ
ترجمه :
یا ( اعمال آنان ) بسان تاریکیهائی در دریای ژرف موّاجی است که امواج عظیمی آن را فرا گرفته باشد و بر فراز آن امواج عظیم ، امواج عظیم دیگری قرار گرفته باشد ( و موجهای کوه پیکر بر یکدیگر دوند و به بالای همدیگر روند ) و بر فراز امواج ( خوفناک دریا ) ابرهای تیره خیمه زده باشند . تاریکیها یکی بر فراز دیگری جای گرفته ( و آن چنان ظلمتی و وحشتی پدید آمده باشد که مسافر دریا ) هرگاه دست خود را به در آورد ( و بدان بنگرد ، به سبب تاریکی وحشتزای بیرون و هراس دل از جای کنده درون ) ممکن نیست که آن را ببیند . ( آری ! نور حقیقی در زندگی انسانها فقط نور ایمان است و بدون آن فضای حیات تاریک و ظلمانی است . نور ایمان هم تنها از سوی خدا عطاء می‌گردد ) و کسی که خدا نوری بهره او نکرده باشد ، او نوری ندارد ( تا وی را به راه راست رهنمود کند و بر راستای راه بدارد ) .
توضیحات :
« ظُلُماتٍ » : این آیه شریفه اشاره به طوفانهای دریائی دارد . در دریاهای پرآب و اقیانوسهای فراخ ، هنگامی که طوفانها در می‌گیرد امواج خوفناکی با درازا و پهنا و بلندای گوناگون به راه می‌افتد . به گونه‌ای که چینها بالای چینها روان و طبقه‌ها فوق طبقه‌ها دوان می‌گردد و گردبادهای دریائی جلو نور خورشید را می‌گیرد . طوفانها هم به نوبه خود ابرهای انباشته و ستبری را ایجاد می‌نماید و تاریکی هوا بر تاریکی آبها می‌افزاید و بالاخره ظلمت تا بدانجا حکمفرما می‌گردد که با وجود سلامت چشمها رؤیت اشیاء ناممکن می‌شود ( نگا : المنتخب ) . کسی که گرفتار چنین محیطی شود کی از آن رها و به سوی نجات راه پیدا می‌کند ؟ کافران و منافقان محروم از نور خدا هم در تاریکیهای کفر و شرک و معاصی گرفتارند . دلهایشان دستخوش امواج حیرت بوده ، و ابرهای شکّ بر دلهایشان خیمه زده ، و در نتیجه با ظلمات عقیده غلط و کردار بد و گفتار نادرست ، راهی گور تاریک و دشت محشر تاریک و دوزخ تاریک می‌گردند و بالاخره در دنیا و آخرت در ظلمات بسر می‌برند . « لُجِّیٍّ » : منسوب به ( لُجَّة ) ، دارای آب زیاد با عمق بسیار و سطح موّاج .
سوره نور آیه 41
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُسَبِّحُ لَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالطَّیْرُ صَافَّاتٍ کُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلَاتَهُ وَتَسْبِیحَهُ وَاللَّهُ عَلِیمٌ بِمَا یَفْعَلُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) مگر نمی‌دانی که همه کسانی و همه چیزهائی که در آسمانها و زمین بسر می‌برند ، و جملگی پرندگان در حالی که ( در هوا ) بال گسترده‌اند ، سرگرم تسبیح ( خدا و فرمانبر اوامر ) او هستند ؟ ! همگی به نماز و تسبیح خود آشنایند ( و برابر فرمان تکوینی یا تشریعی ، و یا الهام الهی ، به وظیفه خویش در زندگی آگاهند ، و به زبان قال یا حال بیانگر عظمت و جبروت پروردگار و نمایانگر قدرت و حکمت آفریدگارند ) ، و خدا دقیقاً آگاه از کارهائی است که انجام می‌دهند .
توضیحات :
« أَلَمْ تَرَ » : مگر نمی‌بینی ؟ مراد از دیدن در اینجا ، مشاهده کردن با دیده بیرون یا بینش درون است ( نگا : بقره / 243 و 246 و 258 ، آل‌عمران / 23 ، نساء / 44 و 49 و 51 و 60 و 77 ) . « مَنْ » : کسانی که . چیزهائی که . « صَآفَّاتٍ » : بال گسترندگان . بالها صاف نگاه دارندگان . حال است . « صَلاتَهُ وَ تَسْبِیحَهُ » : نماز و تسبیح خود . دعا و نیایش و تسبیح و تنزیه پدیدآورنده خود ( نگا : رعد / 13 و 15 ، اسراء / 44 ، حجّ / 18 ، انبیاء / 79 ) . « الطَّیْرُ » : پرندگان . ذکر ( الطَّیْرُ ) بعد از ( مَنْ ) ذکر خاصّ بعد از عام است و اشاره به ویژگیهای شگرفی است که در خلقت پرندگان نهفته است . از آنجا که این آفریده‌ها برخلاف قانون جاذبه به هوا بلند می‌شوند و برِآسا به این سو و آن سو می‌دوند ، و آگاهیهای دقیق و عجیبی از مسائل هواشناسی و وضع جغرافیائی زمین به هنگام مسافرت و مهاجرت از قاره‌ای به قاره‌ای و حتّی از قطبی به قطب دیگر زمین دارند ، و از دستگاههای هدایت‌کننده مرموز و راهیاب در دل شبهای تار و برفراز خشکیها و آبهای بسیار برخوردارند ، و به خاطر ویژگیهای دیگر ، قرآن روی پرندگان تکیه فرموده است .
سوره نور آیه 42
متن آیه :
وَلِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ
ترجمه :
مالکیّت آسمانها و زمین ( و فرماندهی مجموعه جهان هستی ) از آن خداوند است ، و بازگشت ( همگان در روز قیامت برای حساب و کتاب و سزا و جزا ) به سوی یزدان است .
توضیحات :
« مُلْک » : ( نگا : آل‌عمران / 189 ، مائده / 17 و 18 و 40 و 120 ) . « الْمَصیرُ » : ( نگا : بقره / 285 ، آل‌عمران / 28 ، مائده / 18 ) .
سوره نور آیه 43
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُزْجِی سَحَاباً ثُمَّ یُؤَلِّفُ بَیْنَهُ ثُمَّ یَجْعَلُهُ رُکَاماً فَتَرَى الْوَدْقَ یَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ وَیُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِن جِبَالٍ فِیهَا مِن بَرَدٍ فَیُصِیبُ بِهِ مَن یَشَاءُ وَیَصْرِفُهُ عَن مَّن یَشَاءُ یَکَادُ سَنَا بَرْقِهِ یَذْهَبُ بِالْأَبْصَارِ
ترجمه :
مگر نمی‌دانی که خداوند ابرها را آهسته ( به سوی هم ) می‌راند ، سپس آنها را گرد می‌آورد ، بعد آنها را متراکم و انباشته می‌سازد ، آن گاه می‌بینی که باران از لابلای آنها بیرون می‌ریزد ، و نیز خدا از آسمان ، از ابرهای کوه مانند آن ، تگرگهای بزرگی را فرو می‌آورد ، و هرکس را بخواهد با آن زیان می‌رساند ، و هرکس را بخواهد از زیان آن به دور می‌دارد . درخشش برق ( حاصل از اصطکاک ) ابرها ( آن اندازه نیرومند است ) نزدیک است چشمها را ( خیره و ) از میان بردارد . ( هر یک از این پدیده‌ها دلیل بر قدرت خدا و موجب ایمان به آفریدگار آنها است ) .
توضیحات :
« یُزْجِی » : آهسته و آرام سوق می‌دهد و می‌راند ( نگا : إسراء / 66 ) . « سَحَاباً » : ابرها . این واژه از لحاظ لفظ مفرد ، و از نظر معنی جمع است ( نگا : اعراف / 57 ، نور / 40 ) . « یَؤَلِّفُ » : گرد می‌آورد و به هم متّصل می‌گرداند . « رُکَامّا » : متراکم . انباشته ( نگا : انفال / 37 ، طور / 44 ) . « الْوَدْقُ » : باران . « السَّمَآءِ » : مراد ابر آسمان است . « مِن جِبَالٍ » : مراد ابرهای کوه پیکر است . کسی می‌تواند شباهت کوهها و ابرها را درک کند که با هواپیما بر فراز توده‌های عظیم ابرها پرواز نماید و قله‌ها و دره‌ها و پستیها و بلندیهای ابرها را بنگرد و منظره ناهمواریها را از بالا مشاهده نماید . ( مِنْ جِبالٍ ) بدل از ( مِنَ السَّمَآءِ ) است . « بَرَدٍ » : تگرگ . نکره آمدن آن اشاره به بزرگی دارد و حرف ( مِنْ ) پیش از آن تبعیضیّه است . « سَنَا » : درخشندگی . پرتو . اینجا اشاره به رعد و برقهای شدیدی است که گاهی در یک دقیقه چهل بار آذرخش در می‌گیرد و چه بسا کشتیبانان و خلبانان را - به ویژه در مناطق گرمسیر - دچار مشکلات و سوانحی می‌سازد ( نگا : تفسیرالمنتخب ) .
سوره نور آیه 44
متن آیه :
یُقَلِّبُ اللَّهُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَعِبْرَةً لِّأُوْلِی الْأَبْصَارِ
ترجمه :
خدا شب و روز را ( با کوتاه و دراز کردن ، و گرم و سرد نمودن ، و یکی را ظاهر و دیگری را محو ساختن ، و دیگر حوادث و فعل و انفعالها ) دگرگون می‌نماید . واقعاً در این ( کار تغییر احوال ) عبرت بزرگی برای کسانی است که چشم داشته باشند ( و بنگرند و بیندیشند و نتائج گشت‌وگذار و تغییر تدریجی شب و روز که سرچشمه پیدایش فصول چهارگانه و عامل اصلی حیات موجودات زنده است در مدّ نظر دارند ) .
توضیحات :
« یُقَلِّبُ » : دگرگون می‌سازد . زیر و رو می‌گرداند . تغییر می‌دهد . می‌برد و می‌آورد . « أُولی الأبْصَارِ » : دارندگان چشم . مراد خردمندان و اندیشمندانی است که در فراسوی دوربین دیده‌ها ، خردها می‌گمارند و همه‌چیز را با دقّت زیر نظر می‌دارند .
سوره نور آیه 45
متن آیه :
وَاللَّهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّةٍ مِن مَّاء فَمِنْهُم مَّن یَمْشِی عَلَى بَطْنِهِ وَمِنْهُم مَّن یَمْشِی عَلَى رِجْلَیْنِ وَمِنْهُم مَّن یَمْشِی عَلَى أَرْبَعٍ یَخْلُقُ اللَّهُ مَا یَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
خداوند هر جنبنده‌ای را از آب آفریده است ( ولی با این که اصل همه آنها آب است ، دارای انواع گوناگون و استعدادهای مختلف و طرز زندگی متفاوت شگفت‌انگیزی هستند ) گروهی از آنها بر شکم خود راه می‌روند ( همچون : ماهیها و خزندگان ) و گروهی از آنها بر روی دو پا راه می‌روند ( مانند : انسانها و پرندگان ) و دسته‌ای بر روی چهار پا راه می‌روند ( از قبیل : چهارپایان . تازه جنبندگان و جانداران ، منحصر به اینها نیستند و بلکه چهره‌های بسیار متنوّع و اشکال مختلف دیگر دارند ، و ) خدا هرچه را بخواهد می‌آفریند . قطعاً او بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« کُلَّ دَآبَّةٍ » : هر جنبنده‌ای . همه جنبندگان . « مِن مَّآءٍ » : از آب ویژه‌ای که منی است ، یا از آب معمولی . تنکیر ( مَآءٍ ) در اینجا بیانگر افراد نوعی یا افراد شخصی ، یا هر دو است . و تعریف آن در سوره انبیاء آیه 30 که می‌فرماید : ( وَ جَعَلْنا مِنَ الْمَآءِ کلّ شَیْءٍ حَیٍّ ) بیانگر جنس است ( نگا : تفسیر آلوسی ) . منظور از خلقت موجودات زنده از آب این است که خداوند دانا و توانا ، نخستین جوانه حیات را در اعماق یا سواحل دریاها پدیدار فرموده است ؛ یا این که مراد از چنین آبی منی است ، و اگر هم برخی از جانداران از راه تقسیم سلولها به وجود می‌آیند ؛ نه از راه نطفه منی ، از قبیل : تک سلولیها ، حکم بالا جنبه نوعی دارد ؛ نه عمومی . و یا این که مراد این است که آب ماده اصلی موجودات زنده است و قسمت عمده جسم آنها آب بوده و بدون آن قادر به ادامه حیات خود نمی‌باشند . « یَخْلُقُ اللهُ مَا یَشَآءُ » : این بخش از آیه ، بیانگر این واقعیّت است که جانداران منحصر به سه گروه خزندگان و دوپایان و چهارپایان نبوده و بلکه حیواناتی وجود دارد که به گونه دیگری و دارای پاهای بیشتری ، و یا ساختار و شیوه حیات شگفت‌تری می‌باشند .
سوره نور آیه 46
متن آیه :
لَقَدْ أَنزَلْنَا آیَاتٍ مُّبَیِّنَاتٍ وَاللَّهُ یَهْدِی مَن یَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ
ترجمه :
ما ( از طریق وحی ) آیه‌های روشن و روشنگری را فرو فرستاده‌ایم ( که هم خود واضح بوده و هم بیانگر احکام دینی و امثال زندگی و اسرار کونی می‌باشند ) و خداوند هرکه را بخواهد ( در پرتو تلاش شخص و توفیق الهی ) به راه راست رهنمود می‌کند .
توضیحات :
« مُبَیِّنَاتٍ » : روشن . روشنگر ( نگا : نور / 34 ) .
سوره نور آیه 47
متن آیه :
وَیَقُولُونَ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالرَّسُولِ وَأَطَعْنَا ثُمَّ یَتَوَلَّى فَرِیقٌ مِّنْهُم مِّن بَعْدِ ذَلِکَ وَمَا أُوْلَئِکَ بِالْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
( از جمله کسانی که خدا توفیق هدایت قرینشان نفرموده است ، منافقانی هستند که پرتو ایمان به دلهایشان نتابیده است ، ولی دم از ایمان می‌زنند ) و می‌گویند : به خدا و پیغمبر ایمان داریم و ( از اوامرشان ) اطاعت می‌کنیم ، امّا پس از این ادّعاء ، گروهی از ایشان ( از شرکت در اعمال خیر همچون جهاد ، و از حکم قضاوت شرعی ) رویگردان می‌شوند ، و آنان در حقیقت مؤمن نیستند .
توضیحات :
« وَ مَآ أُولئِکَ . . . » : مشارالیه کسانی است که ( ءَامَنَّا وَ أَطَعْنَا ) می‌گویند . « بِالْمُؤْمِنینَ » : معرفه آمدن ( مُؤْمِنینَ ) اشاره بدان دارد که اینان مؤمنان زبانی بوده ؛ نه مؤمنان راستین و مخلصی که تو می‌شناسی و قرآن معرّفی فرموده است : إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ ءَامَنُوا بِاللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا . ( نگا : حجرات / 15 ) .
سوره نور آیه 48
متن آیه :
وَإِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ إِذَا فَرِیقٌ مِّنْهُم مُّعْرِضُونَ
ترجمه :
هنگامی که ایشان به سوی خدا و پیغمبرش فرا خوانده می‌شوند تا ( پیغمبر ، برابر چیزی که خدا نازل فرموده است ) در میانشان داوری کند ، بعضی از آنان ( نفاقشان ظاهر می‌شود و از قضاوت او ) رویگردان می‌گردند . ( زیرا که می‌دانند حق به جانب ایشان نیست و پیغمبر هم دادگرانه عمل می‌فرماید ، و حق را به صاحب حق می‌دهد ) .
توضیحات :
« دُعُوا » : دعوت شدند . فرا خواهنده شدند . « إلَی اللهِ » : مراد به سوی قرآن خدا است . « لِیَحْکُمَ » : تا داوری کند . مرجع ضمیر ( رسول ) است . جائز است که ضمیر به مدعوّ الیه مفهوم از کلام ، یعنی ( الله ) و ( رسول ) برگردد . در هر صورت پیغمبر قاضی بوده و اطاعت از او ، اطاعت از خدا است ( نگا : نساء / 80 ) . « مُعرِضُونَ » : رویگردانان از حکم پیغمبر .
سوره نور آیه 49
متن آیه :
وَإِن یَکُن لَّهُمُ الْحَقُّ یَأْتُوا إِلَیْهِ مُذْعِنِینَ
ترجمه :
ولی اگر حق داشته باشند ( چون می‌دانند داوری به نفع‌آنان خواهد بود ) با نهایت تسلیم به سوی او می‌آیند .
توضیحات :
« مُذْعِنینَ » : اذعان کنندگان . گردن نهادگان . با فروتنی و شتاب پذیرای حکم شوندگان . حال است .
سوره نور آیه 50
متن آیه :
أَفِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَمِ ارْتَابُوا أَمْ یَخَافُونَ أَن یَحِیفَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَرَسُولُهُ بَلْ أُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ
ترجمه :
آیا در دلهایشان بیماری ( کفر ) است ؟ یا ( در حقّانیّت قرآن ) شکّ و تردید دارند ؟ یا می‌ترسند خدا و پیغمبرش بر آنان ستم کنند ؟ ( بلی ! ایشان دچار بیماری کفر و گرفتار شکّ بوده و از داوری پیغمبر که برابر احکام الهی است هراسناک می‌باشند . خوب می‌دانند که خدا و رسول ستمگر نبوده و حق کسی را حیف و میل نمی‌کنند ) بلکه خودشان ستمگرند .
توضیحات :
« أَفِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ . . . » : استفهام جنبه مبالغه در نکوهش و توبیخ را دارد . « إرْتَابُوا » : دچار شکّ و گمان شده‌اند . « یَحِیفَ » : ستم کند . به سوی یکی از دو طرف دعاوی گرایش نماید .
سوره نور آیه 51
متن آیه :
إِنَّمَا کَانَ قَوْلَ الْمُؤْمِنِینَ إِذَا دُعُوا إِلَى اللَّهِ وَرَسُولِهِ لِیَحْکُمَ بَیْنَهُمْ أَن یَقُولُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا وَأُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
ترجمه :
مؤمنان هنگامی که به سوی خدا و پیغمبرش فرا خوانده شوند تا میان آنان داوری کند ، سخنشان تنها این است که می‌گویند : شنیدیم و اطاعت کردیم ! و رستگاران واقعی ایشانند .
توضیحات :
« إِنَّمَا کَانَ قَوْلَ . . . » : واژه ( إِنَّما ) برای حصر است . یعنی مؤمنان تنها یک سخن دارند که پذیرش و اطاعت است . واژه ( قَوْلَ ) خبر مقدّم ( کانَ ) ، و اسم آن ( أَن یَقُولُوا سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا ) است .
سوره نور آیه 52
متن آیه :
وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَخْشَ اللَّهَ وَیَتَّقْهِ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ
ترجمه :
و هرکس از خدا و پیغمبرش پیروی کند و از خدا بترسد و از ( مخالفت فرمان ) او بپرهیزد ، این چنین کسانی ( به رضایت و محبّت خدا و نعیم بهشت و خیر مطلق دست یافتگان و ) به مقصود خود رسیدگانند .
توضیحات :
« یَتَّقْهِ » : اصل این فعل ( یَتَّقِهِ ) است و برای تخفیف قاف را ساکن کرده‌اند زیرا دو کسره پشت سر هم ثقیل می‌باشد . « الْفَآئِزُونَ » : ( نگا : توبه / 20 ، مؤمنون / 111 ) .
سوره نور آیه 53
متن آیه :
وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لَئِنْ أَمَرْتَهُمْ لَیَخْرُجُنَّ قُل لَّا تُقْسِمُوا طَاعَةٌ مَّعْرُوفَةٌ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
آنان مؤکّدانه سوگندهای مغلّظه یاد می‌کنند که اگر بدیشان دستور دهی ( جان بر کف به سوی میدان جهاد ) بیرون می‌روند ( و از خانه و کاشانه و اموال و اولاد خود در می‌گذرند ) . بگو : سوگند یاد نکنید . اطاعت شناخته شده‌ای است ( که شما دارید . هرگز قول به فعل در نیامده است . گفتار چیزی نیست ، کردار نشان دهید ) چرا که قطعاً خدا از آنچه می‌کنید آگاه است .
توضیحات :
« جَهْدَ أَیْمانِهِمْ » : نهایت تأکید و مبالغه در سوگندهایشان دارند ( نگا : مائده / 53 ، انعام / 109 ، نحل / 38 ) . « لَیَخْرُجَنَّ » : بی‌گمان از خانه و کاشانه و اموال و اولاد خود می‌گذرند . جان بر کف به سوی پهنه کارزار می‌روند . « طَاعَةٌ مَّعْرُوفَةٌ » : اطاعت شما شناخته شده است . یعنی عالِم بی‌عمل بوده و قول را به فعل تبدیل نمی‌کنید ( نگا : نساء / 81 ، توبه / 8 ) . با توجّه بدین معنی ( طَاعَةٌ ) مبتدا و ( مَعْرُوفَةٌ ) خبر آن است ، یا این که ( طَاعَةٌ ) خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : طَاعَتُکُمْ طَاعَةٌ . آنچه از شما خواسته می‌شود اطاعت معلوم و مشخّصی است که اطاعت صادقانه و خالصانه است . در این صورت ( طَاعَةٌ ) خبر مبتدای محذوف بوده و تقدیر چنین می‌شود : « أَلْمَطْلُوبُ مِنکُمْ طَاعَةٌ مَّعْرُوفَةٌ » .
سوره نور آیه 54
متن آیه :
قُلْ أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوا فَإِنَّمَا عَلَیْهِ مَا حُمِّلَ وَعَلَیْکُم مَّا حُمِّلْتُمْ وَإِن تُطِیعُوهُ تَهْتَدُوا وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ
ترجمه :
بگو : از خدا و از پیغمبر اطاعت کنید ( اطاعت صادقانه‌ای که اعمالتان بیانگر آن باشد ) . اگر سرپیچی کردید و رویگردان شدید ، بر او ( که محمّد و پیغمبر خدا است ) انجام چیزی واجب است که بر دوش وی نهاده شده است ( و آن تبلیغ رسالت است و از عهده‌اش هم برآمده است و کار خود را کرده است ) و بر شما هم انجام چیزی واجب است که بر دوش شما نهاده شده است ( که اطاعت صادقانه و عبادات مخلصانه است ) امّا اگر از او اطاعت کنید هدایت خواهید یافت ( و به خیر و سعادت جهان نائل می‌گردید . در هر حال ) بر پیغمبر چیزی جز ابلاغ روشن و تبلیغ آشکار نیست ( و به وظیفه خود هم عمل کرده است ) .
توضیحات :
« تَوَلَّوْا » : پشت کردید . روی گردان شدید . در اصل ( تَتَوَلَّوْا ) می‌باشد . « حُمِّلَ » : بر دوش او نهاده شده است . مسؤول و موظّف شده است « الْبَلاغُ » : ابلاغ رسالت . تبلیغ قوانین دین ( نگا : آل‌عمران / 20 ، مائده / 92 و 99 ) .
سوره نور آیه 55
متن آیه :
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنکُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ
ترجمه :
خداوند به کسانی از شما که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند ، وعده می‌دهد که آنان را قطعاً جایگزین ( پیشینیان ، و وارث فرماندهی و حکومت ایشان ) در زمین خواهد کرد ( تا آن را پس از ظلم ظالمان ، در پرتو عدل و داد خود آبادان گردانند ) همان گونه که پیشینیان ( دادگر و مؤمن ملّتهای گذشته ) را جایگزین ( طاغیان و یاغیان ستمگر ) قبل از خود ( در ادوار و اعصار دور و دراز تاریخ ) کرده است ( و حکومت و قدرت را بدانان بخشیده است ) . همچنین آئین ( اسلام نام ) ایشان را که برای آنان می‌پسندد ، حتماً ( در زمین ) پابرجا و برقرار خواهد ساخت ، و نیز خوف و هراس آنان را به امنیّت و آرامش مبدّل می‌سازد ، ( آن چنان که بدون دغدغه و دلهره از دیگران ، تنها ) مرا می‌پرستند و چیزی را انبازم نمی‌گردانند . بعد از این ( وعده راستین ) کسانی که کافر شوند ، آنان کاملاً بیرون شوندگان ( از دائره ایمان و اسلام ) بشمارند ( و متمرّدان و مرتدّان حقیقی می‌باشند ) .
توضیحات :
« الَّذِینَ ءَامَنُوا مِنکُمْ . . . » : مراد مؤمنان صدر اسلام به طور خاصّ ، و همه مؤمنان متّصف به دو صفت ایمان و عمل صالح به طور عام ، در تمام ازمنه و امکنه است . « لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ » : قطعاً ایشان را جانشین و جایگزین دیگران می‌سازیم و حکومت و ریاست را به دست آنان می‌سپاریم . مراد این است که در هر عصر و زمان پایه‌های ایمان و عمل صالح در میان مسلمانان مستحکم شود ، آنان صاحب حکومتی ریشه‌دار و پرنفوذ خواهند شد . « الأرْضِ » : مراد از آن تمام روی زمین نیست ، بلکه تسمیه جزء به اسم کلّ است . برخی ارض را شامل سراسر کره زمین دانسته‌اند و در انتظار روزی و روزگاری هستند که حکومت جهانی در دست مسلمین خواهد بود - إن شَآءَ اللهُ - . « الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ » : مراد همه ملّتهای پیشین است که دارای ایمان و عمل صالح بوده‌اند و در روی زمین حکومت پیدا کرده‌اند ( نگا : اعراف / 137 ، یونس / 14 ، قصص / 5 و 6 ) . « لَیُمَکِّنَنَّ » : پابرجا و مستقرّ می‌دارد . « دِینَهُمْ » : دین مورد نظر ، آئین اسلام است . « مِن بَعْدِ خَوْفِهِمْ » : به دنبال خوف و هراس مسلمانان در اوائل عهد رسول است ( نگا : انفال / 26 ) . « کَفَرَ » : کفر ورزید . کفران نعمتِ خلافت کرد . « بَعْدَ ذلِکَ » : بعد از آگاهی از این وعده . بعد از حصول آنچه وعده داده می‌شود . « الْفَاسِقُونَ » : مرتدّان . خارج شوندگان از طاعت خدا . سرکشان از فرمان یزدان . افراد کاملاً فاسق و سر به کفر و طغیان نهاده .
سوره نور آیه 56
متن آیه :
وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ
ترجمه :
نماز را ( در وقت معیّن و با خشوع و خضوع لازم ) بخوانید ، و زکات را ( به مستحقّان آن ) بپردازید ، و از پیغمبر اطاعت کنید ، تا این که ( از سوی خدا ) به شما رحم شود ( و مشمول رضایت و عنایت او گردید ) .
توضیحات :
« لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ » : تا به شما رحم شود . به امید رحمت و عنایت خدا به خود .
سوره نور آیه 57
متن آیه :
لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مُعْجِزِینَ فِی الْأَرْضِ وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَلَبِئْسَ الْمَصِیرُ
ترجمه :
گمان مبر که کافران درمانده کنندگان ( خدا ) در زمین باشند ( و بتوانند از چنگال مجازات الهی فرار کنند و از قلمرو قدرتش بیرون روند . نه تنها در این جهان از مجازات خدا مصون نیستند ) بلکه در آخرت جایگاهشان دوزخ است و چه بد جایگاهی است !
توضیحات :
« مُعْجِزِینَ » : درمانده‌کنندگان . گاهی انسان در تعقیب کسی است و او از دستش فرار می‌کند و هرچه کوشش می‌نماید به او دسترسی پیدا نمی‌نماید و از قلمرو قدرتش بیرون می‌رود ، و این امر او را ناتوان می‌سازد ، امّا خدا کسی نیست که بتوان از قلمرو قدرت او بیرون رفت و وی را درمانده کرد و از دست کیفرش خود را به دور داشت . ( مُعْجِزین ) مفعول دوم است . « مَأْوَاهُمْ » : مکانی که سرانجام کافران در آن منزل می‌گزینند .
سوره نور آیه 58
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنکُمُ الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ وَالَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنکُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ مِن قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِینَ تَضَعُونَ ثِیَابَکُم مِّنَ الظَّهِیرَةِ وَمِن بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاء ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَّکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ وَلَا عَلَیْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ طَوَّافُونَ عَلَیْکُم بَعْضُکُمْ عَلَى بَعْضٍ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! باید بردگان شما و همچنین کودکانتان که به حدّ بلوغ نرسیده‌اند ( ولی مسائل جنسی و عورت و غیر آن را تمییز و تشخیص می‌دهند ، به هنگام ورود به اطاقهای خواب مردان و همسران ) در سه وقت اجازه بگیرند : پیش از نماز صبح ، و در نیمروز هنگامی که لباسهای ( معمولی ) خود را در می‌آورید ، و بعد از نماز عشاء . ( این اوقات ) سه وقت ( ویژه خلوت و آشکار شدن ) عورت شما است . بعد از این سه وقت بر شما و آنان گناهی نیست بدون اجازه وارد شوند . ( آنان خدمتکاران و کوچکان شما هستند و مشکل است هر بار در سایر اوقات اجازه بگیرند ) . ایشان دور و بر شما در رفت و آمدند و شما نیز دور و بر ایشان در رفت و آمدید ( و با صفا و صمیمیّت خانوادگی به یکدیگر خدمت می‌نمائید ) . این گونه ( صریح و روشن ) خداوند آیه‌ها را برای شما توضیح و تبیین می‌کند ( تا خویشتن را در پرتو احکام قرآنی ، متأدّب به اخلاق اسلامی کنید ) و خداوند بس آگاه و کاربجا است .
توضیحات :
« الَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ » : مراد بردگان و خدمتکاران است ( نگا : زادالمسیر ، المنتخب ) . « الَّذِینَ » : از راه تغلیب مراد پسران و دختران است . « لَمْ یَبْلُغُوا » : نرسیده‌اند . « الْحُلُمَ » : احتلام . مراد زمان بلوغ است . « مَرَّاتٍ » : دَفَعات . مراد اوقات اجازه گرفتن است . « الظَّهِیرَةِ » : وقت ظهر . هنگام گرمای نیمروز . « عَوْراتٍ » : جمع عورت ، شرمگاه . مراد اوقاتی است که معمولاً میان زن و شوهر خلوت می‌گردد ، و ستر عورت مراعات نمی‌شود . « بَعْدَهُنَّ » : غیر از آن سه وقت . « طَوَّافُونَ » : جمع طَوَّاف ، صیغه مبالغه است و به معنی بسیار گردندگان است ، ولی مراد رفت و آمد و داخل شدن و بیرون رفتن و دور و بر یکدیگر پلکیدن برای خدمت و معاشرت و مخالطت است . خبر مبتدای محذوف بوده و تقدیر چنین است : هُمْ طَوَّافُونَ . « بَعْضُکُمْ » : مبتدا است و خبر آن جار و مجرور ( عَلی بَعْضٍ ) است که مُتعلّق آن محذوف و تقدیر چنین است : بَعْضُکُمْ طَائِفٌ عَلی بَعْضٍ . جمله ( بَعْضُکُمْ عَلی بَعْضٍ ) بدل از جمله ( طَوَّافُونَ عَلَیْکُمْ ) است .
سوره نور آیه 59
متن آیه :
وَإِذَا بَلَغَ الْأَطْفَالُ مِنکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتَأْذِنُوا کَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
هنگامی که کودکان شما به سن بلوغ رسیدند ( در همه اوقات برای ورود به مکانی که پدر و مادر در آنجا استراحت می‌کنند ، و یا منزل اختصاصیی که آنان در آنجا بسر می‌برند ) باید اجازه بگیرند ، همان گونه که اشخاصی که پیش از آنان بوده‌اند ( هنگامی که به سن بلوغ رسیده و اینک مردان و زنان بزرگ‌سال بشمارند ) اجازه گرفته‌اند . خداوند این چنین ( روشن و ساده ) آیات ( احکام شریعت ) خود را توضیح داده و تبیین می‌کند ( تا متأدّب به آداب اسلامی شوید ) . و خداوند بس آگاه ( از احوال آفریده‌های خود و ) دارای حکمت است ( در قانونگذاری برای بندگانش ) .
توضیحات :
« الَّذِینَ مِنْ . . . » . مراد مردان و زنان ، یعنی افراد بزرگ‌سال است .
سوره نور آیه 60
متن آیه :
وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاء اللَّاتِی لَا یَرْجُونَ نِکَاحاً فَلَیْسَ عَلَیْهِنَّ جُنَاحٌ أَن یَضَعْنَ ثِیَابَهُنَّ غَیْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِینَةٍ وَأَن یَسْتَعْفِفْنَ خَیْرٌ لَّهُنَّ وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
زنان از کار افتاده‌ای که ( به سن و سال نازائی رسیده‌اند و بر اثر سالخوردگی جاذبه جنسی را کاملاً از دست داده‌اند و ) میل به ازدواج ( با مردان ، و مردان نیز رغبت به ازدواج با آنان را ) ندارند ، اگر لباسهای ( حفظ حجاب مذکور در سوره نور آیه 31 ، و سوره احزاب آیه 59 ) خود را از تن به در آورند ( و با جامه‌های معمولی با دیگران معاشرت کنند ) گناهی بر آنان نیست ( چرا که به علّت فرتوت بودن و کهنسال شدن ، همچون دختران نابالغ گشته‌اند ) در صورتی که ( هدف آنان خودآرائی و نمایش وسائل آرایش در برابر مردم نبوده و به بهانه برداشتن لباس حجاب ) زینت را نشان ندهند . ( با همه این احوال ، چون پیران سرمشق جوانان هستند ) اگر عفّت را رعایت کنند ( و خویشتن را بپوشانند ) برای ایشان بهتر است ، و خداوند شنوا و دانا است ( و لذا آنچه را می‌گویند می‌شنود ، و آنچه را در دل دارند و در سر می‌پرورانند می‌داند ) .
توضیحات :
« الْقَوَاعِدُ » : جمع قاعد . زنان پیر و فرتوتی که از حیض باز ایستاده‌اند و نازا شده و میل زناشوئی و جاذبه جنسی را کاملاً از دست داده باشند . « لا یَرْجُونَ نِکاحاً » : امیدی به ازدواج ندارند ، چرا که دیگر بدانان رغبتی نیست و آتش دلدادگی و دلباختگی خودشان در دلشان فرو مرده است . « أَن یَضَعْنَ ثِیابَهُنَّ » : این که لباسهای خود را زمین بگذارند . مراد ( خِمار ) و ( جَلابیب ) مذکور در سوره نور آیه 31 ، و سوره احزاب آیه 59 است که روسری و چارقد و مقنعه و جامه‌های رویین می‌باشد . « غَیْرَ » : حال است . « مُتَبرِّجاتٍ » : خارج‌شوندگان از حشمت . زنان آرایش کرده و زینت و زیبائی خود را نشان دهنده . « یَسْتَعْفِفْنَ » : عفّت پیشه کنند . مراد حفظ حجاب برابر سوره نور آیه 31 ، و سوره احزاب آیه 59 است .
سوره نور آیه 61
متن آیه :
لَیْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنفُسِکُمْ أَن تَأْکُلُوا مِن بُیُوتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ آبَائِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أُمَّهَاتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ إِخْوَانِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أَخَوَاتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أَعْمَامِکُمْ أَوْ بُیُوتِ عَمَّاتِکُمْ أَوْ بُیُوتِ أَخْوَالِکُمْ أَوْ بُیُوتِ خَالَاتِکُمْ أَوْ مَا مَلَکْتُم مَّفَاتِحَهُ أَوْ صَدِیقِکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَن تَأْکُلُوا جَمِیعاً أَوْ أَشْتَاتاً فَإِذَا دَخَلْتُم بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلَى أَنفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبَارَکَةً طَیِّبَةً کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون
ترجمه :
بر ( اشخاص صاحب عذر چون ) کور و لنگ و بیمار ، و بر خود شما ( تندرستان ) گناهی نیست که در خانه‌های ( فرزندان ) خودتان ، یا خانه‌های پدران ، مادران ، برادران ، خواهران ، عموها ، عمّه‌ها ، دائیها ، و خاله‌های خود ، یا خانه‌هائی که کلیدهای آنها در اختیار شما است ( و نگاهبانی و مواظبت آنها به شما واگذار شده است ) و یا خانه‌های دوستانتان غذا بخورید . همچنین بر شما گناهی نیست که به طور دسته‌جمعی و یا جداگانه خوراک تناول نمائید . هر وقت داخل خانه‌ای شدید بر همدیگر سلام کنید ، سلام پربرکت ( و لبریز از خیر و ثواب فراوان ، و تقویت‌کننده پیوند موجود میان دلهای مردمان ، و درود ) پاکی که به فرمان خدا مقرّر است ( و موجب صفا و صمیمیّت می‌گردد ) . این گونه ( کافی و وافی و واضح ) خداوند آیه‌ها ( ی احکام محکمه و شرائع مبرمه خود ) را برایتان توضیح می‌دهد و تبیین می‌کند تا این که ( بیندیشید و در پرتو خرد ، احکام و مواعظ مندرج در آیات را ) بفهمید ( و بدانها عمل کنید ) .
توضیحات :
« حَرَجٌ » : گناه ( نگا : توبه / 91 ، احزاب / 38 ) . « بُیُوتِکُمْ » : خانه‌های خود . مراد خانه فرزندان است . چرا که به فرموده پیغمبر ، فراچنگ آورده اولاد فرا چنگ آورده پدر بشمار است : الف ) اِنَّ أَطْیَبَ ما یَأْکُلُ الْمَرْءُ مِنْ کَسْبِهِ ، وَ إِنَّ وَلَدَهُ مِنْ کَسْبِهِ . ب ) أَنْتَ وَ مالُکَ لأبِیکَ . ( نگا : تفسیر آلوسی ) . « لَیْسَ عَلی الأعْمی . . . » : طبق برخی از روایات ، اهل مدینه پیش از آن که اسلام را پذیرا شوند ، افراد نابینا و شل و بیمار را از حضور بر سر سفره غذا منع می‌کردند و با آنان هم‌غذا نمی‌شدند . اسلام این عمل را نکوهش فرمود . « مَفَاتِحَ » : جمع مِفْتَح ، کلیدها ( نگا : انعام / 59 ) . « مَا مَلَکْتُم مَّفَاتِحَهُ » : خانه‌هائی که کلیدهای آنها در اختیار شما است . مراد خانه‌هائی است که نگاهبانی و مواظبت آنها به شما واگذار شده و شما را مراقب و متصرّف در آنها نموده‌اند . « أَن تَأْکُلُوا جِمیعاً أَوْ اَشْتَاتاً » : این که گروهی یا تنها غذا بخورید . برخی از اعراب مانند قبیله کنانه ، و جمعی از مسلمانان در آغاز اسلام از غذا خوردن تنهائی ، ابا داشتند ، قرآن بدانان تعلیم می‌دهد که غذا خوردن به صورت جمعی و فردی هر دو مجاز است . « فَسَلِّمُوا عَلی أَنفُسِکُمْ » : بر خودتان سلام کنید . مراد از « خودتان » ، « همدیگر » است ( نگا : بقره / 54 ) و در اصل منظور ساکنان منازل است ، اعم از بیگانگان یا خویشان و اهل خانواده . از قبیل : پدر و مادر و برادر و خواهر و همسر و پسر و دختر ( نگا : آل‌عمران / 61 ) . اگر هم به هنگام ورود به خانه‌ای ، کسی در آنجا نباشد ، باید بر خویشتن سلام کرد و گفت : أَلسَّلامُ عَلَیْنا وَ عَلی عِبَادِ اللهِ الصَّالِحینَ . « مِنْ عِندِاللهِ » : از سوی خدا مقرّر است و برنامه اسلامی است . « تَحِیَّةً » : درود و سلام . مفعول مطلق است برای ( سَلِّمُوا ) از غیر لفظ خود ، همچون قَعَدْتُ جُلُوساً . « طَیِّبَةً » : پاک . مایه خوشحالی و سرور .
سوره نور آیه 62
متن آیه :
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِذَا کَانُوا مَعَهُ عَلَى أَمْرٍ جَامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّى یَسْتَأْذِنُوهُ إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِذَا اسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَن لِّمَن شِئْتَ مِنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
مؤمنان واقعی کسانی هستند که به خدا و پیغمبرش ایمان دارند و هنگامی که در کار مهمّی ( چون جهاد ) با او باشند ، بدون اجازه وی ( به جائی ) نمی‌روند ( و تک و تنها رهایش نمی‌کنند ) . کسانی که از تو اجازه می‌گیرند آنان واقعاً به خدا و پیغمبرش ایمان دارند . پس هرگاه از تو برای انجام بعضی از کارهای خود اجازه خواستند ، به هرکس از ایشان که می‌خواهی ( و صلاح می‌بینی ) اجازه بده ، و از خدا برای آنان آمرزش بخواه . بی‌گمان خدا بخشایشگر و مهربان است ( و با مغفرت و رحمت خود ، اجازه خواستن و به دنبال مصالح خویش رفتن ایشان را که نوعی قصور در چنین اوقات بشمار است می‌بخشد ) .
توضیحات :
« أَمْرٍ جَامِعٍ » : کار مهمّی که مردمان برای مشورت و یا شرکت در آن گرد می‌آیند ، از قبیل جهاد و جمعه و جماعت و عیدین . « إسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللهَ » : مراد طلب بخشش قصور آنان در تشخیص مهمّ و مهمّتر است .
سوره نور آیه 63
متن آیه :
لَا تَجْعَلُوا دُعَاء الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعَاء بَعْضِکُم بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنکُمْ لِوَاذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذِینَ یُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَن تُصِیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصِیبَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ
ترجمه :
( ای مؤمنان ! ) دعوت پیغمبر را در میان خویش ( برای اجتماع و شرکت در کارهای مهمّ ) همسان دعوت برخی از برخی از خود بشمار نیاورید ( چرا که فرمانش فرمان خدا و دعوتش دعوت پروردگار است ) . خداوند آگاه از کسانی است که در میان شما خویشتن را می‌دزدند و پشت سر دیگران خود را پنهان می‌دارند ( تا پیغمبر آنان را نبیند و از انصراف و گریز ایشان نپرسد و کاری بدانان حوالت نکند ) . آنان که با فرمان او مخالفت می‌کنند ، باید از این بترسند که بلائی ( در برابر عصیانی که می‌ورزند ) گریبانگیرشان گردد ، یا این که عذاب دردناکی دچارشان شود ( اعم از قحطی و زلزله و دیگر مصائب دنیوی ، و دوزخ و دیگر شکنجه‌های اخروی ) .
توضیحات :
« دُعَآءَ » : دعوت . فراخواندن برای کار مهمّی . « یَتَسَلَّلُونَ » : خود را می‌دزدند . خویشتن را کنار می‌کشند و پشت دیوار و پشت سر مردم خویش را پنهان می‌سازند . آهسته و پنهانی راه خود را در پیش می‌گیرند . « لِوَاذاً » : پناه بردن . یکی در پشت دیگری خویشتن را قائم کردن . مصدر باب مفاعله است و حال بوده و به معنی ( مُلاوِذینَ ) است .
سوره نور آیه 64
متن آیه :
أَلَا إِنَّ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قَدْ یَعْلَمُ مَا أَنتُمْ عَلَیْهِ وَیَوْمَ یُرْجَعُونَ إِلَیْهِ فَیُنَبِّئُهُم بِمَا عَمِلُوا وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
ترجمه :
هان ! ( ای مردمان ! ) آنچه در آسمانها و زمین است متعلّق به خدا است . او آگاه است از آنچه شما ( هم اینک ) بر آن هستید ( و چه نوع عقیده و هدف و روشی دارید ) و آگاه است از آن روزی که انسانها در آن به سوی او بازمی‌گردند ، و ایشان را از اعمالی که انجام داده‌اند آگاه می‌سازد ( و جزا و سزا و پاداش و پادافره کردار و رفتار و گفتارشان را می‌دهد ) و خداوند از هر چیزی آگاه است ( و احوال و اوضاع و موافقت و مخالفت و اخلاص و نفاق کسی بر او پنهان نمی‌ماند ) .
توضیحات :
« قَدْ یَعْلَمُ » : حتماً می‌داند . حرف ( قَدْ ) در اینجا برای تحقیق است ( نگا : تفسیر آلوسی ) . « یَوْمَ » : مفعول به و عطف بر ( ما ) است ، و یا عطف بر ( أَلآنَ ) مقدّر است و تقدیر چنین است : مَآ أَنتُمْ عَلَیهِ الآنَ وَ یَوْمَ . و یا این که ظرف است و معنی چنین می‌شود : خداوند آگاه است از آنچه شما بر آن هستید ، و در روزی که انسانها به سوی او باز می‌گردند ، ایشان را از آنچه کرده‌اند باخبر می‌سازد . یادآوری : در این آیه سه بار بر روی علم خدا نسبت به اعمال انسانها تکیه شده است ، تا ما متوجّه باشیم که خدا به طور دائم مراقب ما است و چیزی از اعمال پنهان و آشکار ما بر او مخفی نمی‌ماند .
تفسیر سوره الفرقان برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره فرقان
سوره فرقان آیه 1
متن آیه :
تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیراً
ترجمه :
والا مقام و جاوید کسی است که فرقان ، ( یعنی جدا سازنده حق از باطل ) را بر بنده خود ( محمّد ) نازل کرده است ، تا این که جهانیان را ( بدان ) بیم دهد ( و آن را به گوش ایشان برساند ) .
توضیحات :
« تَبَارَکَ » : والامقام و عظیم‌القدر است . پربرکت و افزون خیر است . ماندگار و زوال‌ناپذیر است . این واژه تنها به صورت ماضی به کار می‌رود و دالّ بر کثرت و زیادت خیر است و معنی تمجید و تعظیم نیز دارد . « الْفُرْقَانَ » : مصدر است و به معنی جدا کردن . در اینجا به عنوان اسم فاعل به کار رفته و به معنی جدا سازنده حق از باطل است . مراد قرآن است .
سوره فرقان آیه 2
متن آیه :
الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَلَمْ یَکُن لَّهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِیراً
ترجمه :
آن کسی که حکومت و مالکیّت آسمانها و زمین از آن او است ، و فرزندی ( برای خود ) برنگزیده است ، و در حکومت و مالکیّت انبازی نداشته‌است ، و همه چیز را آفریده است و آن را دقیقاً اندازه‌گیری و کاملاً برآورد کرده است .
توضیحات :
« قَدَّرَهُ » : آن را اندازه‌گیری کرده است . آن را آماده کرده است برای همان ویژگی و کاری که خود خواسته است و انجام وظیفه‌ای که بدان واگذار فرموده است و میان اشیاء موازنه برقرار نموده است .
سوره فرقان آیه 3
متن آیه :
وَاتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّا یَخْلُقُونَ شَیْئاً وَهُمْ یُخْلَقُونَ وَلَا یَمْلِکُونَ لِأَنفُسِهِمْ ضَرّاً وَلَا نَفْعاً وَلَا یَمْلِکُونَ مَوْتاً وَلَا حَیَاةً وَلَا نُشُوراً
ترجمه :
( مشرکان ) سوای خدا ، معبودهائی را برگرفته‌اند ( و به پرستش اصنام و کواکب و اشخاصی پرداخته‌اند ) که چیزی را نمی‌آفرینند و بلکه خودشان آفریده‌هائی بیش نیستند ، و مالک سود و زیانی برای خود نبوده ، و بر مرگ و زندگی و رستاخیز اختیار و توانی ندارند .
توضیحات :
« شَیْئاً » : چیزی را . اصلاً و ابداً . « نُشُوراً » : زندگی دوباره . رستاخیز . حیات بعد از ممات ( نگا : عبس / 22 ) .
سوره فرقان آیه 4
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا إِفْکٌ افْتَرَاهُ وَأَعَانَهُ عَلَیْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ فَقَدْ جَاؤُوا ظُلْماً وَزُوراً
ترجمه :
کافران می‌گویند : این ( قرآن ) دروغی بیش نیست که خود ( محمّد ) آن را از پیش خود به هم بافته است و گروهی او را در این کار یاری داده‌اند . آنان واقعاً ( با بیان این سخن ) ستم و بهتان بزرگی را مرتکب شده‌اند .
توضیحات :
« إِفْکٌ » : بدترین دروغ ( نگا : نور / 11 ) . « اِفْتَرَاهُ » : سرهم کرده است . ساخته و پرداخته نموده است ( نگا : آل‌عمران / 94 ، یونس / 38 ) . « قَوْمٌ ءَاخَرُونَ » : گروه دیگری . مراد اهل کتابی است که اسلام را پذیرفته بودند ، یا اشخاصی چون عداس ، یسار ، نصر ، ابوفکیهه رومی و . . . ( نگا : نحل / 103 ) . « جَآءُوا » : عرب واژه‌های ( جَآءَ ) و ( أَتی ) را به معنی ( فَعَلَ ) یعنی انجام داد ، به کار می‌برند ( نگا : تفسیر أضواء البیان ) . « زُوراً » : باطل . بُهتان ( نگا : حجّ / 30 ) . تنکیر ( ظُلْماً ) و ( زُوراً ) برای تعظیم است .
سوره فرقان آیه 5
متن آیه :
وَقَالُوا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَهَا فَهِیَ تُمْلَى عَلَیْهِ بُکْرَةً وَأَصِیلاً
ترجمه :
( درباره قرآن نیز ) می‌گویند : افسانه‌های پیشینیان است که ( از دیگران ) خواسته است آن را برایش بنویسند ، و چنین افسانه‌هائی سحرگاهان و شامگاهان بر او خوانده می‌شود ( تا آنها را حفظ کند و به خاطر سپارد ) .
توضیحات :
« أَسَاطِیرُ » : افسانه‌ها ( نگا : أنعام / 25 ) . « اِکْتَتَبَها » : درخواست نوشتن آنها را از دیگران کرده است . آنها را رونویس کرده است . « بُکْرَةً » : سحرگاهان . بامدادان . « أَصِیلاً » : شامگاهان . مراد کفّار از سحرگاهان و شامگاهان ، همه اوقات شبانه‌روز بوده است .
سوره فرقان آیه 6
متن آیه :
قُلْ أَنزَلَهُ الَّذِی یَعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ کَانَ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
بگو : قرآن را کسی فرو فرستاده است که راز آسمانها و زمین را می‌داند ( و گوشه‌ای از این راز را به عنوان معجزه در قرآن گنجانده است تا دلیل بر وحی الهی باشد و انسانها نتوانند حتّی سوره‌ای همچون سوره‌های قرآن را بسازند و ارائه دهند ) . بی‌گمان خدا آمرزگار و مهربان است ( و سرکشان و بزهکارانی را می‌بخشد که برگردند و از دروغگوئیها و پلشتیها دست بکشند ) .
توضیحات :
« یَعْلَمُ السِّرَّ . . . » : اشاره به این است که قرآن ساخته و پرداخته مغز بشر نیست و با کمک این و آن تنظیم نشده است ، بلکه تألیف خدا است و معجزه بوده و یکی از اسرار است .
سوره فرقان آیه 7
متن آیه :
وَقَالُوا مَالِ هَذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَیَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ لَوْلَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیراً
ترجمه :
( محمّد را نیز مسخره می‌کنند ) و می‌گویند : این چه پیغمبری است ؟ ! او غذا می‌خورد ، و در بازارها راه می‌رود ، ( نه شیوه فرشتگان دارد ، و نه روش شاهان . او امتیازی بر دیگران ندارد ، چرا که همچون افراد عادی نیاز به تغذیه دارد ، و در بازارها برای کسب و تجارت و خرید نیازمندیهای خود رفت و آمد می‌کند ) . چرا لااقل فرشته‌ای به سوی او فرستاده نشده است تا ( به عنوان گواه صدق دعوتش ) همراه او مردم را بیم بدهد ( و در امر تبلیغ رسالت او را یاری نماید و ما هم ایمان بیاوریم ) .
توضیحات :
« مَا لِهذاَ الرَّسُولِ » : این پیغمبر را چه شده است ؟ چرا باید این پیغمبر ؟ « لَوْلا » : چرا نباید که ؟ این واژه در اینجا برای استفهام است .
سوره فرقان آیه 8
متن آیه :
أَوْ یُلْقَى إِلَیْهِ کَنزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْهَا وَقَالَ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلاً مَّسْحُوراً
ترجمه :
یا این که گنجی ( از آسمان ) به سوی او انداخته شود ( تا از آن خرج و انفاق کند ) و یا این که باغی داشته باشد که از ( میوه‌های ) آن بخورد ( و امرار معاش کند ) . ستمگران ( کفرپیشه ) می‌گویند : شما جز از یک انسان دیوانه پیروی نمی‌کنید .
توضیحات :
« کَنزٌ » : گنج . « جَنَّةٌ » : باغ . « مَسْحُوراً » : جادو شده . دیوانه ( نگا : إسراء / 47 و 101 ) .
سوره فرقان آیه 9
متن آیه :
انظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلَا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلاً
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) ببین چگونه برای تو مثلها می‌زنند ( و گاهی تو را جادو شده ، و گاهی دیوانه ، و زمانی دروغگو ، و وقتی تعلیم‌دیده بیگانگان غیر عرب می‌نامند ، و بدین وسیله از راه راست و طریقه مباحثات و محاجات درست بدر می‌روند ) و گمراه می‌شوند و نمی‌توانند ( به سوی جاده حقیقت و بیان حجّت ) راهی پیدا کنند ( و بر یک سخن ماندگار بمانند ، و هر زمان قولی و هر لحظه نقلی دارند ) .
توضیحات :
« الأمْثال » : مراد مثالهای بی‌پایه و اساس و تشبیهات نادرست و ناروا است .
سوره فرقان آیه 10
متن آیه :
تَبَارَکَ الَّذِی إِن شَاء جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِّن ذَلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَیَجْعَل لَّکَ قُصُوراً
ترجمه :
بزرگوار خداوندی است که اگر بخواهد برای تو بهتر از آن ( چیزهائی که آنان پیشنهاد می‌کنند ) می‌سازد ، باغهائی را ( در دنیا برایت پدیدار می‌نماید ) که در زیر ( قصر و قصور و درختان ) آنها رودبارها و جویبارها روان باشد ، و برای تو کاخهای مجلّلی می‌سازد ( و در اختیارت قرار می‌دهد که ایشان در خواب هم ندیده باشند ) .
توضیحات :
« تَبَارَکَ » : ( نگا : فرقان / 1 ) . « جَنَّاتٍ » : باغهائی را . بدل از ( خَیْراً ) است .
سوره فرقان آیه 11
متن آیه :
بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً
ترجمه :
( این حرفهائی را که می‌زنند همه بهانه است ) . واقع قضیّه این است که آنان قیامت را دروغ می‌دانند ، و ما برای کسی که قیامت را دروغ بداند آتش شعله‌ور و سوزانی را آماده کرده‌ایم .
توضیحات :
« بَلْ » : این واژه برای ( إضراب ) است . یعنی آنان آنچه را در زمینه نفی توحید تو نبوّت می‌گویند ، بهانه‌هائی است که در حقیقت از انکار معاد سرچشمه گرفته است . « السَّاعَةُ » : قیامت ( نگا : أنعام / 31 و 40 ، اعراف / 187 ) . « سَعِیراً » : آتش شعله‌ور و ملتهب ( نگا : نساء / 10 و 55 ، إسراء / 97 ) .
سوره فرقان آیه 12
متن آیه :
إِذَا رَأَتْهُم مِّن مَّکَانٍ بَعِیدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَیُّظاً وَزَفِیراً
ترجمه :
هنگامی که ( این آتش فروزان دوزخ ) ایشان را از دور می‌بیند ( و آنان چشمشان بدان می‌افتد ) صدای خشم‌آلود و جوش و خروش آن را می‌شنوند .
توضیحات :
« تَغَیُّظاً » : فریاد خشم . خشم را با نعره و فریاد آشکار کردن . « زَفِیراً » : جوش و خروش ناشی از خشم . از خشم نفس طولانی بیرون کشیدن ( نگا : هود / 106 ، أنبیاء / 100 ) .
سوره فرقان آیه 13
متن آیه :
وَإِذَا أُلْقُوا مِنْهَا مَکَاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ دَعَوْا هُنَالِکَ ثُبُوراً
ترجمه :
هنگامی که ایشان ، با غُل و زنجیر ، به مکان تنگی از آتش دوزخ افکنده می‌شوند ، در آنجا ( واویلا سر می‌دهند و ) مرگ را به فریاد می‌خوانند ( و آرزوی نابودی می‌کنند ) .
توضیحات :
« مُقَرَّنِینَ » : کسانی که دستها و پاهایشان را با غل و زنجیر به هم بسته باشند ( نگا : ابراهیم / 49 ) . « دَعَوْا » : فریاد می‌دارند . ندا می‌زنند . « هُنَالِکَ » : در آن مکان تنگ . « ثُبُوراً » : هلاک . یعنی فریاد می‌زنند ، مرگ ما را دریاب تا نابود شویم و از عذاب برهیم ( نگا : نبأ / 40 ) .
سوره فرقان آیه 14
متن آیه :
لَا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً وَاحِداً وَادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً
ترجمه :
امروز یک بار نه ، بلکه بارها و بارها مرگ را به آرزو بخواهید و فریادش دارید ( ولی بدانید که دیگر مرگی وجود ندارد ، و خلاص از عذاب و نجات از عقابی که پیوسته رو به افزایش است ، غیر ممکن است ) .
توضیحات :
« ثُبُوراً کَثِیراً » : مراد واویلاها و ناله‌های پشت سر یکدیگر و ای مرگ و ای مرگهای مکرّر است .
سوره فرقان آیه 15
متن آیه :
قُلْ أَذَلِکَ خَیْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ کَانَتْ لَهُمْ جَزَاء وَمَصِیراً
ترجمه :
( ای پیغمبر ! بدیشان ) بگو : آیا این ( سرنوشت دردناک ) بهتر است ، یا بهشت جاویدانی که به پرهیزگاران وعده داده شده است ؟ ( بهشتی که برابر وعده الهی توسّط انبیاء ) هم پاداش ( اعمال دنیوی ) آنان است و هم جایگاه و قرارگاه ( سرمدی ) ایشان .
توضیحات :
« ذلِکَ » : این سرنوشت بدفرجام دوزخ نام .
سوره فرقان آیه 16
متن آیه :
لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَاؤُونَ خَالِدِینَ کَانَ عَلَى رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُولاً
ترجمه :
( همان بهشتی که ) هرچه بخواهند ، در آنجا موجود و برای آنان فراهم است ، و برای همیشه در آنجا خواهند ماند . این نعمتها وعده خدا بوده است ، وعده‌ای که ( مؤمنان برابر رهنمود یزدان در کتابهای آسمانی ) تحقّق آن را از خدا خواسته‌اند .
توضیحات :
« خَالِدِینَ » : حال است . « وَعْداً مَّسْؤُولاً » : وعده‌ای که مورد تقاضا و درخواست مؤمنان از خدا بوده است ( نگا : آل‌عمران / 194 ) و فرشتگان نیز آن را برای مؤمنان از خدا درخواست کرده‌اند ( نگا : غافر / 8 ) . آن چنان این وعده قطعی و حتمی است که مؤمنان می‌توانند آن را در آخرت از خدا مطالبه و درخواست کنند .
سوره فرقان آیه 17
متن آیه :
وَیَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَمَا یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَیَقُولُ أَأَنتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِی هَؤُلَاء أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبِیلَ
ترجمه :
( برای اندرز مردمان یادآور شو ) روزی را که خداوند همه مشرکان را ( برای حساب و کتاب ) به همراه همه کسانی که ( همچون عیسی و عُزَیر و فرشتگان ، در دنیا ) بجز خدا می‌پرستیدند ، گرد می‌آورد و ( به پرستش شدگان ) می‌گوید : آیا شما این بندگان مرا گمراه کرده‌اید ( و بدیشان دستور داده‌اید که شما را پرستش نمایند ) یا این که خودشان گمراه گشته‌اند ( و به اختیار خود شما را پرستش نموده‌اند ؟ ) .
توضیحات :
« مَا یَعْبُدُونَ » : مراد عیسی و عُزَیر و فرشتگان و دیگر ذوی‌العقولی است که پرستش شده‌اند ( نگا : مائده / 116 ، توبه / 30 ، انبیاء / 26 ، سبا / 40 و 41 ) .
سوره فرقان آیه 18
متن آیه :
قَالُوا سُبْحَانَکَ مَا کَانَ یَنبَغِی لَنَا أَن نَّتَّخِذَ مِن دُونِکَ مِنْ أَوْلِیَاء وَلَکِن مَّتَّعْتَهُمْ وَآبَاءهُمْ حَتَّى نَسُوا الذِّکْرَ وَکَانُوا قَوْماً بُوراً
ترجمه :
آنان ( در پاسخ ) می‌گویند : تو منزّه و به دور ( از آن چیزهائی ) هستی ( که مشرکان به تو نسبت می‌دهند ) . ما ( انسانها ) را نرسد که جز تو سرپرستانی برای خود برگزینیم ( و سوای تو را بپرستیم ) ، ولیکن ( سبب کفر و انحرافشان این است که ) آنان و پدران و نیاکانشان را ( از نعمتها و لذائذ دنیا ) برخوردار نموده‌ای ، تا آنجا که یاد ( تو و سپاس تو ) را فراموش کرده‌اند ( و به جای شکر نعمت ، در شهوات و کامجوئیها فرو رفته‌اند ) و مردمان تباهی شده‌اند و هلاک گشته‌اند .
توضیحات :
« مَا کَانَ یَنبَغی لَنَا . . . » : ما را نسزد . ما نباید که . مراد ما انسانها و همه خلائق است . « أَوْلِیَآءَ » : مراد معبودها است . « مَتَّعْتَهُمْ » : متمتّع نموده‌ای . از نعمت برخوردار کرده‌ای . « الذِّکْرَ » : مراد یاد پروردگار و عذاب و عقاب کردگار است . « بُوراً » : فاسد و تباه . هلاک شده . این واژه جمع مکسّر ( بائِر ) یا مصدر است و در معنی جمع .
سوره فرقان آیه 19
متن آیه :
فَقَدْ کَذَّبُوکُم بِمَا تَقُولُونَ فَمَا تَسْتَطِیعُونَ صَرْفاً وَلَا نَصْراً وَمَن یَظْلِم مِّنکُمْ نُذِقْهُ عَذَاباً کَبِیراً
ترجمه :
( به پرستش‌کنندگان مشرک گفته می‌شود : شما که می‌گفتید اینان شما را از راه منحرف و گمراه کرده‌اند و به عبادت خود خوانده‌اند ! هم اینک ) ایشان سخنان شما را تکذیب می‌کنند و نادرست می‌دانند . لذا نه می‌توانید ( عذاب الهی را ) از خود به دور دارید ، و نه می‌توانید ( خویشتن را ) یاری دهید و ( یا از دیگران ) یاری ببینید . ( بندگان جملگی باید بدانند که ) هرکس از شما ( با کفر و عصیان ، همچون اینان ) ستم کند ، عذاب بزرگی را بدو می‌چشانیم .
توضیحات :
« بِمَا تَقُولُونَ » : در چیزی که می‌گوئید . حرف ( ب ) به معنی ( فی ) است ( نگا : آل‌عمران / 123 ، قمر / 34 ) . « صَرْفاً » : دفع عذاب . بازگرداندن ( نگا : آل‌عمران / 152 ، اعراف / 146 ، یوسف / 24 و 33 ) . « نَصْراً » : مراد خویشتن را کمک و یاری کردن ، و یا از دیگران کمک و یاری دریافت نمودن است .
سوره فرقان آیه 20
متن آیه :
وَما أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعَامَ وَیَمْشُونَ فِی الْأَسْوَاقِ وَجَعَلْنَا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ وَکَانَ رَبُّکَ بَصِیراً
ترجمه :
ما هیچ یک از پیغمبران را پیش از تو نفرستاده‌ایم مگر این که ( همه آنان از جنس بشر بوده‌اند و ) غذا می‌خورده‌اند و در بازارها ( برای معامله و تهیّه نیازمندیهای‌خود ) راه می‌رفته‌اند . ما برخی از شما را وسیله امتحان برخی دیگر کرده‌ایم ( و اغنیاء را با فقراء ، تندرستان را با بیماران ، پیغمبران را با کافران و مشرکان ، و برعکس می‌آزمائیم ) . آیا شکیبائی می‌ورزید ؟ ( تا از عهده امتحان الهی بدر آئید و پاداش بزرگ او را دریافت نمائید ؟ شکیبائی کنید ، چرا که شکیبائی رکن اصلی پیروزی است ) . خدای تو بینا است ( و همه‌چیز را می‌بیند و همگان را در برابر اعمالشان پاداش می‌دهد ) .
توضیحات :
« فِتْنَةً » : آزمون . آزمایش . « جَعَلْنَا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً » : مراد آزمایش عمومی مردم به وسیله یکدیگر است ( نگا : انعام / 53 و 165 ، انفال / 28 ، محمّد / 4 ) .
سوره فرقان آیه 21
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ لَا یَرْجُونَ لِقَاءنَا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَیْنَا الْمَلَائِکَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا فِی أَنفُسِهِمْ وَعَتَوْ عُتُوّاً کَبِیراً
ترجمه :
آنان که امیدی به ملاقات ما ( در روز رستاخیز نداشته و قیامت را قبول ) ندارند می‌گویند : چرا فرشتگان به پیش ما نمی‌آیند ( تا بر صدق رسالت تو گواهی دهند ؟ ) یا چرا پروردگار خود را نمی‌بینیم ( تا خودش در برابرمان ظاهر و به ما بگوید که او تو را فرستاده است ؟ ) واقعاً آنان خویشتن را بزرگ پنداشته‌اند ( و از حدّ خود بسی پا را فراتر ) و در ظلم و طغیان سخت سرکشی نموده‌اند .
توضیحات :
« إسْتَکْبَرُوا فِی أَنفُسِهِمْ » : خودشان را دست بالا و بزرگ گرفته‌اند . خود را بزرگ پنداشته‌اند . « عَتَوْا » : سرکشی کرده‌اند . از حدّ خود فراتر رفته‌اند .
سوره فرقان آیه 22
متن آیه :
یَوْمَ یَرَوْنَ الْمَلَائِکَةَ لَا بُشْرَى یَوْمَئِذٍ لِّلْمُجْرِمِینَ وَیَقُولُونَ حِجْراً مَّحْجُوراً
ترجمه :
روزی فرشتگان را می‌بینند و در آن روز مژده و نویدی برای بزهکاران در میان نخواهد بود ( و بلکه روزی است که از ترس فریاد برمی‌آورند و ) می‌گویند : پناه ! ! امان ! !
توضیحات :
« یَوْمَ » : در روزی . مراد روز فوت و مرگ هر کسی ( نگا : نساء / 97 ) یا روز قیامت است . « لا بُشْری » : بشارت و مژده‌ای نخواهد بود . بشارت مباد . « حِجْراً مَّحْجُوراً » : پناه و امان دهید . دست باز دارید و صدمه‌ای نرسانید که ممنوع و گناه است . ( حِجْراً مَّحْجُوراً ) اصطلاحی بوده است در میان عربها که وقتی به کسی برخورد می‌کردند که از او می‌ترسیدند ، برای گرفتن امان آن را خطاب به طرف می‌گفتند . مخصوصاً در ماههای حرام و ایّام حجّ ، اگر دشمنی به دشمنی برخورد می‌کرد و می‌ترسید صدمه‌ای بدو بزند این جمله را تکرار می‌کرد و در امان بود . ( حِجْراً ) مفعول به فعل مقدّری است و ( مَحْجُوراً ) صفت است و به عنوان تأکید معنی آمده است . در اصل چنین است : أَطْلُبُ مِنکَ حِجْراً ، لا سَبیلَ إِلی رَفْعِهِ وَ دَفْعِهِ . کافران در قیامت خیال می‌کنند با گفتن ( حِجْراً مَّحْجُوراً ) می‌توانند خویشتن را از دست فرشتگان عذاب و از مجازات و عقاب خدا برهانند .
سوره فرقان آیه 23
متن آیه :
وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاء مَّنثُوراً
ترجمه :
ما به سراغ تمام اعمالی که ( به ظاهر نیک بوده و در دنیا ) آنان انجام داده‌اند می‌رویم و همه را همچون ذرّات غبار پراکنده در هوا می‌سازیم ( و ایشان را از اجر و پاداش آن محروم می‌کنیم . چرا که نداشتن ایمان ، موجب محو و نابودی احسان ، و بی‌اعتبار شدن اعمال خوب انسان می‌گردد ) .
توضیحات :
« قَدِمْنَآ إِلی مَا » : به سراغ چیزهائی می‌رویم که . « هَبَآءً » : ذرّات کوچک غبار که به هنگام تابش نور خورشید به داخل اطاق دیده می‌شوند . « مَنثُوراً » : پراکنده . مراد این است که اعمال ایشان را بدان گونه پراکنده می‌داریم که همچون چنین ذرّاتی قابل جمع نبوده و مفید فائده‌ای نباشند ( نگا : ابراهیم / 18 ) .
سوره فرقان آیه 24
متن آیه :
أَصْحَابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُّسْتَقَرّاً وَأَحْسَنُ مَقِیلاً
ترجمه :
بهشتیان در آن روز ، جایگاه و استراحتگاهشان بهتر و نیکوتر است . . .
توضیحات :
« خَیْرٌ » : صیغه تفضیل ، گاهی در مواردی به کار می‌رود که یک طرف به کلّی فاقد آن است ( نگا : فصّلت / 40 ) . لذا این آیه بیانگر آن نیست که دوزخیان وضعشان خوب است و بهشتیان وضعشان از آنان بهتر می‌باشد . « مُسْتَقَرّاً » : قرارگاه . جایگاه . « مَقِیلاً » : استراحتگاه . خوابگاه . از ماده ( قیل ) . واژه‌های ( مُسْتَقَرّاً ) و ( مَقِیلاً ) تمییز می‌باشند .
سوره فرقان آیه 25
متن آیه :
وَیَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاء بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلَائِکَةُ تَنزِیلاً
ترجمه :
( یادآور شو ) روزی را که آسمانِ ( کره زمین در آن روز ، بر اثر انفجارات کواکب و سیّارات ) به وسیله ابر ( حاصل از گرد و غبار غلیظ کرات ) پاره‌پاره ( و لکه‌لکه ) می‌گردد . و فرشتگان تندتند و پیاپی فرو فرستاده می‌شوند ( تا نامه اعمال را به دست مردمان برسانند ، و به هنگام حسابرسی و دادگاهی بر آنان گواهی دهند ) .
توضیحات :
« تَشَقَّقُ » : پاره‌پاره می‌گردد . اشارت به آن است که در آستانه قیامت ، انقلابات و انفجارات شگرفی سراسر عالم هستی را فرا می‌گیرد و ابر غلیظی از گرد و غبار کرات متلاشی شده ، صفحه آسمان را می‌پوشاند که در لابلای این ابر شکافی وجود دارد . « بِالْغَمَامِ » : به وسیله ابر . همراه ابر . واژه ( ب ) ممکن است به معنی ملابست باشد ، یا برای سببیّت بوده ، و یا این که به معنی ( عَنْ ) باشد ( نگا : / 44 ) . یعنی : آسمان گاه‌گاهی از لابلای ابر پدیدار می‌شود .
سوره فرقان آیه 26
متن آیه :
الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمَنِ وَکَانَ یَوْماً عَلَى الْکَافِرِینَ عَسِیراً
ترجمه :
در آن روز حکومت واقعی و ملک حقیقی ، از آن خداوند مهربان است ( و مملکت جهان ، به صورت ظاهر و باطن و حقیقی و مجازی ، در دست یزدان است ) ، و آن روز برای کافران روز سختی خواهد بود .
توضیحات :
« اَلْحَقُّ » : واقعی . راستین . صفت « اَلْمُلْکُ » است . « عَسِیراً » : سخت . شدید ( نگا : قمر / 8 ، مدّثّر / 9 ) .
سوره فرقان آیه 27
متن آیه :
وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً
ترجمه :
و در آن روز ستمکار ( کفرپیشه ) هر دو دست خویش را ( از شدّت حسرت و ندامت ) به دندان می‌گزد و می‌گوید : ای کاش ! با رسول خدا راه ( بهشت را ) برمی‌گزیدم ( و با قافله انبیاء به سوی خوشبختی جاویدان و رضای یزدان سبحان حرکت می‌کردم . ای وای ! من ، بر خود چه کردم ؟ ) .
توضیحات :
« اَلظّالِمُ » : کافر . کسی که با کفر و مخالفت با انبیاء ، به خویشتن ظلم کرده است . « یَعَضُّ » : گاز می‌گیرد . دست خود یا انگشت خود را گاز گرفتن ، کنایه از خشم و پشیمانی است .
سوره فرقان آیه 28
متن آیه :
یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَاناً خَلِیلاً
ترجمه :
ای وای ! کاش من فلانی را به دوستی نمی‌گرفتم .
توضیحات :
« خَلِیلاً » : دوست خاصّ و صمیمی که انسان او را مشاور خود کند .
سوره فرقان آیه 29
متن آیه :
لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولاً
ترجمه :
بعد از آن که قرآن ( برای بیداری و آگاهی ) به دستم رسیده بود ، مرا گمراه ( و از حق منحرف و منصرف ) کرد . ( آری ! این چنین ) شیطان انسان را ( به رسوائی می‌کشد و ) خوارِ خوار می‌دارد .
توضیحات :
« الذِّکْرِ » : قرآن ( نگا : آل‌عمران / 58 ، اعراف / 63 و 69 . . . ) . یاد خدا ( نگا : مائده / 91 ، رعد / 28 ) . « الشَّیْطَانُ » : اهریمن جنّ و انس . « خَذُولاً » : بسیار خوار کننده و رسوائی به بار آورنده .
سوره فرقان آیه 30
متن آیه :
وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً
ترجمه :
و پیغمبر ( شکوه‌کنان از کیفیّت برخورد مردمان با قرآن ) عرض می‌کند ، پروردگارا ! قوم من این قرآن را ( که وسیله سعادت دو جهان بود ) رها و از آن دوری کرده‌اند ( و از ترتیل و تدبّر و عمل بدان غافل شده‌اند ) .
توضیحات :
« مَهْجُوراً » : متروک . رها شده . مراد از ترک قرآن ، دوری گزیدن از : شنیدن و اندیشیدن ، عمل به احکام حلال و حرام آن ، در اصول و فروع دین حاکم کردن و داوری بردن بدان ، درمان دل و درون خود را از قرآن خواستن ، و بالاخره عقائد و عبادات و اخلاق از آن آموختن است .
سوره فرقان آیه 31
متن آیه :
وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوّاً مِّنَ الْمُجْرِمِینَ وَکَفَى بِرَبِّکَ هَادِیاً وَنَصِیراً
ترجمه :
این گونه ( که تو ای پیغمبر ! با موضعگیری و عداوت سرسختانه این گروه روبرو شده‌ای ، همه پیغمبران در چنین شرایطی قرار داشته‌اند ، و ) برای هر پیغمبری گروهی از بزهکاران را دشمن ساخته‌ایم ( که با او به مبارزه پرداخته و با مکتب و دعوتش مخالفت ورزیده‌اند . امّا بدان که حق همیشه پیروز است ، و تو هم تنها و بدون یاور نیستی ، و خدا تو را به راه پیروزی بر آنان راهنمائی می‌کند و یاریت می‌دهد ) و همین بس که خدای تو راهنما و یاور باشد .
توضیحات :
« عَدُوّاً » : دشمنان . واژه ( عَدُوّ ) برای مفرد و جمع به کار می‌رود ( نگا : انعام / 112 ، کهف / 50 ) . « الْمُجْرِمینَ » : بزهکارانی مراد است که فسادشان شدّت گرفته باشد ( نگا : انعام / 123 ، یونس / 17 ، شعراء / 99 ، مدّثّر / 41 ) .
سوره فرقان آیه 32
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً کَذَلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَکَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِیلاً
ترجمه :
کافران می‌گویند : چرا قرآن بر او یکجا نازل نمی‌شود ؟ ( و چرا آیات آن تدریجاً و با فواصل مختلف زمانی نازل می‌گردد ؟ ) . همین گونه ( ما قرآن را به صورت آیات جداگانه و بخش‌بخش می‌فرستیم ) تا دل تو را ( با اُنس بدان و حفظ آن ) پابرجا و استوار بداریم ، و آن را قسمت به قسمت و آرام آرام ( توسّط جبریل ، بر تو ) فرو می‌خوانیم ( تا آن را با دقّت بیاموزی و کم‌کم به خاطر سپاری ) .
توضیحات :
« جُمْلَةً وَاحِدَةً » : به یکباره . یکجا . ( جُمْلَةً ) حال ، و ( واحِدَةً ) صفت مؤکّده است . « کَذالِکَ » : بدین گونه . یعنی به همین گونه جداجدا و گاه‌گاه . « رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً » : آن را جداجدا و کم‌کم فرو می‌خوانیم و پیاپی و منظّم نازل می‌گردانیم . نزول تدریجی قرآن از نظر تلقّی وحی ، و ابلاغ به مردم ، و اجرا قوانین آن در برنامه زندگی در مناسبتهای تاریخی و حوادثی که در مسیر انقلابی امّت اسلامی به وقوع می‌پیوندد ، دارای اثرات عمیق‌تری است .
سوره فرقان آیه 33
متن آیه :
وَلَا یَأْتُونَکَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِیراً
ترجمه :
( این کافران ) هیچ مثالی را ( به عنوان اعتراض از قرآن و رخنه از رسالت و دعوت تو ) به میان نمی‌کشند ، مگر این که ما پاسخ راست و درست را ، و بهترین وجه و زیباترین تبیین و تفسیر را به تو می‌نمایانیم ( و بدین وسیله اعتراضات واهی ایشان را پاسخ داده و باطل می‌گردانیم ) .
توضیحات :
« مَثَلٍ » : مراد اعتراضات و شبهات است . « الْحَقِّ » : جواب درست و پاسخ واقعی . « أَحْسَنَ » : بهترین و زیباترین چیز در حدّ ذات خود . عطف بر « الْحَقِّ » یا محلّ آن است .
سوره فرقان آیه 34
متن آیه :
الَّذِینَ یُحْشَرُونَ عَلَى وُجُوهِهِمْ إِلَى جَهَنَّمَ أُوْلَئِکَ شَرٌّ مَّکَاناً وَأَضَلُّ سَبِیلاً
ترجمه :
کسانی که کشان‌کشان بر رخساره‌هایشان به سوی دوزخ برده می‌شوند و در آن گرد آورده می‌شوند ، آنان بدترین جایگاه و منحرف‌ترین راه را دارند .
توضیحات :
« یُحْشَرُونَ . . . إِلی . . . » : ( نگا : انعام / 38 و 51 ، انفال / 36 ) . « مَکاناً » : مراد مرتبه و پلّه و پایه دنیوی ، و یا منزل و مأوی و جایگاه اخروی است .
سوره فرقان آیه 35
متن آیه :
وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِیراً
ترجمه :
ما به موسی کتاب ( تورات ) عطاء کردیم ( و او را موظّف به تبلیغ احکام آن نمودیم ) و برادرش هارون را همراه و مددکار او ساختیم ( تا وی را در کار مهمّ رسالت و برنامه سنگین مبارزه با فرعون و فرعونیان کمک و یاری نماید ) .
توضیحات :
« وَزِیراً » : معیّن . یاور . مددکار ( نگا : طه 29 - 35 ) .
سوره فرقان آیه 36
متن آیه :
فَقُلْنَا اذْهَبَا إِلَى الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِیراً
ترجمه :
گفتیم : هر دو نفر به سوی مردمانی بروید که آیات ما را تکذیب کرده‌اند ( و نشانه‌های خدا را که در آفاق و انفس پخش است نادیده گرفته‌اند و تعلیمات انبیای پیشین را پشت گوش انداخته‌اند . موسی و هارون به پیش فرعون و فرعونیان رفتند و آنان آن دو را تکذیب کردند ) پس ما ایشان را به شدّت هلاک و نابود کردیم .
توضیحات :
« کَذَّبُوا بِئَایَاتِنَا . . . » : مراد از ( آیات ) نشانه‌های خداشناسی موجود در گستره هستی ، یا آیات کتابهای آسمانی پیشین ، و یا معجزات نهگانه‌ای است که بر دست موسی انجام گرفته است . « فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِیراً » : ایشان را سخت هلاک ساختیم . این جمله جواب جمله مقدّر محذوفی بوده و در اصل چنین است : فَذَهَبَا إِلَیْهِم بِالرِّسَالَةِ فَکَذَّبُوهُمَا فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِیراً . . . در اینجا علّت استحقاق عذاب فرعون و فرعونیان مورد نظر است ، و چکیده‌ای از سرگذشت ایشان بدون در نظر گرفتن تقدم و تأخر زمانی مطالب حادثه ، برای پیغمبر نقل می‌شود .
سوره فرقان آیه 37
متن آیه :
وَقَوْمَ نُوحٍ لَّمَّا کَذَّبُوا الرُّسُلَ أَغْرَقْنَاهُمْ وَجَعَلْنَاهُمْ لِلنَّاسِ آیَةً وَأَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ عَذَاباً أَلِیماً
ترجمه :
( قبل از موسی نیز چنین کردیم ) و قوم نوح را غرق نمودیم و ایشان را عبرت مردمان ساختیم ، بدان گاه که پیغمبران را تکذیب کردند . ما برای ستمگران عذاب دردناکی فراهم ساخته‌ایم .
توضیحات :
« قَوْمَ » : مفعول‌به برای فعل محذوفی است و منصوب به اشتغال‌است و فعل ( أَغْرَقْنَاهُمْ ) بیانگر آن‌است . « الرُّسُلِ » : مراد فقط نوح است . ولی تکذیب یکی از انبیاء ، به منزله تکذیب همه پیغمبران است . « ءَایَةً » : عبرت . اندرز .
سوره فرقان آیه 38
متن آیه :
وَعَاداً وَثَمُودَ وَأَصْحَابَ الرَّسِّ وَقُرُوناً بَیْنَ ذَلِکَ کَثِیراً
ترجمه :
و عاد و ثمود و اصحاب الرّس و ملّتها و اقوام بسیار دیگری را که در این میان بودند ( هلاک ساختیم ) .
توضیحات :
« أَصْحَابَ الرَّسِّ » : اصحاب الاخدود مذکور در سوره بروج آیه چهار است . چرا که ( أُخدود ) به معنی شکاف و گودال مستطیل شکل در زمین است ، و از جمله معانی ( رَسّ ) هم معنی چاه و حفره است . مراد کافرانی است که در یمن زندگی می‌کردند و خواستند مسیحیان موحّد و راستین نجران را که در همسایگی آنان می‌زیستند به کفر برگردانند . مسیحیان خداشناس نپذیرفتند و بر دین آسمانی ماندگار شدند . رؤسای کفّار برای وا داشتن ایشان گودالی را کندند و در آن آتش برافروختند و هر که مسیحیّت را ترک نگفت بدان گودالش انداختند . « قُرُوناً » : ملّتها و اقوام ( نگا : انعام / 6 ، یونس / 13 ، مؤمنون / 42 ) .
سوره فرقان آیه 39
متن آیه :
وَکُلّاً ضَرَبْنَا لَهُ الْأَمْثَالَ وَکُلّاً تَبَّرْنَا تَتْبِیراً
ترجمه :
( ولی ما هرگز غافلگیرانه آنان را مجازات نکردیم و بلکه ) برای همه آنان مثلها زدیم ( و پندها و اندرزها گفتیم . امّا به خود نیامدند و اندرز نپذیرفتند ) و ما جملگی ایشان را سخت هلاک و نابود کردیم .
توضیحات :
« کُلاًّ » : مفعول‌به برای فعل محذوفی است و از باب اشتغال است . « الأمْثَالَ » : مواعظ و مثلهای سودمند . « تَتْبِیراً » : سخت هلاک کردن و نابود ساختن .
سوره فرقان آیه 40
متن آیه :
وَلَقَدْ أَتَوْا عَلَى الْقَرْیَةِ الَّتِی أُمْطِرَتْ مَطَرَ السَّوْءِ أَفَلَمْ یَکُونُوا یَرَوْنَهَا بَلْ کَانُوا لَا یَرْجُونَ نُشُوراً
ترجمه :
( قریشیان در سفرهای خود به شام ) از کنار شهری که باران شر و بدبختی ( سنگباران ) بر سر اهالی آنجا در گرفته بود گذشته‌اند ( و صحنه‌های گویا و تابلوهای زنده سرنوشت دردناکِ آلودگان و بزهکاران را دیده‌اند ) . مگر آنها را ندیده‌اند ؟ ! ( آری ! این صحنه‌ها را دیده‌اند ، ولی درس عبرت نگرفته‌اند . چرا که آنان کافر بوده و اصلاً به رستاخیز معتقد نیستند ) و به معاد دل نمی‌بندند .
توضیحات :
« الْقَرْیَةِ » : بزرگترین شهر قوم لوط مراد است . « نُشُوراً » : زنده شدن دوباره . رستاخیز . معاد ( نگا : فرقان / 3 ، فاطر / 9 ، ملک / 15 ) .
سوره فرقان آیه 41
متن آیه :
وَإِذَا رَأَوْکَ إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُواً أَهَذَا الَّذِی بَعَثَ اللَّهُ رَسُولاً
ترجمه :
هنگامی که تو را می‌بینند ، تنها به استهزاء و تمسخرت می‌گیرند ، ( و شوخی‌کنان برخی به برخی می‌گویند : ) این است آن کسی که خدا او را به عنوان پیغمبر فرستاده است ؟ ! ( تا ما عقلاء و کبراء از او پیروی کنیم و به دنبالش راه بیفتیم ؟ ! ) .
توضیحات :
« إِنْ » : نه . حرف نفی است ( نگا : ملک / 20 ) . « هُزُواً » : تمسخر . در اینجا به معنی مسخره شده ، یعنی ( مَهْزُوءٌ بِهِ ) به کار رفته‌است . ( نگا : بقره / 67 و 231 ، مائده / 57 و 58 . . . ) « هذا » : این . در اینجا جنبه تحقیر و کوچک شمردن دارد .
سوره فرقان آیه 42
متن آیه :
إِن کَادَ لَیُضِلُّنَا عَنْ آلِهَتِنَا لَوْلَا أَن صَبَرْنَا عَلَیْهَا وَسَوْفَ یَعْلَمُونَ حِینَ یَرَوْنَ الْعَذَابَ مَنْ أَضَلُّ سَبِیلاً
ترجمه :
اگر ما استقامت و پایداری بر ( پرستش ) خدایان خود نکنیم ، بیم آن می‌رود که ( این مرد ما را گمراه سازد ، و با حسن بیان و قوّت حجّت خویش ) ما را از معبودهایمان منصرف کند ( و به سوی یکتاپرستی متمایل نماید ، و در نتیجه منحرفمان گرداند . مشرکان در روز قیامت ) هنگامی که عذاب ( خدا ) را دیدند ، خواهند دانست که چه کسی گمراه و منحرف است . ( آیا تو بیراهه می‌روی ، یا این که ایشان کژراهه می‌روند ) .
توضیحات :
« إِن کَادَ . . . » : نزدیک است که . حرف ( إِنْ ) مخفّف از مثقّله است ، و اسم آن محذوف و اصل آن : ( إِنَّهُ کَادَ ) است . « لَیُضِلُّنَا عَنْ . . . » : منصرفمان کند از . گمراهمان کند از .
سوره فرقان آیه 43
متن آیه :
أَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنتَ تَکُونُ عَلَیْهِ وَکِیلاً
ترجمه :
به من بگو ببینم ، آیا کسی که هوی و هوس خود را معبود خویش می‌کند ( و آرزوپرستی را جایگزین خداپرستی می‌سازد ، تا آنجا که سنگهای بی‌جانی را برمی‌گزیند و به دلخواه می‌پرستد ) آیا تو وکیل او خواهی بود ؟ ( و می‌توانی او را از هواپرستی به خداپرستی برگردانی ، و از ضلالت به هدایت بکشانی ؟ ! ) .
توضیحات :
« أَرَأَیْتَ » : مرا خبر بده . به من بگو ( نگا : المصحف المیسّر ) . « مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ » : کسی که هوی و هوس را معبود و خدای خود ساخته است . مراد از آرزوپرستی ، به فرمان دل گوش کردن ، و فرمان خدا و رسول و رهنمود عقل را رها کردن است ( نگا : کهف / 28 ، طه / 16 ، قصص / 50 ) . « وَکیلاً » : کسی که کار و بار خود را بدو وامی‌گذارند . مراد این است رسول خدا قادر به دفاع و هدایت چنین اشخاصی نیست و تنها بَشیر و نَذیر و سِراج مُنیر و رحمةً‌لِلْعَالَمِین است ، و بر رسولان پیام باشد و بس .
سوره فرقان آیه 44
متن آیه :
أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلاً
ترجمه :
آیا گمان می‌بری که بیشتر آنان ( چنان که باید ) می‌شنوند یا می‌فهمند ؟ ! ( نه ! آنان تفکّر و تعقّل ندارند ) . ایشان همچون چهارپایان هستند ، و بلکه گمراه‌تر .
توضیحات :
« إِن هُمْ . . . » : واژه ( إِنْ ) حرف نفی است . « کَالأنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ » : ( نگا : اعراف / 179 ) .
سوره فرقان آیه 45
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ إِلَى رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاء لَجَعَلَهُ سَاکِناً ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً
ترجمه :
مگر نمی‌بینی که پروردگارت چگونه سایه را گسترانیده است ؟ ( و شامل همه کره زمین به طور متناوب کرده است ، و با نظام ویژه نور و ظلمت ، زندگی را برای انسانها و جانداران و گیاهان ممکن و آسان ساخته است ؟ ! ) و همچنین خورشید را دالّ بر این سایه گسترده کرده است ؟ اگر خدا می‌خواست سایه را ساکن می‌کرد ( و با استقرار دائم ظلمت ، توازن حرارت را به هم می‌زد ، و حیات را از گستره زمین برمی‌چید ) .
توضیحات :
« مَدَّ الظِّلَّ . . . » : سایه را همه جا گستر کرده است . اشاره به این است که سایه گاهی بر قسمت شرقی و گاهی بر قسمت جنوبی کره زمین می‌افتد ، و بر اثر گردش زمین به دور خود ، شب و روز تولید می‌گردد و سایه و روشنی همه جا را به نوبه فرا می‌گیرند ، و بر اثر گردش زمین به دور خورشید ، فصول چهارگانه تشکیل ، و قطب شمال و قطب جنوب هم مانند سایر نقاط زمین به طور متناوب از نور و سایه برخوردار می‌شوند . « عَلَیْهِ دَلِیلاً » : رهنمون به آن . بیانگر آن . اشاره به این است که خورشید شناساننده تاریکی است ، چرا که ضدّ به ضدّ شناخته می‌شود . « ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً » : این جمله عطف بر جمله ( مَدَّ الظِّلَّ ) است ، و ( وَ لَوْ شَآءَ رَبُّکَ لَجَعَلَهُ سَاکِناً ) میان آنها جمله معترضه است .
سوره فرقان آیه 46
متن آیه :
ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَیْنَا قَبْضاً یَسِیراً
ترجمه :
سپس ما آن سایه را آهسته جمع کرده و برمی‌چینیم ( و این برچیدن تدریجی بیشترین فائده را برای موجودات دارد ) .
توضیحات :
« قَبَضْنَاهُ » : آن را جمع می‌گردانیم . مراد محو تدریجی سایه بر حسب موقعیّت خورشید است . « إِلَیْنَا » : به سوی خود . این تعبیر بیانگر این است که تابش نور و گسترش سایه - بر اثر طلوع و غروب خورشید - هر دو در دست خدا و ناشی از قدرت لایزال الله در نظام کائنات است .
سوره فرقان آیه 47
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِبَاساً وَالنَّوْمَ سُبَاتاً وَجَعَلَ النَّهَارَ نُشُوراً
ترجمه :
این خدا است که برای شما شب را ( همچون ) پوشش ، و خواب را ( مایه ) آرامش و آسایش ، و روز را ( هنگام ) بیداری ( و جنبش و تلاش و کوشش ) نموده است .
توضیحات :
« لِبَاساً » : مراد این است که تاریکی شب همچون جامه شما را در خود می‌پوشاند . « سُبَاتاً » : تعطیل کار به منظور استراحت و تجدید قوا است . ضمناً اشاره لطیفی به تعطیل فعّالیّتهای برخی از اندامهای بدن به هنگام خواب دارد . « نُشُوراً » : بیداری . مراد وقت بیداری و تلاش و کوشش و حرکت و جنبش است که به زنده شدن دوباره رستاخیز می‌ماند ( نگا : فرقان / 3 و 40 ، فاطر / 9 ، ملک / 15 ) .
سوره فرقان آیه 48
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُوراً
ترجمه :
خدا کسی است که بادها را به عنوان مژده‌رسانهای پیش قراول باران رحمت خود وزان می‌کند . . . و این ما هستیم که از آسمان آب پاک و پاک کننده ( محیط و چرک و کثافت ) را نازل می‌گردانیم .
توضیحات :
« الرِّیَاحَ » : جمع ریح ، بادها ، ذکر آن به صورت جمع ، اشاره به انواع مختلف بادها است که ابرها را به مناطق روی زمین می‌رانند . « بُشْراً » : مخفّف ( بُشُراً ) جمع ( بَشُور ) به معنی مبشّر است . مژده‌رسانها . بشارت دهندگان ( نگا : اعراف / 57 ) . « بَیْنَ یَدَیْ » : پیش از . قبل از . « رَحْمَتِهِ » : رحمت او . مراد باران است که رحمت خدا در حقّ بندگان است . اشاره به وزش بادها در پیشاپیش توده‌های ابر است که آمیخته با رطوبت ملایمی بوده و نسیم دل‌انگیزی ایجاد می‌کند که از آن بوی باران به مشام می‌رسد و به مژده‌رسانهائی می‌مانند که خبر از خوشیها و شادیها می‌دهند . « السَّمَآءِ » : مراد ابر آسمان است ( نگا : واقعه / 69 ) . « طَهُوراً » : پاک . پاک کننده ( نگا : انفال / 11 ) .
سوره فرقان آیه 49
متن آیه :
لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَّیْتاً وَنُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَاماً وَأَنَاسِیَّ کَثِیراً
ترجمه :
تا با آن آب سرزمین مرده ( و خشکیده را با رویاندن گیاهان ، سرسبز و ) زنده گردانیم ، و آن را برای نوشیدن در اختیار مخلوقاتی که آفریده‌ایم ، از جمله چهارپایان زیاد و مردمان فراوان ، قرار دهیم .
توضیحات :
« بَلْدَةً » : سرزمین . « مَیْتاً » : مرده . مراد خشک و بی‌آب و علف است . ( مَیْتاً ) صفت ( بَلْدَةً ) است و می‌بایست به صورت مؤنّث ، یعنی ( مَیْتَة ) ذکر شود ، امّا در اینجا توجّه به معنی است که ( بَلَداً ) است ؛ نه به لفظ ( نگا : فاطر / 9 ) . « نُسْقِیَهُ » : آن را برای نوشیدن در اختیار قرار دهیم . برخی ( إسقاء ) و ( سقْی ) را به یک معنی دانسته‌اند . « أَنْعَام » : چهارپایان . « أَنَاسِیَّ » : جمع إنسان یا إنسیّ ، مردمان .
سوره فرقان آیه 50
متن آیه :
وَلَقَدْ صَرَّفْنَاهُ بَیْنَهُمْ لِیَذَّکَّرُوا فَأَبَى أَکْثَرُ النَّاسِ إِلَّا کُفُوراً
ترجمه :
ما قرآن را به صورتهای گوناگون ( در قالب الفاظ زیبا و جمله‌های مؤثّر و گیرا و شیوه‌های دلربا ) در میان مردمان بیان داشته‌ایم تا آنان ( خدای خود را ) یاد کنند و پند گیرند ، امّا بسیاری از مردم جز کفر و ناسپاسی ( در برابر آن از خود ) نشان نمی‌دهند .
توضیحات :
« صَرَّفْنَاهُ بَیْنَهُمْ » : ما باران را در میان انسانها تقسیم می‌کنیم و گاهی باران را در این ناحیه و گاهی در آن ناحیه می‌بارانیم و از نعمت آب بهره‌مند می‌گردانیم ( نگا : نور / 43 ) . در این صورت مرجع ضمیر ( ه ) باران است . امّا با توجّه به آیه 52 و موارد استعمال ( صرف ) به صورت فعلهای ماضی و مضارع در قرآن و ذکر ( لِیَذَّکَّرُوا ) یا همانند آن پشت سر آن ، مرجع ضمیر ( قرآن ) است ( نگا : إسرا / 41 و 89 ، کهف / 54 ، طه / 113 ، احقاف / 27 ، أنعام / 46 و 65 ) و معنی آن گذشت . « کُفُوراً » : کفران نعمت . کفر و انکار .
سوره فرقان آیه 51
متن آیه :
وَلَوْ شِئْنَا لَبَعَثْنَا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ نَذِیراً
ترجمه :
اگر ما می‌خواستیم در هر شهر و روستائی ، ( پیغمبر ) بیم‌رسانی را برمی‌انگیختیم . ( ولی صلاح امتها و ملّتها در این نمی‌باشد ) .
توضیحات :
« قَرْیَةٍ » : شهر . روستا . مراد ناحیه و دیار است . « نَذِیراً » : بیم‌دهنده . منظور پیغمبری است که مردمان را از سرکشی و عذاب خدا بترساند .
سوره فرقان آیه 52
متن آیه :
فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَاداً کَبِیراً
ترجمه :
پس ( در تبلیغ رسالت و دعوت به حق ، استوار و کوشا باش و ) از کافران اطاعت مکن ( و به دنبال هوسها و خرافات ایشان مرو ) و با ( اسلحه ) قرآن با آنان جهاد بزرگ ( و همه جانبه تبلیغاتی ) را بیاغاز .
توضیحات :
« جَاهِدْهُم بِهِ » : با حجّت و برهان و درسها و عبرتهای قرآن ، جهاد فکری و فرهنگی و تبلیغاتی را با کافران به راه انداز . هر چند در آیات پیشین از قرآن نامی به میان نیامده است ، ولی هر کلمه و هر جمله‌ای از آیه‌های قبلی بخشی از قرآن بوده و تسمیه کلّ به اسم جزء روا است ( نگا : بقره / 2 ) . از سوی دیگر حضور قرآن در ذهن ، خود مرجع ضمیر است .
سوره فرقان آیه 53
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَیْنَهُمَا بَرْزَخاً وَحِجْراً مَّحْجُوراً
ترجمه :
خدا کسی است که دو دریا را در کنار هم روان‌می‌سازد ( و بر اثر وزن مخصوص ، یعنی تفاوت درجه غلظت آب شور و شیرین ، آمیزه همدیگر نمی‌شوند و ) این یکی شیرینِ شیرین است ، و آن دیگر شورِ شور ! خداوند در میان آن دو حاجز و مانعی ایجاد کرده‌است که آنها را کاملاً از هم جدا ساخته است .
توضیحات :
« مَرَجَ » : به سوی هم سر داده است . مجاور هم رها و روان کرده است . « الْبَحْرَیْنِ » : مراد تمام آبهای شیرین جهان و تمام آبهای شور آن است که با وجود جزر و مدّ آب دریاها که در شبانه‌روز دو مرتبه بر اثر جاذبه ماه صورت می‌گیرد ، کوهها و خشکیها مانع اختلاط دریاها می‌گردند . یا این که مراد این است همان گونه که در میان اقیانوسها جریان آبهای گرم در داخل آبهای سرد ، و آبهای سرد در داخل آبهای گرم صورت می‌گیرد ، آبهای شیرین در میان آبهای شور ، و آبهای شور در میان آبهای شیرین نیز وجود دارد ( نگا : أضواءالبیان ، جلد ششم ، صفحه339 ) به آیات 61 سوره نمل ، و 19 سوره الرحمن ، و 12 سوره فاطر جهت اطّلاع بیشتر مراجعه گردد . « عَذْبٌ » : شیرین و خوشگوار . « فُراتٌ » : بسیار خوشگوار ( نگا : مرسلات / 27 ) . « مِلْحٌ » : شور . « أُجَاجٌ » : بسیار شور . « بَرْزَخاً » : حاجز و مانع . مراد تفاوت درجه غلظت آب شور و شیرین ، و به اصطلاح وزن مخصوص است . یا کوهها و خشکیهای روی زمین است . « حِجْراً » : منع ، و در اینجا به معنی مانع است . عطف ( حجرا ) بر ( بَرْزَخاً ) ، عطف صفت بر موصوف است . « حِجْراً مَّحْجُوراً » : ( نگا : فرقان / 22 ) . واژه‌های ( عَذْبٌ ، فُراتٌ ، مِلْحٌ و أُجاجٌ ) صفت مشبّهه‌اند ( نگا : أضواءالبیان ) .
سوره فرقان آیه 54
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَصِهْراً وَکَانَ رَبُّکَ قَدِیراً
ترجمه :
خدا است که از آب ( مَنی ) انسانها را آفریده است و ایشان را به ( دو گروه ) ذُکور و إناث تبدیل کرده است ، و پروردگار تو همواره ( بر انجام هر چه بخواهد ) توانا بوده و هست .
توضیحات :
« الْمَآءِ » : مراد از آب ، نطفه است . می‌تواند آب معمولی باشد . یعنی انسانِ نخستین ، از آب آفریده شده ، و پیدایش تمام افراد انسان از آب نطفه است ، و حتّی آب مهمترین ماده ساختمان بدن انسان را تشکیل می‌دهد . « نَسَباً » : خویشاوندی حاصل از جهت مردان . « صِهْراً » : خویشاوندی حاصل از جهت زنان . مراد از ( نَسَباً و صِهْراً ) دو دسته نر و ماده ، یعنی مردان و زنان است ( نگا : نجم / 45 و 46 ، قیامت / 39 ) .
سوره فرقان آیه 55
متن آیه :
وَیَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنفَعُهُمْ وَلَا یَضُرُّهُمْ وَکَانَ الْکَافِرُ عَلَى رَبِّهِ ظَهِیراً
ترجمه :
مشرکان معبودهائی جز خدا را پرستش می‌کنند که نه سودی به آنان می‌رسانند و نه زیانی . کافران پیوسته در راه سرکشی از پروردگارشان همدیگر را پشتیبانی می‌کنند .
توضیحات :
« الْکَافِر » : جنس کفّار . « عَلی رَبِّهِ » : بر ضدّ پروردگارش . مراد این است که کافران در مسیر انحراف از راه خدا تنها نیستند و بر ضدّ آئین خدا یکدیگر را تقویت و نیروهائی را بسیج می‌نمایند ( نگا : اعراف / 202 ) . در نظر پروردگارش . « ظَهِیراً » : پشتیبان . یاور شیطان و دیگر کافران در راه معصیت و سرکشی از یزدان . خوار و ذلیل ( نگا : تفسیر المراغی و آلوسی و زادالمسیر ) . در صورت دوم معنی ( وَ کَانَ الْکَافِرُ عَلی رَبِّهِ ظَهِیراً ) چنین است : کافر در نظر خدایش ناچیز و بی‌ارزش است .
سوره فرقان آیه 56
متن آیه :
وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا مُبَشِّراً وَنَذِیراً
ترجمه :
ما تو را جز به عنوان بشارت دهنده ( مؤمنان به بهشت ) و بیم دهنده ( کافران به دوزخ ، به سوی مردم ) نفرستاده‌ایم .
توضیحات :
« مُبَشِّراً » : مژده‌رسان .
سوره فرقان آیه 57
متن آیه :
قُلْ مَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَن شَاء أَن یَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِیلاً
ترجمه :
بگو : من در برابر ابلاغ این آئین هیچ گونه پاداشی از شما مطالبه نمی‌کنم . تنها پاداش من این است که کسی - اگر خواست - راه به سوی پروردگارش در پیش گیرد ( و در مسیری که منتهی به رضا و رحمت و پاداش فراوان یزدان است گام بردارد ) .
توضیحات :
« قُلْ مَآ أَسْأَلُکُمْ » : مراد این است که در برابر تبلیغ دین خدا ، پولی از شما نمی‌خواهم و برای دریافت چیزی چنین کاری را نمی‌کنم . « إِلاّ مَن شَآءَ » : جز این را که کسی به اختیار خود این آئین را بپذیرد و گام به سوی خدا بردارد و راه خدا در پیش گیرد . استثناء منقطع است ، و ( إِلاّ ) به معنی ( لکِنَّ ) است . برخی هم گفته‌اند استثناء متّصل است و تقدیر چنین است : مَآ أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاّ أَجْرَ مَنْ ءَامَنَ ، أَیْ إِلاّ الأجْرَ الْحَاصِلَ مِنْ إِیمانِهِ ؛ فَإِنَّ الدَّالَّ عَلَی‌الْخَیْرِ کَفَاعِلِهِ . . . یعنی تنها اجر و پاداش من هدایت شما است ، آن هم از روی اراده و اختیار نه اکراه و اجبار .
سوره فرقان آیه 58
متن آیه :
وَتَوَکَّلْ عَلَى الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَکَفَى بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِیراً
ترجمه :
و ( در همه امور ) بر خداوندی تکیه کن که همیشه زنده است و هرگز نمی‌میرد ، و حمد و ثنای او را به جای آور ( و بدان تو عهده دار ایمان یا کفر مردمان نیستی و خدا همگان را می‌پاید ) و همین کافی است که خداوند از گناهان بندگانش آگاه است ( و هیچ گونه گناهی از دید او مخفی نمی‌ماند ) .
توضیحات :
« الْحَیِّ » : ( نگا : بقره / 255 ، آل‌عمران / 2 ، طه / 111 ) . « کَفی بِهِ » : او کافی و بسنده است .
سوره فرقان آیه 59
متن آیه :
الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِیراً
ترجمه :
آن کسی‌که آسمانها و زمین را و همه چیزهای میان آن دو را در شش دوره آفریده است ، و آن گاه بر تخت ( فرماندهی و اراده امور جهان ) نشسته است ( و کار و بار کائنات را با دست قدرت خود چرخانده است و پیوسته مراقب احوال و اوضاع عالم بوده است ) . او دارای رحمت فراوان و فراگیر است ( و رحمت عام وی همه موجودات را دربر گرفته است و مطیع و عاصی و مؤمن و کافر بر این خوان یغما نشسته‌اند اگر می‌خواهی از ادوار آفرینش هستی باخبر گردی ) پس از شخص بسیار آگاه و فرزانه بپرس .
توضیحات :
« سِتَّةِ أَیَّامٍ . . . ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ » : ( نگا : اعراف / 54 ) . « الرَّحْمنُ » : دارای رحمت فراگیر . خدائی که دارای رحمت عظیم و لطف عمیم است . خبر مبتدای محذوف است و در حقیقت وصف دیگری برای ( الْحَیِّ ) است ، و بنا به قاعده قطع تابعیّت ، مرفوع شده است . « فَسْئَلْ بِهِ خَبِیراً » : درباره آن آفرینش و نیاز جهان به آفریدگار رحمان از دانشمند فرزانه‌ای بپرس تا از آن تو را مطّلع سازد . چه بسا اشاره به این باشد که در پرتو پیشرفت علوم خدا شناخته می‌گردد و پرده از چگونگی پیدایش جهان و ادوار آن برداشته می‌شود . چنان که امروزه پیدایش یکجا و ناگهانی مجموعه جهان از عدم را پنج بیلیون سال پیش تخمین می‌زنند ( نگا : اللهُ یَتجَلّی فی عَصْرِ الْعِلْمِ ، صفحه 27 ، مقاله دکتر ادوارد لوترکیسیل ، و صفحه 85 ، مقاله دکتر رونالد روبرت‌کار ) . برخی ضمیر ( ه ) را به ( الله ) برمی‌گردانند . یعنی از من که خدایم بپرس ، چرا که من آگاه و آشنایم . آگاهانه از آن آفرینش و نیاز جهان به آفریدگار جهان پرس‌وجو و بحث و فحص کن و تحقیق در این باره برایت مهمّ باشد . « خَبِیراً » : مفعول یا حال است .
سوره فرقان آیه 60
متن آیه :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمَنِ قَالُوا وَمَا الرَّحْمَنُ أَنَسْجُدُ لِمَا تَأْمُرُنَا وَزَادَهُمْ نُفُوراً
ترجمه :
هنگامی که به کافران گفته می‌شود : برای خداوند رحمان ( که سراسر وجود شما غرق رحمت او است ، کرنش ببرید و ) سجده کنید . ( از روی کبر و غرور و از سر استهزاء و تمسخر ) می‌گویند : رحمان چه چیز است ؟ ( ما که او را نمی‌شناسیم تا برایش سجده برده و پرستش کنیم ) . آیا ما برای چیزی سجده کنیم ( و پرستش نمائیم ) که تو به ما دستور می‌دهی ؟ ( مگر ما به سخن تو گوش می‌دهیم و فرمان تو را می‌پذیریم ؟ ! امر به سجده در آن بیماردلان اثر معکوس می‌گذارد ) و بر نفرت و گریز ایشان ( از پذیرش ایمان ) می‌افزاید .
توضیحات :
« مَاالرَّحْمَانُ ؟ » : رحمان چیست ؟ مراد این است که تمسخر و تفرعن می‌کردند و همچون فرعون رفتار می‌نمودند که تجاهل‌کنان به موسی می‌گفت : وَ مَا رَبُّ الْعَالَمِینَ ؟ ! ( نگا : شعراء / 23 ) . « زَادَ » : فاعل آن امر به سجده یا ذکر واژه رحمان است . « نُفُوراً » : بیزاری و گریز ( نگا : إسراء / 41 و 46 ) .
سوره فرقان آیه 61
متن آیه :
تَبَارَکَ الَّذِی جَعَلَ فِی السَّمَاء بُرُوجاً وَجَعَلَ فِیهَا سِرَاجاً وَقَمَراً مُّنِیراً
ترجمه :
پاینده و بزرگوار خدای رحمانی است که در آسمان برجهائی را به وجود آورده‌است و در آن ، چراغ ( فروزان خورشید ) و ماه تابان را ایجاد نموده است .
توضیحات :
« تَبَارَکَ » : ( نگا : فرقان / 1 ) . « بُرُوجاً » : برجهای دوازده‌گانه فلکی . منزلگاههای آسمانی خورشید و ماه ( نگا : فرقان / 61 ، حجر / 16 ) . « سِرَاجاً » : چراغ . مراد خورشید است که منبع نور است ( نگا : یونس / 5 ، نوح / 16 ) . « قَمَراً مُنِیراً » : ماه تابان . ماه روشنی‌بخش ( نگا : یونس / 5 ، نوح / 16 ) .
سوره فرقان آیه 62
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِّمَنْ أَرَادَ أَن یَذَّکَّرَ أَوْ أَرَادَ شُکُوراً
ترجمه :
خدای رحمان کسی است که شب و روز را ( به طور متناوب ) جایگزین یکدیگر می‌سازد ، برای ( عبرت ) انسانی که بخواهد به یاد خدا باشد ( و فطرت خداشناسی را در خود بیدار نگاه دارد ) یا بخواهد ( نعمتهای بی‌شمار آفریدگارش را ) سپاسگزاری کند ( و با زنده نگاه داشتن روح شکرگزاری ، بر الطاف و انعام خدا در حق خود بیفزاید ) .
توضیحات :
« خِلْفَةً » : چیزی که به دنبال چیز دیگری می‌آید . « أَرَادَ أَن یَذَّکَّرَ » : بخواهد به یاد خدا باشد . بخواهد به حکمت خدا و قدرت مطلقه او از روی مشاهده نظام بدیع خورشید و ماه و ابراج آسمانی و ستارگان کیهانی پی ببرد .
سوره فرقان آیه 63
متن آیه :
وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَاماً
ترجمه :
و بندگان ( خوب خدای ) رحمان کسانیند که آرام ( و بدون غرور و تکبّر ) روی زمین راه می‌روند ( و تواضع در حرکات و سکنات ایشان و حتی در راه رفتن آنان آشکار است ) ، و هنگامی که نادانان ایشان را مخاطب ( دشنامها و بد و بیراههای خود ) قرار می‌دهند ، از آنان روی می‌گردانند و به ترک ایشان می‌گویند .
توضیحات :
« هَوْناً » : آهسته و آرام . مراد با وقار و فروتنانه راه رفتن ، و ترک خودخواهی کردن است . مصدر است و در معنی اسم فاعل برای تأکید به کار رفته است . « الْجَاهِلُونَ » : سفهاء . نادانان . « سَلاماً » : درود . مراد سلام متارکه و دوری گزیدن و رویگردانی است ؛ نه سلام احوال‌پرسی و خوش و بش کردن ( نگا : قصص / 55 ) .
سوره فرقان آیه 64
متن آیه :
وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِیَاماً
ترجمه :
و کسانیند که ( بخش قابل ملاحظه‌ای از شب ، و گاهی تمام ) شب را با سجده و قیام به روز می‌آورند ( و با عبادت و نماز سپری می‌کنند ) .
توضیحات :
« یَبِیتُونَ » : شب را بسر می‌برند . مراد تهجّد و شب زنده‌داری است . « سُجَّداً وَ قِیَاماً » : جمع ساجِد و قائِم ، حال است .
سوره فرقان آیه 65
متن آیه :
وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَاماً
ترجمه :
و کسانیند که پیوسته می‌گویند : پروردگارا ! عذاب دوزخ را از ما به دور دار . چرا که عذاب آن ( گریبانگیر هر کس که شد از او ) جدا نمی‌گردد ( و تا ابد ملازم وی می‌شود ) .
توضیحات :
« اصْرِفْ عَنَّا » : از ما منصرف گردان . از ما بازدار ( نگا : یوسف / 24 و 33 ) . « غَرَاماً » : ملازم . غیر دست بردار . هلاک و نابودی همیشگی و بی‌انقطاع .
سوره فرقان آیه 66
متن آیه :
إِنَّهَا سَاءتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً
ترجمه :
بی‌گمان دوزخ بدترین قرارگاه و جایگاه است .
توضیحات :
« مُسْتَقَرّاً » : مکان ماندن موقّت . « مُقَاماً » : محلّ اقامت دائم . « مُسْتَقَرّاً وَ مُقَاماً » : عطف این دو واژه بر یکدیگر ، بیانگر افزایش کمیّت و کیفیّت عذاب و رو به فزونی نهادن آن در طول مدّت است ( نگا : فاطر / 36 ) .
سوره فرقان آیه 67
متن آیه :
وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَاماً
ترجمه :
و کسانیند که به هنگام خرج کردن ( مال برای خود و خانواده ) نه زیاده‌روی می‌کنند و نه سختگیری ، و بلکه در میان این دو ( یعنی اسراف و بخل ، حد ) میانه‌روی و اعتدال را رعایت می‌کنند .
توضیحات :
« أَنفَقُوا » : خرج کردند . برای خود و خانواده خرید کردند . « لَمْ یَقْتُرُوا » : سختگیری نمی‌کنند و بخل نشان نمی‌دهند . « قَوَاماً » : حد وسط . میانه‌روی . یعنی نه آن چنان سختگیری و تنگ‌چشمی می‌کنند که زن و فرزندانشان گرسنه بمانند ، و نه آن چنان در مخارج و نفقه زیاده‌روی و باد دستی می‌کنند که تبذیر و اسراف بشمار آید .
سوره فرقان آیه 68
متن آیه :
وَالَّذِینَ لَا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ وَلَا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا یَزْنُونَ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَاماً
ترجمه :
و کسانیند که با الله ، معبود دیگری را به فریاد نمی‌خوانند و پرستش نمی‌نمایند ، و انسانی را که خداوند خونش را حرام کرده است ، به قتل نمی‌رسانند مگر به حق ، و زنا نمی‌کنند . چرا که هر کس ( یکی از ) این ( کارهای ناشایست شرک و قتل و زنا ) را انجام دهد ، کیفر آن را می‌بیند .
توضیحات :
« لا یَدْعُونَ » : فرا نمی‌خوانند . نمی‌پرستند . « بِالْحَقِّ » : مراد این است که شخص کاری کرده باشد که در برابر آن مستحقّ قصاص باشد ( نگا : انعام / 151 ) . « أَثَاماً » : جزاء گناه . کیفر . عقاب و عذاب .
سوره فرقان آیه 69
متن آیه :
یُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَیَخْلُدْ فِیهِ مُهَاناً
ترجمه :
( کسی که مرتکب یکی از کارهای زشت و پلشت شرک و قتل و زنا شود ) عذاب او در قیامت مضاعف می‌گردد ، و خوار و ذلیل ، جاودانه در عذاب می‌ماند .
توضیحات :
« یُضَاعَفْ » : دو چندان می‌گردد . چندین برابر می‌شود . مجزوم است چون بدل از ( یَلْقَ ) است . « مُهَاناً » : خوار و پست .
سوره فرقان آیه 70
متن آیه :
إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صَالِحاً فَأُوْلَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد ، که خداوند ( گناهان چنین کسانی را می‌بخشد و ) بدیها و گناهان ( گذشته ) ایشان را به خوبیها و نیکیها تبدیل می‌کند ، و خداوند آمرزنده و مهربان است ( و نه تنها که سیّئات را می‌بخشد ، بلکه آنها را تبدیل به حسنات می‌نماید ) .
توضیحات :
« یُبَدِّلُ اللهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ » : خداوند بدیهای ایشان را به نیکیها ، و گناهانشان را به طاعات و عبادات تبدیل می‌نماید ! کرم بین و لطف خداوندگار ، گذشت او با گذشت انسانها ، و مهر او با مهر انسانها تفاوت از زمین تا آسمان دارد .
سوره فرقان آیه 71
متن آیه :
وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَاباً
ترجمه :
( آخر ) کسی که توبه کند و کار شایسته انجام دهد ، کاملاً به سوی خدا باز می‌گردد ( و تبدیل سیّئات به حسنات تعجّبی ندارد . زیرا کار خدا بی‌مثال ، و پاداش خدا بی‌حساب و دریای مهرش بی‌کران است ) .
توضیحات :
« وَ مَن تَابَ . . . » : این آیه پاسخی است برای تعجّبی که چه بسا آیه پیشین در برخی از اذهان برمی‌انگیزد ، و آن این که چگونه ممکن است خداوند سیّئات را به حسنات تبدیل فرماید ؟ « مَتَاباً » : بازگشتن . دست کشیدن از معاصی . مفعول مطلق تأکیدی است و بیانگر اهمّیّت و عظمت توبه است . معنی آیه چنین هم می‌تواند باشد : کسی که از معاصی دست بکشد و علاوه از آن کارهای شایسته انجام دهد ، این چنین کسی به سوی خدا برمی‌گردد و توبه می‌کند .
سوره فرقان آیه 72
متن آیه :
وَالَّذِینَ لَا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَاماً
ترجمه :
و ( بندگان خدای رحمان ) کسانیند که بر باطل گواهی نمی‌دهند ، و هنگامی که کارهای یاوه و سخنان پوچی را ببینند و بشنوند ، بزرگوارانه ( از شرکت در بیهوده‌کاری و یاوه‌سرائی کناره‌گیری می‌کنند و از آنها ) می‌گذرند .
توضیحات :
« الزُّور » : باطل . « لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ » : در مجالس دروغگوئی و معاصی شرکت نمی‌کنند . شهادت باطل و گواهی دروغ نمی‌دهند . « إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ » : هر گاه سخنان یاوه را بشنوند . هر گاه لغزشی و گناهی از کسی مشاهده کنند ( نگا : مؤمنون / 3 ) . « مَرُّوا کِرَاماً » : بزرگوارانه می‌گذرند و همچون بزرگان خویشتن را از شرکت در بدگوئیها و بدکرداریها کنار می‌کشند و بزرگوارانه می‌گذرند و همچون بزرگان لغزش و گناه دیگران را نادیده می‌گیرند و به پخش آن نمی‌پردازند . یا این که اگر دشنام و حرفهای زشتی از کسی شنیدند ، به بزرگی خود می‌بخشند .
سوره فرقان آیه 73
متن آیه :
وَالَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْهَا صُمّاً وَعُمْیَاناً
ترجمه :
و کسانیند هنگامی که به وسیله آیات پروردگارشان پند داده شدند همسان کران و نابینایان بر آن فرو نمی‌افتند ( و غافلوار بدان گوش فرا نمی‌دهند . بلکه با گوش دل می‌شنوند و با چشم عقل بدان می‌نگرند ، و درسها و اندرزهای قرآنی را آویزه گوش جان می‌کنند و نیروی ایمان خود را بدان تقویت می‌سازند ) .
توضیحات :
« ذُکِّرُوا » : نصیحت شدند . پند داده شدند . « لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها » : بر آن فرو نمی‌افتند . بدان نمی‌پردازند و گوش فرا نمی‌دهند . « صُمّاً وَ عُمْیاناً » : جمع أَصَمّ و أَعْمی ، کران و کوران . حال است . مراد این است که بندگان خوب خدا ، واقعاً به قرآن گوش می‌دهند و بدان عمل می‌کنند و کور و کر از آن نمی‌گذرند .
سوره فرقان آیه 74
متن آیه :
وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَاماً
ترجمه :
و کسانیند که می‌گویند : پروردگارا ! همسران و فرزندانی به ما عطاء فرما ( که به سبب انجام طاعات و عبادات و دیگر کارهای پسندیده ، مایه سرور ما و ) باعث روشنی چشمانمان گردند ، و ما را پیشوای پرهیزگاران گردان ( به گونه‌ای که در صالحات و حسنات به ما اقتداء و از ما پیروی نمایند ) .
توضیحات :
« قُرَّةَ أَعْیُنٍ » : روشنی چشمان . مایه سرور و شادی ( نگا : طه / 40 ) . « إِمَاماً » : پیشوا . رهبر . سرمشق ( نگا : بقره / 124 ، هود / 17 ) . ذکر ( إمام ) به صورت مفرد بدان خاطر است که اسم جنس است ( نگا : تفسیر قاسمی ) و به صورت مفرد و جمع به کار می‌رود ( نگا : تفسیر آلوسی ) .
سوره فرقان آیه 75
متن آیه :
أُوْلَئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَیُلَقَّوْنَ فِیهَا تَحِیَّةً وَسَلَاماً
ترجمه :
به اینان بالاترین درجات و عالی‌ترین منزلگاههای بهشت داده می‌شود در برابر صبر و استقامتشان ( بر انجام طاعات و دوری از منکرات ) ، و در آن ( جایگاههای والای بهشت ، از هر سو ) بدانان درود و سلام گفته می‌شود .
توضیحات :
« الْغُرْفَةَ » : قسمتهای فوقانی ساختمان و طبقات بالای منازل . ساختمان بلند . در اینجا مراد منازل و درجات عالی بهشت است ( نگا : عنکبوت / 58 ، زمر / 20 ) . « بِمَا » : به سبب صبرشان . واژه ( ب ) سببیّه ، و ( ما ) مصدریّه است ( نگا : رعد / 24 ) . « تَحِیَّةً وَ سَلاماً » : واژه ( سَلاماً ) عطف تفسیر برای ( تَحِیَّةً ) است ( نگا : یونس / 10 ) .
سوره فرقان آیه 76
متن آیه :
خَالِدِینَ فِیهَا حَسُنَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً
ترجمه :
در آنجاها جاودانه می‌مانند . چه قرارگاه خوب و چه جایگاه زیبائی ! !
توضیحات :
« مُسْتَقَرّاً وَ مُقَاماً » : ( نگا : فرقان / 66 ) .
سوره فرقان آیه 77
متن آیه :
قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزَاماً
ترجمه :
بگو : اگر عبادت و دعایتان نباشد ، پرورگار من اعتنائی به شما ندارد ( و برایتان کوچک‌ترین ارزشی قائل نیست . چرا که نعمتهای والای بهشت را بندگان خوب خدا در پرتو پرستش او به دست خواهند آورد ) . امّا شما ( کفّار ، رسالت آسمانی را ) تکذیب می‌کنید و ( نتیجه بد ) آن ملازم شما خواهد شد ( و سزای کفر و عصیان خود را خواهید دید ) .
توضیحات :
« مَا یَعْبَؤُاْ » : چه توجّهی به شما دارد و برایتان چه ارزشی قائل است ؟ به شما اعتنائی ندارد و اهمّیّتی برایتان قائل نیست . در صورت اوّل واژه ( ما ) مفعول مطلق و متضمّن استفهام است ، و در صورت دوم ( ما ) نافیه است . « دُعَآؤُکُمْ » : عبادت و پرستشتان . دعا و نیایشتان . « لَوْ لا » : جواب لَوْ لا محذوف است . « لِزاماً » : مصدر باب مفاعله و به معنی اسم فاعل ، یعنی مُلازِم‌است . مراد این که نتیجه کار و جزای عملشان وبال گردنشان می‌گردد و مکافات خود را خواهند دید . به عبارت دیگر ، تکذیب کفّار مقتضی عذاب و هلاک آنان در دنیا و آخرت بوده و موجب بدبختی ایشان خواهد شد .
تفسیر سوره الشعراء برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره شعراء
سوره شعراء آیه 1
متن آیه :
طسم
ترجمه :
طا . سین . میم .
توضیحات :
« طسم » : حروف مقطّعه است ( نگا : بقره / 1 ) .
سوره شعراء آیه 2
متن آیه :
تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْمُبِینِ
ترجمه :
این ( سوره که به تو وحی می‌شود ، برخی از ) آیات کتاب ( قرآن است که ) بیانگر ( احکام الهی برای سعادت دنیا و آخرت مردمان ) است .
توضیحات :
« تِلْکَ . . . » : ( نگا : یوسف / 1 ، حجر / 1 ) .
سوره شعراء آیه 3
متن آیه :
لَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَّفْسَکَ أَلَّا یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ
ترجمه :
انگار می‌خواهی از غم و اندوه این که آنان ایمان نمی‌آورند ، خویشتن را نابود کنی ؟ !
توضیحات :
« لَعَلَّکَ » : چرا باید که تو . انگار تو می‌خواهی . مراد از ( لَعَلَّ ) در اینجا استفهام انکاری است که متضمّن نفی بعد از خود است . « بَاخِعٌ » : هلاک کننده . نابود سازنده ( نگا : کهف / 6 ) . « أَلاّ یَکُونُوا مُؤْمِنینَ » : از این که ایمان نمی‌آورند . جمله در موضع نصب است و مفعول له است .
سوره شعراء آیه 4
متن آیه :
إِن نَّشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِم مِّن السَّمَاء آیَةً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِینَ
ترجمه :
اگر ما بخواهیم معجزه‌ای از آسمان بر آنان نازل می‌نمائیم که گردنهایشان در برابر آن ( خم گردد ، و از روی اجبار ایمان آورند و ) تسلیم شوند . ( امّا سنّت خدا و حکمت الله مقتضی اختیار است ، و ثواب یا عقاب را مترتّب بر آن کرده است ) .
توضیحات :
« ءَایَةً » : معجزه‌ای مراد است که مردم را وادار به ایمان گرداند . « ظَلَّتْ » : بشود و بگردد . از افعال ناقصه و به معنی ( صارَتْ ) می‌باشد . « أَعْنَاق » : جمع عُنُق ، گردنها ، تسمیه کلّ به اسم جزء است و مراد خود مردمان است . برخی ( أعنَاق ) را به معنی جماعت و گروه ، و رؤساء و رهبران قوم دانسته‌اند . ذکر ( ظَلَّتْ ) به شکل مفرد مؤنّث باتوجّه به لفظ ( أعناق ) و ذکر ( خَاضِعینَ ) به صورت جمع مذکّر با توجّه به معنی آن است ( نگا : انبیاء / 15 ، یوسف / 4 ) .
سوره شعراء آیه 5
متن آیه :
وَمَا یَأْتِیهِم مِّن ذِکْرٍ مِّنَ الرَّحْمَنِ مُحْدَثٍ إِلَّا کَانُوا عَنْهُ مُعْرِضِینَ
ترجمه :
هیچ گونه موعظه و اندرز تازه‌ای ( از قرآن ) برای آنان از سوی خداوند رحمان نمی‌آید ، مگر این که ایشان از آن رویگردان می‌شوند .
توضیحات :
« ذِکْرٍ » : موعظه و اندرز . در اینجا مراد بخشی از آیات قرآن است . « مُحْدَثٍ » : تازه و نو ( نگا : انبیاء / 2 ) .
سوره شعراء آیه 6
متن آیه :
فَقَدْ کَذَّبُوا فَسَیَأْتِیهِمْ أَنبَاء مَا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُون
ترجمه :
آنان ( آیات قرآنی را ) دروغ می‌نامند ، و هرچه زودتر خبر ( مجازات ) چیزی که بدان استهزاء و تمسخر می‌کنند بدیشان خواهد رسید ( و کیفر کمرشکن و دردناک کار خود را خواهند دید ) .
توضیحات :
« أَنبَآءُ » : اخبار . مراد کیفرهای سختی است که در این جهان و آن جهان دامنگیر آنان می‌شود ( نگا : انعام / 5 و 6 ) .
سوره شعراء آیه 7
متن آیه :
أَوَلَمْ یَرَوْا إِلَى الْأَرْضِ کَمْ أَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ
ترجمه :
آیا آنان به زمین نمی‌نگرند و نمی‌بینند که چه قدر انواع و اقسام گیاهان و درختان نر و ماده زیبا و سودمند را در آن رویانده‌ایم ؟ ( اگر دقّت کنند نشانه‌های قدرت یزدان را در آرایش و پیرایش ظاهری و در خواصّ و فوائد باطنی روئیدنیها می‌بینند ، و پیدایش این همه رنگ و بو و فعل و انفعالات شیمیائی ، و وجود زوجیّت و طرز تلقیح و باروری رُستنیها ، به زبان حال ایشان را به سوی خالق متعال رهنمود می‌کند و آنان را از تکفیر و تکذیب حق به دور می‌سازد ) .
توضیحات :
« زَوْجٍ » : صنف و نوع ( نگا : طه / 53 ) . نر و ماده ( نگا : رعد / 3 ) . « کَرِیمٍ » : نافع و سودمند . ارزشمند . زیبا و خوش منظر ( نگا : شعراء / 58 ) .
سوره شعراء آیه 8
متن آیه :
إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً وَمَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
بی‌گمان در این کار ( آفرینش گیاهان و درختان ، در کوه و دمن و مزرعه و بیابان ) نشانه بزرگی است ( بر وجود خالق جهان ) ولی اکثر مردمان ( چشم دل را می‌بندند و به ندای عقل گوش فرا نمی‌دهند و این چند روزه حیات را غافلوار بسر می‌برند و به خدا ) ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« ءَایَةً » : نشانه و دلیل . عبرت و پند .
سوره شعراء آیه 9
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
پروردگار تو قطعاً چیره‌ی مهربان است .
توضیحات :
« الْعَزِیزُ » : قدرتمندی که توانا بر همه چیز است . « الرَّحیمُ » : مهربانی که رحمت واسعه‌اش همه جا را فرا گرفته است .
سوره شعراء آیه 10
متن آیه :
وَإِذْ نَادَى رَبُّکَ مُوسَى أَنِ ائْتِ الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
( برای قوم خود بیان دار ) هنگامی را که پروردگارت موسی را نزدیک کوه طور ندا داد که به سوی قوم ستمکار ( فرعون و فرعونیان برو ) . ( قومی که با کفر و معاصی بر خود ستم کرده‌اند ، و با به بندگی کشاندن بنی‌اسرائیل ، بدانان ظلم نموده‌اند ) .
توضیحات :
« إِئْتِ » : بیا . در اینجا مراد به سراغ رفتن است .
سوره شعراء آیه 11
متن آیه :
قَوْمَ فِرْعَوْنَ أَلَا یَتَّقُونَ
ترجمه :
قوم فرعون . ( شگفتا چگونه در ظلم فرو رفته‌اند ! ) آیا ( از سرانجام کار و کیفر ستم خود نمی‌ترسند و از خشم و عذاب خدا ) نمی‌پرهیزند ؟
توضیحات :
« قَوْمَ » : عطف بیان یا بدل است . « أَلا یَتَّقُونَ » : آیا نمی‌پرهیزند ؟ هان پرهیز کنند . « أَلا » : دو کلمه و فراهم آمده است از همزه استفهام و لاء نفی . یا تنها واژه‌ای است و حرف تنبیه بوده و برای ترغیب و تشویق به کار پس از خود است .
سوره شعراء آیه 12
متن آیه :
قَالَ رَبِّ إِنِّی أَخَافُ أَن یُکَذِّبُونِ
ترجمه :
( موسی ) گفت : پروردگارا ! من می‌ترسم که مرا تکذیب کنند ( و از روی تکبّر و تفرعن رسالتم را نپذیرند ) .
توضیحات :
« أَن یُکَذِّبُونِ » : این که مرا دروغگو نامند و تکذیب کنند . ضمیر مفعولی ( ی ) از آخر فعل حذف شده است .
سوره شعراء آیه 13
متن آیه :
وَیَضِیقُ صَدْرِی وَلَا یَنطَلِقُ لِسَانِی فَأَرْسِلْ إِلَى هَارُونَ
ترجمه :
( اگر تکذیبم کنند ، از غم و غصّه ) سینه‌ام تنگ می‌شود ، و ( بدین هنگام چنان که باید در مجادله با آنان ) زبانم نمی‌گردد ( و روان و گویا صحبت نمی‌کنم ) . پس ( جبرئیل را ) به پیش ( برادرم ) هارون بفرست ( و پیغمبرش گردان ، تا یاری و کمکم‌کند ) .
توضیحات :
« یَضیقُ صَدْری » : سینه‌ام تنگ می‌شود . در فارسی می‌گوئیم : دلم تنگ می‌شود . آزرده خاطر و دل شکسته می‌گردم . « لا یَنطَلِقُ » : گویا و رسا نمی‌گردد . « فَأَرْسِلْ » : بفرست . مفعول آن مقدّر است که ( جبرئیل ) فرشته وحی است . از واژه ارسال پیدا است که موسی از آستان ذوالجلال درخواست نموده است که هارون را پیغمبر فرماید ( قصص / 34 ، مریم / 53 ، انبیاء / 48 ) .
سوره شعراء آیه 14
متن آیه :
وَلَهُمْ عَلَیَّ ذَنبٌ فَأَخَافُ أَن یَقْتُلُونِ
ترجمه :
آنان ( به گمان خود ، قصاص ) گناهی بر من دارند و می‌ترسم ( پیش از انجام وظیفه تبلیغ ) مرا بکشند .
توضیحات :
« ذَنبٌ » : مراد قصاص مرد ستمگری است که با یک مرد مظلوم بنی‌اسرائیلی درگیر شده بود ، و به هنگام میانجیگری موسی ، اشتباهاً توسّط موسی به قتل رسید ( نگا : قصص / 15 ) .
سوره شعراء آیه 15
متن آیه :
قَالَ کَلَّا فَاذْهَبَا بِآیَاتِنَا إِنَّا مَعَکُم مُّسْتَمِعُونَ
ترجمه :
( خداوند این تقاضای صادقانه موسی را اجابت کرد و گفت : ) این چنین نیست ( که بتوانند تو را به قتل برسانند . درخواستت را راجع به هارون پذیرفتم ) . دو نفری با ( توشه ) معجزات ما ( که عصا و ید بیضاء است ، به سوی فرعون و فرعونیان ) بروید ( و بدانید که ) ما با شما هستیم و ( شما را در پناه خود می‌داریم ، و کاملاً مطالبی را که در میان شما و ایشان می‌گذرد ) می‌شنویم . ( قطعاً شما پیروزید ) .
توضیحات :
« ءَایَات » : معجزات . مراد عصا و ید بیضاء است ( نگا : طه / 17 - 23 ) .
سوره شعراء آیه 16
متن آیه :
فَأْتِیَا فِرْعَوْنَ فَقُولَا إِنَّا رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
به سراغ فرعون بروید و بگوئید : ما فرستادگان پروردگار جهانیانیم .
توضیحات :
« رَسُولُ » : علّت این که به صورت مفرد آمده است نه به صورت مثنّی ؛ یعنی ( رَسُولا ) ، این است ( رَسُول ) مصدر و به معنی ( رِسالَة ) است و به عنوان مفرد و مثنّی و جمع و مؤنّث و مذکّر ذکر می‌شود . مانند : لَقَدْ کَذَبَ الْواشُونَ ما فُهْتُ عِنْدَهُمْ بِسِرٍّ وَ لا أَرْسَلْتُهُمْ بِرَسُولٍ همچنین ( رسول ) معنی جمع نیز دارد . مانند : ضَیف و طِفل در : هؤُلآءِ ضَیْفی ( حجر / 68 ) ، ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ( حجّ / 5 ) .
سوره شعراء آیه 17
متن آیه :
أَنْ أَرْسِلْ مَعَنَا بَنِی إِسْرَائِیلَ
ترجمه :
( پروردگار جهانیان به تو دستور می‌دهد ) این که بنی‌اسرائیل را ( آزاد از زنجیر اسارت و بردگی کنی و ) با ما همراه سازی ( تا به سرزمین مقدّس ، یعنی فلسطین برویم ) .
توضیحات :
« أَرْسِلْ مَعَنَا » : مراد جلوگیری نکردن و آزاد گذاشتن است تا این که بتوانند بیایند و با موسی و هارون راهی فلسطین شوند .
سوره شعراء آیه 18
متن آیه :
قَالَ أَلَمْ نُرَبِّکَ فِینَا وَلِیداً وَلَبِثْتَ فِینَا مِنْ عُمُرِکَ سِنِینَ
ترجمه :
( فرعون ) گفت : آیا ما تو را در کودکی میان خود ( در دامان مهر و در آغوش لطف خویش ) نپرورده‌ایم ؟ ! و آیا سالهای متمادی از عمرت در بین ما ماندگار نبوده‌ای ( و از رعایت و حفاظت و نان و نمک ما برخوردار نگشته‌ای ؟ ! ) .
توضیحات :
« قالَ . . . » : سخن فرعون جنبه ریشخند را دارد . « وَلِیداً » : طفل . کودک . فعیل به معنی مفعول ، و حال است . « لَبِثْتَ » : مانده‌ای .
سوره شعراء آیه 19
متن آیه :
وَفَعَلْتَ فَعْلَتَکَ الَّتِی فَعَلْتَ وَأَنتَ مِنَ الْکَافِرِینَ
ترجمه :
و آن کاری را کرده‌ای که کرده‌ای و ( مرتکب قتل یکی از طرفداران ما شده‌ای . و از اینها گذشته ، تو اینک ) کفران نعمتهای ما می‌کنی ( و حق نان و نمک ما را فراموش می‌نمائی ، و با ادّعای پیغمبری پرورگار جهان ، الوهیّت ما را نادیده می‌گیری ) .
توضیحات :
« فَعْلَتَکَ » : کاری که کرده‌ای . اشاره به قتل مرد قبطی است ( نگا : قصص / 15 ) . « الْکَافِرِینَ » : افراد ناسپاس . کفران نعمت کنندگان .
سوره شعراء آیه 20
متن آیه :
قَالَ فَعَلْتُهَا إِذاً وَأَنَا مِنَ الضَّالِّینَ
ترجمه :
( موسی ) گفت : من در حین انجام این کار ( نمی‌دانستم مشتی که برای تأدیب و تنبیه به قبطی می‌زنم ، منتهی به قتل می‌گردد ، و ) از سرگشتگان ( و بیخبرانی ) بودم ( که اطّلاع ندارند ضربه مشت هم گاهی منجر به قتل می‌شود ) .
توضیحات :
« إِذاً » : آن زمان که . « الضَّآلِّینَ » : گمراهان . در اینجا مراد جاهلین ، بیخبران و غافلان از عواقب موقعیّت است .
سوره شعراء آیه 21
متن آیه :
فَفَرَرْتُ مِنکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ فَوَهَبَ لِی رَبِّی حُکْماً وَجَعَلَنِی مِنَ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
پس من از دست شما گریختم وقتی که از شما ترسیدم ( که در برابر این قتل غیرعمد مرا بکشید ) و خداوند به من علم و دانش بخشید ( تا در پرتو آن چیزها را درست ببینم و کارها را صحیح و بجا انجام دهم ) و مرا از زمره پیغمبران کرد ( تا بندگان خدا را به سوی نجات از عذاب فرا خوانم ) .
توضیحات :
« حُکْماً » : دانش و آگهی . حکمت ، که هر کاری در پرتو آن بجا و به موقع انجام می‌پذیرد ( نگا : انعام / 89 ) .
سوره شعراء آیه 22
متن آیه :
وَتِلْکَ نِعْمَةٌ تَمُنُّهَا عَلَیَّ أَنْ عَبَّدتَّ بَنِی إِسْرَائِیلَ
ترجمه :
آیا این منّتی است که تو بر من میگذاری این که بنی‌اسرائیل را بنده و برده خود ساخته‌ای ؟ !
توضیحات :
« وَ تِلْکَ نِعمَةٌ . . . » : در این جمله ، حرف استفهام انکاری مقدّر است که مفید نفی است . اصل آن چنین است : وَ هَلْ تِلْکَ نِعْمَةٌ . . . ؟ ! آیا نعمت است که ؟ ! « أَنْ عَبَّدْتَ . . . » : حرف ( أَنْ ) تفسیریّه است ، و مطالب مابعد آن ، تفسیر مطالب ماقبل آن است ( نگا : یونس / 2 ) . « عَبَّدْتَ » : برده و بنده کرده‌ای .
سوره شعراء آیه 23
متن آیه :
قَالَ فِرْعَوْنُ وَمَا رَبُّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
فرعون گفت : پروردگار جهانیان کیست ( که این همه از او صحبت می‌کنی و خویشتن را فرستاده او می‌دانی ؟ ) .
توضیحات :
« مَا رَبُّ الْعَالَمِینَ » : گمان می‌رود فرعون این سخن را برای تجاهل و تحقیر مطرح کرده باشد .
سوره شعراء آیه 24
متن آیه :
قَالَ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا إن کُنتُم مُّوقِنِینَ
ترجمه :
( موسی ) گفت : پروردگار آسمانها و زمین و آنچه میان آن دو است ، اگر شما راه یقین می‌پوئید ( و حقیقت را می‌جوئید ، حق این است که گفتم ) .
توضیحات :
« رَبُّ » : خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : هُوَ رَبُّ . . . « إِن کُنتُم مُّوقِنینَ » : اگر به دنبال باور درست و سخن منطقی بوده باشید و هدف شما از این سؤال ، درک و فهم حقیقت باشد .
سوره شعراء آیه 25
متن آیه :
قَالَ لِمَنْ حَوْلَهُ أَلَا تَسْتَمِعُونَ
ترجمه :
( فرعون رو ) به اطرافیان خود ( کرد و مسخره‌کنان ) گفت : آیا نمی‌شنوید ( این مرد چه می‌گوید ؟ ! می‌شنوید که جز یاوه نمی‌گوید ؟ ! ) .
توضیحات :
« أَلا تَسْتَمِعُونَ » : آیا گوش فرا می‌دهید ؟ ! آیا می‌شنوید ؟ ! این سخن جنبه تعجّب و ریشخند را دارد .
سوره شعراء آیه 26
متن آیه :
قَالَ رَبُّکُمْ وَرَبُّ آبَائِکُمُ الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
( موسی پس از اشاره به جهان کبیر ، اشاره به جهان صغیر کرد و ) گفت : او پروردگار شما و پروردگار نیاکان پیشین شما است ( که مردند و چون جاودانه نبودند خدا نبودند ) .
توضیحات :
« رَبُّکُمْ وَ رَبُّ . . . » : اشاره به دو نکته است : 1 - متوجّه ساختن فرعون و فرعونیان به نشانه‌های موجود در انفس ، یا تذکّر خودشناسی 2 - قلم بطلان کشیدن بر ادّعای ربوبیّت فرعون زمان و فرعونهای دوران .
سوره شعراء آیه 27
متن آیه :
قَالَ إِنَّ رَسُولَکُمُ الَّذِی أُرْسِلَ إِلَیْکُمْ لَمَجْنُونٌ
ترجمه :
( فرعون به خیره‌سری همچنان ادامه داد و ) گفت : پیغمبری که به سوی شما فرستاده شده است قطعاً دیوانه است ! ( چرا که سخنان پریشان می‌گوید ، و جز مرا خدا می‌داند ) .
توضیحات :
« أُرْسِلَ إِلَیْکُمْ » : فرعون خواست با تعبیر « به سوی شما فرستاده شده است » خشم مردم را برانگیزد ، و ایشان را به تکذیب موسی وادارد .
سوره شعراء آیه 28
متن آیه :
قَالَ رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَمَا بَیْنَهُمَا إِن کُنتُمْ تَعْقِلُونَ
ترجمه :
( و موسی باز هم به نشانه‌های خداشناسی گسترده در پهنه آفرینش اشاره کرد و ) گفت : او پروردگار طلوع و غروب ( کواکب و سیّارات جهان ) و همه چیزهائی است که در میان آن دو قرار دارد ، اگر شما عاقل می‌بودید ( چنین چیزی را در پرتو خرد ، از روی نظام طلوع و غروب ستارگان و برنامه دقیق و اسرارآمیز آنها می‌فهمیدید ) .
توضیحات :
« الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ » : مراد طلوع خورشید و نمایان شدن روز ، و غروب خورشید و پیدایش شب است . یا این که مراد طلوع و غروب همه کواکب و سیّارات جهان است . به معنی خاور و باختر نیز می‌باشند ، و معنی زمان طلوع و غروب هم از آنها مستفاد می‌گردد ( نگا : تفسیر شربینی ) .
سوره شعراء آیه 29
متن آیه :
قَالَ لَئِنِ اتَّخَذْتَ إِلَهاً غَیْرِی لَأَجْعَلَنَّکَ مِنَ الْمَسْجُونِینَ
ترجمه :
( فرعون سخت برآشفت و ) گفت : اگر جز مرا به پروردگاری برگزینی تو را از زمره زندانیان خواهم کرد ( و در بیغوله‌های زندان همچون دیگران خواهی پوسید ) .
توضیحات :
« الْمَسْجُونِینَ » : زندانیان .
سوره شعراء آیه 30
متن آیه :
قَالَ أَوَلَوْ جِئْتُکَ بِشَیْءٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
( موسی ) گفت : آیا اگر من چیز روشنی را به تو نشان دهم ( که دلیل قاطع و برهان واضحی بر وجود خدای متعال و نمایانگر صدق رسالت و پیغمبری من باشد ) باز هم ( مرا زندانی می‌کنی ؟ ) .
توضیحات :
« شَیْءٍ » : چیز . مراد معجزه دالّ بر وجود خدا و درستی پیغمبریِ موسی است .
سوره شعراء آیه 31
متن آیه :
قَالَ فَأْتِ بِهِ إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ
ترجمه :
( فرعون ) گفت : اگر از زمره راستگویانی ، آن را بنمای .
توضیحات :
« فَأْتِ بِهِ » : آن را بیاور . آن را نشان بده .
سوره شعراء آیه 32
متن آیه :
فَأَلْقَى عَصَاهُ فَإِذَا هِیَ ثُعْبَانٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
( در این هنگام موسی ) عصای خود را انداخت . به ناگاه اژدهای ( حقیقی و ) نمایانی گردید .
توضیحات :
« أَلْقَیا » : انداخت . افکند . « ثُعْبَانٌ » : اژدها . مار بزرگ ( نگا : طه / 20 ) . « مُبِینٌ » : آشکار و نمایان . مراد حقیقی است . یعنی چشم‌بندی و جادوئی در میان نبود . بلکه به خواست خدا چوبه دستی مار گردید .
سوره شعراء آیه 33
متن آیه :
وَنَزَعَ یَدَهُ فَإِذَا هِیَ بَیْضَاء لِلنَّاظِرِینَ
ترجمه :
و دست خود را ( به گریبان فرو برد و سپس آن را ) بیرون آورد ، ناگهان بینندگان آن را سفید و روشن ( همچون ماه تابان ) دیدند . ( پرتو آن همه جا را نورباران و درخشان کرد ) .
توضیحات :
« نَزَعَ » : بیرون آورد . مراد بیرون آوردن از گریبان است ( نگا : نمل / 12 ) . « بَیْضَآءُ » : سفید . مراد تابان و رخشان است .
سوره شعراء آیه 34
متن آیه :
قَالَ لِلْمَلَإِ حَوْلَهُ إِنَّ هَذَا لَسَاحِرٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
( فرعون ) به اشراف و بزرگان دور و بر خود گفت : این ( مرد ) جادوگر بس آگاه ( و ماهری ) است .
توضیحات :
« مَلإ » : اشراف . بزرگان ( نگا : بقره / 246 ، اعراف / 60 ) .
سوره شعراء آیه 35
متن آیه :
یُرِیدُ أَن یُخْرِجَکُم مِّنْ أَرْضِکُم بِسِحْرِهِ فَمَاذَا تَأْمُرُونَ
ترجمه :
می‌خواهد با جادوی خود ( عامّه مردم را پیرامون خویش جمع آورد و ) شما را از سرزمین خودتان ( مصر ) بیرون کند . پس شما ( چه می‌اندیشید و ) چه فرمان می‌دهید ؟
توضیحات :
« مَاذَا تَأْمُرُونَ ؟ » : فرمان شما چیست ؟ این سخن بیانگر سقوط فرعون از ادّعای خدائی ودلجوئی او از سران به هنگام ضعف خود و غلبه موسی است .
سوره شعراء آیه 36
متن آیه :
قَالُوا أَرْجِهِ وَأَخَاهُ وَابْعَثْ فِی الْمَدَائِنِ حَاشِرِینَ
ترجمه :
گفتند : موسی و برادرش را مهلت بده ( و در کار شکنجه آنان عجله مکن ) و به تمام شهرها ( ی مصر ، مأمورانی ) برای بسیج اعزام کن .
توضیحات :
« أَرْجِهْ » : او را مهلت بده . امر مصدر ( إرجاء ) به معنی به تأخیر انداختن ، و ضمیر متّصل ( ه ) است . در اصل ( أَرْجِئْهُ ) بوده و همزه برای تخفیف حذف شده است و ضمیر ساکن گشته است ( نگا : اعراف / 111 ) . « حَاشِرینَ » : گرد آورندگان . یعنی کسانی باشند که جادوگران را جمع‌آوری و در دربار حاضر کنند .
سوره شعراء آیه 37
متن آیه :
یَأْتُوکَ بِکُلِّ سَحَّارٍ عَلِیمٍ
ترجمه :
تا همه جادوگران ماهر و زبردست را پیش تو بیاورند .
توضیحات :
« سَحَّار » : صیغه مبالغه ساحِر است ، جادوگر بسیار ماهر و بس آگاه و کهنه‌کار .
سوره شعراء آیه 38
متن آیه :
فَجُمِعَ السَّحَرَةُ لِمِیقَاتِ یَوْمٍ مَّعْلُومٍ
ترجمه :
سرانجام جادوگران در روز موعود ( که چاشتگاه روز جشن مصریها بود ، در مکان معیّنی ) گردآورده شدند ( و به میدان مبارزه گسیل گشتند ) .
توضیحات :
« لِمِیقَاتِ » : در وعده‌گاه . در زمان معیّن و در مکان مشخّص ( نگا : اعراف / 143 و 155 ) . « یَوْمٍ مَّعْلُومٍ » : روز مشخّص که روز جشن مصریان بوده است .
سوره شعراء آیه 39
متن آیه :
وَقِیلَ لِلنَّاسِ هَلْ أَنتُم مُّجْتَمِعُونَ
ترجمه :
( از مردم نیز برای حضور در میدان مبارزه دعوت به عمل آمد ) و به مردم گفته شد : آیا ( در این صحنه ) شما گرد می‌آئید ؟
توضیحات :
« هَلْ أَنتُم مُّجْتَمِعُونَ ؟ » : آیا اجتماع می‌کنید ؟ آیا جمع می‌شوید ؟ مراد از سؤال ، تحریک و تشویق مردم به گردهمآئی با شتاب هر چه بیشتر است .
سوره شعراء آیه 40
متن آیه :
لَعَلَّنَا نَتَّبِعُ السَّحَرَةَ إِن کَانُوا هُمُ الْغَالِبِینَ
ترجمه :
تا اگر جادوگران پیروز شوند ، ما از آنان پیروی کنیم ( و آن چنان صحنه را گرم و داغ نمائیم و هیاهو و جنجالی برپا کنیم که دشمنِ خدایان ما برای همیشه از میدان به در رود ) .
توضیحات :
« نَتَّبِعُ » : پیروی کنیم . دنباله‌روی کنیم . مراد پیروی و دنباله‌روی از آئین جادوگران و طرفداری از مکتب خدایان دروغین ایشان است .
سوره شعراء آیه 41
متن آیه :
فَلَمَّا جَاء السَّحَرَةُ قَالُوا لِفِرْعَوْنَ أَئِنَّ لَنَا لَأَجْراً إِن کُنَّا نَحْنُ الْغَالِبِینَ
ترجمه :
هنگامی که جادوگران ( نزد فرعون حاضر ) آمدند و به فرعون گفتند : آیا ما پاداش بزرگ و قابل ملاحظه‌ای خواهیم داشت اگر پیروز شویم ؟
توضیحات :
« أَجْراً » : تنوین برای بیان عظمت و ارزش پاداش و مزد کار است .
سوره شعراء آیه 42
متن آیه :
قَالَ نَعَمْ وَإِنَّکُمْ إِذاً لَّمِنَ الْمُقَرَّبِینَ
ترجمه :
( فرعون که سخت از موسی به وحشت افتاده بود و در تنگنا قرار داشت ) گفت : بلی ! ( هر چه بخواهید می‌دهم ) به علاوه شما در این صورت از مقرّبان ( درگاه من ) خواهید بود .
توضیحات :
« الْمُقَرَّبِینَ » : مراد نزدیکان درگاه فرعون و درباریان شاهی است .
سوره شعراء آیه 43
متن آیه :
قَالَ لَهُم مُّوسَى أَلْقُوا مَا أَنتُم مُّلْقُونَ
ترجمه :
( در روز موعود و در میدان مبارزه ، موسی ) به جادوگران گفت : آنچه را می‌خواهید بیفکنید ، بیفکنید ! ( و هر چه در قدرت دارید بنمائید و به میدان آورید ) .
توضیحات :
« مُلْقُونَ » : اندازندگان . افکنندگان . اسم فاعل از مصدر ( إلقاء ) است .
سوره شعراء آیه 44
متن آیه :
فَأَلْقَوْا حِبَالَهُمْ وَعِصِیَّهُمْ وَقَالُوا بِعِزَّةِ فِرْعَوْنَ إِنَّا لَنَحْنُ الْغَالِبُونَ
ترجمه :
پس جادوگران ( با غرور و نخوت ) طنابها و عصاهای خود را افکندند و گفتند : به عزّت فرعون سوگند که ما قطعاً چیره و پیروزیم !
توضیحات :
« حِبَال » : جمع حَبْل ، طنابها . ریسمانها . « عِصِیّ » : جمع عَصا ، چوبه دستی .
سوره شعراء آیه 45
متن آیه :
فَأَلْقَى مُوسَى عَصَاهُ فَإِذَا هِیَ تَلْقَفُ مَا یَأْفِکُونَ
ترجمه :
موسی ( مهلت نداد و ) عصای خود را افکند ، ناگهان ( اژدهای بزرگی گردید و با سرعت ) شروع به بلعیدن ابزارهای دروغین ایشان کرد ( و آنها را یکی بعد از دیگری در کام خود فرو برد ) .
توضیحات :
« تَلْقَفُ » : با سرعت و قدرت می‌بلعید . « یَأْفِکُونَ » : با دروغ سر هم می‌کردند و به هم می‌بافتند . اشاره به کارها و ابزارهای دروغین جادوگران است ( نگا : اعراف / 117 ، توبه / 70 ) .
سوره شعراء آیه 46
متن آیه :
فَأُلْقِیَ السَّحَرَةُ سَاجِدِینَ
ترجمه :
جادوگران سجده‌کنان بر زمین فرو افتادند .
توضیحات :
« أُلْقِیَ » : فرو انداخته شدند . بیان فعل به صورت مجهول بیانگر این است که آن چنان تحت تأثیر جاذبه معجزه موسی قرار گرفتند که برای خدا سجده بردند ( نگا : طه / 70 ) و نیروی معجزه به گونه‌ای ایشان را قانع کرد که نتوانستند خویشتنداری کنند و فوراً برای خدا سجده بردند .
سوره شعراء آیه 47
متن آیه :
قَالُوا آمَنَّا بِرَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
گفتند : به پروردگارِ عالَمیان ایمان داریم .
توضیحات :
« قالُوا . . . » : مراد این است که کردار را با گفتار توأم ، و فعل سجده را با قول مؤکّد کردند .
سوره شعراء آیه 48
متن آیه :
رَبِّ مُوسَى وَهَارُونَ
ترجمه :
به پروردگار موسی و هارون .
توضیحات :
« رَبِّ » : بدل است . ذکر آن برای رفع توهمی است که در ذهن عامّه مردم بود . و آن این که مردم ، فرعون را ( رَبِّ ) خود می‌دانستند .
سوره شعراء آیه 49
متن آیه :
قَالَ آمَنتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَکُمْ إِنَّهُ لَکَبِیرُکُمُ الَّذِی عَلَّمَکُمُ السِّحْرَ فَلَسَوْفَ تَعْلَمُونَ لَأُقَطِّعَنَّ أَیْدِیَکُمْ وَأَرْجُلَکُم مِّنْ خِلَافٍ وَلَأُصَلِّبَنَّکُمْ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
( فرعون جادوگران را تهدید کرد و ) گفت : آیا به او ایمان آوردید پیش از آن که من به شما اجازه دهم ؟ ! او بی‌گمان بزرگ و استاد شما است و به شما جادوگری آموخته است . پس خواهید دانست ( که با چه زجر و شکنجه‌ای شما را خواهم کشت ) . حتماً دستها و پاهای شما را عکس یکدیگر قطع می‌گردانم و همگی شما را به دار می‌آویزم .
توضیحات :
« ءَاذَنَ » : اجازه دهم . « کَبِیرُ » : مراد بزرگ و استاد است . « مِنْ خِلافٍ » : عکس یکدیگر . مثلاً دست راست و پای چپ ، یا پای راست و دست چپ ( نگا : مائده / 33 ) . « لاُصَلِّبَنَّکُمْ » : حتماً به دارتان می‌آویزم .
سوره شعراء آیه 50
متن آیه :
قَالُوا لَا ضَیْرَ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ
ترجمه :
( جادوگران شجاعانه ) گفتند : هیچ زیانی نیست ( از این کاری که تو خواهی کرد . هر کاری که می‌خواهی بکن باکی نیست ، چرا که ) ما به سوی پروردگارمان باز می‌گردیم ( و به لقای معشوق و معبود حقیقی خود می‌رسیم و پاداش خویش را از او دریافت می‌داریم ) .
توضیحات :
« ضَیْرَ » : زیان و ضرر . « لا ضَیْرَ » : مانعی نیست . زیان و ضرری در میان نمی‌باشد . « مُنقَلِبُونَ » : بر گردندگان ( نگا : مطفّفین / 31 ) .
سوره شعراء آیه 51
متن آیه :
إِنَّا نَطْمَعُ أَن یَغْفِرَ لَنَا رَبُّنَا خَطَایَانَا أَن کُنَّا أَوَّلَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
ما امیدواریم که پروردگارمان گناهان ما را ببخشایاد ، چرا که ما ( در میان قوم تو ) نخستین ایمان‌آورندگان بوده‌ایم .
توضیحات :
« نَطْمَعُ » : آزمندیم . امیدواریم . « خطایا » : گناهان . خطاها . « أَن کُنَّا » : به سبب این که ما بوده‌ایم . در اصل ( لِأن کُنَّا ) بوده و حرف ( أَنْ ) مخفّف از مثقّله است .
سوره شعراء آیه 52
متن آیه :
وَأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى أَنْ أَسْرِ بِعِبَادِی إِنَّکُم مُّتَّبَعُونَ
ترجمه :
ما به موسی وحی کردیم که شبانه بندگان ( مؤمن بنی‌اسرائیل ) مرا ( از مصر ) کوچ بده . شما حتماً تعقیب می‌شوید ( و فرعون و فرعونیان برای دستگیری شما دنبالتان می‌کنند ) .
توضیحات :
« أَنْ » : حرف مشبّهةٌبالفعل و مخفّف از ( أَنَّ ) است ( نگا : مؤمنون / 27 ) « أَسْرِ بِعِبادی » : در شب بندگانم را کوچ بده ( نگا : إسراء / 1 ) . « مُتَّبَعُونَ » : تعقیب شوندگان . دنبال شوندگان . مراد تعقیب بنی‌اسرائیل توسّط فرعون و فرعونیان است .
سوره شعراء آیه 53
متن آیه :
فَأَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِی الْمَدَائِنِ حَاشِرِینَ
ترجمه :
( توسّط جاسوسان خبر به دربار رسید که موسی و بنی‌اسرائیل در صدد کوچ به سرزمین دیگری هستند ) پس فرعون ( مأمورانی ) به شهرها فرستاد تا ( نیرو ) جمع کنند ( و جلو ایشان را بگیرند ) .
توضیحات :
« الْمَدَآئِن » : جمع مَدینة ، شهر . « حَاشِرِینَ » : گردآورندگان ( نگا : شعراء / 36 ) .
سوره شعراء آیه 54
متن آیه :
إِنَّ هَؤُلَاء لَشِرْذِمَةٌ قَلِیلُونَ
ترجمه :
( فرعون به مأموران دستور داد و گفت : به اهالی شهرها بگوئید : ) اینها ( که قصد فرار و تجمع و تقویت در جای دیگری را دارند ) گروه اندک و ناچیزی هستند ( و ما با نخستین تاخت ایشان را گرفتار و به شکنجه و آزار می‌رسانیم ) .
توضیحات :
« شِرْذِمَةٌ » : گروه و طائفه‌ای ناچیز و کم اهمّیّت .
سوره شعراء آیه 55
متن آیه :
وَإِنَّهُمْ لَنَا لَغَائِظُونَ
ترجمه :
آنان ما را بر سر خشم می‌آورند .
توضیحات :
« غَآئِظُونَ » : خشمگین‌کنندگان . بر سر خشم‌آورندگان .
سوره شعراء آیه 56
متن آیه :
وَإِنَّا لَجَمِیعٌ حَاذِرُونَ
ترجمه :
( البتّه جای هیچ گونه نگرانی نیست ، و لیکن ) ما گروهی هستیم محتاط ( و بیدار و دوراندیش ) .
توضیحات :
« جَمِیعٌ » : گروه و دسته . جمع ( نگا : قمر / 44 ) . « حَاذِرُونَ » : افراد محتاط و دوراندیش . آگاه و بیدار .
سوره شعراء آیه 57
متن آیه :
فَأَخْرَجْنَاهُم مِّن جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ
ترجمه :
( سرانجام آنچه می‌بایست بشود شد ، و عاقبت بنی‌اسرائیل بر فرعون و فرعونیان پیروز شدند ) و ما آنان را از باغها و چشمه‌سارها بیرون راندیم .
توضیحات :
« جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ » : مراد باغهای سرسبز و چشمه‌ساران پر آب مصر است .
سوره شعراء آیه 58
متن آیه :
وَکُنُوزٍ وَمَقَامٍ کَرِیمٍ
ترجمه :
و ( ایشان را ) از میان گنجها و کاخهای مجلّل ( به در کردیم ) .
توضیحات :
« کُنُوزٍ » : گنجها . « کَرِیمٍ » : مراد ارزشمند و مجلّل و مزیّن و خوش و زیبا است .
سوره شعراء آیه 59
متن آیه :
کَذَلِکَ وَأَوْرَثْنَاهَا بَنِی إِسْرَائِیلَ
ترجمه :
این چنین ( شد که بنی‌اسرائیل پیروز گشتند ) و آنها را میراث بنی‌اسرائیل کردیم .
توضیحات :
« کَذالِکَ » : کار چنین شد . در اینجا ترتیب طبیعی داستان مراعات نشده است . بلکه نتیجه و چکیده داستان گفته شده سپس به درازا از آن سخن رفته است .
سوره شعراء آیه 60
متن آیه :
فَأَتْبَعُوهُم مُّشْرِقِینَ
ترجمه :
( فرعون و فرعونیان ) بنی‌اسرائیل را تعقیب کردند و به هنگام طلوع آفتاب بدیشان رسیدند .
توضیحات :
« مُشْرِقِینَ » : به طلوع خورشید رسیدگان . از مصدر ( إشراق ) به معنی رسیدن به وقت شُروق که به معنی طُلوع است . همان گونه که ( إصباح ) به معنی داخل شدن در ( صَباح ) و ( إمساء ) به معنی رسیدن به ( مَساء ) است . ( مُشرِقِینَ ) می‌تواند حال ضمیر ( و ) و یا ( هم ) باشد .
سوره شعراء آیه 61
متن آیه :
فَلَمَّا تَرَاءى الْجَمْعَانِ قَالَ أَصْحَابُ مُوسَى إِنَّا لَمُدْرَکُونَ
ترجمه :
هنگامی که هر دو گروه یکدیگر را دیدند ، یاران موسی گفتند : ما ( در چنگال فرعونیان ) گرفتار می‌گردیم ( و هلاک می‌شویم ) .
توضیحات :
« تَرَآءَیا » : دید . فعل ماضی باب تفاعل است و در رسم‌الخطّ قرآنی ( تراءا ) است . « مُدْرَکُونَ » : رسیدگان . گرفتارشدگان .
سوره شعراء آیه 62
متن آیه :
قَالَ کَلَّا إِنَّ مَعِیَ رَبِّی سَیَهْدِینِ
ترجمه :
( موسی ) گفت : چنین نیست . پروردگار من با من است . ( قطعاً به دست دشمنم نمی‌سپارد و به راه نجات ) رهنمودم خواهد کرد .
توضیحات :
« کلاّ » : چنین نیست . این واژه حرفی است که سخن پیش از خود را ردّ و نفی می‌کند . یعنی : نگوئید که فرعون و سپاهیانش به ما می‌رسد . « مَعِیَ » : ( نگا : طه / 46 ) .
سوره شعراء آیه 63
متن آیه :
فَأَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى أَنِ اضْرِب بِّعَصَاکَ الْبَحْرَ فَانفَلَقَ فَکَانَ کُلُّ فِرْقٍ کَالطَّوْدِ الْعَظِیمِ
ترجمه :
به دنبال آن به موسی پیام دادیم که عصای خود را به دریا بزن . ( وقتی عصا را به دریا زد ) دریا از هم شکافت ، و هر بخشی همچون کوه بزرگی گردید ( و دوازده راه خشک در آن پدیدار شد ، و هر گروهی از اسباط دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل در جاده‌ای حرکت کرد ) .
توضیحات :
« إنفَلَقَ » : از هم شکافت . از هم باز شد . از هم جدا شد . « فِرْقٍ » : قِسم . بخش . مراد جوانب آبی است که واپس رفته است . « الطَّوْد » : کوه . کوه بزرگ . توصیف آن به عظیم در آیه ، برای تأکید است .
سوره شعراء آیه 64
متن آیه :
وَأَزْلَفْنَا ثَمَّ الْآخَرِینَ
ترجمه :
و در آنجا دیگران را ( نیز به موسی و بنی‌اسرائیل ) نزدیک گرداندیم ( و فرعون و فرعونیان را وارد آن راههای دوازده‌گانه کردیم ) .
توضیحات :
« أَزْلَفْنا » : نزدیک گرداندیم ( نگا : شعراء / 90 ، ِ / 31 ، تکویر / 13 ) . « ثُمَّ » : آنجا . ظرف است . مراد وسط دریا است . « الآخَرینَ » : دیگران . مراد فرعون و لشکریان فرعون است .
سوره شعراء آیه 65
متن آیه :
وَأَنجَیْنَا مُوسَى وَمَن مَّعَهُ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
موسی و جملگی همراهان او را نجات دادیم .
توضیحات :
« أَنجَیْنَا » : نجات دادیم .
سوره شعراء آیه 66
متن آیه :
ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِینَ
ترجمه :
سپس دیگران را غرق کردیم .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 67
متن آیه :
إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً وَمَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
بی‌گمان در این ( ماجرای نجات مؤمنان و غرق کافران ) درس عبرت بزرگی است ( برای کسانی که چشم باز و دل آگاه داشته باشند و درباره سرگذشت جبّاران مغرور بیندیشند و اوراق تاریخ مکتوب و منظور را به دقّت بخوانند و ببینند ) . ولی اکثر آنان ایمان نیاوردند ( و کمتر ایشان ، همچون آسیه و جادوگران ، به جمع مؤمنان پیوستند ) .
توضیحات :
« ءَایَةً » : اندرز سترگ و عبرت بزرگ .
سوره شعراء آیه 68
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
بی‌گمان پروردگار تو با عزّت و توانا ، و با محبّت و مهربان است .
توضیحات :
« الْعَزِیزُ » : توانا ، در انتقام گرفتن از تکذیب کنندگان . « الرَّحِیمُ » : مهربان ، در حق تصدیق کنندگان .
سوره شعراء آیه 69
متن آیه :
وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ إِبْرَاهِیمَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) سرگذشت ابراهیم را برای کافران بیان دار .
توضیحات :
« نَبَأ » : خبر . مراد قصّه و سرگذشت است .
سوره شعراء آیه 70
متن آیه :
إِذْ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوْمِهِ مَا تَعْبُدُونَ
ترجمه :
هنگامی که به پدرش ( آزر ) و قوم ( بت‌پرست ) خود گفت : چه چیز را پرستش می‌کنید ؟ ( چیزهائی را که می‌پرستید ، کی شایسته پرستش می‌باشند ؟ ) .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 71
متن آیه :
قَالُوا نَعْبُدُ أَصْنَاماً فَنَظَلُّ لَهَا عَاکِفِینَ
ترجمه :
( مفتخرانه پاسخ دادند و ) گفتند : بتهای بزرگی را می‌پرستیم و دائماً ( به پرستش آنها می‌پردازیم و ) بر عبادتشان ماندگار می‌مانیم .
توضیحات :
« نَظَلُّ » : بر دوام می‌مانیم . از افعال ناقصه و بیانگر استمرار در کار است . « عَاکِفِینَ » : ملازمان عبادت ( نگا : بقره / 187 ، اعراف / 138 ) .
سوره شعراء آیه 72
متن آیه :
قَالَ هَلْ یَسْمَعُونَکُمْ إِذْ تَدْعُونَ
ترجمه :
گفت : آیا هنگامی که آنها را به کمک می‌خوانید ، صدای شما را می‌شنوند و نیازتان را برآورده می‌کنند ؟
توضیحات :
« هَلْ یَسْمَعُونَکُمْ ؟ » : آیا دعا و سخن شما را می‌شنوند ؟ آیا نیازتان را برآورده می‌کنند و به شما پاسخ می‌گویند ؟
سوره شعراء آیه 73
متن آیه :
أَوْ یَنفَعُونَکُمْ أَوْ یَضُرُّونَ
ترجمه :
یا سودی به شما می‌رسانند ( اگر از آنها اطاعت کنید ؟ ) و یا زیانی متوجّه شما می‌سازند ( اگر از آنها سرپیچی نمائید ؟ ) .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 74
متن آیه :
قَالُوا بَلْ وَجَدْنَا آبَاءنَا کَذَلِکَ یَفْعَلُونَ
ترجمه :
می‌گویند : ( چیزی از این کارها را نمی‌توانند بکنند ) فقط ما پدران و نیاکان خود را دیده‌ایم که این چنین می‌کردند ( و بتان را به گونه ما پرستش می‌نمودند و ما هم از کارشان تقلید می‌کنیم و بس . مگر می‌شود پدران و نیاکان ما در اشتباه بوده باشند ؟ ) .
توضیحات :
« وَجَدْنَا » : یافته‌ایم . دیده‌ایم . « ءَابَآء » : پدران . مراد پدران و اجداد و نیاکان است ( نگا : شعراء / 76 ) .
سوره شعراء آیه 75
متن آیه :
قَالَ أَفَرَأَیْتُم مَّا کُنتُمْ تَعْبُدُونَ
ترجمه :
آیا ( می‌دانید که چه کار می‌کنید و ) می‌بینید که چه چیز را می‌پرستید ؟ !
توضیحات :
« أَفَرَأَیْتُمْ ؟ » : آیا می‌بینید ؟ مراد از دیدن ، اندیشیدن و دانستن و به اصل مسأله پی بردن است .
سوره شعراء آیه 76
متن آیه :
أَنتُمْ وَآبَاؤُکُمُ الْأَقْدَمُونَ
ترجمه :
هم شما و هم پدران پیشین شما .
توضیحات :
« أَنتُمْ » : تأکید ضمیر فاعلی در آیه قبلی است . « الأقْدَمُونَ » : پیشینیان و گذشتگان .
سوره شعراء آیه 77
متن آیه :
فَإِنَّهُمْ عَدُوٌّ لِّی إِلَّا رَبَّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
همه آنها دشمن من هستند ( آنهائی که شما معبود خود می‌دانید ) بجز پروردگار جهانیان .
توضیحات :
« عَدُوٌّ » : این واژه برای مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث یکسان به کار می‌رود ( نگا : نساء / 101 ، انعام / 112 ) . « إِلاّ رَبَّ » : اگر به خدا معتقد نبوده باشند و خدا جزو معبودهای آنان نبوده باشد ، استثناء منقطع است و ذکر آن به منظور تأکید بر توحید خالص است . اگر هم علاوه از بتها خدا را نیز پرستش می‌کرده‌اند ، ابراهیم پروردگار جهانیان را استثناء می‌کند .
سوره شعراء آیه 78
متن آیه :
الَّذِی خَلَقَنِی فَهُوَ یَهْدِینِ
ترجمه :
( پروردگار جهانیانی ) که مرا آفریده است ، و هم او مرا ( به سوی سعادت دنیا و آخرت ) راهنمائی می‌سازد ( و در سراسر زندگی من حضور دارد و لحظه‌ای از من غافل نیست ) .
توضیحات :
« یَهْدِینِ » : مرا راهنمائی می‌کند و دستگیرم او است ( نگا : طه / 50 ) .
سوره شعراء آیه 79
متن آیه :
وَالَّذِی هُوَ یُطْعِمُنِی وَیَسْقِینِ
ترجمه :
آن کسی است که او مرا میخوراند و می‌نوشاند .
توضیحات :
« یُطْعِمُنی . . . » : مراد این است که روزی‌رسانم او است و من همه جا بر سر خوان نعمت او نشسته‌ام .
سوره شعراء آیه 80
متن آیه :
وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفِینِ
ترجمه :
و هنگامی که بیمار شوم او است که مرا شفا می‌دهد .
توضیحات :
« یَشْفِینِ » : مراد این است که شافی تنها خدا است و دکتر و دوا وسیله است . انسان مؤمن به پزشک مراجعه می‌کند و دارو می‌خورد ، ولی هیچ کدام را شفا دهنده نمی‌داند و بلکه معتقد است که اگر خدا خواست دوا و درمان مؤثّر واقع می‌شوند . نان و آب وسیله سیر کردنند ، ولی سیرکننده خدا است .
سوره شعراء آیه 81
متن آیه :
وَالَّذِی یُمِیتُنِی ثُمَّ یُحْیِینِ
ترجمه :
و آن کسی است که ( چون اجلم فرا رسید ) او مرا می‌میراند و سپس ( در رستاخیز برای حساب و کتاب و جزا و سزا ) مرا زنده می‌گرداند .
توضیحات :
« یُحْیِینِ » : مرا زنده می‌کند . اشاره به این است که حیات‌بخش و میراننده و دوباره زنده کننده خدا است .
سوره شعراء آیه 82
متن آیه :
وَالَّذِی أَطْمَعُ أَن یَغْفِرَ لِی خَطِیئَتِی یَوْمَ الدِّینِ
ترجمه :
و آن کسی است که امیدوارم در روز جزا و سزا ( که قیامت برپا است ) گناهم را بیامرزد .
توضیحات :
« أَطْمَعُ » : چشم طمع می‌دوزم . امیدوارم . « خَطِیئَتِی » : گناهم . لغزشم . « یَوْمَ الدِّینِ » : روز حساب و کتاب و جزا و سزا ( نگا : فاتحه / 4 ) .
سوره شعراء آیه 83
متن آیه :
رَبِّ هَبْ لِی حُکْماً وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ
ترجمه :
( ابراهیم دست دعا به درگاه خدا برداشت و گفت : ) پروردگارا ! به من کمال و معرفت مرحمت فرما ( تا در پرتو آن ، حق را حق و باطل را باطل ببینم ، و قدرت بر داوری صحیح در میان بندگانت داشته باشم ) ، و مرا ( در دنیا و آخرت ) از زمره شایستگان و بایستگان گردان .
توضیحات :
« حُکْماً » : کمال و معرفت . شناخت عمیق همراه با قدرت داوری . کمال علم و عمل . حکمت ( نگا : شعراء / 21 ) .
سوره شعراء آیه 84
متن آیه :
وَاجْعَل لِّی لِسَانَ صِدْقٍ فِی الْآخِرِینَ
ترجمه :
و ( با توفیق در طاعت و عبادت و اعمال نیک ) برای من ذکر خیر و نام نیک در میان آیندگان بر جای دار .
توضیحات :
« لِسَانَ صِدْقٍ » : ذکر خیر . نام نیک ( نگا : مریم / 50 ) . « الآخِرینَ » : کسانی که بعدها می‌آیند و در زمین زندگی می‌کنند . آیندگان جهان .
سوره شعراء آیه 85
متن آیه :
وَاجْعَلْنِی مِن وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعِیمِ
ترجمه :
و مرا از زمره کسانی ساز که بهشت پرنعمت را فراچنگ می‌آورند .
توضیحات :
« وَرَثَةِ جَنَّةِ » : وارثان بهشت . مراد کسانی است که در پرتو ایمان به الله و پرستش خدا بهشت را به دست می‌آورند ( نگا : اعراف / 43 ) . « جَنَّةِ النَّعِیمِ » : ( نگا : مائده / 65 ، یونس / 9 ، حجّ / 56 ) .
سوره شعراء آیه 86
متن آیه :
وَاغْفِرْ لِأَبِی إِنَّهُ کَانَ مِنَ الضَّالِّینَ
ترجمه :
و پدرم را ( با رهنمود به ایمان و توفیق در طاعت و عبادت ، مورد مرحمت و مشمول مغفرت گردان ، و بدین وسیله او را ) که از گمراهان است بیامرز .
توضیحات :
« إِغْفِرْ . . . » : طلب آمرزش ابراهیم برای پدرش آزر ، پیش از فوت آزر است ، و ابراهیم وقت جدا شدن از او بدو وعده داده بود که برای وی طلب آمرزش کند . امّا چون دید که او با کفر از جهان رفت ، از او بیزاری جست و طلب آمرزش را قطع کرد ( نگا : توبه / 114 ) .
سوره شعراء آیه 87
متن آیه :
وَلَا تُخْزِنِی یَوْمَ یُبْعَثُونَ
ترجمه :
و مرا خوار و رسوا مدار در روزی که ( مردمان برای حساب و کتاب و سزا و جزا ، زنده و ) برانگیخته می‌شوند .
توضیحات :
« یُبْعَثُونَ » : ( نگا : اعراف / 14 ، حجر / 36 ، مؤمنون / 100 ) .
سوره شعراء آیه 88
متن آیه :
یَوْمَ لَا یَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ
ترجمه :
آن روزی که اموال ، ( یعنی نیروی مادی ) ، و اولاد ، ( یعنی نیروی انسانی ، به کسی ) سودی نمی‌رساند .
توضیحات :
« یَوْمَ » : ظرف و مراد قیامت است .
سوره شعراء آیه 89
متن آیه :
إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ
ترجمه :
بلکه تنها کسی ( نجات پیدا می‌کند و از اموالی که در راه آفریدگار صرف ، و از اولادی که در مسیر پروردگار رهنمود کرده باشد ، سود می‌برد ) که با دل سالم ( از بیماری کفر و نفاق و ریا ) به پیشگاه خدا آمده باشد .
توضیحات :
« إِلاّ مَنْ . . . » : مگر کسی که . لیکن کسی که . واژه ( مَنْ ) می‌تواند مرفوع و بدل از فاعل ( یَنفَعُ ) و مضافی پیش از آن مقدّر باشد که تقدیر چنین خواهد بود : لا یَنفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ إِلاّ مالُ و بَنُو مَنْ أَتَی اللهَ بَقَلْبٍ سَلیمٍ . و یا این که واژه ( مَنْ ) منصوب و مفعول بوده و در اصل بدل از مفعول محذوف باشد که تقدیر چنین خواهد بود : یَوْمَ لاْ یَنفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ أَحَدَاً إَلاّ مَنْ أَتَی اللهَ بِقَلْبٍ سَلیمٍ . در هر صورت اموال و اولادی به انسان سود می‌رسانند که تبدیل به باقیات صالحات شده باشند . « قَلْبٍ سَلیمٍ » : دل سالم از بیماری کفر و نفاق و ریا ( نگا : اعراف / 147 ، احزاب / 19 ، بقره / 264 ) .
سوره شعراء آیه 90
متن آیه :
وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ
ترجمه :
در آن هنگام بهشت برای پرهیزگاران نزدیک گردانده می‌شود ( و آنان که از کفر و معاصی رویگردان ، و به ایمان و طاعت در جهان روی آورده بودند ، به سوی آن می‌روند ) .
توضیحات :
« أُزْلِفَتْ » : نزدیک گردانده شد .
سوره شعراء آیه 91
متن آیه :
وَبُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِلْغَاوِینَ
ترجمه :
و دوزخ برای گمراهان آشکار گردانده می‌شود .
توضیحات :
« بُرِّزَتْ » : نموده شد . آشکار گردید . « الْغَاوِینَ » : گمراهان .
سوره شعراء آیه 92
متن آیه :
وَقِیلَ لَهُمْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ تَعْبُدُونَ
ترجمه :
و بدیشان گفته می‌شود : کجا هستند معبودهائی که پیوسته آنها را عبادت می‌کردید ؟
توضیحات :
« مَا » : چیزهائی که . مراد معبودهای دروغین است .
سوره شعراء آیه 93
متن آیه :
مِن دُونِ اللَّهِ هَلْ یَنصُرُونَکُمْ أَوْ یَنتَصِرُونَ
ترجمه :
( معبودهای ) غیر از خدا . آیا آنها ( در برابر این شدائد و سختیهائی که اکنون با آن روبرو هستید و هستند ) شما را کمک می‌کنند یا خویشتن را یاری می‌دهند ؟
توضیحات :
« یَنتَصِرُونَ » : باز می‌دارند . خویشتن را به دور می‌دارند . انتصار به معنی یاری دادن خود یا کمک خواستن و یا دفع بلا از خویشتن است ( نگا : کهف / 43 ، قصص / 81 ، قمر / 10 ، رحمن / 35 ) .
سوره شعراء آیه 94
متن آیه :
فَکُبْکِبُوا فِیهَا هُمْ وَالْغَاوُونَ
ترجمه :
پس از آن ، آنان ( که پرستش شوندگان گمراهساز ) همراه گمراهان ( که پرستش کنندگان ایشان بودند ) پیاپی به دوزخ سرنگون افکنده می‌شوند .
توضیحات :
« کُبْکِبُوا » : سرنگون و پیاپی فرو افکنده می‌شوند .
سوره شعراء آیه 95
متن آیه :
وَجُنُودُ إِبْلِیسَ أَجْمَعُونَ
ترجمه :
و جملگی لشکریان اهریمن ( نیز همراه آن دو گروه به دوزخ سرنگون می‌گردند ) .
توضیحات :
« جُنُودُ إِبْلِیسَ » : لشکریان و یاوران ابلیس . مراد پیروان ابلیس ، یعنی جنایتکاران و معصیت پیشگان سراسر تاریخ است ( نگا : اعراف / 18 ، حجر / 43 ) .
سوره شعراء آیه 96
متن آیه :
قَالُوا وَهُمْ فِیهَا یَخْتَصِمُونَ
ترجمه :
آنان ( که معبودهای دروغین را پرستیده‌اند ) در آنجا به کشمکش ( با معبودهای خود ) می‌پردازند و می‌گویند :
توضیحات :
« وَ هُمْ فِیهَا یَخْتَصِمُونَ » : جمله حالیّه است .
سوره شعراء آیه 97
متن آیه :
تَاللَّهِ إِن کُنَّا لَفِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
به خدا سوگند ما در گمراهی آشکاری بوده‌ایم .
توضیحات :
« إِن کُنَّا » : واژه ( إِنْ ) مخفّف از مثقّله و در اصل چنین است : إِنَّا کُنَّا .
سوره شعراء آیه 98
متن آیه :
إِذْ نُسَوِّیکُم بِرَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
آن زمان که ما شما ( معبودان دروغین ) را با پروردگار جهانیان ( در عبادت و طاعت ) برابر می‌دانستیم .
توضیحات :
« إِذْ » : زمانی که . ظرف زمان گمراهی است . یا ( إِذْ ) تعلیلیّه است ( نگا : زخرف / 39 ) .
سوره شعراء آیه 99
متن آیه :
وَمَا أَضَلَّنَا إِلَّا الْمُجْرِمُونَ
ترجمه :
و ما را جز بزهکاران ( شیاطین نام ) گمراه نکرده است .
توضیحات :
« الْمُجْرِمُونَ » : مراد شیطان و یاوران او ، یا رؤساء و کبراء ایشان است ( نگا : احزاب / 67 ) .
سوره شعراء آیه 100
متن آیه :
فَمَا لَنَا مِن شَافِعِینَ
ترجمه :
( ای وای بر ما ! امروز ) ما اصلاً شفاعت کنندگانی نداریم ( که ما را برهانند ! ما که معتقد به میانجیگری میانجیگران برای نجات خود بودیم ) .
توضیحات :
« مِن شَافِعِینَ » : واژه ( مِنْ ) بیانگر عمومیّت نفی چیزی است که پس از آن قرار دارد ( نگا : تفسیر المصحف المفسّر ) .
سوره شعراء آیه 101
متن آیه :
وَلَا صَدِیقٍ حَمِیمٍ
ترجمه :
( همچنین ، امروز ) دوست صمیمی و دلسوزی هم نداریم ( تا دست کم گریه‌ای برای ما سر دهد ) .
توضیحات :
« حَمیمٍ » : گرم . مراد صمیمی و دلسوز است .
سوره شعراء آیه 102
متن آیه :
فَلَوْ أَنَّ لَنَا کَرَّةً فَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
کاش ! ( به جهان ) برگشتی داشتیم تا از زمره مؤمنان می‌شدیم ( و در پرتو ایمان درست و اعمال شایسته ، از عذاب دوزخ نجات می‌یافتیم و به بهشت در می‌آمدیم ) .
توضیحات :
« لَوْ » : واژه ( لَوْ ) در اینجا در معنی ( لَیْتَ ) و برای تمنّی است . « کَرَّةً » : رجعت . برگشت . مراد برگشت به جهان است ( نگا : مؤمنون / 99 و 100 ) .
سوره شعراء آیه 103
متن آیه :
إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً وَمَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
بی‌گمان در این ( سرگذشت ابراهیم ) پند و عبرتی ( برای عاقلان قوم تو و سایر فرزانگان ) است ، ولی ( جای تعجّب است ) بیشتر آنان ایمان نداشته ( و ایمان نمی‌آورند ) .
توضیحات :
« ءَایَةً » : پند و اندرز . درس عبرت .
سوره شعراء آیه 104
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
قطعاً پروردگارت ( بر انتقام از بی‌دینان ) توانا و ( نسبت به مؤمنان ) مهربان است .
توضیحات :
« وَ إِنَّ رَبَّکَ . . . » : تکرار این نوع جمله‌ها دلداری مؤثّری است برای پیغمبر و مؤمنان اندک صدر اسلام ، و برای اقلیت مؤمنان در برابر اکثریّت گمراهان در هر عصر و زمان .
سوره شعراء آیه 105
متن آیه :
کَذَّبَتْ قَوْمُ نُوحٍ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
( ماجرای آموزنده دیگری مربوط به قوم نوح است ) . قوم نوح پیغمبران را تکذیب کردند .
توضیحات :
« کَذَّبَتْ . . . » : قوم نوح با تکذیب نوح ، همه پیغمبران را نیز تکذیب کرده‌اند ، چرا که تکذیب پیغمبری ، تکذیب همه پیغمبران بشمار است ؛ شاید هم قوم نوح ، منکر همه پیغمبران و به طور کلّی همه ادیان آسمانی بوده‌اند ( نگا : فرقان / 37 ) . تأنیث فعل ( کَذَّبَتْ ) به خاطر این است که واژه ( قوم ) به صورت مذکّر و مؤنّث به کار می‌رود ، و به طور کلّی هر اسم جمعی فعل آن می‌تواند به صورت مذکّر و مؤنّث ذکر شود .
سوره شعراء آیه 106
متن آیه :
إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ نُوحٌ أَلَا تَتَّقُونَ
ترجمه :
زمانی که همنژادشان نوح بدیشان گفت : هان ! پرهیزگاری کنید !
توضیحات :
« أَخُوهُمْ » : برادرشان . مراد همنژادشان است ، همان گونه که می‌گویند : أَخُوالْعَرَب . أَخُوتَمیم . « أَلا تَتَّقُونَ » : آیا پرهیزگاری نمی‌کنید ؟ هان ! پرهیزگاری کنید .
سوره شعراء آیه 107
متن آیه :
إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ
ترجمه :
قطعاً من برای شما پیغمبر امینی هستم .
توضیحات :
« أَمینٌ » : امین در ادای رسالت آسمانی . مشهور به امانت در میان مردم .
سوره شعراء آیه 108
متن آیه :
فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ
ترجمه :
از خدا بترسید و از من اطاعت کنید .
توضیحات :
« إِتَّقُوااللهَ » : از عذاب خدا خویشتن را در امان دارید . از خدا بترسید .
سوره شعراء آیه 109
متن آیه :
وَمَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
من در مقابل این دعوت هیچ مزدی از شما نمی‌خواهم . مزد من جز بر پروردگار جهانیان نیست .
توضیحات :
« عَلَیْهِ » : در برابر دعوت و تبلیغ اوامر و نواهی . « إِنْ » : حرف نفی است .
سوره شعراء آیه 110
متن آیه :
فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ
ترجمه :
پس از خدا بترسید و از من اطاعت کنید .
توضیحات :
« أَطیعُونِ » : از من اطاعت کنید . مراد پذیرش دستور آسمانی است .
سوره شعراء آیه 111
متن آیه :
قَالُوا أَنُؤْمِنُ لَکَ وَاتَّبَعَکَ الْأَرْذَلُونَ
ترجمه :
گفتند : آیا ما ( اشراف و نجباء ) به شما ایمان بیاوریم ، در حالی که پست‌ترین و بی‌ارزش‌ترین افراد از تو پیروی کرده‌اند ؟ ! ( چگونه انتظار داری افراد ثروتمند و والامقام ، با مشتی بی‌سر و پا و گمنام ، همراه و همنشین شوند ؟ ! ) .
توضیحات :
« وَاتَّبَعَکَ » : حرف ( و ) حالیّه است . « الأرْذَلُونَ » : پست‌ترین مردم . مراد افراد بی‌چیز و بی‌مقام است ( نگا : هود / 27 ) .
سوره شعراء آیه 112
متن آیه :
قَالَ وَمَا عِلْمِی بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
( نوح ) گفت : ( وظیفه من دعوت همگان به سوی حق و اصلاح جامعه است ) من چه می‌دانم آنان چه کاری داشته‌اند ؟ ( و گذشته ایشان چه بوده است ؟ مهم امروز است که دعوت مرا پذیرفته و در مقام خودسازی برآمده‌اند و در راه حق گام نهاده‌اند ) .
توضیحات :
« مَا عِلْمی » : من چه می‌دانم . من نمی‌دانم . واژه ( ما ) می‌تواند اسم استفهام یا حرف نفی باشد .
سوره شعراء آیه 113
متن آیه :
إِنْ حِسَابُهُمْ إِلَّا عَلَى رَبِّی لَوْ تَشْعُرُونَ
ترجمه :
حساب ( اعمال و جزای کار ) ایشان جز بر عهده پروردگارم نیست ، اگر شما فهمیده و باشعور باشید ( می‌دانستید که کار خوب و بد گذشته ایشان از دید خدا پنهان نبوده است و سر و کارشان با خدا است نه با من ) .
توضیحات :
« إِنْ » : حرف نفی است .
سوره شعراء آیه 114
متن آیه :
وَمَا أَنَا بِطَارِدِ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
من هرگز مؤمنان را ( از پیش خود ) نمی‌رانم ( تا دل شما را به دست آرم ) .
توضیحات :
« طَارِد » : طرد کننده . دور کننده .
سوره شعراء آیه 115
متن آیه :
إِنْ أَنَا إِلَّا نَذِیرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
من بیم دهنده آشکاری بیش نیستم .
توضیحات :
« إِنْ أَنَا . . . » : حرف ( إِنْ ) نافیه است . « مُبینٌ » : واضح و آشکار .
سوره شعراء آیه 116
متن آیه :
قَالُوا لَئِن لَّمْ تَنتَهِ یَا نُوحُ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْمَرْجُومِینَ
ترجمه :
گفتند : ای نوح ! اگر ( بدین رفتار و گفتار خود ) پایان ندهی ، قطعاً جزو سنگساران خواهی شد ( و بر سر تو همان خواهد آمد که بر سر سایر مخالفان ما آمده است ) .
توضیحات :
« الْمَرْجُومِینَ » : افراد سنگباران شده . سنگساران .
سوره شعراء آیه 117
متن آیه :
قَالَ رَبِّ إِنَّ قَوْمِی کَذَّبُونِ
ترجمه :
( نوح به پیشگاه خدا عرض کرد و ) گفت : پروردگارا ! قوم من ، مرا دروغگو نامیدند ( و دعوتم را نپذیرفتند ) !
توضیحات :
« قالَ : رَبِّ . . . » : این آیه مقدّمه تقاضای مطالب آیه بعدی است .
سوره شعراء آیه 118
متن آیه :
فَافْتَحْ بَیْنِی وَبَیْنَهُمْ فَتْحاً وَنَجِّنِی وَمَن مَّعِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
( اکنون که هیچ راهی برای هدایت این ستمگران باقی نمانده است و تمام تلاش و توانم بیفایده بوده است ) میان من و اینان خودت داوری کن ( و کافران و مشرکان را نابود فرما ) و من و مؤمنانی را که با من هستند ( از دست شکنجه و آزارشان ) نجات بده .
توضیحات :
« إِفْتَحْ » : داوری کن ( نگا : اعراف / 89 ) . جدائی بیفکن . مراد قضاوت در میان اهل توحید و سایر کافران و مشرکان است ، و حق و سزای هر گروهی را دادن و به مکافات یا مجازات رساندن است .
سوره شعراء آیه 119
متن آیه :
فَأَنجَیْنَاهُ وَمَن مَّعَهُ فِی الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ
ترجمه :
ما او و کسانی را که با او بودند ، در کشتی پر ( از انسانها و حیوانهای گوناگون و خوراک و نیازمندیهای آنان و اینان ) نجات دادیم .
توضیحات :
« مَن مَّعَهُ » : کسانی که با او بودند . مراد پیروان ایماندار است . « الْفُلْک » : ( نگا : بقره / 164 ) . « الْمَشْحُونَ » : پر . لبریز . کشتی نوح انباشته از مردمان و حیوانات و پرندگان و خوراک و مایحتاج آنها بود ( نگا : هود / 40 ) .
سوره شعراء آیه 120
متن آیه :
ثُمَّ أَغْرَقْنَا بَعْدُ الْبَاقِینَ
ترجمه :
سپس بقیّه را غرق کردیم .
توضیحات :
« بَعْدُ » : بعد از نجات نوح و مؤمنان .
سوره شعراء آیه 121
متن آیه :
إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً وَمَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
بی‌گمان در این ( سرگذشت نوح و سرنوشت مؤمنان و کافران ) عبرت سترگ و دلیل بزرگی ( بر قدرت خدا و صدق پیغمبران ) است ، و بیشتر مردمان ( با وجود شنیدن داستان عبرت‌انگیزِ راه یافتگان و گمراهان و سرانجام کار ایشان ) ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« ءَایَةً » : عبرت ( نگا : فرقان / 37 ) . دلیل . « مَا کَانَ أَکْثَرُهُم بِمُؤْمِنِینَ » : اغلب مردمان آن روزی به نوح ایمان نیاوردند و غرق شدند . بیشتر کسانی که قرآن را می‌شنوند و از این سرنوشت اطّلاع حاصل می‌کنند ، ایمان نمی‌آورند ( نگا : هود / 17 ، غافر / 59 ، روم / 42 ، شعراء / 158 و 190 ) .
سوره شعراء آیه 122
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
مسلّماً پروردگار تو چیره و توانا ( بر انتقام از ستمکاران ) و مهربان ( در حق پرهیزگاران ) است .
توضیحات :
« الْعَزِیز » : چیره . شکست‌ناپذیر .
سوره شعراء آیه 123
متن آیه :
کَذَّبَتْ عَادٌ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
قوم عاد پیغمبران ( خدا ) را تکذیب کردند ( و دروغگو نامیدند ) .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 124
متن آیه :
إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ هُودٌ أَلَا تَتَّقُونَ
ترجمه :
بدان گاه که برادرشان هود بدیشان گفت : هان ! تقوا پیشه کنید ( و پرهیزگار باشید ، و از عذاب خدا بپرهیزید ) .
توضیحات :
« أَلا تَتَّقُونَ » : هان ! پرهیزگار باشید . آیا تقوا پیشه نمی‌کنید ؟
سوره شعراء آیه 125
متن آیه :
إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ
ترجمه :
من پیغمبر امینی برای شما هستم .
توضیحات :
« رَسُولٌ أَمِینٌ » : ( نگا : شعراء / 107 ) .
سوره شعراء آیه 126
متن آیه :
فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ
ترجمه :
از خدا بترسید و از من اطاعت کنید .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 127
متن آیه :
وَمَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
من هیچ اجر و پاداشی در برابر این دعوت از شما نمی‌طلبم . اجر و پاداش من جز بر پروردگار جهانیان نمی‌باشد .
توضیحات :
« عَلَیْهِ » : ( نگا : شعراء / 109 ) .
سوره شعراء آیه 128
متن آیه :
أَتَبْنُونَ بِکُلِّ رِیعٍ آیَةً تَعْبَثُونَ
ترجمه :
آیا شما بالای هر بلندی و مکان مرتفعی کاخ سر به فلک کشیده‌ای می‌سازید و ( در آن ) به خوشگذرانی و کارهای بیهوده می‌پردازید ؟
توضیحات :
« رِیعٍ » : مکان مرتفع . بلندی . « ءَایَةً » : نشانه . مراد کاخ بلند و سر به فلک کشیده است . « تَعْبَثُونَ » : کارهای بیهوده . و خوشگذرانی می‌کنید . جمله حال است برای ضمیر ( و ) در فعل ( تَبْنُونَ ) .
سوره شعراء آیه 129
متن آیه :
وَتَتَّخِذُونَ مَصَانِعَ لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُونَ
ترجمه :
و دژها و قلعه‌هائی می‌سازید که انگار جاودانه می‌مانید ؟
توضیحات :
« مَصَانِعَ » : دژها و کاخها . کارخانه‌ها و کارگاهها . « لَعَلَّکُمْ تَخْلُدُونَ » : انگار جاودانه می‌مانید . تا این که جاودانه بمانید . معنی آیه می‌تواند چنین هم باشد : کارخانه‌ها و کارگاهها را برای کندن کوهها و ساختن کاخها و برجها به کار می‌برید ، انگار جاودانه می‌مانید ؟
سوره شعراء آیه 130
متن آیه :
وَإِذَا بَطَشْتُم بَطَشْتُمْ جَبَّارِینَ
ترجمه :
و هنگامی که مجازات می‌کنید ، از حدّ تجاوز می‌کنید و همچون ستمگران و سرکشان کیفر می‌دهید ( و در برابر کمترین جرم ، سنگین‌ترین جریمه و سزا روا می‌دارید و عدالت و ترحّمی ندارید ) .
توضیحات :
« بَطَشْتُمْ » : حمله‌ور شدید . یعنی سخت به دیگران و همسایگان تاخت و تاز می‌برید . در مجازات زیاده‌روی کردید و از حد فراتر رفتید ( نگا : بروج / 12 ) . « جَبّارینَ » : سرکشان و ستمگران . حال است .
سوره شعراء آیه 131
متن آیه :
فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ
ترجمه :
از خدا بترسید و از من اطاعت کنید .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 132
متن آیه :
وَاتَّقُوا الَّذِی أَمَدَّکُم بِمَا تَعْلَمُونَ
ترجمه :
از ( خشم ) خدائی بپرهیزید که شما را با نعمتهائی که می‌دانید یاری داده است .
توضیحات :
« أَمَدَّکُمْ » : شما را یاری داده است ( نگا : إسراء / 6 ) .
سوره شعراء آیه 133
متن آیه :
أَمَدَّکُم بِأَنْعَامٍ وَبَنِینَ
ترجمه :
شمار را یاری داده است با ( اعطاء ) چهارپایان و پسران .
توضیحات :
« أَمَدَّکُمْ » : این آیه ، سرآغاز برشمردن امداد خداوندی است .
سوره شعراء آیه 134
متن آیه :
وَجَنَّاتٍ وَعُیُونٍ
ترجمه :
و با باغها و چشمه‌ها .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 135
متن آیه :
إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ
ترجمه :
من می‌ترسم عذاب روز بزرگ ( قیامت ) گریبانگیر شما شود .
توضیحات :
« یَوْمٍ عَظیمٍ » : روز بزرگ . مراد قیامت است ( نگا : انعام / 15 ، اعراف / 59 ) . از آنجا که در دنیا نیز انسان به مجازات عمل بد خود ( نگا : اعراف / 130 و 165 ) یا به مکافات عمل خوبه خود ( نگا : نحل / 30 ) می‌رسد ، روز بزرگ می‌تواند روزهای سخت و وحشتناک دنیا نیز باشد ( نگا : شعراء / 189 ) .
سوره شعراء آیه 136
متن آیه :
قَالُوا سَوَاء عَلَیْنَا أَوَعَظْتَ أَمْ لَمْ تَکُن مِّنَ الْوَاعِظِینَ
ترجمه :
آنان ( به هود پاسخ دادند و ) گفتند : برای ما تفاوت نمی‌کند چه ما را اندرز بدهی یا ندهی ! ( بیهوده خود را خسته مکن و ما را درد سر مده ) .
توضیحات :
« قَالُوا » : قوم عاد گفتند . مراد از این سخن تحقیر و توهین است .
سوره شعراء آیه 137
متن آیه :
إِنْ هَذَا إِلَّا خُلُقُ الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
این ( چیزهائی که به هم بافته‌ای و به ما خواهی گفت ) جز شیوه و عادت پیشینیان نیست ( آنانی که در گذشته خود را پیغمبر نامیده‌اند و دروغهائی را به گذشتگان تحویل داده‌اند و ادعاهائی همچون ادّعای تو داشته‌اند ) .
توضیحات :
« إِنْ » : حرف نفی است . « خُلُقُ الأوَّلِینَ » : اخلاق و عادت گذشتگان و پیشینیان . مرادشان تکذیب همه پیغمبران است ( نگا : انعام / 25 ) . یا این که مراد این است اعمالی که آنان مرتکب می‌شدند ، از قبیل بت‌پرستی و ساختن قصرها و قلعه‌های سر به فلک کشیده بر نقاط مرتفع ، و خشونت در مجازات رساندن و کیفر دادن ، همان چیزهائی است که پیشینیان انجام می‌داده‌اند و مطلب قابل ایرادی نمی‌باشد .
سوره شعراء آیه 138
متن آیه :
وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ
ترجمه :
و ما ( نه در این جهان و نه در آن جهان ) عذاب داده نمی‌شویم .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 139
متن آیه :
فَکَذَّبُوهُ فَأَهْلَکْنَاهُمْ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً وَمَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
قوم عاد ، هود را دروغگو نامیدند ( و رسالتش را نپذیرفتند ) و ما هم نابودشان کردیم . در این ( سرگذشت قوم عاد ) عبرتی است ( برای کسانی که بخواهند از سرنوشت دیگران ، درسی و پندی بیاموزند ) . اکثر قوم عاد ایمان نیاوردند ( و راه کفر در پیش گرفتند و نتیجه آن را دیدند ) .
توضیحات :
« ءَایَةً » : درس عبرت . نشانه قدرت . « مَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ » : بیشتر قوم عاد ایمان نداشتند ، بیشتر مردم به این روایت ایمان ندارند .
سوره شعراء آیه 140
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
بی‌گمان پروردگار تو چیره و توانا ( بر درهم شکستن جبّاران ستمکار ) و مهربان ( در حق ضعیفان دیندار ) است .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 141
متن آیه :
کَذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
قوم ثمود پیغمبران را دروغگو نامیدند ( و از آنان فرمانبرداری نکردند ) .
توضیحات :
« کَذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلِینَ » : ( نگا : فرقان / 37و38 ) .
سوره شعراء آیه 142
متن آیه :
إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَالِحٌ أَلَا تَتَّقُونَ
ترجمه :
آن زمان که برادرشان صالح بدیشان گفت : آیا تقواپیشه نمی‌سازید ؟ ( و از خدا نمی‌ترسید ؟ ) .
توضیحات :
« أَخُوهُمْ » : ( نگا : شعراء / 106 ) . « أَلا تَتَّقُونَ » : آیا تقوا پیشه نمی‌سازید ؟ هان ! تقواپیشه کنید ( نگا : شعراء / 106 ) .
سوره شعراء آیه 143
متن آیه :
إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ
ترجمه :
من بی‌گمان برایتان پیغمبر امینی هستم .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 144
متن آیه :
فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ
ترجمه :
پس از خدا بترسید و از من اطاعت کنید .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 145
متن آیه :
وَمَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
و در قبال تبلیغ دعوت اجر و پاداشی از شما درخواست نمی‌کنم . اجر و پاداش من جز بر پروردگار جهانیان نیست .
توضیحات :
« إِنْ أَجْرِیَ . . . » : ( نگا : شعراء / 109 ) .
سوره شعراء آیه 146
متن آیه :
أَتُتْرَکُونَ فِی مَا هَاهُنَا آمِنِینَ
ترجمه :
آیا ( چنین تصوّر می‌کنید که جهان سرای جاودانگی است و ) شما در نهایت امن و امان در ناز و نعمت جهان رها می‌شوید ؟
توضیحات :
« أَتُتْرَکُونَ » : آیا به ترک شما گفته می‌شود ؟ آیا رها می‌شوید ؟ استفهام انکاری و مفید نفی است . « مَا » : آنچه . مراد نعمت جهان است . « ههُنَا » : اینجا مراد این جهان است . « ءَامِنِینَ » : در امن و امان و دور از دست انتقام و مرگ و عذاب و کیفر . حال است .
سوره شعراء آیه 147
متن آیه :
فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ
ترجمه :
در میان باغها و چشمه‌سارها ؟
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 148
متن آیه :
وَزُرُوعٍ وَنَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِیمٌ
ترجمه :
و در میان کشتزارها ، و نخلستانهائی که میوه‌های نرم و شاداب و رسیده دارند ؟
توضیحات :
« طَلْع » : چوبهای شکوفه خرما که خوشه خرما در درون آن قرار دارد . در اینجا مراد نخستین میوه خرما است ( نگا : انعام / 99 ، ِ / 10 ) . « هَضِیمٌ » : درهم فرو رفته و پر و تنگ یکدیگر . نرم و لطیف و شاداب و رسیده .
سوره شعراء آیه 149
متن آیه :
وَتَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتاً فَارِهِینَ
ترجمه :
و ماهرانه در دل کوهها خانه‌هائی را بتراشید ( و بسازید و در آنها به عیش و نوش بپردازید ؟ )
توضیحات :
« تَنْحِتُونَ » : می‌تراشید . « فَارِهِینَ » : حاذقانه و ماهرانه . سرمستانه و هواپرستانه و شادان و خندان . حال ضمیر ( و ) در فعل ( تَنْحِتُونَ ) است .
سوره شعراء آیه 150
متن آیه :
فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ
ترجمه :
از خدا بترسید و از من اطاعت کنید .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 151
متن آیه :
وَلَا تُطِیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ
ترجمه :
و از فرمان اسراف کنندگان فرمانبرداری مکنید .
توضیحات :
« أَمْرَ » : فرمان . مراد دستور و فرمان سران و رهبران ستمکار و بزهکار است .
سوره شعراء آیه 152
متن آیه :
الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَلَا یُصْلِحُونَ
ترجمه :
آن کسانی که در زمین تباهی می‌نمایند و اصلاح نمی‌کنند .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 153
متن آیه :
قَالُوا إِنَّمَا أَنتَ مِنَ الْمُسَحَّرِینَ
ترجمه :
( قوم ثمود به صالح پاسخ دادند و ) گفتند : تو از زمره جادوشدگان و دیوانگان هستی و بس . ( این است که چنین پریشان‌گوئی و یاوه‌سرائی می‌کنی ) .
توضیحات :
« الْمُسَحَّرِینَ » : جادوشدگان . عقل از دست دادگان و دیوانگان ( نگا : اسراء / 47 ) .
سوره شعراء آیه 154
متن آیه :
مَا أَنتَ إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُنَا فَأْتِ بِآیَةٍ إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ
ترجمه :
تو انسانی همچون خود ما بیش نیستی ، ( آخر چگونه گمان می‌بری که پیغمبر شده‌ای ؟ ) اگر از زمره راستگویانی ، معجزه‌ای را به ما بنما .
توضیحات :
« ءَایَةً » : معجزه . نشانه .
سوره شعراء آیه 155
متن آیه :
قَالَ هَذِهِ نَاقَةٌ لَّهَا شِرْبٌ وَلَکُمْ شِرْبُ یَوْمٍ مَّعْلُومٍ
ترجمه :
( هنگامی که خدا شتر ماده‌ای را معجزه‌آسا برای صالح پدیدار کرد ، صالح بدیشان ) گفت : این شتری است ( که خدا آن را معجزه شما نموده است ) . یک روز سهم آب متعلّق به آن و روز جداگانه دیگری سهم آب متعلّق به شما است .
توضیحات :
« نَاقَةٌ » : ( نگا : اعراف / 73 و 77 ، هود / 64 ، اسراء / 59 ، قمر / 27 ) . « شِرْبٌ » : سهم آب . نصیب و بهره‌ای از آب . این شتر ، یک شتر عادی نبوده و گویا از ویژگیهای آن یکی این بوده است که یک روز آب آبادی را به خود اختصاص می‌داد و می‌نوشید !
سوره شعراء آیه 156
متن آیه :
وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَیَأْخُذَکُمْ عَذَابُ یَوْمٍ عَظِیمٍ
ترجمه :
کمترین آزاری به آن نرسانید که اگر چنین کنید عذاب روز بزرگ ، شما را فرو خواهد گرفت .
توضیحات :
« یَوْمٍ عَظیمٍ » : روز بزرگ . مراد عذاب بزرگ است که در روز معیّن و مقدّر رخ می‌دهد . نسبت دادن عظیم به روز ، به جای نسبت آن به عذاب برای مبالغه است . چرا که عظمت روز ، به علّت عظمت بلا و مصیبت وارده است .
سوره شعراء آیه 157
متن آیه :
فَعَقَرُوهَا فَأَصْبَحُوا نَادِمِینَ
ترجمه :
ولی آنان شتر را ( با تیر ) کشتند و ( عذاب خدا را در چند قدمی خود دیدند و از کرده خود ) پشیمان شدند .
توضیحات :
« عَقَرُوهَا » : شتر را کشتند ( نگا : اعراف / 77 ، هود / 65 ) .
سوره شعراء آیه 158
متن آیه :
فَأَخَذَهُمُ الْعَذَابُ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً وَمَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
عذاب ایشان را فرو گرفت ( و پشیمانی بدیشان سودی نبخشید ) . مسلّماً در این ( سرگذشتِ پایمردی پیغمبران و مؤمنان ، و سرنوشت کافران و ظالمان ) درس عبرتی ( برای مردمان ، و همچنین نشانه‌ای از قدرت خداوند جهان در یاری دینداران و نابودی بی‌دینان و گردنکشان تاریخ ) است . و اکثر ( قوم ثمود هم ایمان نیاوردند و همچون قوم عاد ) ایشان ( نیز از زمره ) مؤمنان نشدند .
توضیحات :
« إِنَّ فِی ذلِکَ . . . » : ( نگا : شعراء / 139 ) .
سوره شعراء آیه 159
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
بی‌گمان پروردگار تو چیره ( بر گردنکشان و ) مهربان ( در حق مؤمنان ) است .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 160
متن آیه :
کَذَّبَتْ قَوْمُ لُوطٍ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
قوم لوط پیغمبران را دروغگو نامیدند ( و از ایشان پیروی نکردند ) .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 161
متن آیه :
إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ لُوطٌ أَلَا تَتَّقُونَ
ترجمه :
آن زمان که برادرشان لوط بدیشان گفت : هان ! پرهیزگاری کنید .
توضیحات :
« أَلا تَتَّقُونَ » : ( نگا : شعراء / 106 ) .
سوره شعراء آیه 162
متن آیه :
إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ
ترجمه :
بی‌گمان من پیغمبر امینی برای شما هستم .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 163
متن آیه :
فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ
ترجمه :
از خدا بترسید و از من اطاعت کنید .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 164
متن آیه :
وَمَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
در برابر این ( دعوت آسمانی ) مزدی از شما نمی‌خواهم . اجر و پاداش من جز بر پروردگار جهانیان نیست .
توضیحات :
« إِنْ أَجْرِیَ . . . » : ( نگا : شعراء / 109 ) .
سوره شعراء آیه 165
متن آیه :
أَتَأْتُونَ الذُّکْرَانَ مِنَ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
آیا در میان جهانیان ، به سراغ جنس ذکور می‌روید ( و با ایشان به جای زنان آمیزش می‌نمائید ؟ ) .
توضیحات :
« الذُّکْرَانَ » : جمع ذَکَر ، نرها ، مراد مردان است ( نگا : شوری / 50 ) . « مِنَ الْعَالَمِینَ » : در میان زنان و مردان ، به سراغ مردان می‌روید و همجنسگرائی می‌کنید . در میان مردمان جهان ، تنها شما این انحراف را پیش گرفته و به چنین کار پست و ننگینی آلوده‌اید .
سوره شعراء آیه 166
متن آیه :
وَتَذَرُونَ مَا خَلَقَ لَکُمْ رَبُّکُمْ مِنْ أَزْوَاجِکُم بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ عَادُونَ
ترجمه :
و همسرانی را که پروردگارتان برایتان آفریده است رها می‌سازید . بلکه اصلاً شما قومی هستید که ( با ارتکاب همه معاصی ، در ظلم به خود و جامعه ) از حدّ می‌گذرید ( و مرزی میان خوب و بد به رسمیّت نمی‌شناسید ) .
توضیحات :
« تَذَرُونَ » : رها می‌سازید . ترک می‌کنید ( نگا : بقره / 278 ) . « عَادُونَ » : متجاوزین . از حدود و مقرّرات خدا درگذرندگان ( نگا : بقره / 173 و 190 ) .
سوره شعراء آیه 167
متن آیه :
قَالُوا لَئِن لَّمْ تَنتَهِ یَا لُوطُ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْمُخْرَجِینَ
ترجمه :
گفتند : ای لوط ! اگر ( از این سخنان ) دست نکشی ، از زمره تبعید شدگان ( از شهر و دیار ما ) خواهی بود .
توضیحات :
« الْمُخْرَجِینَ » : اخراج شدگان . تبعید شدگان .
سوره شعراء آیه 168
متن آیه :
قَالَ إِنِّی لِعَمَلِکُم مِّنَ الْقَالِینَ
ترجمه :
( لوط بدیشان پاسخ داد و ) گفت : من از کار شما نفرت دارم ( و زشت و ناپسندش می‌دانم ) .
توضیحات :
« الْقَالِینَ » : جمع قالی ، دشمن دارندگان . بیزاران ، کینه به دل دارندگان .
سوره شعراء آیه 169
متن آیه :
رَبِّ نَجِّنِی وَأَهْلِی مِمَّا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
پروردگارا ! مرا و اهل و عیال و پیروان مرا از ( عذابی که سزاوار ) کارهای ایشان ( است ) به دور و محفوظ دار !
توضیحات :
« أَهْلِی » : مراد از اهل ، افراد مؤمن خانواده و همه پیروان است . « مِمَّا یَعْمَلُونَ » : از آنچه انجام می‌دهند . مراد نجات از بلا و عذاب درهم کوبنده‌ای است که زشتکاریها و گناهان ایشان به دنبال دارد .
سوره شعراء آیه 170
متن آیه :
فَنَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
ما او را و جملگی خاندان و پیروان او را ( از عذاب و بلای نابودکننده ناشی از کردار بزهکاران ) رهائی بخشیدیم .
توضیحات :
« أَجْمَعِین » : جملگی . تأکید است .
سوره شعراء آیه 171
متن آیه :
إِلَّا عَجُوزاً فِی الْغَابِرِینَ
ترجمه :
مگر پیرزنی را که ( همسر او بود ، و به سبب همکاری با بزهکاران ) از هلاک شدگان گردید .
توضیحات :
« عَجُوزاً » : پیرزنی . مراد همسر لوط است ( نگا : تحریم / 10 ) . « الْغَابِرِینَ » : هالکین . نابود شوندگان ( نگا : اعراف / 83 ) . باقیماندگان . « فِی الْغَابِرِینَ » : از زمره هلاک شوندگان . از جمله باقیماندگان در عذاب به همراه کافران و فاجران .
سوره شعراء آیه 172
متن آیه :
ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرِینَ
ترجمه :
سپس ما دیگران را نابود کردیم ( و جملگی اهل شهر را با شهر زیر و رو نموده و درهم کوبیدیم ) .
توضیحات :
« الآخَرِینَ » : دیگران . مراد ساکنان شهر است که لوط و مؤمنان از میانشان گریخته و به بیرون شهر رفته بودند .
سوره شعراء آیه 173
متن آیه :
وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِم مَّطَراً فَسَاء مَطَرُ الْمُنذَرِینَ
ترجمه :
و بر سرشان باران ( سنگ ) را باراندیم امّا چه باران بدی که این گروه تهدید شدگان را فرو گرفت ! ( بارانی که سخت شهر و دیارشان را ویران و نابود کرد ) .
توضیحات :
« أَمْطَرْنَا » : باراندیم . مراد سنگباران است ( نگا : هود / 82 ) . « الْمُنذَرِینَ » : بیم داده شدگان . تهدید شدگان . مراد قوم لوط است که توسّط لوط تهدید به عذاب الهی شده بودند .
سوره شعراء آیه 174
متن آیه :
إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً وَمَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
در این ( ماجرای قوم لوط ) درس عبرتی ( برای هوشیاران ) است ، و بیشتر آن قوم ایمان نیاوردند ( و سزای خود را دیدند ) .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 175
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
قطعاً پروردگار تو چیره ( بر نابودی بزهکاران و جبّاران تاریخ ) و مهربان ( در حق مؤمنان ) است .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 176
متن آیه :
کَذَّبَ أَصْحَابُ الْأَیْکَةِ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
ساکنان اَیْکَه پیغمبران را دروغگو نامیدند ( و از ایشان پیروی نکردند ) .
توضیحات :
« أَصْحَابُ الأیْکَةِ » : ( نگا : حجر / 78 ) .
سوره شعراء آیه 177
متن آیه :
إِذْ قَالَ لَهُمْ شُعَیْبٌ أَلَا تَتَّقُونَ
ترجمه :
هنگامی که شعیب بدیشان گفت : هان ! پرهیزگاری کنید .
توضیحات :
« أَلا تَتَّقُونَ » : ( نگا : شعراء / 106 ) .
سوره شعراء آیه 178
متن آیه :
إِنِّی لَکُمْ رَسُولٌ أَمِینٌ
ترجمه :
مسلّماً من برای شما پیغمبر امینی هستم .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 179
متن آیه :
فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِیعُونِ
ترجمه :
از خدا بترسید و از من پیروی کنید .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 180
متن آیه :
وَمَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
من در برابر دعوت خود هیچ گونه پاداشی از شما نمی‌خواهم و پاداش من جز بر پروردگار جهانیان نیست .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 181
متن آیه :
أَوْفُوا الْکَیْلَ وَلَا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ
ترجمه :
پیمانه را به تمام و کمال بپردازید ، و از زمره کم‌دهندگان ( جنس به مردم و کاهندگان اموال ایشان ) نباشید .
توضیحات :
« أَوْفُوا الْکَیْلَ » : ( نگا : انعام / 152 ) . « الْمُخْسِرِینَ » : کم دهندگان ، کاهندگان ( نگا : الرحمن / 9 ، مطفّفین / 3 ) .
سوره شعراء آیه 182
متن آیه :
وَزِنُوا بِالْقِسْطَاسِ الْمُسْتَقِیمِ
ترجمه :
و با ترازوی درست ( اشیاء و اجناس را ) بکشید .
توضیحات :
« زِنُوا » : وزن کنید . بکشید . « الْقِسْطَاسِ » : ترازو . « الْمُسْتَقِیمِ » : صحیح و درست .
سوره شعراء آیه 183
متن آیه :
وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءهُمْ وَلَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ
ترجمه :
و اشیاء مردم را نکاهید ( و حقوق ایشان را ضایع نکنید ) و در زمین تباهی نورزید .
توضیحات :
« لا تَبْخَسُوا » : نکاهید ( نگا : اعراف / 85 ، هود / 85 ) . « لا تَعْثَوْا » فساد نکنید ( نگا : بقره / 60 ) .
سوره شعراء آیه 184
متن آیه :
وَاتَّقُوا الَّذِی خَلَقَکُمْ وَالْجِبِلَّةَ الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
و بپرهیزید از ( عذاب ) کسی که شما و نسلهای گذشته را آفریده است .
توضیحات :
« الْجِبِلَّةَ » : جماعت و گروه . مراد دسته‌ها و نسلهای قوی و مقتدر است ( نگا : یس / 62 ) .
سوره شعراء آیه 185
متن آیه :
قَالُوا إِنَّمَا أَنتَ مِنَ الْمُسَحَّرِینَ
ترجمه :
گفتند : تو قطعاً از جمله جادوشدگان و دیوانگانی .
توضیحات :
« الْمُسَحَّرِینَ » : ( نگا : شعراء / 153 ) .
سوره شعراء آیه 186
متن آیه :
وَمَا أَنتَ إِلَّا بَشَرٌ مِّثْلُنَا وَإِن نَّظُنُّکَ لَمِنَ الْکَاذِبِینَ
ترجمه :
تو انسانی جز ما نیستی و ما مسلّماً تو را از زمره دروغگویان می‌دانیم .
توضیحات :
« إِنْ » : حتماً . مسلّماً . مخفّف از مثقّله است . بعضی هم حرف ( إِنْ ) را نافیه و لام ( لَمِن ) را به معنی ( إِلاّ ) می‌دانند .
سوره شعراء آیه 187
متن آیه :
فَأَسْقِطْ عَلَیْنَا کِسَفاً مِّنَ السَّمَاءِ إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ
ترجمه :
اگر راست می‌گوئی ( که پیغمبری ) تکّه‌هائی از آسمان بر سر ما فرو ریز .
توضیحات :
« کِسَفاً » : جمع کِسْفَة ، قطعات . تکّه‌ها ( نگا : اسراء / 92 ) .
سوره شعراء آیه 188
متن آیه :
قَالَ رَبِّی أَعْلَمُ بِمَا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
( شعیب بدیشان ) گفت : پروردگار من آگاه‌تر ( از هر کسی ) از کارهائی است که شما می‌کنید ( و معاصی و گناهانی که می‌ورزید . مطمئنّاً عذاب درخور گناهتان را در وقت مقدّر به شما می‌رساند ) .
توضیحات :
« رَبِّی أَعْلَمُ . . . » : این سخن بر نهایت تفویض و توکّل شعیب ، و غایت تهدید ایشان دلالت دارد .
سوره شعراء آیه 189
متن آیه :
فَکَذَّبُوهُ فَأَخَذَهُمْ عَذَابُ یَوْمِ الظُّلَّةِ إِنَّهُ کَانَ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ
ترجمه :
او را تکذیب کردند و در نتیجه عذاب روزِ ابر ایشان را فرو گرفت ( و آتش سوزان آنان را سوزاند ) . واقعاً عذاب روز بزرگی بود .
توضیحات :
« الظُّلَّةِ » : ابر سایه‌گستر ( نگا : اعراف / 171 ) . گویا از شدّت گرما به زیر ابر بزرگی پناهنده شده بودند و ابر بر آنان باران آتش باراند و ایشان را به بدترین وجه سوزاند . « عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ » : ( نگا : شعراء / 135 و 156 ) .
سوره شعراء آیه 190
متن آیه :
إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً وَمَا کَانَ أَکْثَرُهُم مُّؤْمِنِینَ
ترجمه :
همانا در این ( سرگذشت نیز ) درس عبرتی است ( برای عاقلان ) و بیشتر ایشان ( هم ) ایمان نیاوردند ( و جزای خود را دیدند ) .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 191
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الْعَزِیزُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
بی‌گمان پروردگارت چیره و مهربان است .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 192
متن آیه :
وَإِنَّهُ لَتَنزِیلُ رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
این ( قرآن ) فرو فرستاده پروردگار جهانیان است ( و همه سرگذشتهای مذکور در آن راست ، و احکام آن تا روز قیامت برجا و واجب‌الاجرا است ) .
توضیحات :
« إِنَّهُ » : همانا قرآن . « تَنزِیلُ » : مصدر است و به معنی اسم مفعول است ، یعنی مُنَزَّل و فرو فرستاده ( نگا : انعام / 114 ) .
سوره شعراء آیه 193
متن آیه :
نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ
ترجمه :
جبرئیل آن را فرو آورده است .
توضیحات :
« الرُّوحُ الأمِینُ » : لقب جبریل ( ع ) است .
سوره شعراء آیه 194
متن آیه :
عَلَى قَلْبِکَ لِتَکُونَ مِنَ الْمُنذِرِینَ
ترجمه :
بر قلب تو ، تا از زمره بیم دهندگان باشی .
توضیحات :
« قَلْب » : مراد روح پیغمبر است که پایگاه نزول معجزه بزرگ و جاویدان قرآن است .
سوره شعراء آیه 195
متن آیه :
بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُّبِینٍ
ترجمه :
با زبان عربی روشن و آشکاری است .
توضیحات :
« بِلِسَانٍ » : جار و مجرور متعلّق به فعل ( نَزَل ) است . « مُبِینٍ » : واضح و روشن ( نگا : یوسف / 1 ) .
سوره شعراء آیه 196
متن آیه :
وَإِنَّهُ لَفِی زُبُرِ الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
( وصف ) این قرآن در کتابهای پیشینیان ( از قبیل تورات و انجیل ) موجود است .
توضیحات :
« زُبُر » : جمع زَبُور . کتابها ( نگا : آل‌عمران / 184 ، نحل / 44 ) . « إِنَّهُ لَفِی زُبُرِ الأوَّلِینَ » : بیشتر فضائل و عقائد و مواعظ و قصص قرآن و صفات پیغمبر ، در کتابهای پیغمبران پیشین موجود بوده است ( نگا : بقره / 89 ، طه / 133 ، اعلی / 18 و 19 ) . این فرموده ، به اعتبار اغلب است .
سوره شعراء آیه 197
متن آیه :
أَوَلَمْ یَکُن لَّهُمْ آیَةً أَن یَعْلَمَهُ عُلَمَاء بَنِی إِسْرَائِیلَ
ترجمه :
آیا همین نشانه برای ( ایمان آوردن ) ایشان کافی نیست که علمای بنی‌اسرائیل ( به خوبی ) از آن آگاهند ؟ !
توضیحات :
« ءَایَةً » : نشانه . دلیل و برهان بر صدق رسول . « أَن یَعْلَمَهُ . . . » : مراد علم و آگاهی بنی‌اسرائیل از دلائل حقّانیّت قرآن و صدق دعوت است ( نگا : بقره / 146 ، رعد / 43 ) .
سوره شعراء آیه 198
متن آیه :
وَلَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَى بَعْضِ الْأَعْجَمِینَ
ترجمه :
اگر قرآن را بر یکی از غیر عربها نازل می‌کردیم .
توضیحات :
« بَعْضِ » : یکی . فردی . « الأعْجَمِینَ » : غیر عربها . مفرد آن أَعْجَم ، یعنی کسی که سخنش برای عربها نامفهوم باشد . عربها به غیر عربها ، عجم می‌گویند .
سوره شعراء آیه 199
متن آیه :
فَقَرَأَهُ عَلَیْهِم مَّا کَانُوا بِهِ مُؤْمِنِینَ
ترجمه :
و او قرآن را برای آنان می‌خواند ( به گونه کاملاً رسا و گویا و صحیح و زیبا ) به آن ایمان نمی‌آوردند .
توضیحات :
« مَا کَانُوا بِهِ مُؤْمِنِینَ » : مراد این است که قرآن چه رسد به این که توسّط پیغمبری از خودشان آمده است ، اگر توسّط فردی غیر عرب هم به دستشان می‌رسید و اعجاز آن را بیش از پیش هم می‌دیدند و به فرض می‌دانستند که چنین کلامی ساخته چنین فردی نمی‌تواند باشد ، باز هم ایمان نمی‌آوردند .
سوره شعراء آیه 200
متن آیه :
کَذَلِکَ سَلَکْنَاهُ فِی قُلُوبِ الْمُجْرِمِینَ
ترجمه :
ما این گونه قرآن را ( با بیانی گویا و رسا ، و به شیوه ساده و آسان ، توسّط فردی از خودشان ) به دلهای بزهکاران وارد می‌گردانیم ( و فصاحت و بلاغت و اعجاز آن را بدیشان می‌فهمانیم . امّا . . . ) .
توضیحات :
« سَلَکْنَاهُ » : آن را داخل و وارد می‌گردانیم ( نگا : حجر / 12 ) .
سوره شعراء آیه 201
متن آیه :
لَا یُؤْمِنُونَ بِهِ حَتَّى یَرَوُا الْعَذَابَ الْأَلِیمَ
ترجمه :
( امّا ایشان ، به سبب دلهای بیماری که دارند ) بدان ایمان نمی‌آورند ، تا عذاب دردناک را ( و مجازات شدیدی را که بدان بیم داده شده بودند ) می‌بینند . ( امّا چه فایده که دیگر ایمان ایشان پذیرفته و سودمند نیست ) .
توضیحات :
« الْعَذَاب » : مراد عقاب و عذابی است که از آن بیم داده شده‌اند .
سوره شعراء آیه 202
متن آیه :
فَیَأْتِیَهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ
ترجمه :
عذاب ، ناگهانی گریبانگیر ایشان می‌گردد . به گونه‌ای که نمی‌فهمند ( چگونه و از کجا سر رسیده است ) .
توضیحات :
« بَغْتَةً » : ناگهانی . « وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ » : به گونه‌ای که از آمدن آن خبردار و آگاه نمی‌شوند و غافلگیر می‌گردند .
سوره شعراء آیه 203
متن آیه :
فَیَقُولُوا هَلْ نَحْنُ مُنظَرُونَ
ترجمه :
( و به هنگام نزول عذاب فریاد برمی‌آورند ) و می‌گویند : آیا به ما مهلتی و فرصتی داده می‌شود ؟ ! ( آخر اکنون همه چیز را می‌دانیم و سخت پشیمانیم و گوش بفرمانیم ! مگر چنین چیزی ممکن است ؟ ! ) .
توضیحات :
« مُنظَرُونَ » : مهلت داده شدگان ( نگا : اعراف / 15 ، حجر / 8 و 37 ) . « هَلْ نَحْنُ مُنظَرُونَ » : این جمله می‌تواند بیانگر قطع امید و اظهار تأسّف ایشان باشد ، و یا این که بیانگر درخواست بی‌پاسخ آنان بشمار آید .
سوره شعراء آیه 204
متن آیه :
أَفَبِعَذَابِنَا یَسْتَعْجِلُونَ
ترجمه :
آیا درخواست سرعت گرفتن و جلو افتادن ( نزول ) عذاب ما را داشتند ؟ !
توضیحات :
« یَسْتَعْجِلُونَ » : درخواست جلو انداختن دارند . درخواست می‌نمایند عذاب پیش از زمان خود فرا رسد . اشاره به این است که کافران بارها تمسخرکنان به پیغمبران می‌گفتند : هر چه زودتر خدا عذابی را که ما را از آن می‌ترسانید به ما برساند ( نگا : اعراف / 70 و 77 ، انفال / 32 ، هود / 32 ، عنکبوت / 29 ، احقاف / 22 ) .
سوره شعراء آیه 205
متن آیه :
أَفَرَأَیْتَ إِن مَّتَّعْنَاهُمْ سِنِینَ
ترجمه :
بگو ببینم ، اگر ما سالهای دیگری ایشان را ( از این زندگی دنیا ) بهره‌مند سازیم ( و با خوشی و خرّمی مدّت دیگری را بسر ببرند ) .
توضیحات :
« اَفَرَأَیْتَ » : به من بگو . بیان کن ( نگا : مریم / 77 ، فرقان / 43 ) . « سِنِینَ » : سالها .
سوره شعراء آیه 206
متن آیه :
ثُمَّ جَاءهُم مَّا کَانُوا یُوعَدُونَ
ترجمه :
سپس عذابی که به آنان وعده داده می‌شود ، دامنگیرشان گردد .
توضیحات :
« مَا » : فاعل فعل ( جَآءَ ) است .
سوره شعراء آیه 207
متن آیه :
مَا أَغْنَى عَنْهُم مَّا کَانُوا یُمَتَّعُونَ
ترجمه :
این تمتّع و بهره‌گیری از دنیا ، برای آنان چه سودی خواهد داشت ؟
توضیحات :
« مَا » : واژه نخستین استفهامیّه ، و واژه دوم موصوله یا مصدریّه است .
سوره شعراء آیه 208
متن آیه :
وَمَا أَهْلَکْنَا مِن قَرْیَةٍ إِلَّا لَهَا مُنذِرُونَ
ترجمه :
ما اهل هیچ شهر و دیاری را هلاک نکرده‌ایم ، مگر این که بیم دهندگانی ( از پیغمبران ) داشته‌اند ( و قبلاً به میان ایشان رفته‌اند و به اندرز و رهنمودشان برخاسته‌اند و آنان را به اوامر و نواهی خدا آشنا ساخته‌اند ) .
توضیحات :
« قَرْیَةٍ » : شهر و دیار . مراد ساکنان آنجا است .
سوره شعراء آیه 209
متن آیه :
ذِکْرَى وَمَا کُنَّا ظَالِمِینَ
ترجمه :
تا متذکّر شوند و بیدار گردند . ما هرگز ستمگر نبوده‌ایم ( تا پیش از ارسال پیغمبران و اتمام حجّت بر مردمان ، ایشان را عذاب دهیم ) .
توضیحات :
« ذِکْری » : یادآوری و عبرت . مفعول له است . یا خبر مبتدای محذوف و تقدیر چنین است : هذِهِ ذِکْری . . . .
سوره شعراء آیه 210
متن آیه :
وَمَا تَنَزَّلَتْ بِهِ الشَّیَاطِینُ
ترجمه :
این قرآن را شیاطین فرو نیاورده‌اند ( و بلکه جبریل آن را فرو آورده است ) .
توضیحات :
« مَا تَنَزَّلَتْ . . . » : مشرکان می‌گفتند : جنّیان و شیاطین قرآن را به محمّد می‌رسانند ، و او همچون کاهنان الهامات و اطّلاعات خود را از ایشان دریافت می‌دارد .
سوره شعراء آیه 211
متن آیه :
وَمَا یَنبَغِی لَهُمْ وَمَا یَسْتَطِیعُونَ
ترجمه :
( اصلاً این کار ) ایشان را نسزد ، و توانائی ( چنین کاری را ) ندارند .
توضیحات :
« مَا یَنْبَغِی لَهُمْ » : ایشان را نسزد . سزاوار آن نیستند .
سوره شعراء آیه 212
متن آیه :
إِنَّهُمْ عَنِ السَّمْعِ لَمَعْزُولُونَ
ترجمه :
قطعاً ایشان از گوش فرا دادن ( به فرشتگان و دریافت پیام آسمانی از ایشان ) محروم و برکنارند .
توضیحات :
« السَّمْع » : گوش فرا دادن و شنیدن ( نگا : حجر / 9 ، جنّ / 8 و 9 ) .
سوره شعراء آیه 213
متن آیه :
فَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ فَتَکُونَ مِنَ الْمُعَذَّبِینَ
ترجمه :
بجز خدا معبودی را به فریاد مخوان و پرستش مکن ، که ( اگر چنین کنی ) از زمره عذاب شوندگان خواهی بود .
توضیحات :
« لا تَدْعُ » : به فریاد مخوان . به کمک مطلب . پرستش مکن . « مَعَ اللهِ » : با خدا . مراد بجز خدا است . « فَتَکُونَ . . . » : مخاطب پیغمبر و مراد افراد امّت است .
سوره شعراء آیه 214
متن آیه :
وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ
ترجمه :
خویشاوندان نزدیک خود را ( از شرک و مخالفت با فرمان پروردگار ) بترسان ( و آنان را به سوی توحید و دادگری فرا خوان ) .
توضیحات :
« عَشِیرَة » : وابستگان و خویشان ( نگا : توبه / 24 ) .
سوره شعراء آیه 215
متن آیه :
وَاخْفِضْ جَنَاحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
و بال ( محبّت و مودّت ) خود را برای مؤمنانی که از تو پیروی می‌کنند بگستران .
توضیحات :
« إِخْفِضْ جَنَاحَکَ » : بگستران بال خود را . مراد نرمخوئی و فروتنی و مهربانی است ( نگا : حجر / 88 ) .
سوره شعراء آیه 216
متن آیه :
فَإِنْ عَصَوْکَ فَقُلْ إِنِّی بَرِیءٌ مِّمَّا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
و اگر آنان ( که خویشان تو می‌باشند ) از فرمان تو سرکشی کردند ، بگو : من از کار شما بیزارم ( و شما را دوست نمی‌دارم ) .
توضیحات :
« عَصَوْکَ » : از تو سرپیچی و سرکشی کردند و نافرمانی نمودند . مرجع ضمیر ( و ) خویشان نزدیک است . یا مرجع آن مؤمنین است که اگر در احکام و فروع اسلام از محمّد ( پیروی نکنند ، از ایشان و معاصی ایشان بیزاری می‌جوید .
سوره شعراء آیه 217
متن آیه :
وَتَوَکَّلْ عَلَى الْعَزِیزِ الرَّحِیمِ
ترجمه :
و بر خدای چیره و مهربان توکّل کن .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 218
متن آیه :
الَّذِی یَرَاکَ حِینَ تَقُومُ
ترجمه :
آن خدائی که تو را می‌بیند بدان گاه که ( برای نماز تهجّد ) برمی‌خیزی .
توضیحات :
« تَقُومُ » : برمی‌خیزی . پا می‌شوی . مراد قیام برای تهجّد ، یعنی نماز شب یا سایر نمازهای دیگر است .
سوره شعراء آیه 219
متن آیه :
وَتَقَلُّبَکَ فِی السَّاجِدِینَ
ترجمه :
و ( همچنین می‌بیند ) حرکت ( قیام و رکوع و سجود و نشست و برخاست ) تو را در میان ( صف جماعت ) سجده برندگان .
توضیحات :
« تَقَلُّبَ » : انتقال از حالی به حالی . مراد اوضاع و احوال قیام و رکوع و سجده ، و بالاخره حرکات و سکنات نمازگزار است . « السَّاجِدِینَ » : سجده برندگان . مراد مؤمنانی است که به نماز جماعت مشغولند .
سوره شعراء آیه 220
متن آیه :
إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
چرا که او بس شنوا و آگاه است .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 221
متن آیه :
هَلْ أُنَبِّئُکُمْ عَلَى مَن تَنَزَّلُ الشَّیَاطِینُ
ترجمه :
آیا به شما خبر بدهم شیاطین بر چه کسی نازل می‌شوند ( و القاء وسوسه می‌کنند ؟ ) .
توضیحات :
« هَلْ أُنَبِّئُکُمْ . . . » : این آیه پاسخ به تهمت کافران است که می‌گفتند قرآن را شیاطین به محمّد القاء می‌کنند .
سوره شعراء آیه 222
متن آیه :
تَنَزَّلُ عَلَى کُلِّ أَفَّاکٍ أَثِیمٍ
ترجمه :
بر کسانی نازل می‌گردند که کذّاب و بس گناهکار باشند . ( چرا که کاهنان و غیبگویان دروغزن و پلشت‌می‌باشند ) .
توضیحات :
« أَفَّاکٍ » : مرتکب شونده زشت‌ترین دروغها . کذّابی که دائماً دروغهای بزرگ را ردیف می‌سازد . « أَثِیمٍ » : گناهکار و بزهکار .
سوره شعراء آیه 223
متن آیه :
یُلْقُونَ السَّمْعَ وَأَکْثَرُهُمْ کَاذِبُونَ
ترجمه :
( به شیاطین ) گوش فرا می‌دهند ، و بیشترشان دروغگویند ( و از پیش خود چیزهائی به هم می‌بافند ) .
توضیحات :
« یُلْقُونَ السَّمْعَ » : گوش فرا می‌دهند . شنیده‌های خود را به دیگران القاء می‌کنند و می‌رسانند . « وَ أَکْثَرُهُمْ کَاذِبُونَ » : بیشترشان دروغگویند . مراد این است که کاهنان و غیبگویان مطلقاً دروغگویند ، ولی سخنان دروغ خود را در لابلای سخنان و واژه‌های صحیح پنهان و بیان می‌دارند .
سوره شعراء آیه 224
متن آیه :
وَالشُّعَرَاء یَتَّبِعُهُمُ الْغَاوُونَ
ترجمه :
سرگشتگان و گمراهان از شعراء پیروی می‌کنند .
توضیحات :
« الشُّعَرَآءُ . . . » : کافران می‌گفتند قرآن شعر است و محمّد از زمره شاعران است . خدا می‌فرماید اغلب شعراء سخنانشان مبتنی بر باطل و دروغ است و به دنبال خیال روان می‌گردند . ولی محمّد از خدا سخنان خود را دریافت می‌دارد و کلامش احکام و حکمت و دستور زندگی است .
سوره شعراء آیه 225
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی کُلِّ وَادٍ یَهِیمُونَ
ترجمه :
مگر نمی‌بینی که آنان به هر راهی بی‌هدف پا می‌گذارند ( و غرق تخیّلات و تشبیهات شاعرانه خویش بوده و در بند منطق و استدلال نمی‌باشند ؟ ) .
توضیحات :
« وَادٍ » : درّه . مراد راه است . نوع کلام و فن سخن . مراد انواع شعر ، از قبیل : هجاء و مدح و غزل و غیره است . در اینجا تنها فنون و انواع شعر مورد نظر است . « یَهِیمُونَ » : سرگشته روان می‌گردند . بی‌هدف اقدام می‌کنند .
سوره شعراء آیه 226
متن آیه :
وَأَنَّهُمْ یَقُولُونَ مَا لَا یَفْعَلُونَ
ترجمه :
و این که ایشان چیزهائی می‌گویند که خودشان انجام نمی‌دهند و بدانها عمل نمی‌کنند .
توضیحات :
. . .
سوره شعراء آیه 227
متن آیه :
إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَذَکَرُوا اللَّهَ کَثِیراً وَانتَصَرُوا مِن بَعْدِ مَا ظُلِمُوا وَسَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنقَلَبٍ یَنقَلِبُونَ
ترجمه :
مگر شاعرانی که مؤمن هستند و کارهای شایسته و بایسته می‌کنند و بسیار خدا را یاد می‌نمایند ( و اشعارشان مردم را به یاد خدا می‌اندازد ) و هنگامی که مورد ستم قرار می‌گیرند ( با این ذوق خویش خود را و سایر مؤمنان را ) یاری می‌دهند . و کسانی که ستم می‌کنند خواهند دانست که بازگشتشان به کجا و سرنوشتشان چگونه است ! !
توضیحات :
« إِنتَصَرُوا » : کمک کردند و یاری دادند . مراد دفاع از اسلام و مؤمنان و پاسخ به هجاء باطل کافران با هجاء حق است . « مُنقَلَبٍ » : مرجع ، بازگشت ( نگا : کهف / 36 ) . « یَنقَلِبُونَ » : برمی‌گردند . بازگشت می‌کنند ( نگا : شعراء / 50 ) .
تفسیر سوره النمل برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره نمل
سوره نمل آیه 1
متن آیه :
طس تِلْکَ آیَاتُ الْقُرْآنِ وَکِتَابٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
طا . سین . این ( کلام که آن را به تو وحی می‌کنیم ) آیات قرآن و کتاب بیانگر ( احکام الهی برای سعادت دو جهان ) است .
توضیحات :
« طس » : حروف مقطّعه است ( نگا : بقره / 1 ) و ( طا . سین ) خوانده می‌شود ( نگا : المصحف المیسّر ) . « تِلْکَ . . . » : ( نگا : یوسف / 1 ) . « کِتَابٍ مُبِینٍ » : از آنجا که ( کتاب ) همراه صفت ( مُبین ) آمده است ، عطف آن بر ( الْقُرْءَانِ ) از قبیل عطف صفت بر موصوف است ( نگا : مائده / 15 ، انبیاء / 48 ) .
سوره نمل آیه 2
متن آیه :
هُدًى وَبُشْرَى لِلْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
راهنما و مژده‌رسان برای مؤمنان است .
توضیحات :
« هُدیً » : هدایت . هادی ( نگا : بقره / 2 ) . « بُشْری » : مژده . مژده‌رسان ( بقره / 97 ، نحل / 89 و 102 ) .
سوره نمل آیه 3
متن آیه :
الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ
ترجمه :
آن کسانی که نماز را چنان که باید می‌خوانند ، و زکات را می‌پردازند ، و قاطعانه آنان به آخرت ایمان دارند .
توضیحات :
« الَّذِینَ یُقِیمُونَ . . . » : ( نگا : بقره / 3 و 4 ) .
سوره نمل آیه 4
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ زَیَّنَّا لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ فَهُمْ یَعْمَهُونَ
ترجمه :
بی‌گمان کسانی که به آخرت ایمان ندارند ، ما اعمالشان را ( توسّط وسوسه اهریمن و اتباع و اعوان شیطان ، و انسانهای شیطان صفت ) در نظرشان می‌آرائیم و ایشان سرگردان بسر می‌برند ( و چاه را از راه ، و زشت را از زیبا جدا نمی‌کنند ) .
توضیحات :
« زَیَّنَّا لَهُمْ أَعْمَالَهُمْ » : ( نگا : انعام / 43 ، اسراء / 63 - 65 ، مریم / 81 - 83 ، حجّ / 53 ، فصّلت / 25 ) . « یَعْمَهُون » : ( نگا : بقره / 15 ، انعام / 110 ، اعراف / 186 ) .
سوره نمل آیه 5
متن آیه :
أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَهُمْ سُوءُ الْعَذَابِ وَهُمْ فِی الْآخِرَةِ هُمُ الْأَخْسَرُونَ
ترجمه :
آنان کسانی هستند که عذاب بدی ( در دنیا ) دارند ، و ایشان در آخرت زیانکارترین ( مردمان جهان ) می‌باشند .
توضیحات :
« سُوءُ الْعَذَابِ » : عذاب بد . مراد سرگردانی و پریشانی و یأس و ناامیدی و چه بسا زندانی و گرفتاری این جهان است . اضافه صفت به موصوف است . « الأخْسَرُونَ » : جمع أَخْسَر ، کسی که دچار زیان و خسران بیشتری گردد .
سوره نمل آیه 6
متن آیه :
وَإِنَّکَ لَتُلَقَّى الْقُرْآنَ مِن لَّدُنْ حَکِیمٍ عَلِیمٍ
ترجمه :
و تو ( ای محمّد ! ) کسی هستی که قرآن از سوی خداوند حکیم ( در گرداندن امور آفریدگان ، و ) آگاه ( از کار و بار سعادت و شقاوت دنیوی و اخروی ایشان ) به تو القاء و عطاء می‌گردد .
توضیحات :
« تلقّی » : به تو القاء و عطاء می‌گردد . به تو رسانده و آموخته می‌شود . « حَکِیمٍ » : خدائی که کارهایش از روی حکمت است و حساب و هدفی در آفرینش جهان و نازل کردن قرآن دارد . « عَلِیمٍ » : خدائی که دارای آگاهی بی‌پایان و فرزانه مطلق جهان است .
سوره نمل آیه 7
متن آیه :
إِذْ قَالَ مُوسَى لِأَهْلِهِ إِنِّی آنَسْتُ نَاراً سَآتِیکُم مِّنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ آتِیکُم بِشِهَابٍ قَبَسٍ لَّعَلَّکُمْ تَصْطَلُونَ
ترجمه :
( یادآوری کن ) زمانی را که موسی ( در راه برگشت از مدین به مصر ، در شب تاریک و سردی که راه را گم کرده بود و درد زایمان همسرش درگرفته بود ) به خانواده‌اش گفت : ( بایستید که ) من آتشی ( از دور ) می‌بینم . هر چه زودتر خبری ( از راه ) و یا شعله و اخگری چند از آتش برایتان می‌آورم ، تا این که خویشتن را گرم کنید .
توضیحات :
« ءَانَسْتُ » : دیده‌ام . مشاهده کرده‌ام . « شِهَابٍ » : آذرخش . در اینجا مراد شعله و اخگر آتش است . « قَبَسٍ » : برگرفته . برداشته شده . مقداری از آتش که از آتش دیگری برداشته شود و از جائی به جائی برده شود ( نگا : طه / 10 ) . « تَصْطَلُونَ » : خود را با آتش گرم کنید .
سوره نمل آیه 8
متن آیه :
فَلَمَّا جَاءهَا نُودِیَ أَن بُورِکَ مَن فِی النَّارِ وَمَنْ حَوْلَهَا وَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
هنگامی که به آتش رسید ، ندائی برخاست که : مبارک است آن کسی که ( آثار قدرتش ) در آتش ( جلوه‌گر ) است و ( آفریدگار همه جهان است ، و مبارک است ) آن کسی که ( موسی نام ) و پیرامون آتش ( بر پای ایستاده ) است ( و برای بردن آتش ظاهری آمده است ، ولی با آتش پیام آسمانی بر می‌گردد ) ، و خدا که پروردگار جهانیان است منزّه است ( از این که محدود به مکان و مقیّد به مادّیّت و جسمیّت و متجلّی در صورت و شکلی همچون آتش شود ) .
توضیحات :
« نُودِیَ » : ندا داده شد . ندائی برخاست . مجهول فعل ( نادی ) و از باب مُفاعله است . « أَنْ » : حرف تفسیریّه است . یعنی ندا این بود . « مَن فِی النَّارِ » مراد خدا است که نشانه قدرت او در آتش جلوه‌گر بود . « مَنْ حَوْلَهَا » : مراد موسی است که با آتش عشق الهی رویاروی گشته است و پیام رسان آسمان شده است . « سُبْحَانَ اللهِ . . . » : مراد تنزیه خدا از جسمیّت ، و تقیّد به مکان ، و حلول و ظهور در چیزی است . و یا این که آفریدگار در ذات و صفات و افعال ، جدای از آفریدگان است .
سوره نمل آیه 9
متن آیه :
یَا مُوسَى إِنَّهُ أَنَا اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ
ترجمه :
ای موسی ! آن کس ( که با تو سخن می‌گوید ) منم که یزدان ( جهان و جهانیان و ) توانا و مقتدر شکست‌ناپذیر و آگاه و فرزانه کار به جایم .
توضیحات :
« إِنَّهُ » : آن کس که با تو سخن می‌گوید . « اللهُ » : عطف بیان است . برخی ضمیر ( هُ ) در ( إِنَّهُ ) را ضمیر شأن ، و ( أَنَا ) را مبتدا و ( اللهُ ) را خبر دانسته‌اند . در این صورت معنی آیه چنین می‌شود : بی‌گمان من خدای عزیز و حکیم هستم .
سوره نمل آیه 10
متن آیه :
وَأَلْقِ عَصَاکَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ کَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِراً وَلَمْ یُعَقِّبْ یَا مُوسَى لَا تَخَفْ إِنِّی لَا یَخَافُ لَدَیَّ الْمُرْسَلُونَ
ترجمه :
( ای موسی ! برای اطمینان خاطر و یقین به حضور در پیشگاه خدای غفور ) عصای خود را بینداز . ( همین که عصایش را انداخت به اژدهائی تبدیل شد ) . هنگامی که دید به حرکت درآمد ، انگار مار چابک و تندروی است ، پای به فرار گذاشت و پشت سر خود را ننگریست ! ( او را ندا در دادیم : ) ای موسی مترس ! ( تو پیغمبری و در بارگاه حضور خدائی ، و ) پیغمبران در پیشگاه من نمی‌ترسند ( چرا که اینجا آستانه دادگری و امن و امان یزدان است ؛ نه دربار ستمگری و خوف و هراس فرعون و فرعونیان ) .
توضیحات :
« تَهْتَزُّ » : حرکت می‌کند . می‌جنبد . « جَآنٌّ » : مار تندرو و سریع‌السیر سفید یا زرد رنگ . « وَلّی مُدْبراً » : ( نگا : توبه / 25 ) . « لَمْ یُعَقِّبْ » : به پشت سر نگاه نکرد ، یعنی برنگشت .
سوره نمل آیه 11
متن آیه :
إِلَّا مَن ظَلَمَ ثُمَّ بَدَّلَ حُسْناً بَعْدَ سُوءٍ فَإِنِّی غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
و امّا هر کس که ستم کند و سپس ( توبه نموده و در مقام جبران برآید و بدین وسیله ) بدی را به نیکی تبدیل نماید ، ( او را خواهم بخشید ، چرا که ) بی‌گمان من بخشایشگر و مهربانم .
توضیحات :
« إِلاّ مَنْ . . . » : مگر کسی که . با توجّه بدین معنی ، استثناء متّصل است و مراد از لغزش پیغمبران ، ترک اوّلی است و تنها به صورت گناه است ( نگا : اعراف / 22 و 23 ، انبیاء / 87 ، قصص / 16 ) یا این که ( إِلاّ ) به معنی ( لکن ) است و معنی آن در ترجمه آیه گذشت ، و استثناء منقطع است و مستثنی کسانی جز پیغمبران هستند که در پرتو توبه و ترک معاصی و انجام کارهای پسندیده ، می‌توانند از مغفرت و مرحمت خدا برخوردار گردند ( نگا : انعام / 54 ) .
سوره نمل آیه 12
متن آیه :
وَأَدْخِلْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ تَخْرُجْ بَیْضَاء مِنْ غَیْرِ سُوءٍ فِی تِسْعِ آیَاتٍ إِلَى فِرْعَوْنَ وَقَوْمِهِ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً فَاسِقِینَ
ترجمه :
و ( ای موسی ! ) دست خود را به گریبان خویش فرو ببر ( و سپس آن را از چاک گریبان بیرون بیار و ببین ) که سفید و درخشان ( همچون ماه تابان ) به در می‌آید ، بدون آن که ( به بیماری بَرَص یا بیماری دیگری مبتلا شده باشد و ) عیبی در آن وجود داشته باشد ، ( و بدان که معجزات تو منحصر به ید بیضاء و عصا نیست ، و بلکه این دو معجزه ) از جمله نه معجزه‌ای است که تو آنها را به فرعون و قوم او نشان خواهی داد . ایشان واقعاً جماعت طغیانگر و نافرمانبرداری هستند .
توضیحات :
« بَیْضَآءَ » سفید . درخشان ( نگا : اعراف / 108 ) . حال است . « تِسْعِ ءَایَاتٍ » : نُهْ معجزه . نُهْ دلیل بر صدق رسالت موسی ( نگا : اسراء / 101 ) . « فَاسِقِینَ » : درروندگان از پذیرش فرمان خدا .
سوره نمل آیه 13
متن آیه :
فَلَمَّا جَاءتْهُمْ آیَاتُنَا مُبْصِرَةً قَالُوا هَذَا سِحْرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
هنگامی که معجزات ما را کاملاً آشکارا بدیشان نمود ، گفتند : ( این چیزهائی که ما می‌بینیم ) جز جادوی واضح و روشنی نیست !
توضیحات :
« جَآءَتْهُمْ » : به پیش ایشان آمد . مراد از آمدن . پدیدار شدن و جلوه‌گر گشتن است . « مُبْصِرَةً » : کاملاً آشکارا و پیدا . حال ( آیات ) است .
سوره نمل آیه 14
متن آیه :
وَجَحَدُوا بِهَا وَاسْتَیْقَنَتْهَا أَنفُسُهُمْ ظُلْماً وَعُلُوّاً فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُفْسِدِینَ
ترجمه :
ستمگرانه و مستکبرانه معجزات را انکار کردند ، هر چند که در دل بدانها یقین و اطمینان داشتند . بنگر سرانجام و سرنوشت تباهکاران چگونه شد ؟ ( مگر در دریا غرق نشدند و به دوزخ واصل نگشتند ؟ ) .
توضیحات :
« جَحَدُوا بِهَا » : آنها را انکار کردند و نپذیرفتند . « إِسْتَیْقَنَتْهَا » : آنها را کاملاً باور داشتند و یقیناً می‌دانستند . « ظُلْماً وَ عُلُوّاً » : ستمگرانه و مستکبرانه . از روی ستم و برتری جوئی . با توجّه به معنی اوّل ، این دو واژه حال ضمیر ( و ) در فعل ( جَحَدُوا ) و به معنی ( ظَالِمینَ وَ عَالِینَ ) است . و با توجّه به معنی دوم ، مفعول له می‌باشند .
سوره نمل آیه 15
متن آیه :
وَلَقَدْ آتَیْنَا دَاوُودَ وَسُلَیْمَانَ عِلْماً وَقَالَا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی فَضَّلَنَا عَلَى کَثِیرٍ مِّنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
ما به داود و سلیمان دانش ( قابل ملاحظه‌ای ) عطاء کردیم و آنان ( سپاس خدا را به جای آوردند و ) گفتند : حمد و سپاس خداوند را سزا است که ما را بر بسیاری از بندگان مؤمن خود برتری بخشید .
توضیحات :
« عِلْماً » : دانش عظیم و فراوان . تنکیر برای تعظیم است . « فَضَّلْنَا . . . » : در این آیه ، یکی از نعمتهای مهمّ الهی که دانش است ، معیار برتری دانسته شده است . چرا که هر قدرتی و هر ارزشی از علم سرچشمه می‌گیرد . در آیات بالا می‌بینیم که نعمت مایه غرور فرعون و فرعونیان و قوم عاد گشته است ، ولی این آیه می‌رساند که مؤمنانِ چون سلیمان و داود ، نعمت بر شکر و طاعتشان افزوده است .
سوره نمل آیه 16
متن آیه :
وَوَرِثَ سُلَیْمَانُ دَاوُودَ وَقَالَ یَا أَیُّهَا النَّاسُ عُلِّمْنَا مَنطِقَ الطَّیْرِ وَأُوتِینَا مِن کُلِّ شَیْءٍ إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَضْلُ الْمُبِینُ
ترجمه :
سلیمان وارث ( پدرش ) داود شد و گفت : ای مردم ! به ما ( درک ) سخن پرندگان ( و نحوه سخن گفتن با آنها ، به وسیله خداوند بزرگوار ) آموخته شده است ، و به ما از همه چیزها ( و تمام وسائلی که از نظر مادی و معنوی برای تشکیل حکومت الهی لازم باشد ) داده شده است . این فضیلت و لطف آشکاری است ( و باید بسیار سپاس آن را بگوئیم ، و با شکر این فخر رضای خدا را بجوئیم ) .
توضیحات :
« مَنطِق » : سخن . گفتار . مصدر میمی و به معنی نطق است . این آیه اشاره به نطق پرندگان دارد و آیات دیگر نیز مؤیّد این مطلب است که حیوانات و از جمله پرندگان با یکدیگر سخن می‌گویند ( نگا : انعام / 38 ، نمل / 18 و 22 ) . « مِن کُلِّ شَیْءٍ » : مراد همه چیزهائی است که برای حکومت آنان و خلیفه‌گری انسان لازم باشد .
سوره نمل آیه 17
متن آیه :
وَحُشِرَ لِسُلَیْمَانَ جُنُودُهُ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ وَالطَّیْرِ فَهُمْ یُوزَعُونَ
ترجمه :
لشکریان سلیمان از جنّ و انس و پرنده ، برای او گردآوری گشتند ، و همه آنان به یکدیگر ملحق و در نزد هم نگاه داشته شدند .
توضیحات :
« حُشِرَ » : گرد آورده شد . « مِنْ » : حرف تبعیضیّه است . یعنی برخی از جنّ و انس و پرنده ( نگا : فی ظلال القرآن ) . « یُوزَعُونَ » : نگاه داشته شدند و کنار یکدیگر جمع آورده شدند ( نگا : فصّلت / 19 ) . با نظم و ترتیب و صف در صف جای داده شدند ، به گونه‌ای که هیچ کدام از مکان خود پیش و پس نرود .
سوره نمل آیه 18
متن آیه :
حَتَّى إِذَا أَتَوْا عَلَى وَادِی النَّمْلِ قَالَتْ نَمْلَةٌ یَا أَیُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَسَاکِنَکُمْ لَا یَحْطِمَنَّکُمْ سُلَیْمَانُ وَجُنُودُهُ وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ
ترجمه :
( آن گاه حرکت کردند ) تا رسیدند به درّه مورچگان ، مورچه‌ای گفت : ای مورچگان ! به لانه‌های خود بروید ، تا سلیمان و لشکریانش بدون این که متوجّه باشند شما را پایمال نکنند .
توضیحات :
« وَادِ النَّمْلِ » : درّه مورچگان . سرزمین مورچگان . مراد مکانی است که مورچه‌ها در آنجا فراوان بودند . در رسم‌الخطّ قرآنی یاء آخر ( وادی ) حذف شده است . « قالَتْ نَمْلَةٌ » : قرآن بیانگر این واقعیّت است که حیوانات و پرندگان هر گروهی برای خود ملّت و گروهی همچون انسانها بوده و با یکدیگر سخن می‌گویند ( نگا : نمل / 16 و 22 ) . « لا یَحْطِمَنَّکُمْ » : شما را پایمال نکنند . شما را درهم نشکنند و نکشند . « وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ » : در حالی که متوجّه نباشند .
سوره نمل آیه 19
متن آیه :
فَتَبَسَّمَ ضَاحِکاً مِّن قَوْلِهَا وَقَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلَى وَالِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَأَدْخِلْنِی بِرَحْمَتِکَ فِی عِبَادِکَ الصَّالِحِینَ
ترجمه :
سلیمان از سخن آن مورچه تبسّم کرد و خندید و گفت : پروردگارا ! چنان کن که پیوسته سپاسگزار نعمتهائی باشم که به من و پدر و مادرم ارزانی داشته‌ای ، و ( مرا توفیق عطاء فرما تا ) کارهای نیکی را انجام دهم که تو از آنها راضی باشی ( و من بدانها رستگار باشم ) ، و مرا در پرتو مرحمت خود از زمره بندگان شایسته‌ات گردان .
توضیحات :
« فَتَبَسَّمَ ضَاحِکاً » : لبخند زد و خندید . واژه ( ضَاحِکاً ) حال مؤکّده است . خندیدن سلیمان به خاطر یاد نعمتهای سترگ خدا بر خود است که از جمله آنها فهم سخنان مورچگان و پرندگان است . همچنین از این که او و سپاهیانش حتی عمداً به مورچه‌ای زیان نمی‌رسانند ، و این که حیوانات و پرندگان و حتی حشراتی چون مورچگان هم او را می‌شناسند . « أَوْزِعْنِی . . . » : مرا ملازم شکر خود گردان . چنان کن که دائماً سپاسگزار نعمتهای تو باشم و آنها را هیچ وقت فراموش نکنم .
سوره نمل آیه 20
متن آیه :
وَتَفَقَّدَ الطَّیْرَ فَقَالَ مَا لِیَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ کَانَ مِنَ الْغَائِبِینَ
ترجمه :
سلیمان از لشکر پرندگان سان دید و جویای حال آنها شد و گفت : چرا شانه بسر را نمی‌بینم ؟ ( آیا او در میان شما است و او را نمی‌بینم ؟ ) یا این که از جمله غائبان است ؟
توضیحات :
« تَفَقَّدَ » : جویا شد . پرس و جو کرد . « تَفَقَّدَ الطَّیْرَ » : از پرندگان سان دید . جویای حال و احوال پرندگان شد . « الْهُدْهُدَ » : شانه‌بسر . پوپک . پوپو . در اینجا هدهد ویژه‌ای مراد است که چه بسا نوبت کشیک او بوده باشد .
سوره نمل آیه 21
متن آیه :
لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَاباً شَدِیداً أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَیَأْتِیَنِّی بِسُلْطَانٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
حتماً او را کیفر سختی خواهم داد ، و یا او را سر می‌برم ( اگر گناهش بزرگ باشد ) ، و یا این که باید برای من دلیل روشنی اظهار کند ( که غیبت وی را موجّه سازد ) .
توضیحات :
« سُلْطَانٍ » : دلیل و حجّت . « مُبِینٍ » : روشن . بیانگر حقّانیّت و عذر تقصیر .
سوره نمل آیه 22
متن آیه :
فَمَکَثَ غَیْرَ بَعِیدٍ فَقَالَ أَحَطتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یَقِینٍ
ترجمه :
چندان طول نکشید ( که هدهد برگشت و ) گفت : من بر چیزی آگاهی یافته‌ام ، که تو از آن آگاه نیستی . من برای تو از سرزمین سبا یک خبر قطعی و مورد اعتماد آورده‌ام .
توضیحات :
« مَکَثَ » : ماند . مراد طول کشیدن است . در اصل مرجع ضمیر مستتر در آن به هدهد برمی‌گردد . « غَیْرَ بَعیدٍ » : نه چندان زیاد . مدّت کمی . واژه ( غَیْرَ ) صفت زمان محذوف است و تقدیر چنین است : فَمَکَثَ الْهُدْهُدُ زَمَاناً غَیْرَ بَعیدٍ . « أَحَطْتُ » : احاطه پیدا کرده‌ام . به خوبی آگاهی یافته‌ام ( نگا : کهف / 91 ) . « سَبَإٍ » : اسم نیای قبیله سبا بوده و سپس بر خود این قبیله اطلاق شده و بعدها نام سرزمین ایشان گشته است . « نَبَإٍ یَقِینٍ » : خبر راستین و قطعی .
سوره نمل آیه 23
متن آیه :
إِنِّی وَجَدتُّ امْرَأَةً تَمْلِکُهُمْ وَأُوتِیَتْ مِن کُلِّ شَیْءٍ وَلَهَا عَرْشٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
من دیدم که زنی بر آنان حکومت می‌کند ، و همه چیز ( لازم برای زندگی ) بدو داده شده است ، و تخت بزرگی دارد ( و دربار بسیار مجلّلی ) .
توضیحات :
« مِن کُلِّ شَیْءٍ » : مراد وسائل زندگی و اسباب رفاه است ، و مراد از همه چیز بیان کثرت و فراوانی نعمت است . « عَرْشٌ » : تخت سلطنت .
سوره نمل آیه 24
متن آیه :
وَجَدتُّهَا وَقَوْمَهَا یَسْجُدُونَ لِلشَّمْسِ مِن دُونِ اللَّهِ وَزَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ فَصَدَّهُمْ عَنِ السَّبِیلِ فَهُمْ لَا یَهْتَدُونَ
ترجمه :
من او و قوم او را دیدم که به جای خدا برای خورشید سجده می‌برند ، و اهریمن اعمالشان را در نظرشان آراسته است و ایشان را از راه ( راست ) به در برده است ، آنان ( به خدا و یکتاپرستی ) راهیاب نمی‌گردند .
توضیحات :
« مِن دُونِ اللهِ » : به جای خدا . بجز خدا . « أَعْمَالَهُمْ » : مراد پرستش و کرنش ایشان برای خورشید است .
سوره نمل آیه 25
متن آیه :
أَلَّا یَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یُخْرِجُ الْخَبْءَ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَیَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَمَا تُعْلِنُونَ
ترجمه :
( آنان را از راه بدر برده است ) تا این که برای خداوندی سجده نبرند که نهانیهای آسمانها و زمین را بیرون می‌دهد و می‌داند آنچه را پنهان می‌دارید و آنچه را که آشکار می‌سازید .
توضیحات :
« أَلاّ یَسْجُدُوا » تا سجده نبرند و عبادت نکنند . ( أَلاّ ) فراهم آمده است از ( أَنْ ) ناصبه و ( لا ) نافیه . « الْخَبْءَ » : نهان . پوشیده . مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی مَخْبُوء است . « یُخْرِجُ الْخَبْءَ » : نهانیها را بیرون می‌آورد و از آسمانها اشعّه‌ها و بارانها و از زمین گنجها و معدنها و گیاهان را بیرون می‌دهد و به ظهور می‌رساند . بر غیب آسمانها و زمین مطّلع‌است .
سوره نمل آیه 26
متن آیه :
اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ
ترجمه :
جز خدا که صاحب عرش عظیم ( و حکمفرمائی بر کائنات ) است معبودی نیست . ( پس چرا باید جز او را بپرستند ؟ ! ) .
توضیحات :
« اللهُ » : خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : هُوَ اللهُ . « الْعَرْشِ الْعَظِیمِ » : ( نگا : اعراف / 54 ) . اشاره به این است که : تخت بلقیس کجا و تخت فرماندهی کلّ کائنات کجا ؟
سوره نمل آیه 27
متن آیه :
قَالَ سَنَنظُرُ أَصَدَقْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْکَاذِبِینَ
ترجمه :
( سلیمان به هدهد ) گفت : تحقیق می‌کنیم تا ببینیم راست گفته‌ای یا از زمره دروغگویان بوده‌ای .
توضیحات :
« سَنَنظُرُ » : خواهیم نگریست . مراد از نگریستن بررسی و تحقیق است .
سوره نمل آیه 28
متن آیه :
اذْهَب بِّکِتَابِی هَذَا فَأَلْقِهْ إِلَیْهِمْ ثُمَّ تَوَلَّ عَنْهُمْ فَانظُرْ مَاذَا یَرْجِعُونَ
ترجمه :
این نامه مرا ببر و آن را به سویشان بینداز و سپس از ایشان دور شو و در کناری بایست و بنگر که به یکدیگر چه می‌گویند و واکنش آنان چه خواهد بود .
توضیحات :
« أَلْقِهْ » : آن را بینداز . ضمیر ( ه ) را با اختلاس کسره ، یعنی ساکن خوانده‌اند . « تَوَلَّ » : پشت کن . دور شو . مراد این است که خود را در گوشه‌ای دور از چشمان ایشان پنهان کن . « یَرْجِعُونَ » : به همدیگر چه می‌گویند . تصمیم ایشان بعد از رایزنی چه خواهد بود .
سوره نمل آیه 29
متن آیه :
قَالَتْ یَا أَیُّهَا المَلَأُ إِنِّی أُلْقِیَ إِلَیَّ کِتَابٌ کَرِیمٌ
ترجمه :
( بلقیس ) گفت : ای سران قوم ! نامه محترمی به سویم انداخته شده است .
توضیحات :
« کِتَابٌ » : نوشته . نامه . « کَرِیمٌ » : محترم . ارزشمند .
سوره نمل آیه 30
متن آیه :
إِنَّهُ مِن سُلَیْمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ
ترجمه :
این نامه از سوی سلیمان آمده است ، و ( سرآغاز ) آن چنین است : به نام خداوند بخشنده مهربان .
توضیحات :
. . .
سوره نمل آیه 31
متن آیه :
أَلَّا تَعْلُوا عَلَیَّ وَأْتُونِی مُسْلِمِینَ
ترجمه :
برای این ( نامه را فرستاده‌ام ) تا برتری‌جوئی در برابر من نکنید ، و تسلیم شده به سوی من آئید .
توضیحات :
« أَلاّ تَعْلُوا » : تا این که تکبّر و تعالی نکنید . یعنی بزرگی نفروشید و عظمت به خود نگیرید . ( أَنْ ) حرف ناصبه ، یا حرف تفسیریّه و به معنی یعنی ، و ( لا ) حرف نهی است . « مُسْلِمِینَ » : منقادان و خاضعان . موحّدان و مؤمنان . حال است .
سوره نمل آیه 32
متن آیه :
قَالَتْ یَا أَیُّهَا المَلَأُ أَفْتُونِی فِی أَمْرِی مَا کُنتُ قَاطِعَةً أَمْراً حَتَّى تَشْهَدُونِ
ترجمه :
( بلقیس رو به اعضای مجلس شوری کرد و ) گفت : ای بزرگان و صاحب نظران ! رأی خود را در این کار مهمّ برای من ابراز دارید که من هیچ کار مهمّی را بدون حضور و نظر شما انجام نداده‌ام .
توضیحات :
« أَفْتُونِی » : برای من نظر خود را بیان دارید و رأی دقیق و صحیح خویش را بگوئید . از مصدر إفتاء است . « قاطِعَةً » : تصمیم گیرنده و اقدام کننده . « تَشْهَدُونِ » : در پیش من حاضر می‌شوید و رأی خود را صادر می‌کنید .
سوره نمل آیه 33
متن آیه :
قَالُوا نَحْنُ أُوْلُوا قُوَّةٍ وَأُولُوا بَأْسٍ شَدِیدٍ وَالْأَمْرُ إِلَیْکِ فَانظُرِی مَاذَا تَأْمُرِینَ
ترجمه :
گفتند : ما از هر لحاظ قدرت و قوّت داریم و در جنگ تند و سرسخت می‌باشیم . فرمان فرمانِ تو است ، بنگر که چه فرمان می‌دهی .
توضیحات :
« أُولُوا » : صاحبان . دارندگان . « بَأْسٍ » : شدّت و حدّت جنگ . « الأمْرُ إِلَیْکَ » : اختیار کار در دست تو است . فرمان فرمانِ تو است .
سوره نمل آیه 34
متن آیه :
قَالَتْ إِنَّ الْمُلُوکَ إِذَا دَخَلُوا قَرْیَةً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً وَکَذَلِکَ یَفْعَلُونَ
ترجمه :
گفت : پادشاهان هنگامی که وارد منطقه آبادی شوند ، آن را به تباهی و ویرانی می‌کشانند و عزیزان اهل آنجا را خوار و پست می‌گردانند . اصلاً پیوسته شاهان چنین می‌کنند .
توضیحات :
« قَرْیَةً » : شهر و دیار . « أَعِزَّةَ » : جمع عزیز ، بزرگان و مقتدران . « أَذِلَّةً » : جمع ذلیل ، خواران و کوچکان . ملکه سبا با بیان این مطالب خواست عطش جنگ سپاهیان را فرو نشاند ، و عاقبتِ دائمی جنگ را جلو چشمانشان مجسّم گرداند .
سوره نمل آیه 35
متن آیه :
وَإِنِّی مُرْسِلَةٌ إِلَیْهِم بِهَدِیَّةٍ فَنَاظِرَةٌ بِمَ یَرْجِعُ الْمُرْسَلُونَ
ترجمه :
من ( برای صلح و ساز و جلوگیری از خرابیها و خونریزیها ، هیئتی را ) به پیش آنان می‌فرستم همراه با تحفه‌ای تا ببینم فرستادگان ( ما از پذیرش ارمغان یا نپذیرفتن آن ، و چیزهای دیگر ) چه خبری با خود می‌آورند ( تا برابر آن عمل کنیم ) .
توضیحات :
« مُرْسِلَةٌ » : فرستنده . « هَدِیَّةٍ » : تحفه . ارمغان . پیشکش . « ناظِرَةٌ » : نگاه کننده .
سوره نمل آیه 36
متن آیه :
فَلَمَّا جَاء سُلَیْمَانَ قَالَ أَتُمِدُّونَنِ بِمَالٍ فَمَا آتَانِیَ اللَّهُ خَیْرٌ مِّمَّا آتَاکُم بَلْ أَنتُم بِهَدِیَّتِکُمْ تَفْرَحُونَ
ترجمه :
هنگامی که ( رئیس و گوینده فرستادگان ) به پیش سلیمان رسید ( و هدیّه را تقدیم داشت ، سلیمان شاکرانه ) گفت : می‌خواهید مرا از لحاظ دارائی و اموال کمک کنید ( و با آن فریبم دهید ؟ ! ) . چیزهائی را که خدا به من عطاء فرموده است بسی ارزشمند و بهتر از چیزهائی است که خدا به شما داده است . ( و من نیازی بدین اموال ندارم ) . بلکه این شمائید که ( نیازمند دارائی و اموال هستید و ) به هدیّه خود شادمان و خوشحالید . ( زیرا شما تنها به بودن این دنیا معتقدید و سخت به وسائل زندگی و رفاه آن دل بسته‌اید . ولی ما بدین جهان و آن جهان باور داریم ، و اینجا را پلی برای رسیدن به سعادت آنجا می‌دانیم ) .
توضیحات :
« جَآءَ » : ذکر فعل به صورت مفرد با توجّه به سردسته و گوینده فرستادگان است . « قَالَ » : حضرت سلیمان به عنوان تحدّث به نعمت خدا و برشمردن الطاف او ، شاکرانه گفت . « تَفْرَحُونَ » : شادمان می‌شوید ( نگا : آل‌عمران / 188 ) . مغرور می‌گردید ( نگا : هود / 10 ، قصص / 76 ) .
سوره نمل آیه 37
متن آیه :
ارْجِعْ إِلَیْهِمْ فَلَنَأْتِیَنَّهُمْ بِجُنُودٍ لَّا قِبَلَ لَهُم بِهَا وَلَنُخْرِجَنَّهُم مِّنْهَا أَذِلَّةً وَهُمْ صَاغِرُونَ
ترجمه :
به سوی ایشان بازگرد ( و بدیشان بگو که ) ما با لشکرهائی به سراغ آنان می‌آئیم که قدرت مقابله با آنها را نداشته باشند ، و ایشان را از آن ( شهر و دیار سبا ) به گونه خوار و زار در عین حقارت بیرون می‌رانیم .
توضیحات :
« إِرْجِعْ » : برگرد ای رئیس گروه اعزامی بلقیس ! « قِبَلَ » : توانائی . تاب مقاومت . « صَاغِرُونَ » : ( نگا : توبه / 29 ، اعراف / 13 و 119 ، یوسف / 32 ) .
سوره نمل آیه 38
متن آیه :
قَالَ یَا أَیُّهَا المَلَأُ أَیُّکُمْ یَأْتِینِی بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَن یَأْتُونِی مُسْلِمِینَ
ترجمه :
( سلیمان خطاب به حاضران ) گفت : ای بزرگان ! کدام یک از شما می‌تواند تخت او را پیش من حاضر آورد ، قبل از آن که آنان نزد من بیایند و تسلیم شوند ( تا بدین وسیله با قدرت شگرفی رویاروی گردند و دعوت ما را بپذیرند ) .
توضیحات :
« یَأْتِینِی بِعَرْشِهَا » : تخت بلقیس را برای من می‌آورد .
سوره نمل آیه 39
متن آیه :
قَالَ عِفْریتٌ مِّنَ الْجِنِّ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِکَ وَإِنِّی عَلَیْهِ لَقَوِیٌّ أَمِینٌ
ترجمه :
عفریتی از جنّیان گفت : من آن را برای تو حاضر می‌آورم پیش از این که ( مجلس به پایان برسد و ) تو از جای برخیزی . و من بر آن توانا و امین هستم .
توضیحات :
« عِفْرِیتٌ » : نیرومندترین جنّیان . دیو قوی و درشت هیکل . سرگذشت سلیمان پر از شگفتیها و خارق عادات است ، و از جمله اطاعت جنّیها از او و انجام کارهای شگفت برای او است ( نگا : سبأ / 12 ، ص / 35 ) . « ءَاتِی . . . » : می‌آورم . آورنده . این واژه می‌تواند فعل مضارع و متکلّم وحده ، و یا این که اسم فاعل ( إتیان ) باشد . « أَن تَقُومَ مِن مَّقَامِکَ » : مراد پایان یافتن مجلس است .
سوره نمل آیه 40
متن آیه :
قَالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتَابِ أَنَا آتِیکَ بِهِ قَبْلَ أَن یَرْتَدَّ إِلَیْکَ طَرْفُکَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرّاً عِندَهُ قَالَ هَذَا مِن فَضْلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَأَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ وَمَن شَکَرَ فَإِنَّمَا یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ رَبِّی غَنِیٌّ کَرِیمٌ
ترجمه :
کسی که علم و دانشی از کتاب داشت گفت : من تخت ( بلقیس ) را پیش از آن که چشم بر هم زنی ، نزد تو خواهم آورد . هنگامی که سلیمان تخت را پیش خود آماده دید ، گفت : این از فضل و لطف پروردگار من است . ( این همه قدرت و نعمت به من عطاء فرموده است ) تا مرا بیازماید که آیا شکر ( نعمت ) او را بجا می‌آورم یا ناسپاسی می‌کنم . هر کس که سپاسگزاری کند تنها به سود خویش سپاسگزاری می‌کند ، و هر کس که ناسپاسی کند ، پروردگار من بی‌نیاز ( از سپاس او و ) صاحب کرم است ( و سفره کریمانه انعام خود را از شکرگزار و ناشکر قطع نمی‌کند ) .
توضیحات :
« قَالَ الَّذِی عِندَهُ عِلْمٌ مِّنَ الْکِتَابِ » : مراد کسی است که مرد خدا بوده و دانش فراوان و عمیقی از کتاب فراچنگ آورده است . بعضی نام این شخص محترم را آصف ابن برخیا ذکر کرده‌اند . برخی از مفسّران چنین شخص مقتدر و فرزانه‌ای را خود سلیمان می‌دانند که خطاب به عفریت مذکور می‌گوید : من آن را در آن واحد حاضر می‌آورم ( نگا : تفسیرهای المراغی و عبدالکریم خطیب ) . « الْکِتَابِ » : روشن نیست چه کتابی است . برخی آن را لوح محفوظ می‌دانند . « یَرْتَدَّ » : برگردد . مراد چشم برهم نهادن است . « طَرْف » : چشم . مراد پلک بالا است . کنایه از سرعت است . « یَشْکُرُ لِنَفْسِهِ » : مراد این است که نفع شکرگزاری عائد خود سپاسگزار می‌گردد .
سوره نمل آیه 41
متن آیه :
قَالَ نَکِّرُوا لَهَا عَرْشَهَا نَنظُرْ أَتَهْتَدِی أَمْ تَکُونُ مِنَ الَّذِینَ لَا یَهْتَدُونَ
ترجمه :
( سلیمان ) گفت : تخت او را ( با تغییرات محلّ برخی از زینت آلات و رنگ و روغن ظاهری ) ناشناخته کنید ، تا ببینیم متوجّه می‌شود ( که تخت او است ) یا جزو کسانی خواهدبود که پی نمی‌برند ( که این خود آن تخت است ) .
توضیحات :
« نَکِّرُوا » : ناشناخته کنید و بدو نگوئید . تغییر شکل دهید . مراد جابه‌جائی برخی از لونها و رنگها است . « أَتَهْتَدِی » : آیا پی می‌برد ؟ آیا متوجّه تخت خود می‌شود ؟
سوره نمل آیه 42
متن آیه :
فَلَمَّا جَاءتْ قِیلَ أَهَکَذَا عَرْشُکِ قَالَتْ کَأَنَّهُ هُوَ وَأُوتِینَا الْعِلْمَ مِن قَبْلِهَا وَکُنَّا مُسْلِمِینَ
ترجمه :
هنگامی که او بدانجا رسید ( و تخت خود را با وجود آن همه مسافت و درهای بسته و محافظان کاخ سلطنت ، مشاهده کرد و بدان خیره شد ، از سوی یکی از همراهان بدو ) گفته شد : آیا تخت تو این گونه است ( و این همان تخت نیست ؟ ) گفت : انگار این همان است ! امّا پیش از این ( معجزه ) هم ( با مشاهده کار هدهد و شنیدن چیزهائی از قاصدان خود ، از حقّانیّت سلیمان ) آگاهی یافته و از زمره منقادان و تسلیم شدگان بوده‌ایم ( و چندان نیازی به این معجزه جدید نبود ) .
توضیحات :
« أُوتِینَا الْعِلْمَ » : آگاهی یافته بودیم . به قدرت خدا و صدق نبوّت سلیمان پی برده بودیم . « مِن قَبْلِهَا » : پیش از این معجزه ، مرجع ضمیر ( معجزه ) یا ( حاله ) است که مراد حاضر آوردن تخت بلقیس است .
سوره نمل آیه 43
متن آیه :
وَصَدَّهَا مَا کَانَت تَّعْبُدُ مِن دُونِ اللَّهِ إِنَّهَا کَانَتْ مِن قَوْمٍ کَافِرِینَ
ترجمه :
و معبودهائی که به جای خدا می‌پرستید ، او را ( از پرستش خدا ) بازداشته بود . او هم از زمره قوم کافر ( خود ) بود .
توضیحات :
« صَدَّهَا » : او را بازداشته بود . « مَا » : مصدریّه یا موصول است و فاعل فعل ( صَدَّ ) می‌باشد .
سوره نمل آیه 44
متن آیه :
قِیلَ لَهَا ادْخُلِی الصَّرْحَ فَلَمَّا رَأَتْهُ حَسِبَتْهُ لُجَّةً وَکَشَفَتْ عَن سَاقَیْهَا قَالَ إِنَّهُ صَرْحٌ مُّمَرَّدٌ مِّن قَوَارِیرَ قَالَتْ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی وَأَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمَانَ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
( بعد از مشاهده تخت خود ) بدو گفته شد : داخل کاخ ( عظیم سلیمان ) شو . هنگامی که ( صحنه شیشه‌ای ) آن را دید ، گمان برد که آب عمیقی است ( چرا که ماهیها در آن شنا می‌کردند ) . ساق پاهای خود را برهنه کرد ( تا از آب عبور کند و جامه‌های درازش تر نشود ، سلیمان بدو ) گفت : ( حیاط ) قصر از بلور صاف ساخته شده است ! ( بلقیس از دم و دستگاه سلیمان شگفت زده شد و سلطنت و قدرت مادی و معنوی خود را در برابر فرمانروائی و توانائی و دارائی سلیمان ناچیز دید . دل خود را متوجّه خالق جهان کرد و ) گفت : پروردگارا ! من به خود ستم کرده‌ام ( و گول کفر و غرور شاهی را خورده‌ام ، و هم اینک پشیمانم ) و با سلیمان خویشتن را تسلیم پروردگار جهانیان می‌دارم ( و به پیغمبری او اقرار می‌نمایم و تو را به یگانگی می‌ستایم ) .
توضیحات :
« الصَّرْحَ » : کاخ . قصر ( نگا : قصص / 38 ، غافر / 36 ) . « لُجَّةً » : آب فراوانی که دارای موج باشد . « مُمَرَّدٌ » : صیقلی زده و صاف . « قَوَارِیرَ » : جمع قارُورَة ، قطعات صاف شیشه . بلور . « أَسْلَمْتُ مَعَ سُلَیْمَانَ . . . » : مراد پذیرش پیغمبری سلیمان و متابعت از قانون یزدان است .
سوره نمل آیه 45
متن آیه :
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا إِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ فَإِذَا هُمْ فَرِیقَانِ یَخْتَصِمُونَ
ترجمه :
ما به سوی قوم ثمود برادرشان صالح را روانه کردیم ( تا ایشان را به یکتاپرستی دعوت کند و بدیشان بگوید ) که خدا را بپرستید . امّا آنان به دو گروه تقسیم شدند و به کشمکش پرداختند . ( دسته‌ای مؤمن و دسته‌ای کافر گشتند ) .
توضیحات :
« أَخَاهُمْ . . . » : مراد برادر نسبی و قومی است ؛ نه دینی و مکتبی ( نگا : اعراف / 65 و 73 و 85 ) . « فَریقَانِ » : دو دسته . دو گروه . مراد کافران و مؤمنان است ( نگا : اعراف / 75 و 76 ) . « یَخْتَصِمُونَ » نزاع و کشمکش می‌کنند . ذکر فعل به صورت جمع با توجّه به افراد و اشخاص دو گروه است .
سوره نمل آیه 46
متن آیه :
قَالَ یَا قَوْمِ لِمَ تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّیِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ لَوْلَا تَسْتَغْفِرُونَ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ
ترجمه :
( بدیشان ) گفت : ای قوم من ! چرا پیش از تلاش و کوشش برای جلب خوبیها و نیکیها ( با عبادت و اطاعت از الله ) عجله برای بلاها و بدیها دارید ( و عذاب و مجازات خدا را با شتاب خواستار می‌گردید ؟ ) . چرا نباید از خدا طلب آمرزش کنید تا مورد مرحمت قرار گیرید ؟
توضیحات :
« السَّیِّئَةِ » : بدی . مراد عذاب خدا است . چرا که قوم صالح می‌گفتند : ای صالح ! اگر راست می‌گوئی که تو پیغمبری و عذاب خدا در کمین بزهکاران است ، آنچه را که ما را از آن بیم می‌دهی بر سر ما بیاور ( نگا : اعراف / 77 ) . « الْحَسَنَةِ » : نیکی ، مراد رحمت و نعمت حاصل از ایمان به خدا است . « لَوْلا » : این واژه به معنی ( هَلاّ ) و برای ترغیب و تشویق انجام کار بعد از خود به کار می‌رود .
سوره نمل آیه 47
متن آیه :
قَالُوا اطَّیَّرْنَا بِکَ وَبِمَن مَّعَکَ قَالَ طَائِرُکُمْ عِندَ اللَّهِ بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تُفْتَنُونَ
ترجمه :
گفتند : ما تو را و کسانی را که با تو هستند به فال بد گرفته‌ایم ( و شوم و بدشگونتان می‌دانیم . به سبب نحوست وجود شما است که قحطی و خشکسالی گریبانگیرمان شده است . در پاسخ بدیشان ) گفت : بدشانسی و بدبختی شما ( به خاطر اعمال خودتان ) از سوی خدا ( بر سرتان می‌آید و چنین مجازاتی را سبب شده ) است . بلکه ( باید بدانید این هوشدارها و بیدارباشها آزمایشهای الهی هستند ، و پیوسته با خوبیها و بدیها ) شما مردمان مورد آزمایش قرار می‌گیرید .
توضیحات :
« إِطَّیَّرْنَا » : به فال بد می‌گیریم . نحس و شوم می‌دانیم . اصل آن ( تَطَیَّرْنَا ) و از باب تفعّل است ( نگا : اعراف / 131 ، یس / 18 ) . « طَآئِرُکُمْ » : بدبختی و بدطالعی شما ( نگا : اعراف / 131 ، اسراء / 13 ) . « تُفْتَنُونَ » : مورد آزمایش قرار می‌گیرید ( نگا : عنکبوت / 2 ) . عذاب داده می‌شوید ( نگا : ذاریات / 13 ، بروج / 10 ) . گول زده می‌شوید و از دین برگردانده می‌شوید و گمراه می‌گردید ( نگا : نساء / 101 ، اعراف / 27 ) .
سوره نمل آیه 48
متن آیه :
وَکَانَ فِی الْمَدِینَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَلَا یُصْلِحُونَ
ترجمه :
در آن شهر ( که حِجر نام داشت ) نُهْ گروهک بودند که در سرزمین ( آنجا با آراء و تبلیغ و خرابه کاری خود ) تباهی می‌کردند و به اصلاح ( حال خویش و جامعه ) نمی‌پرداختند .
توضیحات :
« الْمَدینَةِ » : شهر . مراد حِجر است که بین حجاز و شام واقع است و « مدائن صالح » نامیده می‌شود ( نگا : حجر / 80 ) . « رَهْطٍ » : گروهک ( نگا : هود / 91 و 92 ) . مراد نُهْ نفر از رؤساء قبائل و اشراف شهر است همراه با دار و دسته ایشان .
سوره نمل آیه 49
متن آیه :
قَالُوا تَقَاسَمُوا بِاللَّهِ لَنُبَیِّتَنَّهُ وَأَهْلَهُ ثُمَّ لَنَقُولَنَّ لِوَلِیِّهِ مَا شَهِدْنَا مَهْلِکَ أَهْلِهِ وَإِنَّا لَصَادِقُونَ
ترجمه :
( این گروهکها که آئین صالح عرصه بر آنان تنگ کرده بود ، به یکدیگر ) گفتند : برای همدیگر به خدا سوگند بخورید که بر صالح و خانواده‌اش شبیخون می‌زنیم و آنان را به قتل می‌رسانیم ، سپس به ولی دم او می‌گوئیم که ما در کشتن ( وی و ) خانواده‌اش شرکت نداشته‌ایم و ( در آنچه می‌گوئیم ) راستگوئیم .
توضیحات :
« تَقاسَمُوا » : برای یکدیگر سوگند بخورید و قسم یاد کنید . فعل امر است . این واژه می‌تواند فعل ماضی بوده و بدل از واو ( قَالُوا ) یا حال فاعل باشد ( نگا : تفسیر آلوسی ) . « لَنُبَیِّتَنَّهُ » : قطعاً شبیخون می‌زنیم . از مصدر ( تَبْیِیت ) به معنی شبیخون زدن و حمله غافلگیرانه شبانه . « وَلِیِّهِ » : صاحب خون و ولی دم صالح ، از قبیل خویشان و نزدیکان . « مَهْلِکَ » : هلاک . مصدر میمی است . یا این که اسم مکان یا اسم زمان است . یعنی ما چه رسد که ایشان را نکشته‌ایم ، اصلاً بدانجا گام ننهاده و در آن زمان در محلّ قتل نبوده‌ایم . « مَهْلِکَ أَهْلِهِ » : مراد این است که کسی که اتباع صالح را نکشد ، حتماً خود او را نیز نمی‌کشد . « مَا شَهِدْنَا » : حاضر نشده‌ایم . شرکت نداشته‌ایم .
سوره نمل آیه 50
متن آیه :
وَمَکَرُوا مَکْراً وَمَکَرْنَا مَکْراً وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ
ترجمه :
ایشان نقشه مهمی‌کشیدند ( برای نابودی صالح و پیروان او ) و ما هم نقشه مهمی‌کشیدیم ، ( برای نجات او و پیروانش ) . در حالی که ایشان خبر نداشتند .
توضیحات :
« مَکَرُوا » : نقشه کشیدند . توطئه کردند . به چاره‌جوئی پرداختند ( نگا : آل‌عمران / 54 ، انفال / 30 ) .
سوره نمل آیه 51
متن آیه :
فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ مَکْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ وَقَوْمَهُمْ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
بنگر که عاقبت ، توطئه ایشان چه شد ( و کار آنان به کجا کشید ؟ عاقبت ، این شد ) که ما آنان و قوم ایشان همگی را نابود کردیم .
توضیحات :
« أَنَّا دَمَّرْنَاهُمْ . . . » : مؤوّل به مصدر و بدل از ( عاقِبَةُ مَکْرِهِمْ ) است . یا خبر مبتدای محذوف می‌باشد .
سوره نمل آیه 52
متن آیه :
فَتِلْکَ بُیُوتُهُمْ خَاوِیَةً بِمَا ظَلَمُوا إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً لِّقَوْمٍ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
این ، خانه‌های ایشان است که بر اثر ظلم و ستم فرو تپیده است و خالی از سکنه شده است . مسلّماً در این امر عبرت بزرگی است برای کسانی که آگاه و فهمیده باشند .
توضیحات :
« خَاوِیَةً » : فروتپیده و ویران . خالی از سکنه ( نگا : بقره / 259 ، کهف / 42 ، حجّ / 45 ) . حال است . « ءَایَةً » : عبرت . اندرز .
سوره نمل آیه 53
متن آیه :
وَأَنجَیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا وَکَانُوا یَتَّقُونَ
ترجمه :
و ما کسانی را نجات دادیم که ایمان آورده و تقوا پیشه کرده بودند .
توضیحات :
« الَّذِینَ ءَامَنُوا . . . » : مراد صالح و سایر مؤمنین است .
سوره نمل آیه 54
متن آیه :
وَلُوطاً إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ وَأَنتُمْ تُبْصِرُونَ
ترجمه :
لوط را ( هم به سوی قوم خود فرستاده‌ایم ) . وقتی به قوم خود گفت : آیا به سراغ کار بسیار زشت ( لِواط ) می‌روید ، در حالی که ( پلشتی و سرانجام شوم آن را ) می‌دانید ؟ !
توضیحات :
« الْفَاحِشَةَ » : قبیح‌ترین کردارها و گفتارها ( نگا : اعراف / 28 ) . زنا ( نگا : نساء / 15 و 19 ) . در اینجا مراد لِواط است ( نگا : نمل / 55 ) . « وَ أَنتُمْ تُبْصِرُونَ » : در حالی که شما زشتی و پلشتی آن را می‌بینید . در حالی که همدیگر را در حین انجام لواط می‌بینید و از یکدیگر خجالت نمی‌کشید .
سوره نمل آیه 55
متن آیه :
أَئِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ شَهْوَةً مِّن دُونِ النِّسَاء بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ
ترجمه :
آیا شما به جای زنان به سراغ مردان می‌روید و ( این‌عمل قبیح و غیرطبیعی را ) دوست می‌دارید ؟ ! اصلاً شما قوم نادانی هستید . ( نه خدا را چنان که باید می‌شناسید ، و نه به نوامیس خلقت آشنائید ، و نه هدف آفرینش را تشخیص می‌دهید ) .
توضیحات :
« تَأْتُونَ » : از مصدر إتیان ، به معنی جماع و نزدیکی است . « شَهْوَةً » : آرزومند گشتن . تمایل به جماع . مفعول‌له ، یا حال است .
سوره نمل آیه 56
متن آیه :
فَمَا کَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَن قَالُوا أَخْرِجُوا آلَ لُوطٍ مِّن قَرْیَتِکُمْ إِنَّهُمْ أُنَاسٌ یَتَطَهَّرُونَ
ترجمه :
پاسخ قوم او جز این نبود که ( به یکدیگر ) گفتند : ( لوط و ) پیروان لوط را از شهر و دیار خود بیرون کنید ، آنان مردمانی پاکدامن و بیزار از ناپاکیها هستند !
توضیحات :
« ءَالَ » : خاندان . مراد پیروان مؤمن و گرویدگان به لوط است ( نگا : آل‌عمران / 33 ، غافر / 28 و 46 ) . « یَتَطَهَّرُونَ » : پاکی و پاکدامنی می‌ورزند . از ناپاکی بیزاری می‌جویند . البتّه مرادشان ریشخند و تمسخر بود .
سوره نمل آیه 57
متن آیه :
فَأَنجَیْنَاهُ وَأَهْلَهُ إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْنَاهَا مِنَ الْغَابِرِینَ
ترجمه :
ما لوط و خاندان او را ( از عذاب قریب‌الوقوع ) نجات دادیم ، بجز همسرش را که خواستیم جزو باقیماندگان ( در شهر و از زمره نابود شوندگان ) باشد .
توضیحات :
« قَدَّرْنَاهَا » : ( نگا : حجر / 60 ) . « الْغَابِرِینَ » : ( نگا : حجر / 60 ) .
سوره نمل آیه 58
متن آیه :
وَأَمْطَرْنَا عَلَیْهِم مَّطَراً فَسَاء مَطَرُ الْمُنذَرِینَ
ترجمه :
بر آنان باران ( سنگ ) را سخت باراندیم . باران بیم داده شدگان ( به عذاب الهی ) چه بد بارانی است !
توضیحات :
« أَمْطَرْنَا » : ( نگا : هود / 82 و 83 ) . « الْمُنذَرِینَ » : بیم داده شدگان . ترسانده شدگان .
سوره نمل آیه 59
متن آیه :
قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسَلَامٌ عَلَى عِبَادِهِ الَّذِینَ اصْطَفَى آللَّهُ خَیْرٌ أَمَّا یُشْرِکُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) بگو : خدای را سپاس ( می‌گویم که تباهکاران همچون قوم ثمود و گردنکشان همسان فرعونیان را به دیار عدم فرستاد ، و از خدا درخواست می‌نمایم که نازل فرماید ) رحمت و مغفرت خود را بر بندگان برگزیده خویش . آیا خدا ( که این همه قدرت و نعمت و موهبت دارد ) بهتر است ( برای پرستش و کرنش ) یا چیزهائی که انباز خدا می‌سازید ( و فاقد نفع و ضرر هستند و چیزی از آنها ساخته نیست ؟ ) .
توضیحات :
« قُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ . . . » : ( نگا : انعام / 45 ) . « إِصْطَفی » : برگزید . « ءَاللهُ » : فراهم آمده است از همزه استفهام و واژه ( الله ) . « امّا . . . » : مرکب است از ( أَمْ ) و ( ما ) .
سوره نمل آیه 60
متن آیه :
أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنزَلَ لَکُم مِّنَ السَّمَاءِ مَاء فَأَنبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَّا کَانَ لَکُمْ أَن تُنبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ یَعْدِلُونَ
ترجمه :
( آیا بتهائی که معبود شما هستند بهترند ) یا کسی که آسمانها و زمین را آفریده است ، و برای شما از آسمان آبی بارانده است که با آن باغهای زیبا و فرح‌افزا رویانیده‌ایم ؟ باغهائی که شما نمی‌توانستید درختان آنها را برویانید . آیا ( با توجّه به آفرینش آسمانها و زمین و نزول باران و برکات و ثمرات ناشی از آن ، و هماهنگی و پیوند لطیف و دقیق هر یک از این مخلوقات ) معبودی با خدا است ؟ ! اصلاً ایشان قومی هستند ( از حق‌پرستی به بت‌پرستی ) عدول می‌کنند .
توضیحات :
« حَدَآئِقَ » : جمع حدیقة ، باغهائی که دارای آب کافی بوده و اطراف آن را دیوار کشیده باشند . « ذَاتَ بَهْجَةٍ » : زیبا و شادی‌افزا . « بَهْجَةٍ » : زیبائی رنگ و حسن ظاهر . « مَا کَانَ لَکُمْ » : برای شما امکان نداشت . شما نمی‌توانستید . « یَعْدِلُونَ » : تجاوز می‌کنند . عدول می‌نمایند .
سوره نمل آیه 61
متن آیه :
أَمَّن جَعَلَ الْأَرْضَ قَرَاراً وَجَعَلَ خِلَالَهَا أَنْهَاراً وَجَعَلَ لَهَا رَوَاسِیَ وَجَعَلَ بَیْنَ الْبَحْرَیْنِ حَاجِزاً أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْلَمُونَ
ترجمه :
( بتها بهترند ) یا کسی که زمین را قرارگاه ( و محلّ اقامت انسانها ) ساخته است ، و در میان آن رودخانه‌ها پدید آورده است ، و برای زمین کوههای پابرجا و استوار آفریده است ( تا قشر زمین را از لرزش نگاه دارند ) و میان دو دریا مانعی پدیدار کرده است ( تا آمیزه یکدیگر نگردند . حال با توجّه به اینها ) آیا معبودی با خدا است ؟ ! اصلاً بیشتر آنان بی‌خبر و نادانند ( و قدر عظمت خدا را نمی‌دانند ) .
توضیحات :
« قَرَاراً » : محلّ اقامت . قرارگاه . مکان استقرار . مصدر است و به معنی اسم مکان ، یعنی مَقَرّ است . « رَواسِیَ » : جمع راسِیَة ، کوههای محکم و پابرجا ( نگا : رعد / 3 ، حجر / 19 ) . « الْبَحْرَیْنِ » : دریای شور و دریای شیرین ( نگا : فرقان / 53 ، فاطر / 12 ) . « حَاجِزاً » : مانع .
سوره نمل آیه 62
متن آیه :
أَمَّن یُجِیبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ وَیَجْعَلُکُمْ خُلَفَاء الْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ
ترجمه :
( آیا بتها بهترند ) یا کسی که به فریاد درمانده می‌رسد و بلا و گرفتاری را برطرف می‌کند هر گاه او را به کمک طلبد ، و شما ( انسانها ) را ( برابر قانون حیات دائماً به طور متناوب ) جانشین ( یکدیگر در ) زمین می‌سازد ( و هر دم اقوامی را بر این کره خاکی مسلّط و مستقرّ می‌گرداند . حال با توجّه بدین امور ) آیا معبودی با خدا است ؟ ! واقعاً شما بسیار کم اندرز می‌گیرید .
توضیحات :
« الْمُضْطَرَّ » : درمانده . وامانده . « یَجْعَلُکُمْ خُلَفَآءَ الأرْضِ » : شما را در زمین جایگزین یکدیگر می‌سازد ( نگا : انعام / 165 ، نور / 55 ) . « قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ » : ( نگا : اعراف / 3 ) .
سوره نمل آیه 63
متن آیه :
أَمَّن یَهْدِیکُمْ فِی ظُلُمَاتِ الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَن یُرْسِلُ الرِّیَاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ تَعَالَى اللَّهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ
ترجمه :
( آیا بتهای بی‌جان بهترند ) یا کسی که شما را در تاریکیهای خشکی و دریا رهنمود ( و دستگیری ) می‌کند ، و کسی که بادها را به عنوان بشارت دهندگان ، پیشاپیش نزول رحمتش وزان می‌سازد ( و آنها را پیک قدوم باران می‌سازد . در ساختن و راه‌اندازی اینها ) آیا معبودی با خدا است ؟ خدا فراتر و دورتر از این چیزهائی است که انباز او می‌گردانند .
توضیحات :
« بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ » : ( نگا : اعراف / 57 ) .
سوره نمل آیه 64
متن آیه :
أَمَّن یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ وَمَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَإِلَهٌ مَّعَ اللَّهِ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
( آیا معبودهای دروغین شما بهترند ) یا کسی که آفرینش را می‌آغازد ، سپس آن را برگشت می‌دهد ، و کسی که شما را از آسمان و زمین روزی عطاء می‌کند ؟ ( حال با توجّه به قدرت آفرینش یزدان ، و نظم و نظام موجود در پدیده‌های جهان ، و اقرار عقل سالم به زنده شدن دوباره مردمان در دنیای جاویدان ) آیا معبودی با خدا است ؟ ( ای پیغمبر بدیشان ) بگو : دلیل و برهان خود را بیان دارید اگر راست می‌گوئید ( که جز خدا معبودهای دیگری هم وجود دارند ) .
توضیحات :
« یَبْدَأُ » : می‌آغازد . « الْخَلْقَ » : آفرینش . « یَبْدَأُ الْخَلْقَ » : اشاره به سرآغاز جهان و آفرینش آن از عدم است . شاید هم مراد آفرینش مستمرّ اشیاء و انسانها در همه ازمنه و ادوار جهان باشد ( نگا : قصص / 68 ، رحمن / 29 ) . « یُعِیدُهُ » : آفرینش را بار دیگر برگشت می‌دهد . مراد رستاخیز است . شاید هم مراد اعاده مستمرّ حیات و ممات برخی از موجودات و گردش چرخه زندگی در همین جهان با دست قدرت خدای سبحان باشد . از قبیل تبدیل لاشه و گیاه به خاک ، و خاک به لاشه و گیاه و . . . ( نگا : روم / 19 ) .
سوره نمل آیه 65
متن آیه :
قُل لَّا یَعْلَمُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الْغَیْبَ إِلَّا اللَّهُ وَمَا یَشْعُرُونَ أَیَّانَ یُبْعَثُونَ
ترجمه :
بگو : کسانی که در آسمانها و زمین هستند غیب نمی‌دانند جز خدا ، و نمی‌دانند چه وقت برانگیخته می‌شوند ( و قیامت فرا می‌رسد ) .
توضیحات :
« قُل لَّا یَعْلَمُ . . . » : این آیه قاطعانه و با چند تأکید ، آگاهی از غیب را خاصّ خدا می‌داند و بس ( نگا : انعام / 59 ) . « أَیّانَ » : چه وقت .
سوره نمل آیه 66
متن آیه :
بَلِ ادَّارَکَ عِلْمُهُمْ فِی الْآخِرَةِ بَلْ هُمْ فِی شَکٍّ مِّنْهَا بَلْ هُم مِّنْهَا عَمِونَ
ترجمه :
اصلاً دانش و آگاهی ایشان درباره قیامت به پایان آمده و ته کشیده است ( و کمترین اطّلاعی از آن ندارند ) . بلکه درباره قیامت دودل و متردّدند ، و حتی نسبت بدان کوردل و نابینایند .
توضیحات :
« إِدَّارَکَ » : به پایان آمده است . ته کشیده است . عاجز و ناتوان گشته است ( نگا : تفسیر ابن کثیر ، تفسیر کبیر ) . پیاپی آمده است . اصل این فعل ( تَدَارَکَ ) و ماضی باب تفاعُل است . « فِی الآخِرَةِ » : درباره آخرت . نسبت به آخرت . « عَمُونَ » : جمع ( عَمی ) ، کوران . مراد کوردلان است . « إِدَّارَکَ عِلْمُهُمْ فِی الآخِرَةِ » : آگاهی ایشان درباره قیامت به پایان آمده و ته کشیده است . دلائل و براهین پیاپی و فراوانی بر وجود قیامت بدیشان نموده شده و به دستشان رسیده است ، ولی آنان از آنها رویگردان هستند .
سوره نمل آیه 67
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَئِذَا کُنَّا تُرَاباً وَآبَاؤُنَا أَئِنَّا لَمُخْرَجُونَ
ترجمه :
کافران می‌گویند : آیا زمانی که ما و پدران ما خاک گشتیم ( و هر ذرّه‌ای از انداممان به درزی و گودی خزید ) آیا ما ( زنده می‌گردیم و برای زندگی مجدّد ) بیرون آورده می‌شویم ؟ !
توضیحات :
« ءَابَآؤُنَا » : عطف بر ضمیر ( نَا ) است .
سوره نمل آیه 68
متن آیه :
لَقَدْ وُعِدْنَا هَذَا نَحْنُ وَآبَاؤُنَا مِن قَبْلُ إِنْ هَذَا إِلَّا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
این ( زنده شدن دوباره ، توسّط محمّد ) به ما ، و قبلاً ( به وسیله کسانی که خویشتن را اتباع پیغمبران دیگر می‌دانند ) به پدران ما ، وعده داده شده است . ( اگر رستاخیز راست بود ، تا به حال رخ می‌داد ) . این جز افسانه‌های پیشینیان و خرافات گذشتگان نمی‌باشد .
توضیحات :
« إِنْ هذا . . . » : حرف ( إِنْ ) نافیه است . « أَسَاطِیرُ » : دروغها و افسانه‌ها ( نگا : انعام / 25 ) .
سوره نمل آیه 69
متن آیه :
قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُجْرِمِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) بگو : در زمین بگردید ( و آثار گذشتگان و عجائب و غرائب جهان را ببینید ) و بنگرید که سرانجام کار گناهکاران به کجا کشیده و عاقبت ایشان چه شده است .
توضیحات :
« سِیرُوا » : بگردید . به گردش پردازید . « أُنظُرُوا » : بنگرید . دقّت و تأمّل کنید .
سوره نمل آیه 70
متن آیه :
وَلَا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَلَا تَکُن فِی ضَیْقٍ مِّمَّا یَمْکُرُونَ
ترجمه :
غم آنان را مخور و از نیرنگهائی که می‌کنند تنگدل مباش . ( وظیفه تو تبلیغ است و بس . و ما پشتیبان و یار و یاور تو می‌باشیم ) .
توضیحات :
« ضَیْقٍ » : تنگی . دلتنگی . غمگینی ( نگا : نحل / 127 ) .
سوره نمل آیه 71
متن آیه :
وَیَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
( کافران تمسخرکنان ) می‌گویند : اگر راست می‌گوئید ( که عذابی در میان است ) موعد آن کی خواهد بود ؟ ( پس چرا هر چه زودتر فرا نمی‌رسد ؟ ) .
توضیحات :
« مَتی » : چه وقت ؟ کی ؟
سوره نمل آیه 72
متن آیه :
قُلْ عَسَى أَن یَکُونَ رَدِفَ لَکُم بَعْضُ الَّذِی تَسْتَعْجِلُونَ
ترجمه :
بگو : چه بسا بخشی از عذابی که در فرا رسیدن آن شتاب دارید ، ( هم اینک ) برای فرا گرفتن شما ردیف شده ( و بر سرتان سایه افکنده ) باشد ( و به همین زودی بر شما فرود آید و نابودتان کند ) .
توضیحات :
« رَدِفَ » : پیاپی شده است . پشت سر هم قرار گرفته است .
سوره نمل آیه 73
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَشْکُرُونَ
ترجمه :
پروردگارت نسبت به مردم لطف و کرم دارد ( و هر چه زودتر تازیانه عذاب را بر سرشان فرود نمی‌آورد ، و بلکه کیفرشان را به تأخیر می‌اندازد ) ولی بیشتر آنان سپاسگزاری نمی‌کنند ( و الطاف و مراحم خدا را نادیده می‌گیرند ) .
توضیحات :
« لَذُو فَضْلٍ . . . » : ( نگا : بقره / 243 ) .
سوره نمل آیه 74
متن آیه :
وَإِنَّ رَبَّکَ لَیَعْلَمُ مَا تُکِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا یُعْلِنُونَ
ترجمه :
پروردگارت محقّقاً آگاه است از چیزهائی که سینه‌هایشان در خود نهان می‌دارند ، و از چیزهائی که ایشان آشکار می‌سازند .
توضیحات :
« تُکِنُّ » : نهان می‌دارد . پنهان می‌نماید ( نگا : بقره / 235 ) .
سوره نمل آیه 75
متن آیه :
وَمَا مِنْ غَائِبَةٍ فِی السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
هیچ نهفته‌ای در آسمانها و زمین نیست ، مگر این که ( خدا از آن آگاه است و ثبت و ضبط ) در کتاب آشکاری است .
توضیحات :
« غَآئِبَةٍ » : نهفته . نهان . حرف ( ه ) برای مبالغه است ، یعنی بسیار پنهان و نهان . « کِتَابٍ مُبِینٍ » : ( نگا : انعام / 59 ) .
سوره نمل آیه 76
متن آیه :
إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یَقُصُّ عَلَى بَنِی إِسْرَائِیلَ أَکْثَرَ الَّذِی هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ
ترجمه :
بی‌گمان این قرآن برای بنی‌اسرائیل ( حقیقت ) اکثر چیزهائی را ( که در تورات از احکام و قصص آمده است و ) در آنها اختلاف دارند ، روشن و بیان می‌دارد .
توضیحات :
« یَقُصُّ » : بیان می‌دارد . فرو می‌خواند . ( نگا : انعام / 57 ) . « أَکْثَرَ الَّذی . . . » : ( نگا : آل‌عمران / 59 ، مریم / 30 ) .
سوره نمل آیه 77
متن آیه :
وَإِنَّهُ لَهُدًى وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
و قطعاً این قرآن برای مؤمنان ( وسیله ) هدایت و رحمت ( و مایه نجات و سعادت دو جهان ایشان ) است .
توضیحات :
« لِلْمُؤْمِنین » : هر چند قرآن مایه هدایت و رحمت و سعادت همگان است ، امّا ذکر مؤمنان بدان خاطر است که به ویژه ایشان از قرآن منتفع و بهره‌مند می‌گردند .
سوره نمل آیه 78
متن آیه :
إِنَّ رَبَّکَ یَقْضِی بَیْنَهُم بِحُکْمِهِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
مسلّماً پروردگارت با قضاوت ( دادگرانه و حکیمانه ) خود ( در روز قیامت ) میانشان داوری خواهد کرد ، و او بس چیره و توانا و آگاه و دانا است .
توضیحات :
« یَقْضی » : داوری می‌کند . مراد در روز قیامت است ( نگا : یونس / 93 ، جاثیه / 17 ) . « بِحُکْمِهِ » : با قضاوت و داوری خود .
سوره نمل آیه 79
متن آیه :
فَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّکَ عَلَى الْحَقِّ الْمُبِینِ
ترجمه :
پس بر خدا توکّل کن ( و کار و بار خود را بدو بسپار و بدان که با وجود این که کافران از دعوت تو رویگردانند ) تو قطعاً بر ( راستای جاده حقیقت و طریقه ) حق آشکار هستی ( و با دین راستینی که داری بر کفّار پیروز می‌گردی ) .
توضیحات :
« الْمُبِین » : روشن و آشکار . روشنگر درست از نادرست و جدا سازنده محقّ از مبطل .
سوره نمل آیه 80
متن آیه :
إِنَّکَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَى وَلَا تُسْمِعُ الصُّمَّ الدُّعَاء إِذَا وَلَّوْا مُدْبِرِینَ
ترجمه :
بی‌گمان تو نمی‌توانی مرده دلان ( زنده‌نما ) را شنوا بگردانی ، و ندای ( دعوت خود ) را به گوش کران برسانی ، وقتی که ( به حق ) پشت می‌کنند و ( از آن ) می‌گریزند .
توضیحات :
« لا تُسْمِعُ » : نمی‌شنوانی . شنوا نمی‌گردانی . پذیرا نمی‌گردانی . ( نگا : انفال / 23 ، فاطر / 22 ) . « الْمَوْتی » : مردگان . مراد کافران و مشرکانی است که تعصّب و لجاجت و استمرار بر گناه ، فکر و اندیشه آنان را به خود مشغول داشته است و گوش ایشان را از شنیدن ادلّه و پذیرش حق انداخته است و آن را به مرده دلانی تبدیل ساخته است ( انعام / 122 ) . « الصُّمَّ » : کران . مراد افرادی است که پنبه غفلت گوش ایشان را آگنده است ، و اباطیل ایشان را از حقائق گریزان کرده است . « الدُّعَآءَ » : نداء ( نگا : انبیاء / 45 ) . « وَلَّوْا » : ( نگا : اسراء / 46 ، نمل / 10 ) . « مُدْبِرِینَ » : ( نگا : توبه / 25 ، انبیاء / 57 ) . « وَلَّوْا مُدْبِرِینَ » : کسانی که بسیار رویگردان و گریزانند .
سوره نمل آیه 81
متن آیه :
وَمَا أَنتَ بِهَادِی الْعُمْیِ عَن ضَلَالَتِهِمْ إِن تُسْمِعُ إِلَّا مَن یُؤْمِنُ بِآیَاتِنَا فَهُم مُّسْلِمُونَ
ترجمه :
تو نمی‌توانی کوردلان را از گمراهیشان بازگردانی و به سوی حق رهنمودشان کنی . تو تنها کسانی را می‌توانی شنوا ( و با حق آشنا ) گردانی که به آیات ما ایمان داشته باشند ، چرا که آنان تسلیم شوندگان ( حقائق و مخلصان و فرمانبرداران اوامر خدا ) هستند .
توضیحات :
« الْعُمْیِ » : جمع أَعْمی ، کوران . مراد کوردلان و دل مردگان است ( نگا : بقره / 18 و 171 ) . « إِنْ » : حرف نفی است . « مُسْلِمُونَ » : مطیعان . مخلصان . تسلیم شوندگان .
سوره نمل آیه 82
متن آیه :
وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ کَانُوا بِآیَاتِنَا لَا یُوقِنُونَ
ترجمه :
هنگامی که فرمان وقوع قیامت فرا می‌رسد ( و مردمان در آستانه رستاخیز قرار می‌گیرند ، از جمله نشانه‌های آن ، یکی این است که ) ما جانوری را از زمین برای مردمان بیرون می‌آوریم که با ایشان سخن می‌گوید ( و برخی از سخنانش این است که کافران که ) به آیات خدا ایمان نمی‌آوردند ( اینک با چشم خود ببینند که قیامت دارد شروع می‌شود و عذاب الهی گریبانگیرشان می‌گردد و دیگر پشیمانی سودی ندارد ) .
توضیحات :
« وَقَعَ » : رخ داد . فرا رسید . حتمی و ثابت شد ( نگا : اعراف / 71 و 118 و 134 ، یونس / 51 ، واقعه / 1 ، حاقّه / 15 ) . در اینجا مراد نزدیک شدن قیامت و پیدایش نشانه‌های ظهور آن است . « الْقَوْلُ » : فرمان و حکم خدا . مراد فرموده خداوندی دالّ بر وعید کافران به عذاب است ( نگا : اسراء / 16 ، قصص / 63 ، زمر / 71 ، ِ / 14 ) . « دَآبَّةً » : جنبنده . حیوان . مراد حیوانی است که دارای مشخّصات و صفات خاصّ خود بوده و ظهور آن یکی از علائم فرا رسیدن قیامت و بسته شدن درگاه توبه است . قرآن به اجمال از آن گذشته است و این ما را بس . احادیث فراوانی را درباره نوع و شکل و محلّ خروج و کارهای وی ، به پیغمبر ( نسبت داده‌اند که علماء و فقهاء ، اغلب آنها را مردود و نامقبول دانسته‌اند ( نگا : تفسیر روح‌المعانی ، قاسمی ، کبیر ، الواضح ، المراغی ) . حتی برخی ( دَآبَّة ) را مفرد و برخی جمع ، و گروهی آن را حیوان یا حیوانها ، و دسته‌ای آن را انسان یا انسانهای مصلح دانسته‌اند ( نگا : تفسیر الواضح ، تفسیر عبدالکریم خطیب ، نمونه . . . ) . « أَنَّ النَّاسَ . . . » : در اصل : بِأَنَّ النَّاسَ . . . لاِنَّ النَّاسَ . . . است .
سوره نمل آیه 83
متن آیه :
وَیَوْمَ نَحْشُرُ مِن کُلِّ أُمَّةٍ فَوْجاً مِّمَّن یُکَذِّبُ بِآیَاتِنَا فَهُمْ یُوزَعُونَ
ترجمه :
روزی ( را ای پیغمبر ! یادآور شو که قیامت فرا می‌رسد و ) گروه عظیمی از همه ملّتها را گرد می‌آوریم که ( در دنیا ) آیات ( کتابهای آسمانی و معجزات پیغمبران ربّانی و نشانه‌های جهانی دالّ بر وجود ) ما را تکذیب می‌کرده‌اند ، و پس ( از گردآوری ایشان ، جملگی ) آنان به یکدیگر ملحق و در کنار همدیگر نگاه داشته می‌شوند .
توضیحات :
« فَوْجاً » : گروه و جماعت فراوان . مراد کافران و ناباوران سراسر تاریخ کره خاکی است . « مِمَّنْ » : حرف ( مِنْ ) بیانیّه است . یعنی : از کسانی که . برخی هم ( مِنْ ) را تبعیضیّه گرفته‌اند و گفته‌اند : مراد از فوج تکذیب‌کنندگان ، رؤسای خط‌دهنده شیطان‌صفت و سردستگان گمراه و گمراهساز گروهها و دسته‌های مختلف مردمان در طول تاریخ است که برای توبیخ بیشتر ، زودتر به پیش خوانده می‌شوند و مجازات می‌گردند ( نگا : هود / 98 ، مریم / 69 ) . « ءَایَات » : مراد آیات کتابهای منزل آسمانی ، و معجزات انبیاء ربّانی ، و نشانه‌های جهانی دالّ بر وجود خدا است ( نگا : یوسف / 105 ، فصّلت / 53 ) . « یُوزَعُونَ » : ( نگا : نمل / 17 ) .
سوره نمل آیه 84
متن آیه :
حَتَّى إِذَا جَاؤُوا قَالَ أَکَذَّبْتُم بِآیَاتِی وَلَمْ تُحِیطُوا بِهَا عِلْماً أَمَّاذَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
زمانی که ( به پای حساب سوق ، و در آنجا حاضر ) می‌آیند ( خدا توبیخ‌کنان خطاب بدیشان ) می‌گوید : آیا آیات مرا تکذیب کرده‌اید ، بدون آن که ( تحقیق نموده و ) کاملاً از آنها آگاهی پیدا کرده باشید ؟ ! اصلاً ( شما در دنیا ) چه کار می کرده‌اید ؟ ( مگر بیهوده آفریده شده بودید ؟ ) .
توضیحات :
« جَآءُوا » : در مکان حساب و کتاب حاضر آمدند . « وَ لَمْ تُحِیطُوا بِهَا عِلْماً » : درباره آیات کتابهای آسمانی و معجزات پیغمبران و نشانه‌های دالّ بر وجود یزدان و پخش در گستره جهان ، تحقیق نکردید و بدون احاطه علمی بدانها ، درصدد انکار آنها برآمدید ؟ جمله حالیّه است . « أمَّا ذَا » : یا چه خبر را . مرکّب از حرف عطف ( أَمْ ) و ( مَا ) استفهامیّه است . در اصل از آنان درباره دو چیز سؤال می‌شود : یکی از تکذیب بدون تحقیق و آگاهی ، و دیگر از اعمالی که انجام می‌داده‌اند .
سوره نمل آیه 85
متن آیه :
وَوَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِم بِمَا ظَلَمُوا فَهُمْ لَا یَنطِقُونَ
ترجمه :
و ( سرانجام ) فرمان ( خدا درباره ایشان صادر و عذاب ) به سبب ظلمی که کرده‌اند گریبانگیرشان می‌شود و ( آنان چنان مبهوت و درمانده می‌گردند که برای دفاع از خود ) سخنی برای گفتن ندارند .
توضیحات :
« وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ » : ( نگا : نمل / 82 ) . « بِمَا ظَلَمُوا » : به سبب ظلمی که کرده‌اند و آن تکذیب آیات خدا ، بدون تحقیق و بررسی و علم و آگاهی است .
سوره نمل آیه 86
متن آیه :
أَلَمْ یَرَوْا أَنَّا جَعَلْنَا اللَّیْلَ لِیَسْکُنُوا فِیهِ وَالنَّهَارَ مُبْصِراً إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
مگر نمی‌بینند که ما شب را ( تاریک ) ساخته‌ایم تا در آن بیارامند ، و روز را روشن نموده‌ایم ( تا در آن به تلاش پردازند ؟ ) قطعاً در این ( ساختار شبها و روزها ، و دگرگونی ظلمانی و نورانی ، که موجب فعل و انفعالات فراوان و گردش چرخه حیات مردمان است ) نشانه‌هائی ( دالّ بر وجود قادر متعال و ایزد لایزال ) است برای مردمانی که ( درباره حقائق می‌اندیشند و به حقائق مسلم ) ایمان می‌آورند .
توضیحات :
« جَعَلْنَا الَّیْلَ » : شب را ساخته‌ایم با تاریکیها و همه ویژگیهائی که دارد . اصل آن جَعَلْنَا الَّیْلَ مُظْلِماً است . « لِیَسْکُنُوا » : تا بیارامند . ( نگا : یونس / 67 ، قصص / 72 ) . « مُبْصِراً » : واضح و آشکار . روشن ( نگا : اسراء / 12 و 59 ، نمل / 13 ) .
سوره نمل آیه 87
متن آیه :
وَیَوْمَ یُنفَخُ فِی الصُّورِ فَفَزِعَ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَمَن فِی الْأَرْضِ إِلَّا مَن شَاء اللَّهُ وَکُلٌّ أَتَوْهُ دَاخِرِینَ
ترجمه :
و ( یادآور شو ) روزی که در صور دمیده شود ، و تمام کسانی که در آسمانها و زمینند وحشت‌زده و هراسناک شوند ، مگر کسانی که خدا بخواهد . و همگان فروتنانه در پیشگاه او حاضر و آماده می‌گردند .
توضیحات :
« یَوْمَ » : عطف بر ( یَوْمَ ) در آیه 83 است . « فَزِعَ » : وحشت‌زده و هراسان گردد . « إِلاّ مَنْ . . . » : ( نگا : انبیاء / 101 - 103 ) . « دَاخِرِینَ » : فروتنان و کرنش بران ( نگا : نحل / 48 ) .
سوره نمل آیه 88
متن آیه :
وَتَرَى الْجِبَالَ تَحْسَبُهَا جَامِدَةً وَهِیَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ صُنْعَ اللَّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْءٍ إِنَّهُ خَبِیرٌ بِمَا تَفْعَلُونَ
ترجمه :
کوهها را می‌بینی و آنها را ساکن و بی‌حرکت می‌پنداری ، در حالی که کوهها مانند ابرها در سیر و حرکت هستند ( چرا که کوهها بخشی از کره زمین بوده و کره زمین به دور خود و به دور خورشید می‌گردد ) . این ساختار خدائی است که همه چیز را محکم و استوار ( و مرتّب و منظّم ) آفریده است . ( خداوندی که حساب و نظام در برنامه آفرینش او است ) مسلّماً وی از کارهائی که شما انجام می‌دهید بس آگاه است ( و کردار نیک و بدتان را بی‌جزا و سزا نمی‌گذارد ) .
توضیحات :
« جَامِدَةً » : ساکن و ثابت . آرام و بی‌حرکت . « وَ هِیَ تَمُرُّ . . . » : از آنجا که حرکت کوهها به ناچار باید همراه حرکت همه زمینهای متّصل بدانها باشد ، لذا حرکت کوهها اشاره به حرکت زمین است . زمین هر شبانه‌روز یک بار به دور خود می‌گردد ، آن را حرکت وضعی می‌نامند ، و هر سال یک بار به دور خورشید می‌گردد و آن را حرکت انتقالی می‌گویند . « صُنْعَ » : آفرینش . ساختار . مفعول مطلق فعل محذوفی بوده و تقدیر چنین است : صَنَعَ اللهُ ذلِکَ صُنْعاً . اضافه مصدر است به فاعل خود . « أَتْقَنَ » : محکم و استوار درست کرده است . منظّم و مرتّب و به تمام و به کمال آفریده است . این آیه یکی از معجزات قرآن است . چرا که تا آن زمان صحبت کردن از حرکت زمین در جهان مطرح نبوده است و اگر هم بوده باشد مشهور و مقبول عام نبوده است .
سوره نمل آیه 89
متن آیه :
مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِّنْهَا وَهُم مِّن فَزَعٍ یَوْمَئِذٍ آمِنُونَ
ترجمه :
کسانی که کارهای پسندیده ( چون ایمان به خدا و اخلاص در طاعت ) انجام بدهند ، پاداش بهتر و والاتری از آن خواهند داشت ( که رضا و خوشنودی پروردگار است ) ، و در آن روز ( که قیامت فرا می‌رسد و ترس و خوف مردمان را فرا می‌گیرد ) چنین کسانی در امن و امان بسر می‌برند ( و غم و اندوه و دلهره و نگرانی همگانی ، از آنان به دور است ) .
توضیحات :
« فَزَعٍ » : ترس و هراس ( نگا : انبیاء / 103 ) . « ءَامِنُونَ » : جمع ءَامِن ، در امن و امان . دور از بلا و مصیبت و خوف و هراس . مفرد آمدن بخش نخست آیه ، با توجّه به لفظ ( مَنْ ) ، و جمع آمدن قسمت دوم آیه ، با توجّه به معنی آن است .
سوره نمل آیه 90
متن آیه :
وَمَن جَاء بِالسَّیِّئَةِ فَکُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
و کسانی که کارهای ناپسند ( چون شرک و معصیت ) انجام می‌دهند ، به رو در آتش افکنده می‌شوند ( و بدان سرنگون می‌گردند ، و بدیشان گفته می‌شود : ) آیا جزائی جز سزای آنچه می‌کردید ( و معاصی و کفری که می‌ورزیدید ) به شما داده می‌شود ؟
توضیحات :
« کُبَّتْ » : به رو افکنده شد . به صورت بر زمین انداخته شد . از ماده ( کبّ ) به معنی افکندن چیزی به صورت بر زمین است . ذکر ( وُجُوه ) برای تأکید است ، و مراد از ( وُجُوه ) هم همه اندامها است .
سوره نمل آیه 91
متن آیه :
إِنَّمَا أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِی حَرَّمَهَا وَلَهُ کُلُّ شَیْءٍ وَأُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ
ترجمه :
به من دستور داده شده است که تنها و تنها خداوند این شهر ( مقدّس مکّه نام ) را بپرستم . آن خداوندی که چنین شهری را حرمت بخشیده است ( و آن را حرم امن و امان ساخته است ، و حرام فرموده است که با کشتن انسانی یا ظلم به کسی ، و یا با ذبح حیوان و جانور پناهنده بدان ، و یا این که با کندن درخت و گیاه آن بدان اهانت گردد . امّا تصوّر نشود که فقط این سرزمین ملک خدا است ، بلکه در عالم هستی ) همه چیز از آن او است . و به من فرمان داده شده است که از زمره تسلیم شدگان باشم ( و همچون سایر مخلصان در برابر او کرنش ببرم و بس ) .
توضیحات :
« رَبِّ » : خداوند . صاحب . « هذِهِ الْبَلْدَةِ » : این شهر . مراد مکّه مشرّفه است . « حَرَّمَهَا » : آن را حرمت و کرامت بخشیده است . آن را حرام کرده است ( نگا : مائده / 96 و 97 ، ابراهیم / 37 ) . « الْمُسْلِمِینَ » : تسلیم شوندگان . منقادان . مخلصان .
سوره نمل آیه 92
متن آیه :
وَأَنْ أَتْلُوَ الْقُرْآنَ فَمَنِ اهْتَدَى فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَمَن ضَلَّ فَقُلْ إِنَّمَا أَنَا مِنَ الْمُنذِرِینَ
ترجمه :
و ( به من فرمان داده شده است ) این که قرآن را بخوانم ( و آن را بررسی و وارسی کرده و خود بفهمم و به دیگران تفهیم نمایم ، و در همه کارهای زندگی برنامه خویشتن گردانم ) . پس هر کس ( در پرتو آن ) راهیاب شود برای ( خیر و صلاح و سعادت دنیوی و اخروی ) خود راهیاب شده است ، و هر کس ( از قرآن دوری کند و در نتیجه ) گمراه گردد ( سزای خود را می‌بیند ) . و بگو : من فقط از زمره بیم دهندگان می‌باشم ( و یکی از پیغمبران خدا بوده و وظیفه ما رساندن فرمان یزدان است و حساب و کتاب بر خدای منّان ) .
توضیحات :
« أَتْلُوَ » : تلاوت نمایم . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی در آخر دارد .
سوره نمل آیه 93
متن آیه :
وَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ سَیُرِیکُمْ آیَاتِهِ فَتَعْرِفُونَهَا وَمَا رَبُّکَ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
و بگو : حمد و سپاس خدای را سزا است . او آیات خود را به شما نشان خواهد داد و شما آنها را خواهید شناخت ، و پروردگار تو از آنچه انجام می‌دهید غافل و بی‌خبر نیست .
توضیحات :
« سَیُرِیکُمْ ءَایَاتِهِ » : مراد از آیات ، آثار قدرت خدا در دنیا و اسرار عالم هستی است که در پرتو پیشرفت علم ، مردمان با خداشناسی آشناتر می‌شوند . یا این که مراد از آیات ، فرموده‌های قرآن است که با گذشت زمان و ترقّی دانش و معرفت ، اعجاز آن نمایانتر می‌گردد ( نگا : فصّلت / 53 ) .
تفسیر سوره القصص برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره قصص
سوره قصص آیه 1
متن آیه :
طسم
ترجمه :
طا . سین . میم .
توضیحات :
« طسم » : از حروف مقطّعه‌اند ( نگا : بقره / 1 ) .
سوره قصص آیه 2
متن آیه :
تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْمُبِینِ
ترجمه :
اینها آیه‌های کتاب روشن و روشنگرند .
توضیحات :
« تِلْکَ » : این آیات قرآنی . « الْمُبِینِ » : آشکار . آشکار کننده ( نگا : مائده / 15 ، یوسف / 1 ، حجر / 1 ) . یعنی قرآن مجید با محتوای روشنش ، حق را از باطل و راه را از بیراهه نمودار می‌سازد و روشنگر راه سعادت انسانها می‌باشد .
سوره قصص آیه 3
متن آیه :
نَتْلُوا عَلَیْکَ مِن نَّبَإِ مُوسَى وَفِرْعَوْنَ بِالْحَقِّ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
ما راست و درست بر تو گوشه‌ای از داستان واقعی موسی و فرعون را می‌خوانیم ، برای ( استفاده ) کسانی که مؤمنند ( و می‌خواهند در میان انبوه مشکلات ، راه خود را به سوی هدف بگشایند ) .
توضیحات :
« نَتْلُو » : تلاوت می‌کنیم . می‌خوانیم . در رسم‌الخطّ قرآنی ، الف زائدی در آخر دارد . « نَبَإِ » : خبر . داستان ( نگا : مائده / 27 ، انعام / 34 و 67 ) . « مِن نَّبَإِ » : حرف ( مِنْ ) تبعیضیّه است . یعنی گوشه‌ای از این داستان پرماجرا . « بِالْحَقِّ » : راست و درست . عین واقعیّت . یعنی آنچه در اینجا آمده است ، نه تنها خالی از هر گونه خرافات است ، بلکه بیان واقعی مطالب حقیقی است . « لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ » : تأکیدی است بر این حقیقت که مؤمنان هدف اصلی این آیات بوده و ذکر داستان به خاطر آنان و جهت استفاده ایشان است .
سوره قصص آیه 4
متن آیه :
إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِی الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعاً یَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِّنْهُمْ یُذَبِّحُ أَبْنَاءهُمْ وَیَسْتَحْیِی نِسَاءهُمْ إِنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ
ترجمه :
فرعون در سرزمین ( مصر ، شروع به ) استکبار و سلطه‌گری کرد ، و ( در میان ) مردمان آنجا ( تفرّقه انداخت و آنان ) را به گروهها و دسته‌های مختلفی تبدیل نمود . ( هر گروهی و دسته‌ای به دفاع از افراد خود و جنگ و دشمنی با سایرین می‌پرداخت . فرعون مخصوصاً مردمان مصر را به دو گروه مشخّص قبطیان و سبطیان تقسیم کرد ، و ) گروهی از ایشان را ( که سبطیان یعنی بنی‌اسرائیل بودند ، در برابر قبطیان ) ضعیف و ناتوان می‌کرد . پسرانشان را سر می‌برید و دخترانشان را ( برای خدمتگذاری ) زنده نگاه می‌داشت . او مسلّماً از زمره تباهکاران ( و جنایتکاران تاریخ ) بود .
توضیحات :
« عَلا » : سرکشی و قلدری کرد . زورگوئی کرد و بزرگی فروخت ( نگا : مؤمنون / 91 و 46 ، یونس / 83 ) . « شِیَعاً » : جمع شیعة ، گروهها و دسته‌ها . طوائف گوناگون . « طَآئِفَةً مِّنْهُمْ » : مراد سبطیان یا بنی‌اسرائیل است ( نگا : بقره / 49 ) . « یَسْتَحْیِی نِسَآءَهُمْ » : ( نگا : بقره / 49 ، اعراف / 127 و 141 ، ابراهیم / 6 ) .
سوره قصص آیه 5
متن آیه :
وَنُرِیدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِینَ
ترجمه :
ما می‌خواستیم که به ضعیفان و ناتوانان تفضّل نمائیم و ایشان را پیشوایان و وارثان ( حکومت و قدرت ) سازیم .
توضیحات :
« نَمُنَّ » : تفضّل کنیم و نعمت بخشیم . مشمول مواهب خود نمائیم ( نگا : آل‌عمران / 164 ، نساء / 94 ، انعام / 53 ، طه / 37 ) . « أَئِمَّةً » : جمع امام ، پیشوایان . سردستگان ( نگا : انبیاء / 73 ، توبه / 12 ) . « الْوَارِثِینَ » : به ارث برندگان . مراد به دست گیرندگان و دریافت کنندگان حکومت و قدرت است ( نگا : شعراء / 59 ) .
سوره قصص آیه 6
متن آیه :
وَنُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَنُرِی فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُم مَّا کَانُوا یَحْذَرُونَ
ترجمه :
و ایشان را در سرزمین ( مصر ) مستقرّ گردانیم و سلطه و حکومتشان دهیم ، و بر دست مستضعفان ، به فرعون و هامان و لشکریانشان چیزی را بنمایانیم که از آن در هراس بودند .
توضیحات :
« نُمَکِّنَ » : مکانت و منزلت بخشیم . سلطه و قدرت دهیم . مستقرّ سازیم و حکومت دهیم . « هَامَان » : وزیر فرعون و مستشار اعظم او بود « مَا » : آنچه . مراد هلاک فرعون و فرعونیان بر دست بنی‌اسرائیل است ( نگا : یونس / 90 ) که در اینجا به مقدّمات آن اشاره شده است .
سوره قصص آیه 7
متن آیه :
وَأَوْحَیْنَا إِلَى أُمِّ مُوسَى أَنْ أَرْضِعِیهِ فَإِذَا خِفْتِ عَلَیْهِ فَأَلْقِیهِ فِی الْیَمِّ وَلَا تَخَافِی وَلَا تَحْزَنِی إِنَّا رَادُّوهُ إِلَیْکِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
ما به مادر موسی الهام کردیم که موسی را شیر بده ، و هنگامی که بر او ترسیدی ، وی را به دریا ( گونه نیل ) بینداز ، و مترس و غمگین مباش که ما او را به تو باز می‌گردانیم و از زمره پیغمبرانش می‌نمائیم .
توضیحات :
« أَوْحَیْنَا » : الهام کردیم . پیام دادیم ( نگا : نحل / 68 ، مائده / 111 ، طه / 38 ، انفال / 12 ، زلزله / 5 ) . « الْیَمِّ » : دریا . مراد رودخانه عظیم نیل است ( نگا : طه / 39 ) .
سوره قصص آیه 8
متن آیه :
فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِیَکُونَ لَهُمْ عَدُوّاً وَحَزَناً إِنَّ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا کَانُوا خَاطِئِینَ
ترجمه :
( کار به جائی رسید که مادر موسی ناچار شد ، او را به دریا گونه نیل بیندازد ) خاندان فرعون ، موسی را ( از روی امواج نیل ) بر گرفتند تا سرانجام دشمن آنان و مایه اندوهشان گردد ! مسلّماً فرعون و هامان و لشکریانشان خطاکار بودند .
توضیحات :
« ءَالُ » : خاندان . دار و دسته . « لِیَکُونَ » : لام این واژه لام عاقبت است ؛ نه لام علّت . یعنی سرانجام و عاقبت کار چنین شد . « حَزَناً » : حُزْن و حَزَن به معنی غم و اندوه است . در اینجا به معنی اسم فاعل مُحْزِن است ، یعنی : مایه اندوه و سبب غم .
سوره قصص آیه 9
متن آیه :
وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَیْنٍ لِّی وَلَکَ لَا تَقْتُلُوهُ عَسَى أَن یَنفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَداً وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ
ترجمه :
زن فرعون ( آسیه هنگامی که دید آنان قصد کشتن کودک را دارند ) گفت : او را نکشید ، نور چشم من و تو است . شاید برای ما مفید باشد ، و یا اصلاً او را پسر خود کنیم . آنان نمی‌فهمیدند ( که دست تقدیر در پس پرده غیب چه بازی می‌کند ) .
توضیحات :
« قُرَّةُ عَیْنٍ » : روشنی چشم . مراد مایه سرور و شادمانی است ( نگا : طه / 40 ) . ( قُرَّةُ ) خبر مبتدای محذوف است و اصل آن چنین است : هُوَ قُرَّةُ عَیْنٍ . « إِمْرَأَةُ فِرْعَوْنَ » : زن فرعون . مراد آسیه ، همسر فرعون است که قرآن او را زن باایمانی معرّفی می‌کند ( نگا : تحریم / 11 ) .
سوره قصص آیه 10
متن آیه :
وَأَصْبَحَ فُؤَادُ أُمِّ مُوسَى فَارِغاً إِن کَادَتْ لَتُبْدِی بِهِ لَوْلَا أَن رَّبَطْنَا عَلَى قَلْبِهَا لِتَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
دل مادر موسی تهی ( از صبر و قرار ) شد ، و اگر دل او را ( با اعطای صبر و شکیبائی ) برجای و استوار نمی‌داشتیم تا از زمره باورمندان ( به وعده خدا ) باشد ، نزدیک بود ( بر اثر ناراحتی و پریشانی ، راز ) او را آشکار سازد ( و فریاد بزند که وای فرزندم ! ) .
توضیحات :
« فَارِغاً » : خالی و تهی . مراد خالی از قوّت و قدرت ضبط خود و تهی از خویشتنداری و شکیبائی ( نگا : ابراهیم / 43 ) . « إِنْ . . . لَتُبْدِی . . . » : از مصدر ابداء به معنی بیان و اظهار است . « رَبَطْنَا عَلی قَلْبِهَا » : دل او را بر جای و استوار داشتیم ( نگا : کهف / 14 ) . « الْمُؤْمِنینَ » : مراد باورمندان و معتقدان به وعده خدا است ، که در اینجا ( إِنَّا رَآدُّوهُ إِلَیْکِ . . . ) در آیه هفتم است .
سوره قصص آیه 11
متن آیه :
وَقَالَتْ لِأُخْتِهِ قُصِّیهِ فَبَصُرَتْ بِهِ عَن جُنُبٍ وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ
ترجمه :
( مادر موسی ، در پرتو لطف خدا ، آرامش خود را بازیافت ) و به خواهر موسی گفت : او را پیجوئی و پیگیری کن ( تا ببینیم حال و وضع او چه می‌شود . خواهر موسی دستور مادر را انجام و دورادور موسی را زیر نظر داشت ) و او را از جانبی می‌دید بدون این که آنان بدانند .
توضیحات :
« قُصِّیهِ » : او را دنبال کن . حال و وضع او را بپای . « عَن جُنُبٍ » : از جانبی . از گوشه‌ای . مراد دورادور است . « وَ هُمْ لا یَشْعُرُونَ » : در حالی که فرعون و فرعونیان نمی‌دانستند که او خواهر موسی است و مشغول دید زدن است .
سوره قصص آیه 12
متن آیه :
وَحَرَّمْنَا عَلَیْهِ الْمَرَاضِعَ مِن قَبْلُ فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى أَهْلِ بَیْتٍ یَکْفُلُونَهُ لَکُمْ وَهُمْ لَهُ نَاصِحُونَ
ترجمه :
و ما دایگان را از او بازداشتیم ( و نگذاشتیم نوزاد پستان زنی را بمکد ) پیش از آن ( که مادرش را پیدا و به دایگانی موسی ببرند ! مأموران در جستجوی دایگان می‌گشتند . خواهر موسی خود را بدیشان رساند ) و گفت : آیا شما را به ساکنان خانواده‌ای رهنمود کنم که برایتان سرپرستی او را بر عهده گیرند ( و وی را شیر دهند و پرورش کنند ) و خیرخواه و دلسوز او باشند ؟
توضیحات :
« حَرَّمْنَا » : تحریم کردیم . مراد از تحریم ، منع کردن و بازداشتن است . « الْمَرَاضِعَ » : جمع مُرْضِع ، زنان شیرده . دایگان . یا جمع مَرْضَع است و اسم مکان و مراد پستان است . یا این که مصدر میمی و به معنی رضاع و شیر دادن است . « نَاصِحُونَ » : دلسوزان . خیرخواهان .
سوره قصص آیه 13
متن آیه :
فَرَدَدْنَاهُ إِلَى أُمِّهِ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ وَلِتَعْلَمَ أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ
ترجمه :
( مأموران مادر موسی را به قصر فرعون بردند و نوزاد سخت پستان او را مکیدن گرفت و برق خوشحالی از چشمها جستن کرد ، و بدین ترتیب ) ما موسی را به مادرش بازگرداندیم تا چشمش ( از دیدار او ) روشن شود ( و غم و اندوهی در دل او نماند ) و غمگین نگردد و بداند که وعده خدا راست است ، اگر چه بیشتر مردم ( چنین ) نمی‌دانند .
توضیحات :
« کَیْ تَقَرَّ عَیْنُها » : ( نگا : قصص / 9 ) .
سوره قصص آیه 14
متن آیه :
وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَى آتَیْنَاهُ حُکْماً وَعِلْماً وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
و زمانی که موسی به نهایت قدرت و رشد ( جسمانی ) خود رسید ، و خرد و اندیشه‌اش کامل گردید ، بدو فرزانگی و دانش دادیم ، و ما این گونه به نیکوکاران پاداش می‌دهیم ( و خوبی و نیکی ایشان را با خوبی و نیکی پاسخ داده و آنان را در هر دو جهان یاری می‌کنیم و خوشبخت می‌گردانیم ) .
توضیحات :
« أَشُدَّ » : قدرت و قوّت . مراد رشد و نموّ جسمانی است . « إِسْتَوی » : تکامل و تعادل پیدا کرد و از نظر خرد و اندیشه کامل گردید . « حُکْماً » : حکمت . فرزانگی . روشن‌بینی ( نگا : انعام / 89 ) .
سوره قصص آیه 15
متن آیه :
وَدَخَلَ الْمَدِینَةَ عَلَى حِینِ غَفْلَةٍ مِّنْ أَهْلِهَا فَوَجَدَ فِیهَا رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلَانِ هَذَا مِن شِیعَتِهِ وَهَذَا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغَاثَهُ الَّذِی مِن شِیعَتِهِ عَلَى الَّذِی مِنْ عَدُوِّهِ فَوَکَزَهُ مُوسَى فَقَضَى عَلَیْهِ قَالَ هَذَا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُّضِلٌّ مُّبِینٌ
ترجمه :
موسی ( از قصر فرعون ، رهسپار کوچه و بازار پایتخت مملکت شد ) و بدون این که اهالی شهر مطّلع شوند ، وارد آنجا گردید . در شهر دید که دو مرد می‌جنگند که یکی از قبیله او ( بنی‌اسرائیلیها ) و دیگری از دشمنان او ( یعنی از طائفه قبطیهای جانبدارِ فرعون ) است . فردی که از قبیله او بود ، علیه کسی که از دشمنانش بود ، از موسی کمک خواست ( و موسی کمکش کرد ) و مشتی بدو زد و او را کشت ! موسی گفت : این از عمل شیطان بود ( چرا که با وسوسه خود بر سر خشمم آورد و غافلگیرم کرد ) . واقعاً او دشمن گمراه کننده آشکاری است .
توضیحات :
« الْمَدِینَةِ » : مراد پایتخت مملکت فرعون است که گویا « منف » یا « مصر » و یا این که « مصرایم » نام داشته است . « عَلی حینِ » : حرف ( عَلی ) به معنی ( فی ) است . « شِیَعَةِ » : قوم و قبیله . « إِسْتَغَاثَ » : یاری و کمک خواست . فریادرس طلبید . « وَکَزَ » : مشت زد . « قَضی عَلَیْهِ » : او را کشت .
سوره قصص آیه 16
متن آیه :
قَالَ رَبِّ إِنِّی ظَلَمْتُ نَفْسِی فَاغْفِرْ لِی فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
( موسی از کرده خود پشیمان شد و رو به درگاه خدا کرد و ) گفت : پروردگارا ! من بر خویشتن ( با کشتن یک تن ) ستم کردم ، پس ( به فریادم رس و ) مرا ببخش . ( خدا دعایش را اجابت کرد ) و او را بخشید ، چرا که خدا بس آمرزگار و مهربان ( درباره بندگان پشیمان و توبه‌کار ) است .
توضیحات :
« ظَلَمْتُ نَفْسِی » : ( نگا : نمل / 44 ) .
سوره قصص آیه 17
متن آیه :
قَالَ رَبِّ بِمَا أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَنْ أَکُونَ ظَهِیراً لِّلْمُجْرِمِینَ
ترجمه :
گفت : پروردگارا ! به پاس نعمتهائی که به من عطاء فرموده‌ای ( و عطاء می‌فرمائی که مغفرت و مرحمت است ) ، هرگز پشتیبان بدکاران و بزهکاران نخواهم شد .
توضیحات :
« بِمَآ أَنْعَمْتَ عَلَیَّ » : حرف باء می‌تواند برای سبب و یا قسم استعطافی باشد . در صورت نخست ، یعنی : به سبب نعمتهائی که عطاء فرموده‌ای که قدرت و قوت و جاه و نعمت و عزّت و دانش و حکمت است . و به سبب لطفی که می‌فرمائی و مغفرتی که عطاء می‌نمائی . در صورت دوم ، یعنی : تو را سوگند می‌دهم به نعمتهائی که روا داشته‌ای این که مرا ببخشی و آمرزش خویش را بهره‌ام گردانی ، که اگر چنین شود ، دیگر من . . .
سوره قصص آیه 18
متن آیه :
فَأَصْبَحَ فِی الْمَدِینَةِ خَائِفاً یَتَرَقَّبُ فَإِذَا الَّذِی اسْتَنصَرَهُ بِالْأَمْسِ یَسْتَصْرِخُهُ قَالَ لَهُ مُوسَى إِنَّکَ لَغَوِیٌّ مُّبِینٌ
ترجمه :
در شهر ، ترسان و نگران ، شب را به روز آورد ، و ناگهان کسی که دیروز از موسی یاری و مدد خواسته بود ، او را به فریاد خواند ( چرا که با قبطی دیگری گلاویز شده بود و از عهده‌اش بر نمی‌آمد ) . موسی بدو گفت : حقاً تو گمراه آشکاری .
توضیحات :
« یَتَرَقَّبُ » : خویشتن را می‌پائید ، و مواظب مأموران بود . چشم به راه گرفتاری و مجازات خویش بود . جمله فعل و فاعل خبر دوم ( أَصْبَحَ ) یا حال ضمیر مستتر در ( خَآئِفاً ) است . برخی ( أَصْبَحَ ) را تامّ بشمار آورده‌اند و ( خَآئِفاً ) و ( یَتَرَقَّبُ ) را حال اوّل و دوم دانسته‌اند . « غَوِیٌّ » : گمراه و سرگشته .
سوره قصص آیه 19
متن آیه :
فَلَمَّا أَنْ أَرَادَ أَن یَبْطِشَ بِالَّذِی هُوَ عَدُوٌّ لَّهُمَا قَالَ یَا مُوسَى أَتُرِیدُ أَن تَقْتُلَنِی کَمَا قَتَلْتَ نَفْساً بِالْأَمْسِ إِن تُرِیدُ إِلَّا أَن تَکُونَ جَبَّاراً فِی الْأَرْضِ وَمَا تُرِیدُ أَن تَکُونَ مِنَ الْمُصْلِحِینَ
ترجمه :
و همین که موسی خواست به سوی کسی که دشمن آن دو بود دست بگشاید و حمله نماید ، ( مرد قبطی فریاد زد و ) گفت : آیا می‌خواهی مرا بکشی همان گونه که دیروز کسی را کشتی ؟ در زمین جز این نمی‌خواهی که ستمگر زورگوئی باشی ، و نمی‌خواهی که از اصلاحگران باشی .
توضیحات :
« یَبْطِشَ » : حمله‌ور شود . یورش برد . « جَبَّاراً » : زورگو . قدرتمند و قدرت‌نما . نیرومندی که هر چه بخواهد بکند و از فرمان خدا نافرمانی نماید .
سوره قصص آیه 20
متن آیه :
وَجَاء رَجُلٌ مِّنْ أَقْصَى الْمَدِینَةِ یَسْعَى قَالَ یَا مُوسَى إِنَّ الْمَلَأَ یَأْتَمِرُونَ بِکَ لِیَقْتُلُوکَ فَاخْرُجْ إِنِّی لَکَ مِنَ النَّاصِحِینَ
ترجمه :
( وقتی که خبر کشته شدن قبطی پراکنده شد ) مردی ( که از خانواده فرعون بود و ایمان آورده بود ) از نقطه دوردست شهر شتابان آمد و گفت : ای موسی ! درباریان و بزرگان قوم برای کشتن تو به رایزنی نشسته‌اند ، پس ( هر چه زودتر از شهر ) بیرون برو . مسلّماً من از خیرخواهان و دلسوزان تو هستم .
توضیحات :
« أَقْصَی‌الْمَدینَةِ » : دورترین نقطه شهر . « یَسْعی » : مراد از سعی ، سرعت در رفتن است . « الْمَلأَ » : بزرگان دولت . دولتمردان . « یَأْتَمِرُونَ » : مشاورت می‌کنند . رایزنی می‌نمایند . « النَّاصِحِینَ » : ( نگا : اعراف / 21 و 79 ، یوسف / 11 ، قصص / 12 ) .
سوره قصص آیه 21
متن آیه :
فَخَرَجَ مِنْهَا خَائِفاً یَتَرَقَّبُ قَالَ رَبِّ نَجِّنِی مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
موسی از شهر خارج شد ، در حالی که ترسان و چشم به راه بود ( که هر لحظه حادثه‌ای رخ دهد و فرعونیان او را دستگیر کنند . خدا را به فریاد خواند و ) گفت : پروردگارا ! مرا از مردمان ستمگر رهائی بخش .
توضیحات :
« خَآئِفاً » : ترسان . « یَتَرَقَّبُ » ، انتظار می‌کشید . چشم به راه دستگیری و وقوع پی‌آمدها و حوادث بود .
سوره قصص آیه 22
متن آیه :
وَلَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقَاء مَدْیَنَ قَالَ عَسَى رَبِّی أَن یَهْدِیَنِی سَوَاء السَّبِیلِ
ترجمه :
و هنگامی که رو به جانب مدین ( شهر شعیب ) کرد ، گفت : امید است که پروردگارم مرا به راستای راه رهنمود فرماید ( و ناهمواریها و گرفتاریها را از سر من به دور دارد ) .
توضیحات :
« تَوَجَّهَ » : روکرد . « تِلْقَآءَ » : جانب . سو . « مَدْیَنَ » : ( نگا : اعراف / 85 ) . « عَسی » : امید است . « سَوَآءَالسَّبِیلِ » : ( نگا : بقره / 108 ، مائده / 12 و 60 و 77 ) .
سوره قصص آیه 23
متن آیه :
وَلَمَّا وَرَدَ مَاء مَدْیَنَ وَجَدَ عَلَیْهِ أُمَّةً مِّنَ النَّاسِ یَسْقُونَ وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأتَیْنِ تَذُودَانِ قَالَ مَا خَطْبُکُمَا قَالَتَا لَا نَسْقِی حَتَّى یُصْدِرَ الرِّعَاء وَأَبُونَا شَیْخٌ کَبِیرٌ
ترجمه :
و هنگامی که به ( چاه ) آب مدین رسید ، مردمان زیادی را دید که بر آن گرد آمده‌اند و چهارپایان خود را سیراب می‌کنند ، و آن طرف‌تر دو زنی را دید که گوسفندان خویش را می‌پایند ( و نمی‌گذارند به چاه نزدیک شوند و با دیگر گوسفندان بیامیزند ) . گفت : شما دو نفر چه کار می‌کنید ؟ ( چرا گوسفندان خود را دورادور نگاه داشته‌اید و آبشان نمی‌دهید ؟ ) . گفتند : پدر ما پیرمرد کهنسالی است و ما گوسفندانمان را آب نمی‌دهیم تا چوپانان ( همگی ، گوسفندان خود را ) بر می‌گردانند ( و چاه آب خلوت می‌شود ) .
توضیحات :
« أُمَّةً » : جماعت زیاد . مردمان فراوان . « مِن دُونِهِمْ » : پائین‌تر از آنان . مکانی نزدیک به جائی که مردمان در آنجا اجتماع کرده بودند . « تَذُودَانِ » : حفاظت و نگهداری می‌کردند . مراد دور نگهداشتن گوسفندان از قاطی شدن با گوسفندان مردم و رفتن آنها به میان جمعیّت است . « مَا خَطْبُکُمَا » : کارتان چیست ؟ مراد این است که چرا گوسفندان خود را با دیگران آب نمی‌دهید ؟ ( نگا : طه / 95 ، حجر / 57 ، یوسف / 51 ) . « یُصْدِرَ » : برمی‌گردانند . خارج می‌کنند . « الرِّعَآءُ » : جمع راعی ، چوپانان . « شَیْخٌ » : پیرمرد . « کَبِیرٌ » : کهنسال . سالخورده . یادآوری : مفعول‌های افعال « یَسْقُونَ ، تَذُودانِ ، نَسْقی ، یُصْدِرَ » محذوف است .
سوره قصص آیه 24
متن آیه :
فَسَقَى لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ
ترجمه :
( موسی دلش به حال آنان سوخت ، و ) گوسفندان ایشان را سیراب کرد . سپس ( از فرط خستگی ) به زیر سایه ( درختی ) رفت و عرضه داشت : پروردگارا ! من نیازمند هر آن چیزی هستم که برایم حواله و روانه فرمائی .
توضیحات :
« تَوَلّی » : پشت کرد و رفت . « خَیْرٍ » : رزق و روزی . خوبی و نیکی . « إِنِّی . . . فَقِیرٌ » : هر رزقی که برای من فرستی نیازمند آنم ، و هر گونه نیکوئیی که در حق من کنی محتاج بدانم .
سوره قصص آیه 25
متن آیه :
فَجَاءتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِی عَلَى اسْتِحْیَاء قَالَتْ إِنَّ أَبِی یَدْعُوکَ لِیَجْزِیَکَ أَجْرَ مَا سَقَیْتَ لَنَا فَلَمَّا جَاءهُ وَقَصَّ عَلَیْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
یکی از آن دو ( دختر ) که با نهایت حیاء گام برمی‌داشت ( و پیدا بود که از سخن گفتن با یک جوان بیگانه شرم دارد ) به پیش او آمد و گفت : پدرم از تو دعوت می‌کند تا پاداش این که ( لطف فرموده و آب از چاه بیرون کشیده‌ای و بدان گوسفندان ) ما را آب داده‌ای ، به تو بدهد . هنگامی که موسی به پیش پدر او آمد و سرگذشت خود را برای وی بیان کرد ، گفت : نترس که از مردمان ستمگر رهائی یافته‌ای ( و اینجا از قلمرو آنان بیرون است و دسترسی به تو ندارند ) .
توضیحات :
« عَلَی اسْتِحْیَآءٍ » : با حیاء و شرم . « الْقَصَصَ » : داستان . سرگذشت ( نگا : یوسف / 3 ) .
سوره قصص آیه 26
متن آیه :
قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ
ترجمه :
یکی از آن دو ( دختر ) گفت : ای پدر من ! او را استخدام کن . چرا که بهترین کسی را که باید استخدام کنی شخصی است که نیرومند و درستکار باشد .
توضیحات :
« یَآ أَبَتِ » ای پدر من ! ( نگا : یوسف / 4 و 100 ، مریم / 42 - 45 ) . « إِسْتَأْجِرْهُ » : او را اجیر کن . او را به کار گمار . « إِسْتَأْجَرْتَ » : اجیر کرده‌ای . به کار گمارده‌ای . ذکر فعل به صورت ماضی و اراده معنی به صورت مضارع ، اشاره دارد به این که ، او آزموده و شناخته شده می‌باشد . « الْقَوِیُّ » : خبر ( إِنَّ ) است .
سوره قصص آیه 27
متن آیه :
قَالَ إِنِّی أُرِیدُ أَنْ أُنکِحَکَ إِحْدَى ابْنَتَیَّ هَاتَیْنِ عَلَى أَن تَأْجُرَنِی ثَمَانِیَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِندِکَ وَمَا أُرِیدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَیْکَ سَتَجِدُنِی إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِینَ
ترجمه :
( شعیب - پدر آن دو دختر - به موسی ) گفت : من می‌خواهم یکی از این دو دخترم را به ازدواج تو درآورم ، به این شرط که هشت سال برای من کار کنی . سپس اگر هشت سال را به ده سال تمام برسانی ، محبّتی کرده‌ای ، ( و این دو سال اضافه بر تو واجب نیست . به هر حال ) من نمی‌خواهم بر تو سختگیری کنم ( و تو را به درازترین مدّت وا دارم ) . اگر خدا بخواهد مرا از زمره نیکان خواهی یافت ( و خواهی دید که من به عهد خود وفا می‌کنم ) .
توضیحات :
« تَأْجُرَنِی » : برای من کار کنی . خویشتن را کارگر من گردانی . « حِجَجٍ » : جمع حِجَّة ، سالها . « مِنْ عِندِکَ » : از بزرگواری خودت است . کاری است که به اختیار خود می‌کنی .
سوره قصص آیه 28
متن آیه :
قَالَ ذَلِکَ بَیْنِی وَبَیْنَکَ أَیَّمَا الْأَجَلَیْنِ قَضَیْتُ فَلَا عُدْوَانَ عَلَیَّ وَاللَّهُ عَلَى مَا نَقُولُ وَکِیلٌ
ترجمه :
( موسی پذیرفت و ) گفت : این قراردادی میان من و تو است . البتّه هر کدام از این دو مدّت را برآوردم ( به عهد خود وفا کرده‌ام ، و از من خواسته نمی‌شود که بیش از آن کار کنم ) و بر من ستم نمی‌گردد . خدا هم بر آنچه ما می‌گوئیم شاهد و گواه است .
توضیحات :
« الأجَلَیْنِ » : دو مدّت . دو سرانجام . « لا عُدْوَانَ عَلَیَّ » : نباید به من ستم شود و بر مدّت افزوده گردد . گناهی بر من نیست ، چرا که زمان کار خود را به پایان برده‌ام . « وَکِیلٌ » : شاهد و گواه . کسی که کار بدو واگذار می‌شود و حافظ مردمان و مسؤول کار آنان است .
سوره قصص آیه 29
متن آیه :
فَلَمَّا قَضَى مُوسَىالْأَجَلَ وَسَارَ بِأَهْلِهِ آنَسَ مِن جَانِبِ الطُّورِ نَاراً قَالَ لِأَهْلِهِ امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ نَاراً لَّعَلِّی آتِیکُم مِّنْهَا بِخَبَرٍ أَوْ جَذْوَةٍ مِنَ النَّارِ لَعَلَّکُمْ تَصْطَلُونَ
ترجمه :
هنگامی که موسی مدّت را به پایان رسانید و همراه خانواده‌اش ( از مدین به سوی مصر ) حرکت کرد ، در جانب کوه طور آتشی را دید به خانواده‌اش گفت : بایستید . من آتشی می‌بینم . شاید از آنجا خبری ( از راه ) یا شعله‌ای از آتش برای شما بیاورم تا خویشتن را بدان گرم کنید .
توضیحات :
« قَضی » : بسر برد . « أَهْلِ » : خانواده . همسر و سایر همراهان . « ءَانَسَ » : دید . مشاهده کرد ( نگا : طه / 10 ، نمل / 7 ) . « جَذْوَةٍ » : اخگر سوزان . شعله آتش . « تَصْطَلُونَ » : خود را با آتش گرم کنید ( نگا : نمل / 7 ) .
سوره قصص آیه 30
متن آیه :
فَلَمَّا أَتَاهَا نُودِی مِن شَاطِئِ الْوَادِی الْأَیْمَنِ فِی الْبُقْعَةِ الْمُبَارَکَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ أَن یَا مُوسَى إِنِّی أَنَا اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
هنگامی که موسی به کنار آتش آمد ، از ناحیه سرزمین راست ( خود ) در منطقه مبارکی ( چون کوه طور ) از میان یک درخت ندا داده شد : ای موسی ! من یزدانم ، پروردگار جهانیان .
توضیحات :
« شَاطِئِ » : ساحل . کناره . « الْوِادِی » : ( نگا : طه / 12 ) . « الأیْمَنِ » : طرف راست . میمون و مبارک ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « مِنَ الشَّجَرَةِ » : از میان درخت . از سوی درخت .
سوره قصص آیه 31
متن آیه :
وَأَنْ أَلْقِ عَصَاکَ فَلَمَّا رَآهَا تَهْتَزُّ کَأَنَّهَا جَانٌّ وَلَّى مُدْبِراً وَلَمْ یُعَقِّبْ یَا مُوسَى أَقْبِلْ وَلَا تَخَفْ إِنَّکَ مِنَ الْآمِنِینَ
ترجمه :
و عصای خود را بینداز . وقتی که موسی دید که همسان ماری با سرعت و شدّت حرکت می‌کند ، پشت کرد و پای به فرار گذاشت و پشت سر خود را نگاه نکرد . ( بار دیگر ندا داده شد : ) ای موسی ! برگرد و نترس که تو از زمره افرادی هستی که ( از مخاوف و مکاره ) در امانند .
توضیحات :
« جَآنٌّ » : ( نگا : نمل / 10 ) . « أَقْبِلْ » : رو کن . بیا . « الآمِنِینَ » : جمع آمِن ، در امن و امان .
سوره قصص آیه 32
متن آیه :
اسْلُکْ یَدَکَ فِی جَیْبِکَ تَخْرُجْ بَیْضَاء مِنْ غَیْرِ سُوءٍ وَاضْمُمْ إِلَیْکَ جَنَاحَکَ مِنَ الرَّهْبِ فَذَانِکَ بُرْهَانَانِ مِن رَّبِّکَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً فَاسِقِینَ
ترجمه :
دست خود را به گریبانت فرو ببر ، بدون این که به عیب و نقصی ( همچون بیماری برص مبتلا باشد ) سفید و رخشان ( بسان ماه تابان ) بیرون می‌آید ، و دستهایت را برای زدودن خوف و هراس به سوی خود ( بیار و آنها را ) جمع کن ( و بر سینه‌ات بگذار ، تا آرامش خویش را بازیابی ) . چرا که این دو ( یعنی قلب عصا به اژدها ، و ید بیضاء ) دو دلیل قاطع و حجّت واضح پروردگارت برای فرعون و اطرافیان او است . بی‌گمان آنان گروهی هستند که گناهکار ( و خارج از فرمان پروردگار ) می‌باشند .
توضیحات :
« أُسْلُکْ » : داخل گردان . فرو ببر ( نگا : مدّثّر / 42 ، حاقّه / 32 ، مؤمنون / 27 ) . « أُضْمُمْ » : جمع گردان . « جَنَاحَ » : بال . در اینجا مراد دست و ساعد و بازو است که برای انسان به منزله بال پرندگان است . « الرَّهْبِ » : خوف و هراس . « أُضْمُمْ إِلَیْکَ جَنَاحَکَ مِنَ الرَّهْبِ » : دستهایت را جمع و بر سینه‌ات بگذار تا قلبت آرامش خود را بازیابد . قاطع و جدّی باش و در ادای مسؤولیّت رسالت از هیچ مقام و هیچ قدرتی ترس و وحشت نداشته باش . « ذَانِکَ » : این دو تا . مراد تبدیل عصا به اژدها و ید بیضاء است . « بُرْهَانَانِ » : دو دلیل قاطع و واضح .
سوره قصص آیه 33
متن آیه :
قَالَ رَبِّ إِنِّی قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْساً فَأَخَافُ أَن یَقْتُلُونِ
ترجمه :
گفت : پروردگارا ! من از آنان کسی را کشته‌ام و می‌ترسم که مرا بکشند ( و این مأموریّت ناتمام بماند ) .
توضیحات :
« نَفْساً » : کسی . فردی .
سوره قصص آیه 34
متن آیه :
وَأَخِی هَارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّی لِسَاناً فَأَرْسِلْهُ مَعِیَ رِدْءاً یُصَدِّقُنِی إِنِّی أَخَافُ أَن یُکَذِّبُونِ
ترجمه :
برادرم هارون که از من زبان بلیغ‌تر و فصیح‌تری دارد با من بفرست تا یاور من بوده و ( با توضیح گفتارم برای دیگران و پاسخگوئی روشن به شبهات ایشان ) مرا تصدیق نماید . چرا که می‌ترسم تکذیبم کنند و دروغگویم نامند .
توضیحات :
« رِدْءاً » : یاور و مددکار . « یُصَدِّقُنِی » : مراد این است که با توضیح گفتارم و ردّ شبهات دیگران ، راستی و درستی من روشن شود .
سوره قصص آیه 35
متن آیه :
قَالَ سَنَشُدُّ عَضُدَکَ بِأَخِیکَ وَنَجْعَلُ لَکُمَا سُلْطَاناً فَلَا یَصِلُونَ إِلَیْکُمَا بِآیَاتِنَا أَنتُمَا وَمَنِ اتَّبَعَکُمَا الْغَالِبُونَ
ترجمه :
( خدا درخواست موسی را پذیرفت و بدو ) گفت : ما بازوان تو را به وسیله برادرت ( هارون ) تقویت و نیرومند خواهیم کرد ، و به شما سلطه و برتری خواهیم داد ، و لذا به سبب ( قدرت ) معجزات ما آنان به شما دسترسی نمی‌یابند و بر شما پیروز نمی‌گردند . بلکه شما و پیروانتان چیره و پیروزید .
توضیحات :
« سَنَشُدُّ » : محکم و استوار خواهیم کرد . قوّت و قدرت خواهیم داد . « عَضُدَ » : بازو . تقویت بازو ، کنایه از تقویت و پشتیبانی شخص است . « سُلْطَاناً » : سلطه و شوکت . تسلّط و قدرت . « أَنتُمَا » : مبتدا است . « أَنتُمَا وَ مَنِ اتَّبَعَکُمَا الْغَالِبُونَ » : ( نگا : مجادله / 21 ) .
سوره قصص آیه 36
متن آیه :
فَلَمَّا جَاءهُم مُّوسَى بِآیَاتِنَا بَیِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّفْتَرًى وَمَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِی آبَائِنَا الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
هنگامی که موسی با آیات روشن و دلائل قاطع ما به سراغ آنان رفت ( و خویشتن را معرّفی کرد و فرمان خدا و معجزه‌های ید بیضاء و قلب عصا را بدیشان نمود ) گفتند : این چیزی جز جادوی دروغ و به هم بافته‌ای نیست ( و سخن خود را به دروغ فرموده خدا می‌نامی ) و ما نشنیده‌ایم چنین چیزی در میان نیاکان ما بوده باشد ( و کسی تا حال خدا را یکی معرّفی و ادّعای توحید کرده باشد ) .
توضیحات :
« بِئَایَاتِنَا » آیات ما . معجزات ما . دلائل و حجّتهای ما . « بَیِّنَاتٍ » : روشن . حال است . « مُفْتَریً » : سر هم کرده و به هم بافته . مرادشان این بود که موسی در ادّعای خود دروغ می‌گوید و سخنان و معجزه‌های او ، جادوی خود او است ؛ نه فرموده و معجزه‌هائی که خدا فرو فرستاده باشد و بدیشان نموده باشد .
سوره قصص آیه 37
متن آیه :
وَقَالَ مُوسَى رَبِّی أَعْلَمُ بِمَن جَاء بِالْهُدَى مِنْ عِندِهِ وَمَن تَکُونُ لَهُ عَاقِبَةُ الدَّارِ إِنَّهُ لَا یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ
ترجمه :
موسی گفت : ( آنچه می‌گویم حقیقت و هدایت است و جادو نیست و ) پروردگار من بهتر می‌داند که چه کسانی هدایت را از سوی او ( برای مردم ) آورده‌اند و چه کسانی سرای آخرت از آن ایشان است . بی‌گمان ستمکاران رستگار نمی‌گردند ( و به عذاب خدا گرفتار می‌آیند و از دست مجازات خدا نجات پیدا نمی‌کنند ) .
توضیحات :
« عَاقِبَةُ الدَّارِ » : مراد سرانجام خوش و پسندیده سرای جاویدان است که بهشت است ( نگا : انعام / 135 ، رعد / 22 و 24 ) . بعضی هم معتقدند که سرانجام سعادتمندانه کار انسان در گشت و گذار همین جهان است و به تبع آن خوشبختی آن جهان جاویدان که بهشت یزدان است . یعنی : سعادت هر دو دنیا ( نگا : یونس / 64 ، نحل / 30 ، زمر / 10 ) .
سوره قصص آیه 38
متن آیه :
وَقَالَ فِرْعَوْنُ یَا أَیُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ لَکُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرِی فَأَوْقِدْ لِی یَا هَامَانُ عَلَى الطِّینِ فَاجْعَل لِّی صَرْحاً لَّعَلِّی أَطَّلِعُ إِلَى إِلَهِ مُوسَى وَإِنِّی لَأَظُنُّهُ مِنَ الْکَاذِبِینَ
ترجمه :
فرعون گفت : ای سران و بزرگان قوم ! من خدائی جز خودم برای شما سراغ ندارم . ( امّا محض احتیاط و تحقیق بیشتر ) ای هامان ! آتشی بر گِل بیفروز ( و از خشتها آجرهای محکم بساز ) و برای من کاخ بزرگی بساز . شاید من خدای موسی را از بالا ببینم ، هر چند که من یقین دارم که موسی از زمره دروغگویان است .
توضیحات :
« إِلهٍ » : خداوندگار . پروردگار ( نگا : شعراء / 29 ، نازعات / 24 ) . « مِنْ إِلهٍ » : واژه ( مِنْ ) برای تعمیم ( إِلهٍ ) بعد از خود است . « أَوْقِدْ عَلَی الطِّینِ » : مراد تبدیل خشت گلین به آجر پخته است . « هَامَان » : وزیر اعظم یا نخست وزیر فرعون بوده است . « صَرْحَاً » : کاخ بزرگ و بلند ( نگا : نمل / 44 ) . « أَطَّلِعُ » : خبر یابم . بنگرم ( نگا : کهف / 18 ، مریم / 78 ، صافّات / 55 ) . « لَأَظُنُّهُ » : گمانش می‌برم . یقین دارم که او .
سوره قصص آیه 39
متن آیه :
وَاسْتَکْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ إِلَیْنَا لَا یُرْجَعُونَ
ترجمه :
فرعون و سپاهیانش به ناحق در سرزمین ( مصر ) تکبّر ورزیدند و گمان بردند که ( پس از مرگ زنده نمی‌گردند و ) به سوی ما برگردانده نمی‌شوند .
توضیحات :
« إسْتَکْبَرَ » : تکبّر نمود . خویشتن را بزرگ پنداشت ( نگا : بقره / 34 ) .
سوره قصص آیه 40
متن آیه :
فَأَخَذْنَاهُ وَجُنُودَهُ فَنَبَذْنَاهُمْ فِی الْیَمِّ فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
پس ما او و سپاهیانش را ( به سوی دریا کشاندیم و آنان را ) گرفتیم و به دریایشان انداختیم ( و نابودشان ساختیم ) . بنگر که عاقبت کار ستمگران چگونه شد ؟ ( این ، سرنوشت ستمکاران در همه دوران است ؛ نه ویژه فرعون و فرعونیان ) .
توضیحات :
« فَنَبَذْنَاهُمْ » : ایشان را پرت کردیم و انداختیم . « الْیَمِّ » : دریا . « أُنظُرْ » : بنگر . مراد نگاه کردن با چشم ظاهر نیست ، بلکه با چشم دل است .
سوره قصص آیه 41
متن آیه :
وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ لَا یُنصَرُونَ
ترجمه :
و ما آنان را سردستگان و پیشوایانی کردیم که مردمان را به سوی دوزخ می‌خواندند و روز قیامت ( از سوی کسی ) یاری نمی‌گردند ( و ایشان و دنباله روانشان از آتش دوزخ رهائی ندارند ) .
توضیحات :
« أَئِمَةً » : جمع امام ، پیشوایان ، مراد سردستگان کفر و ضلال و پیشاهنگان کاروان گمراهان است که در دنیا به آنان خطّ و نشان می‌دهند و در دنیا پیشاپیش ایشان به سوی بدبختی حرکت ، و در قیامت نیز در جلو پیروانشان به جانب جهنّم راه می‌افتند و آنان را به دوزخ می‌کشانند و بدانجا وارد می‌گردانند ( نگا : هود / 98 ) .
سوره قصص آیه 42
متن آیه :
وَأَتْبَعْنَاهُمْ فِی هَذِهِ الدُّنْیَا لَعْنَةً وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ هُم مِّنَ الْمَقْبُوحِینَ
ترجمه :
در همین جهان در عقبشان نفرین فرستادیم و در روز قیامت هم ( زشت سیرتان این جهان ) از زمره زشت صورتان ( آن جهان ) خواهند بود .
توضیحات :
« أَتْبَعْنَاهُمْ » : در پی ایشان روانه کردیم . به دنبالشان آوردیم . « الْمَقْبُوحِینَ » : زشت‌رویان . روسیاهان ( نگا : زمر / 60 ) . طرد شدگان از مرحمت و مکرمت یزدان ، و دور افتادگان از بهشت جاویدان .
سوره قصص آیه 43
متن آیه :
وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ مِن بَعْدِ مَا أَهْلَکْنَا الْقُرُونَ الْأُولَى بَصَائِرَ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَرَحْمَةً لَّعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ
ترجمه :
ما بر موسی کتاب آسمانی ( تورات ) نازل کردیم بعد از آن که اقوام روزگاران پیشین را ( بر اثر کفر و ظلم و زورشان ) نابود کردیم ، تا برای مردم مایه بینش و وسیله هدایت و رحمت باشد ، و ایشان ( در پرتو اوامر و نواهی آن ، راه را از چاه باز شناسند و ) پندپذیر گردند .
توضیحات :
« الْقُرُونَ الأُولی » : ملّتهای پیشین . اقوام گذشته . « بَصَآئِرَ » : جمع بَصِیرَة ، بینش . نور دلها . مفعول له یا حال است .
سوره قصص آیه 44
متن آیه :
وَمَا کُنتَ بِجَانِبِ الْغَرْبِیِّ إِذْ قَضَیْنَا إِلَى مُوسَى الْأَمْرَ وَمَا کُنتَ مِنَ الشَّاهِدِینَ
ترجمه :
( ای محمّد ! ) تو در جانب غربی ( کوه طور ) نبودی در آن دم که ما فرمان ( نبوّت ) را به موسی ابلاغ کردیم ( و بدو کتاب تورات عطاء و وی را برای تبلیغ به پیش مردم فرستادیم ) و تو از حاضران ( در صحنه تبلیغ و مبارزه موسی با فرعون و فرعونیان ) نبودی ( تا بر سرگذشت ایشان مطّلع گردی . حال که سرگذشت حقیقی بنی‌اسرائیل و موسی و فرعون و پیروان آنان را - چنان که باید - برای مردم بیان می‌داری ، چرا باید باور نکنند و به تو ایمان نیاورند ؟ ! ) .
توضیحات :
« بِجَانِبِ الْغَرْبِیِّ » : مراد قسمت غربی کوه طور با توجّه به موقعیّت موسی است . « قَضَیْنَا » : رساندیم . پیام دادیم ( نگا : حجر / 66 ، اسراء / 4 ) .
سوره قصص آیه 45
متن آیه :
وَلَکِنَّا أَنشَأْنَا قُرُوناً فَتَطَاوَلَ عَلَیْهِمُ الْعُمُرُ وَمَا کُنتَ ثَاوِیاً فِی أَهْلِ مَدْیَنَ تَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا وَلَکِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ
ترجمه :
این ما بودیم که اقوام و نسلهائی را ( در قرون و اعصار مختلف ) آفریدیم و زمانهای طولانی بر آنان سپری شد ( و بر اثر مرور زمان ، عهدها و پیمانهای خدا را فراموش کردند و رهنمودهای انبیاء را از یاد بردند . ای پیغمبر ! ) تو در میان اهل مدین اقامت نداشتی تا آیات ما را ( که بیانگر سرگذشت ساکنان مدین است ) بر اینان ( که مردمان مکّه و سالها بعد از ایشان می‌زیند ) فروخوانی ( و از احوال پیشینیان بیاگاهانی ) . ولی این ما هستیم که تو را فرستاده‌ایم ( و چنین اخباری را از طریق وحی در اختیارت قرار داده‌ایم ) .
توضیحات :
« أَنْشَأْنَا » : آفریدیم ( نگا : انعام / 6 و 98 ) . « تَطَاوَلَ » : به درازا کشید . بعد از فوت ایشان ، روزگاران زیادی گذشت و زمان امتداد پیدا کرد . « ثَاوِیاً » : مقیم . ساکن . « تَتْلُو » : فرو می‌خوانی . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد . « مُرْسِلِینَ » : فرستندگان . روانه‌کنندگان .
سوره قصص آیه 46
متن آیه :
وَمَا کُنتَ بِجَانِبِ الطُّورِ إِذْ نَادَیْنَا وَلَکِن رَّحْمَةً مِّن رَّبِّکَ لِتُنذِرَ قَوْماً مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِیرٍ مِّن قَبْلِکَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ
ترجمه :
تو در کنار کوه طور نبودی بدان گاه که ما ( موسی را برای برگزیدن او به عنوان پیغمبر ) ندا در دادیم ( تا فرمانهای صادره الهی را بشنوی و هم اینک برای دیگران روایت نمائی ) . ولی ( ما این اخبار را به تو می‌رسانیم ) به خاطر مرحمتی که پروردگارت نسبت به تو دارد ، تا قومی را ( با آنها ) بیم دهی که پیش از تو بیم دهنده‌ای ( از پیغمبران خدا ) به سوی ایشان نیامده است ، شاید مایه عبرت و بیداری آنان گردد .
توضیحات :
« رَحْمَةً » : مفعول له یا خبر ( کانَ ) محذوف است . « مَآ أَتَاهُمْ مِن نَّذِیرٍ » : تا حال پیغمبری برای ایشان نیامده است ( نگا : سجده / 3 ) . مراد نیامدن پیغمبری به سرزمین عربستان بدین زودیها است ؛ نه از آغاز جهان تا روزگار خاتم پیغمبران ( نگا : تفسیر قاسمی ، تفسیر آلوسی ) . چرا که به فرموده قرآن هیچ ملّتی بدون پیغمبر نبوده است ( نگا : فاطر / 24 ) .
سوره قصص آیه 47
متن آیه :
وَلَوْلَا أَن تُصِیبَهُم مُّصِیبَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَیْدِیهِمْ فَیَقُولُوا رَبَّنَا لَوْلَا أَرْسَلْتَ إِلَیْنَا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آیَاتِکَ وَنَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
هر گاه ( پیش از فرستادن تو ، ای پیغمبر ! ) عقوبتی به خاطر اعمالشان گریبانگیرشان می‌گردید ، می‌گفتند : پروردگارا ! چه خوب بود اگر پیغمبری برای ما می‌فرستادی تا از آیات تو فرمان می‌بردیم و از زمره مطیعان می‌گشتیم ! ( این است که تو را در میان آنان برانگیختیم ، همان گونه که سایر پیغمبران را در میان اقوام خودشان برانگیخته و مأمور تبلیغ نموده‌ایم ) .
توضیحات :
« لَوْ لا أَنْ . . . » : واژه ( لَوْلا ) امتناعیّه و جواب آن محذوف است و تقدیر چنین است : لَوْ لا أَنَّهُمْ یَحْتَجُّونَ بِتَرْکِ الإِرْسالِ إِلَیْهِمْ لَعاجَلْناهُمْ بِالْعُقُوبَةِ . « لَوْ لآ أَرْسَلْتَ . . . » : واژه ( لَوْلا ) تحضیضیّه است . « بِما قَدَّمَتْ أَیْدیهِمْ » : حرف ( ب ) سببیّه است . نسبت دادن اعمال به دست ، از راه تغلیب است ( نگا : بقره / 95 ، آل‌عمران / 182 ، نساء / 62 ) . چرا که بیشتر کارها با دست انجام می‌پذیرد . یادآوری : آیات متعدّدی بیانگر این واقعیّت است که سنّت خداوندی بر این است که پروردگار پیش از ارسال پیغمبران ، هیچ ملّتی را به خاطر گناهانشان مجازات نفرموده و به عذاب گرفتار نساخته است ( نگا : نساء / 165 ، مائده / 19 ، انعام / 156 ) .
سوره قصص آیه 48
متن آیه :
فَلَمَّا جَاءهُمُ الْحَقُّ مِنْ عِندِنَا قَالُوا لَوْلَا أُوتِیَ مِثْلَ مَا أُوتِیَ مُوسَى أَوَلَمْ یَکْفُرُوا بِمَا أُوتِیَ مُوسَى مِن قَبْلُ قَالُوا سِحْرَانِ تَظَاهَرَا وَقَالُوا إِنَّا بِکُلٍّ کَافِرُونَ
ترجمه :
هنگامی که قرآن از سوی ما به پیش ایشان فرستاده شد ، گفتند : چه خوب بود اگر همان چیزهائی که به موسی داده شده بود ( که قلب عصا به اژدها و ید بیضاء و نزول کتاب یکجا است ) بدو داده می‌شد . مگر در گذشته چیزهائی را انکار نکردند که به موسی داده شده بود ؟ ( این بهانه‌جویان ) گفتند : این دو ( کتاب تورات و قرآن ) جادوهائی هستند که یکدیگر را پشتیبانی و تأکید می‌نمایند ، و گفتند : ما هیچ کدام را قبول نداریم ( و منکر هر دو هستیم ) .
توضیحات :
« الْحَقُّ » : قرآن . « سِحْرَانِ » : دو تا فسون و جادو . مراد تورات و قرآن است . « تَظَاهَرَا » : پشت یکدیگر را گرفته‌اند . همدیگر را پشتیبانی و تأکید نموده‌اند .
سوره قصص آیه 49
متن آیه :
قُلْ فَأْتُوا بِکِتَابٍ مِّنْ عِندِ اللَّهِ هُوَ أَهْدَى مِنْهُمَا أَتَّبِعْهُ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
بگو : اگر شما راست می‌گوئید ( که این دو کتاب ، یعنی تورات و قرآن از سوی خدا نیست ) کتابی روشن‌تر و هدایت‌بخش‌تر از آنها را از سوی خدا بیاورید تا من از آن پیروی کنم .
توضیحات :
« أَتَّبِعْهُ » : تا از آن پیروی کنم . مجزوم به جواب امر است .
سوره قصص آیه 50
متن آیه :
فَإِن لَّمْ یَسْتَجِیبُوا لَکَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا یَتَّبِعُونَ أَهْوَاءهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَیْرِ هُدًى مِّنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
پس اگر ( این پیشنهاد تو را نپذیرفتند و ) پاسخت نگفتند ، بدان که ایشان فقط از هواها و هوسهای خود پیروی می‌کنند ! آخر چه کسی گمراه‌تر و سرگشته‌تر از آن کسی است که ( در دین ) از هوی و هوس خود پیروی کند ، بدون این که رهنمودی از جانب خدا ( بدان شده ) باشد ؟ ! مسلّماً خداوند مردمان ستم‌پیشه را ( به سوی حق ) رهنمود نمی‌نماید ( چرا که کسی که به دنبال باطل رود ، به حق راهیاب نمی‌شود ) .
توضیحات :
« فَإِنْ لَمْ یَسْتَجِیبُوا لَکَ . . . » : اگر در آوردن کتابی که خواسته‌ای پاسخت ندادند و از عهده آن برنیامدند .
سوره قصص آیه 51
متن آیه :
وَلَقَدْ وَصَّلْنَا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ
ترجمه :
ما سخنان ( قرآن ) را ( در قالب آیات متعدّدی ، به اقتضای حکمت ) پیاپی فرستادیم و به هم ارتباط و پیوند دادیم تا ( درباره وعده‌ها و پندها و درسهای آن بیندیشند و بدانها ایمان بیاورند و مقاصد و مفاهیم آن را بیاموزند و ) یادآور شوند .
توضیحات :
« لَقَدْ وَصَّلْنا » : ارتباط دادیم و متّصل کردیم . یکی بعد از دیگری را فرو فرستادیم . اندک اندک و پیاپی نازل نمودیم و به هم پیوند دادیم ( نگا : فرقان / 32 ) . « الْقَوْلَ » : مراد آیات قرآن است .
سوره قصص آیه 52
متن آیه :
الَّذِینَ آتَیْنَاهُمُ الْکِتَابَ مِن قَبْلِهِ هُم بِهِ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
کسانی که پیش از نزول قرآن ، برایشان کتاب ( تورات و انجیل را ) فرستادیم ( و اهل کتاب نامیده می‌شوند ، اگر واقعاً مطالب تورات و انجیل را خوانده و از دل مقاصد آنها را تصدیق کرده باشند ، هم اینک محمّد را به عنوان پیغمبر می‌پذیرند و ) به قرآن ایمان می‌آورند .
توضیحات :
« مِن قَبْلِهِ . . . هُم بِهِ . . . » : ضمیر ( ه ) به قرآن برمی‌گردد .
سوره قصص آیه 53
متن آیه :
وَإِذَا یُتْلَى عَلَیْهِمْ قَالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّنَا إِنَّا کُنَّا مِن قَبْلِهِ مُسْلِمِینَ
ترجمه :
هنگامی که ( قرآن ) بر آنان خوانده می‌شود ( شتابان ایمان خود را اعلان می‌دارند و ) می‌گویند : بدان باور داریم ، چرا که آن حق بوده و از سوی پروردگارمان ( نازل شده ) است . ما پیش از نزول قرآن هم مسلمان بوده‌ایم ( و نشانه‌های این پیغمبر را در کتابهای آسمانی خود یافته‌ایم ، و هم اینک که او را بازشناخته و آیات قرآنی را با کتابهای دیگر آسمانی همسو و هماهنگ دیده‌ایم ، آن را با جان و دل پذیرا شده‌ایم ) .
توضیحات :
« مِن قَبْلِهِ » : پیش از نزول قرآن و تلاوت آن . « مُسْلِمِینَ » : ایمانداران . فرمانبرداران . مؤمنین به بعثت محمّد و نزول قران بر او .
سوره قصص آیه 54
متن آیه :
أُوْلَئِکَ یُؤْتَوْنَ أَجْرَهُم مَّرَّتَیْنِ بِمَا صَبَرُوا وَیَدْرَؤُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ
ترجمه :
آنان کسانیند که دو بار اجر و پاداششان داده می‌شود ، به سبب این که ( در راه ایمان اذیّت و آزارها دیده‌اند و ) شکیبائی کرده‌اند ، و بدیها را با نیکیها از میان برمی‌دارند ( و نه تنها بدیها را با بدیها پاسخ نمی‌گویند ، بلکه در مقابل کردار و گفتار بد مردم ، رفتار بایسته می‌کنند و سخن شایسته می‌گویند ) و از آنچه بدیشان عطاء کرده‌ایم ( در راه خیر و صلاح ) خرج می‌کنند و می‌بخشند .
توضیحات :
« مَرَّتَیْنِ » : دو بار . پاداشی در برابر ایمان به پیغمبران پیشین ، و پاداشی در مقابل باور به خاتم‌النبیین . « یَدْرَءُونَ . . . » : ( نگا : رعد / 22 ) .
سوره قصص آیه 55
متن آیه :
وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَقَالُوا لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَکُمْ أَعْمَالُکُمْ سَلَامٌ عَلَیْکُمْ لَا نَبْتَغِی الْجَاهِلِینَ
ترجمه :
و هنگامی که یاوه بشنوند از آن روی می‌گردانند ( و دشنام را با دشنام پاسخ نمی‌گویند و بلکه ) می‌گویند : اعمال ما از آن ما ، و اعمال شما از آن شما است ( و هر کسی آن درود عاقبت کار که کشت ) . وداع و بدرودتان باد ! ما خواهان ( همنشینی با ) نادانان نیستیم .
توضیحات :
« اللَّغْوَ » : سخنان پوچ . یاوه سرائی . بیهوده‌گوئی . « سَلامٌ عَلَیْکُمْ » : وداعتان باد ! بدرودتان ! ( نگا : فرقان / 63 ) . « لا نَبْتَغی » : نمی‌خواهیم . مراد طالب نبودن معاشرت و مصاحبت است « الْجَاهِلِینَ » : ( نگا : بقره / 67 ) .
سوره قصص آیه 56
متن آیه :
إِنَّکَ لَا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَن یَشَاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) تو نمی‌توانی کسی را که بخواهی هدایت ارمغان داری ( و او را به ایمان ، یعنی سر منزل مقصود و مطلوب انسان برسانی ) ولی این تنها خدا است که هر که را بخواهد هدایت عطاء می‌نماید ، و بهتر می‌داند که چه افرادی ( بر طبق حکمت و عنایت یزدان و برابر اندیشه و تلاش انسان ، سزاوار پذیرش ایمان بوده و به سوی صفوف مؤمنان ) راهیابند .
توضیحات :
« إِنَّکَ لا تَهْدِی . . . » : مراد این است که پیغمبر ، تبلیغ و ارائه طریق می‌نماید و بس . توفیق هدایت و ایصال به مطلوب در دست خداوند است ( نگا : بقره / 272 ، یونس / 43 ، ابراهیم / 4 ) .
سوره قصص آیه 57
متن آیه :
وَقَالُوا إِن نَّتَّبِعِ الْهُدَى مَعَکَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنَا أَوَلَمْ نُمَکِّن لَّهُمْ حَرَماً آمِناً یُجْبَى إِلَیْهِ ثَمَرَاتُ کُلِّ شَیْءٍ رِزْقاً مِن لَّدُنَّا وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ
ترجمه :
( مشرکان مکّه به پیغمبر عرض کردند ) و گفتند : اگر همراه تو هدایت را پذیرا شویم ( و از برنامه توحیدی اسلامی پیروی کنیم ، قبایل نیرومند عرب به جنگ ما برمی‌خیزند و ) ما را از روی زمینمان می‌ربایند ( و نابودمان می‌نمایند . پس هر چند به حقّانیّت اسلام معترفیم ، ولی برای حفظ جان و مال و مقام خود حاضر به قبول ایمان نیستیم ! ) . مگر ما حرم پر اَمن و امانی را برای ایشان فراهم نیاورده‌ایم که محصولات و میوه‌جات فراوانی ( از نواحی مختلف ) به سوی آن آورده می‌شود ؟ ! ( وقتی که در حال کفر ، ایشان را از امنیّت و مواهب زندگی برخوردار می‌گردانیم ، چگونه آنان را با وجود ایمان و اطاعت از فرمان ، در دست دیگران رها می‌گردانیم ؟ ! این محصولات و ثمرات ) داده ما است ( بدیشان . . . ) و لیکن بیشتر آنان ( این را ) نمی‌دانند .
توضیحات :
« الْهُدی » : هدایت و رهنمود . مراد دین اسلام است . « نُتَخَطَّفْ » : ربوده می‌گردیم . از میان برداشته می‌شویم . « أَوَلَمْ نُمَکِّنْ » : آیا برای ایشان قرار نداده‌ایم و نساخته‌ایم ؟ واژه ( نُمَکِّنْ ) : در اینجا به معنی ( نَجْعَلْ ) است . « ءَامِناً » : دارای امن و امان . دارای امنیّت . « یُجْبی » : جمع‌آوری و حمل می‌شود . « کُلِّ » : در اینجا برای تکثیر و به معنی فراوان و زیاد است . « رِزْقاً » : داده و عطاء . حال ( ثَمَرَاتُ ) یا مفعول له است .
سوره قصص آیه 58
متن آیه :
وَکَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَرْیَةٍ بَطِرَتْ مَعِیشَتَهَا فَتِلْکَ مَسَاکِنُهُمْ لَمْ تُسْکَن مِّن بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِیلاً وَکُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِینَ
ترجمه :
چه مردمان زیادی را نابود ساخته‌ایم که در زندگی خود ( همچون اینان ) مست و مغرور ( جاه و مال و زر و زور ) شده‌اند و طغیان و سرکشی پیشه ساخته‌اند . این خانه‌های ایشان است که بعد از آنان ( روی آبادی به خود ندیده است و ) جز مدّت اندکی منزل و مأوی نگشته است ، ( و آن هم سکونت موقّت مسافران و سیّاحان به هنگام رفت و آمدشان از این مناطق بوده است ) . و ما خودمان مالک و صاحب ( املاک و دیارشان ) شده‌ایم .
توضیحات :
« کَمْ أَهْلَکْنا مِن قَرْیَةٍ . . . » : ( نگا : اعراف / 4 ) . « بَطِرَتْ » : سرمست و مغرور شده است . طغیان و سرکشی کرده است . کفران کرده و ناسپاس گذاشته است ( نگا : انفال / 47 ) . « مَعِیشَتَهَا » : مفعول فیه است و حرف جرّ ( فی ) محذوف است . در اصل چنین است : بَطِرَتْ فِی مَعِیشَتِها . « لَمْ تُسْکَنْ . . . إلاّ قَلِیلاً » : جز مدّت کمی ، یا جز بخش اندکی ، و یا این که جز توسّط افراد معدودی ، روی آبادی به خود ندیده است و ساکنانی نداشته است . « الْوَارِثِینَ » : مالکین . صاحبان ( نگا : حجر / 23 ، انبیاء / 89 ، قصص / 5 ) .
سوره قصص آیه 59
متن آیه :
وَمَا کَانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَى حَتَّى یَبْعَثَ فِی أُمِّهَا رَسُولاً یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا وَمَا کُنَّا مُهْلِکِی الْقُرَى إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ
ترجمه :
پروردگار تو هرگز شهر و دیاری را ویران نمی‌سازد مگر این که در کانون و مرکز آنجا پیغمبری را برانگیزد تا آیات ما را بر اهالی آن فرو خواند ، و ما شهر و دیاری را نابود نکرده و نابود نمی‌گردانیم مگر این که ساکنان آنجا ستمکار باشند .
توضیحات :
« الْقُری » : جمع قَرْیَة ، شهرها و آبادیهای بزرگ ( نگا : انعام / 131 ) . « أُمِّهَا » : مرکز آن . کانون و پایتخت آن . « یَتْلُو » : الف زائدی در رسم‌الخط قرآنی در آخر دارد . « حَتّی یَبْعَثَ فِی أُمِّها رَسُولاً » : این بخش ، اشاره به این واقعیّت است که لزومی ندارد در هر شهر و روستائی پیغمبری مبعوث گردد . همین که در یک کانون بزرگ که مرکز اخبار و محل اندیشمندان و پایتخت بزرگان یک قوم است پیغمبری برانگیخته شود ، کافی و بسنده است . « وَ أَهْلُهَا ظَالِمُونَ » : این بخش ، بیانگر این مطلب است که ظلم سبب ویرانی است ، و ظالمان بدون کیفر و مجازات نمی‌مانند .
سوره قصص آیه 60
متن آیه :
وَمَا أُوتِیتُم مِّن شَیْءٍ فَمَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَزِینَتُهَا وَمَا عِندَ اللَّهِ خَیْرٌ وَأَبْقَى أَفَلَا تَعْقِلُونَ
ترجمه :
آنچه به شما داده شده است ، کالای این جهان و زینت آن است ( و زودگذر و همراه با ناگواریها و رنجها و دردها است ) ولی آنچه در نزد خدا ( در آن سرا است ) بهتر و جاودانه‌تر است . آیا نمی‌دانید ( که باقی با فانی و محدود با نامحدود ، یکسان نیست ؟ ! ) .
توضیحات :
« مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا » : کالای زندگی دنیوی است و تنها در مدّت عمر کوتاهتان از آن استفاده می‌کنید و بس . « خَیْرٌ وَ أَبْقی » : خوبتر و پایدارتر . مراد خوب و سرمدی است .
سوره قصص آیه 61
متن آیه :
أَفَمَن وَعَدْنَاهُ وَعْداً حَسَناً فَهُوَ لَاقِیهِ کَمَن مَّتَّعْنَاهُ مَتَاعَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا ثُمَّ هُوَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنَ الْمُحْضَرِینَ
ترجمه :
آیا کسی که بدو وعده نیکو داده‌ایم ، و بدان خواهد رسید ( که نعمت فراوان و نامحدود آن جهان و بهشت جاویدان است ) همسان کسی است که کالای زندگی این جهان را بدو داده‌ایم ( و از نعمت ناپایدار و آمیزه به غصّه و رنج آن بهره‌مندش ساخته‌ایم ) و سپس در روز قیامت از زمره احضارشدگان ( برای حساب و کتاب ، و گرد آورده شدگان در عذاب و عقاب دوزخ ) است ؟ !
توضیحات :
« لاقِیهِ » : رسنده بدان است . « الْمُحْضَرِینَ » : احضار شدگان . گرد آورده شدگان . مراد کسانی است که فرشتگان آنان را به پای حساب و کتاب می‌آورند و برای عذاب حاضرشان می‌گردانند ( نگا : روم / 16 ، صافّات / 57 ) .
سوره قصص آیه 62
متن آیه :
وَیَوْمَ یُنَادِیهِمْ فَیَقُولُ أَیْنَ شُرَکَائِیَ الَّذِینَ کُنتُمْ تَزْعُمُونَ
ترجمه :
روزی ( را خاطر نشان ساز که ) خدا ایشان را فریاد می‌دارد و می‌گوید : انبازهائی که برای من گمان می‌بردید کجایند ؟ ! ( ای مشرکان ! حالا که حجابها و پرده‌ها کنار رفته‌اند و هنگامه حساب و کتاب و گرفتاری و درماندگی است ، بگوئید بتها و خداگونه‌های انس و جنّی که می‌پنداشتید و می‌پرستیدید بیایند و شما را از عقاب و عذاب آفریدگار برهانند ) .
توضیحات :
« أَیْنَ » : کجا ؟ کو ؟
سوره قصص آیه 63
متن آیه :
قَالَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ رَبَّنَا هَؤُلَاء الَّذِینَ أَغْوَیْنَا أَغْوَیْنَاهُمْ کَمَا غَوَیْنَا تَبَرَّأْنَا إِلَیْکَ مَا کَانُوا إِیَّانَا یَعْبُدُونَ
ترجمه :
کسانی که ( سردستگان کفر و ضلال بوده و ) فرمان عذاب درباره آنان مسلم شده است ، می‌گویند : پروردگارا ! ما اینان را گمراه ساخته‌ایم . از آنجا که خودمان گمراه بوده‌ایم ایشان را هم گمراه نموده‌ایم . ما از اینان در پیشگاه تو بیزاری می‌جوئیم ( و می‌گوئیم : ایشان شهوات و آرزوهای خود را پرستش کرده‌اند و ) ما را عبادت نکرده‌اند !
توضیحات :
« حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ » : مستحقّ عذاب شده‌اند ( نگا : نمل / 82 ) . « أَغْوَیْنَاهُمْ کَمَا غَوَیْنَا » : ایشان را گمراه ساخته‌ایم ، چرا که خودمان گمراه بوده‌ایم . مراد این است که اغواگران می‌گویند : پیروان ما به میل خود به دنبال ما آمده‌اند و به محض این که وسوسه ما با شهوات ایشان موافقت داشته است ، از ما اطاعت نموده‌اند . لذا هر دو گروه یکسان و برابریم ( نگا : مائده / 77 ) . « مَا . . . یَعْبُدُونَ » : عبادت ، در اینجا علاوه از پرستش ، معنی اطاعت نیز دارد .
سوره قصص آیه 64
متن آیه :
وَقِیلَ ادْعُوا شُرَکَاءکُمْ فَدَعَوْهُمْ فَلَمْ یَسْتَجِیبُوا لَهُمْ وَرَأَوُا الْعَذَابَ لَوْ أَنَّهُمْ کَانُوا یَهْتَدُونَ
ترجمه :
( به پرستش کنندگان گول خورده ) گفته می‌شود : انبازهای خود را ( که معبودهای دروغینند ) به فریاد خوانید ( تا شما را یاری کنند ) . آنان ایشان را به فریاد می‌خوانند ، ولی پاسخی بدانان نمی‌دهند . ( در این هنگام ) عذاب را ( با چشم خود ) می‌بینند ( و آرزو می‌کنند : ) کاش ! هدایت یافته و راهیاب می‌بودند ( و امروز گرفتار چنین مجازات شدید نمی‌شدند ) .
توضیحات :
« أُدْعُوا » : فرا خوانید . به کمک طلبید . « لَوْ أَنَّهُمْ . . . » : حرف ( لَوْ ) برای تمنّی است . یا برای شرط است و جواب محذوف است که ( لَمّا رَأَوُا الْعَذابَ ) است .
سوره قصص آیه 65
متن آیه :
وَیَوْمَ یُنَادِیهِمْ فَیَقُولُ مَاذَا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
( خاطرنشان ساز ) روزی را که خداوند مشرکان را فریاد می‌دارد و می‌گوید : به پیغمبران چه پاسخی دادید ؟
توضیحات :
« أَجَبْتُمْ » : پاسخ دادید ( نگا : مائده / 109 ) .
سوره قصص آیه 66
متن آیه :
فَعَمِیَتْ عَلَیْهِمُ الْأَنبَاء یَوْمَئِذٍ فَهُمْ لَا یَتَسَاءلُونَ
ترجمه :
در این هنگام ( بر اثر حیرت و دهشت ) همه خبرها از یادشان می‌رود ( و جملگی دچار فراموشی می‌شوند و سخنی برای گفتن نخواهند داشت و حتّی از هول و هراس ) نمی‌توانند چیزی از یکدیگر هم بپرسند .
توضیحات :
« عَمِیَتْ » : کور می‌گردد . مراد مخفی شدن و از یاد رفتن است . این فراموشی از شدّت حیرت بدیشان دست می‌دهد . « لا یَتَسَآءَلُونَ » : نمی‌پرسند . مراد این است که نمی‌توانند بر اثر هول و هراس از یکدیگر هم سؤال بکنند .
سوره قصص آیه 67
متن آیه :
فَأَمَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَعَسَى أَن یَکُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ
ترجمه :
( آنچه گذشت درباره مشرکانی است که بر شرک مرده‌اند ) و امّا کسانی که ( در دنیا ) توبه کرده و ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده باشند ، امید است که از زمره رستگاران گردند .
توضیحات :
« عَسی » : امید است . این واژه نسبت به خدا به معنی محقّق و مسلّم و حتمی است .
سوره قصص آیه 68
متن آیه :
وَرَبُّکَ یَخْلُقُ مَا یَشَاءُ وَیَخْتَارُ مَا کَانَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ سُبْحَانَ اللَّهِ وَتَعَالَى عَمَّا یُشْرِکُونَ
ترجمه :
پروردگار تو هر چه را بخواهد می‌آفریند ، و هر کس را بخواهد برمی‌گزیند ، و مردمان ( پس از صدور فرمان خدا درباره چیزی و کسی ) حق انتخاب و اختیار ندارند . خداوند بسی منزّه‌تر و بالاتر از آن است که چیزی را انباز او کنند .
توضیحات :
« الْخِیَرَة » : حق انتخاب . گزینش . مراد این است که انسان در برابر حکم خدا ، صاحب اختیار نبوده و حق چانه زدن ندارد ( نگا : احزاب / 36 ) .
سوره قصص آیه 69
متن آیه :
وَرَبُّکَ یَعْلَمُ مَا تُکِنُّ صُدُورُهُمْ وَمَا یُعْلِنُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) پروردگار تو آگاه است از آنچه سینه‌هایشان ( از کینه‌ها در خود ) پنهان می‌دارد ، و از آنچه آنان آشکار می‌سازند ( و به صورت اعتراضها و طعنه‌ها بروز می‌دهند ) .
توضیحات :
« تُکِنُّ » : پنهان می‌دارد ( نگا : نمل / 74 ) .
سوره قصص آیه 70
متن آیه :
وَهُوَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْحَمْدُ فِی الْأُولَى وَالْآخِرَةِ وَلَهُ الْحُکْمُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ
ترجمه :
پروردگار تو الله است و خدائی جز او نیست ، و هر گونه سپاس و ستایشی بدو تعلّق دارد چه در این جهان و چه در آن جهان ، و فرماندهی و داوری از آن او است ، و بازگشت همه شما به سوی او خواهد بود . ( او خالق ، و او حاکم ، و او قاضی است ) .
توضیحات :
« الأُولی » : این جهان . « الآخِرَة » : آن جهان . « الْحُکْمُ » : فرماندهی . داوری و دادرسی .
سوره قصص آیه 71
متن آیه :
قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِن جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ اللَّیْلَ سَرْمَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتِیکُم بِضِیَاء أَفَلَا تَسْمَعُونَ
ترجمه :
بگو : ( ای مردم ! ) به من بگوئید اگر خداوند شب را تا روز قیامت همیشه ماندگار کند ( و روز روشن را به دنبال آن نیاورد ) بجز خدا کدام خدا است که بتواند برای شما روشنائی بیاورد ؟ ( و روز روشنی پدیدار کند تا در آن به تلاش بپردازید و کسب و کار کنید ؟ ) . آیا نمی‌شنوید ؟ ( باید که بشنوید و بنگرید و کرنش برید اگر عاقلید ) .
توضیحات :
« أَرَأَیْتُمْ » : چه می‌بینید و نظرتان چیست ؟ مرا خبر دهید و به من بگوئید . « سَرْمَداً » : دائمی و همیشگی . ماندگار و پایدار .
سوره قصص آیه 72
متن آیه :
قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِن جَعَلَ اللَّهُ عَلَیْکُمُ النَّهَارَ سَرْمَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ مَنْ إِلَهٌ غَیْرُ اللَّهِ یَأْتِیکُم بِلَیْلٍ تَسْکُنُونَ فِیهِ أَفَلَا تُبْصِرُونَ
ترجمه :
بگو : مرا خبر دهید ، اگر خداوند روز را تا روز قیامت جاودانه و دائمی کند ( و شب تاریک را به دنبال آن نیاورد ) بجز خدا کدام خدا است که بتواند برای شما شبی را بیاورد تا در آن بیارامید ( و خستگی کار روزانه را از تن به در کنید ؟ ) . مگر نمی‌بینید ( که دچار چه اشتباه بزرگی هستید ؟ مگر شب و روز دو نشانه سترگ بر وجود خدای بزرگ نیستند ؟ ) .
توضیحات :
« تَسْکُنُونَ » : بیارامید . به استراحت بپردازید ( نگا : یونس / 67 ) .
سوره قصص آیه 73
متن آیه :
وَمِن رَّحْمَتِهِ جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَلِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ
ترجمه :
این از لطف و مرحمت الهی است که شب را و روز را برای شما آفریده است تا در آن بیارامید و ( در این ، به تلاش معاش بپردازید و ) فضل خدا را بجوئید ، و سپاسگزار ( الطاف و مراحم او ) باشید .
توضیحات :
« فِیهِ » : در شب .
سوره قصص آیه 74
متن آیه :
وَیَوْمَ یُنَادِیهِمْ فَیَقُولُ أَیْنَ شُرَکَائِیَ الَّذِینَ کُنتُمْ تَزْعُمُونَ
ترجمه :
روزی ( را خاطر نشان ساز که ) خدا ایشان را فریاد می‌دارد و می‌گوید : انبازهائی که برای من گمان می‌بردید کجایند ؟ !
توضیحات :
. . .
سوره قصص آیه 75
متن آیه :
وَنَزَعْنَا مِن کُلِّ أُمَّةٍ شَهِیداً فَقُلْنَا هَاتُوا بُرْهَانَکُمْ فَعَلِمُوا أَنَّ الْحَقَّ لِلَّهِ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا کَانُوا یَفْتَرُونَ
ترجمه :
( در آن روز ، ما ) از هر امتی گواهی ( از میانشان برگزیده و ) بیرون می‌کشیم و ( به پیش خود احضار می‌کنیم ، و خطاب به مشرکان ) می‌گوئیم : دلیل خود را ( بر شرک و کفر دنیوی ) بیاورید . پس آنان خواهند دانست که حق با خدا است ، و چیزهائی که به هم می‌بافتند ( و انباز و بت و دست‌اندرکار جهان می‌نامیدند ، از دستشان به در رفته است و ) از ایشان گم و ناپدید گشته است .
توضیحات :
« نَزَعْنَا » : نزع به معنی بیرون کشیدن است . ولی در اینجا مراد برگزیدن و احضار کردن است . « شَهِیداً » : گواه . مراد پیغمبر هر قومی است ( نگا : بقره / 143 ، نساء / 41 و 42 ) . « أَنَّ الْحَقَّ لِلّهِ » : حق با خدا است . آنچه خدا فرموده است ، حق و حقیقت است . الوهیّت حق خدا است و بس .
سوره قصص آیه 76
متن آیه :
إِنَّ قَارُونَ کَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَیْهِمْ وَآتَیْنَاهُ مِنَ الْکُنُوزِ مَا إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوءُ بِالْعُصْبَةِ أُولِی الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ
ترجمه :
قارون از قوم موسی بود و ( بر اثر داشتن دارائی فراوان ) بر آنان فخر فروشی کرد ( و چون ثروتمندترین فرد بنی‌اسرائیل بود ، از ایشان خواست که او را فرمانده و خویشتن را فرمانبردارش بدانند ) . ما آن اندازه گنج و دفینه بدو داده بودیم که ( حمل صندوقهای ) خزائن آن بر گروه پر زور و با قدرت سنگینی می‌کرد ( و ایشان را دچار مشکل می‌نمود ) . وقتی ( از اوقات ) قوم او بدو گفتند : ( مغرورانه ) شادمانی مکن ، که خدا شادمانان ( سرمست از غرور ) را دوست نمی‌دارد .
توضیحات :
« بَغی » : سرکشی کرد . تکبّر ورزید . خود را بزرگتر از دیگران دید و دیگران را پائین‌تر از خویش . « الْکُنُوزِ » : جمع کَنْز ، گنجینه . دفینه . « ما » : چیزی که . مقداری که . موصول است و به معنی ( ألَّتی ) است . « مَفَاتِحَ » : جمع مَفْتَح ، به فتح میم ، مخزن . خزینه . صندوق و ظروف گنج ( نگا : انعام / 59 ، نور / 61 ) . « تَنُوأُُ » : سنگینی می‌کند . به رنج و مشقّت می‌اندازد . « الْعُصْبَةِ » : جماعت زیاد . گروه فراوان ( نگا : یوسف / 8 ) . « أُولِی الْقُوَّةِ » : زورمندان . قدرتمندان . « الْفَرِحِینَ » : افراد شادمان . مراد کسانی است که بر اثر فرا چنگ آوردن اموال و داشتن مادیات فراوان مغرور و متکبّر شوند و از باده پیروزی سرمست گردند و از خوشحالی در پوست نگنجند .
سوره قصص آیه 77
متن آیه :
وَابْتَغِ فِیمَا آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَأَحْسِن کَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ
ترجمه :
به وسیله آنچه خدا به تو داده است ، سرای آخرت را بجوی ( و بهشت جاویدان را فرا چنگ آور ) و بهره خود را از دنیا فراموش مکن ( و بدان که تو هم حق حیات داری و باید از امتعه و لذائذ حلال استفاده بکنی و به خویشتن برسی ) ، و همان گونه که خدا به تو ( بخشیده است و در حق تو ) نیکی کرده است ، تو نیز ( به دیگران ببخش و بدیشان ) نیکی کن ، و در زمین تباهی مجوی که خدا تباهکاران را دوست نمی‌دارد .
توضیحات :
« إِبْتَغِ » : بطلب . بجوی . « وَابْتَغِ فِیمَا » : مراد این است که نعمت دنیا باید وسیله باشد ؛ نه هدف . به عبارت دیگر ثروت دنیا را باید در راه فراچنگ آوردن بهشت خدا به کار انداخت .
سوره قصص آیه 78
متن آیه :
قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِی أَوَلَمْ یَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَکَ مِن قَبْلِهِ مِنَ القُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَکْثَرُ جَمْعاً وَلَا یُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ
ترجمه :
( قارون ) گفت : این مال در سایه آگاهی و دانشی که دارم به من داده شده است ( و مرا فراهم گشته است . خودم آن را به دست آورده‌ام و خودم هم می‌دانم چگونه آن را مصرف کنم ) . مگر ندانسته است که خداوند نسلهای ( قرون و اعصار ) زیادی را نابود کرده است که از او قدرت بیشتری ، و در گردآوری ( دارائی مهارت ) زیادتری داشته‌اند . ( بگذار مجرمان چون او در فسق و فجور و کبر و غرور خود فرو روند . در قیامت همه چیز عیان است و حاجت به بیان نیست ، و لذا ) گناهکاران از گناهانشان سؤال ( تحقیق و ترحیم ) نمی‌شود ، ( بلکه سؤال توبیخ و تحقیر از ایشان می‌گردد ) .
توضیحات :
« عَلی عِلْمٍ عِندِی » : در پرتو دانشی که دارم . در سایه آگاهی و به سبب علمی که مرا است . « الْقُرُونِ » : ( نگا : یونس / 13 ، قصص / 43 و 45 ) . « قُوَّةً » : مراد نیروی مادی است . « جَمْعاً » : گردآوری . توان بهره‌وری و استفاده از سرمایه در بازرگانی و کشاورزی و راههای دیگر اقتصادی برای افزایش دارائی مراد است . « لا یُسْأَلُ . . . » : در آخرت گناهکاران از گناهانشان پرسشی نمی‌شود که برای تحقیق باشد و بخواهند حال ایشان را هم مراعات دارند و مِهری بدانان ورزند ، زیرا همه چیز روشن است . بلکه سؤال توبیخ و تهدید مطرح است که خود یک نوع مجازات روانی برای گناهکاران است ( نگا : حجر / 92 ، نحل / 56 ، صافّات / 24 ) . برخی هم احتمال داده‌اند که چنین امری مربوط به مجازات دنیوی است که چون عذاب الهی فرا رسد ، مجال پرسش و پاسخ نیست و عذاب الهی همان و نابودی همان ( نگا : تفسیر نمونه ) .
سوره قصص آیه 79
متن آیه :
فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ فِی زِینَتِهِ قَالَ الَّذِینَ یُرِیدُونَ الْحَیَاةَ الدُّنیَا یَا لَیْتَ لَنَا مِثْلَ مَا أُوتِیَ قَارُونُ إِنَّهُ لَذُو حَظٍّ عَظِیمٍ
ترجمه :
( قارون به اندرز پندگویان وقعی ننهاد و بلکه هوس قدرت و جنون ثروت او را بر آن داشت که با آرایش هر چه بیشتر ، دارائی خود را به نمایش گذاشت و ) با تمام زینت خود در برابر قوم خویش نمایان گردید ( و زر و زیور و قدرت و شوکت خویشتن را در معرض دیدگان مردمان قرار داد ) . آنان که طالب زندگی دنیا بودند ، گفتند : ای کاش ! همان چیزهائی که به قارون داده شده است ما هم می‌داشتیم . ( چه ثروت سرشاری ! و چه جاه و جلالی ! ) . واقعاً او دارای بهره بزرگ و شانس سترگ است .
توضیحات :
« فِی زِینَتِهِ » : در میان جاه و جلالش . با تمام زر و زورش ( نگا : هود / 15 ، احزاب / 28 ) . « حَظٍّ » : بهره و نصیب . شانس و بخت . سعادت و خوشبختی .
سوره قصص آیه 80
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَیْلَکُمْ ثَوَابُ اللَّهِ خَیْرٌ لِّمَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً وَلَا یُلَقَّاهَا إِلَّا الصَّابِرُونَ
ترجمه :
و کسانی که دانش و آگاهی داشتند ( به افرادی که عاشقان زرق و برق دنیا بودند و بزرگواری را در زر و زور می‌دیدند ) گفتند : وای بر شما ! ( چه می‌گوئید و سعادت را در چه می‌جوئید ؟ ) اجر و پاداش خدا ( که بهشت جاویدان است ) بسی والاتر و بهتر ( از این چیزها ) است برای کسانی که ایمان داشته باشند و کارهای شایسته انجام دهند و این ( بهشت یزدان هم ) جز نصیب شکیبایان نمی‌گردد .
توضیحات :
« أُوتُوا الْعِلْمَ » : دانایان و فرزانگان . « لا یُلَقَّاهَا إِلاَّ الصَّابِرُونَ » : به بهشت خدا جز شکیبایان برده نمی‌شوند و بدان رسانده نمی‌شوند . این نصیحت جز به دل شکیبایان فرو نمی‌رود و کسی جز ایشان آن را پذیرا نمی‌شود . ضمیر ( ها ) به ( مَثُوبَة ) و ( جنّة ) مفهوم از ثواب ، و یا به ( مَقالَة ) و ( کَلِمَة ) علماء آگاه از احوال دنیا و آخرت بر می‌گردد .
سوره قصص آیه 81
متن آیه :
فَخَسَفْنَا بِهِ وَبِدَارِهِ الْأَرْضَ فَمَا کَانَ لَهُ مِن فِئَةٍ یَنصُرُونَهُ مِن دُونِ اللَّهِ وَمَا کَانَ مِنَ المُنتَصِرِینَ
ترجمه :
سپس ما او را و خانه‌اش را به زمین فرو بردیم ، و گروه و دسته‌ای نداشت که او را در برابر خدا یاری دهند ( و وی را از عذاب الهی برهانند ) ، و خود نیز نتوانست خویشتن را کمک کند .
توضیحات :
« خَسَفْنَا » : فرو بردیم ( نگا : نحل / 45 ، اسراء / 68 ) . « مِن دُونِ اللهِ » : در مقابل خدا ( نگا : کهف / 43 ) . « الْمُنتَصِرِینَ » : یاری دهندگان .
سوره قصص آیه 82
متن آیه :
وَأَصْبَحَ الَّذِینَ تَمَنَّوْا مَکَانَهُ بِالْأَمْسِ یَقُولُونَ وَیْکَأَنَّ اللَّهَ یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَیَقْدِرُ لَوْلَا أَن مَّنَّ اللَّهُ عَلَیْنَا لَخَسَفَ بِنَا وَیْکَأَنَّهُ لَا یُفْلِحُ الْکَافِرُونَ
ترجمه :
آنان که دیروز آرزو می‌کردند به جای او باشند ، ( هنگامی که این صحنه دلخراش را دیدند ) گفتند : وای ! انگار خدا روزی را برای هر کس از بندگانش که بخواهد گسترش می‌دهد و برای هر کس که بخواهد روزی را تنگ و کم می‌گرداند ( و چرا ما از این واقعیّت غافل بودیم که داشتن و نداشتن مادیات ، وسیله آزمایش مردمان است و بس ؟ ! ) . اگر خداوند بر ما منت نمی‌نهاد ( و تفضّل نمی‌فرمود ، آرزوی دیروزی ما را برآورده می‌کرد ، و امروز همچون قارون ) ما را ( به دل زمین ) فرو می‌برد . وای ! انگار کافران رستگار نمی‌گردند ( و حتماً عذاب خدا دیر یا زود گریبانگیرشان می‌شود ) .
توضیحات :
« وَیْکَأَنَّ » : وای ! مثل این که . این کلمه را بعضی بسیط می‌دانند ، و برخی مرکب از ( وَیْ ) و ( کَأَنَّ ) یا ( وَیْکَ ) و ( أَنَّ ) . واژه ( وَیْ ) یا ( وَیْکَ ) اسم الفعل و برای تعجّب و ندامت به کار می‌روند ، و در اینجا معنی ندامت و پشیمانی دارند . « یَقْدِرُ » : تنگ می‌کند . کم می‌گرداند ( نگا : رعد / 26 ، اسراء / 30 ) .
سوره قصص آیه 83
متن آیه :
تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِینَ لَا یُرِیدُونَ عُلُوّاً فِی الْأَرْضِ وَلَا فَسَاداً وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ
ترجمه :
ما آن سرای آخرت را تنها بهره کسانی می‌گردانیم که در زمین خواهان تکبّر و استکبار نیستند و فساد و تباهی نمی‌جویند ( و دلهایشان از آلودگیهای مقام‌طلبی و شهرت‌طلبی و بزرگ‌بینی و تباهکاری ، پاک و پالوده است ) ، و عاقبت از آن پرهیزگاران است .
توضیحات :
« تِلْکَ الدَّارُ . . . » : آن سرای آخرت که بهشت جاویدان است و بارها وصف آن را شنیده‌اید . « عُلُوّاً » : برتری جوئی . مراد تکبّر و استکبار و خود بزرگ بینی است ( نگا : اسراء / 4 ، نمل / 14 ) . « الْعَاقِبَةُ » : سرانجام ، به معنی وسیع کلمه . از قبیل : سرانجام کار . پیروزی در این جهان . بهشت و نعمتهای آن جهانی .
سوره قصص آیه 84
متن آیه :
مَن جَاء بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَیْرٌ مِّنْهَا وَمَن جَاء بِالسَّیِّئَةِ فَلَا یُجْزَى الَّذِینَ عَمِلُوا السَّیِّئَاتِ إِلَّا مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
هر کس کار نیکی انجام دهد ، پاداشی بهتر از آن دارد ، ( که اجر مضاعف است ، و این افزایش بستگی به میزان عمل و اخلاص و حسن نیّت و صفای قلب دارد ) و هر کس کار بدی انجام دهد ، به کسانی که کار بد کنند ، جز اعمال آنان ، کیفر ایشان نیست ( و کیفرشان درست به اندازه گناهشان است ) .
توضیحات :
« مَن جَآءَ بِالْحَسَنَةِ » : مراد از حَسَنة ، هر گونه کار نیک است که پاداش مضاعف دارد ( نگا : انعام / 160 ، بقره / 261 ) . یا این که مراد ایمان و عمل صالح است که جزای آن بهتر از خود آن است که رضا و خوشنودی خدا است که همه خوشیها را به همراه دارد ( نگا : توبه / 72 ، مائده / 16 ) . « لا یُجْزَی . . . إِلاّ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ » : در برابر سیّئات و معاصی ، کیفری جز کیفر همان عملی را که انجام داده‌اند دامنگیرشان نمی‌گردد ( نگا : انعام / 160 ، یونس / 27 ) .
سوره قصص آیه 85
متن آیه :
إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرَادُّکَ إِلَى مَعَادٍ قُل رَّبِّی أَعْلَمُ مَن جَاء بِالْهُدَى وَمَنْ هُوَ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
همان کسی که ( تبلیغ ) قرآن را بر تو واجب گردانده است ، تو را به محلّ بازگشت بزرگ ( قیامت ) برمی‌گرداند ( و میان تو و تکذیب‌کنندگانت داوری می‌نماید و به مقام محمود و بهشت موعودت می‌رساند ) . بگو : پروردگار من ( از همه ) بهتر می‌داند که چه کسی هدایت را از سوی او آورده است ، و چه کسی در گمراهی آشکار بسر می‌برد .
توضیحات :
« فَرَضَ » : واجب گردانده است . مراد تبلیغ قرآن و عمل به آن و رساندن اوامر یزدان به مردمان است ( نگا : نور / 1 ، مائده / 92 و 99 ) . « رَآدّ » : برگرداننده . « مَعَادٍ » : زادگاه و جایگاه که مراد مکّه است . روز رستاخیز یا محشر و میعادگاه حساب و کتاب که برای پیغمبر ورود به بهشت را به دنبال دارد . بهشت که محلّ برگشت مؤمنان بدان است . تنوین مَعادٍ ، برای تعظیم است . « مَن جَآءَ بِالْهُدی » : مراد خود پیغمبر است .
سوره قصص آیه 86
متن آیه :
وَمَا کُنتَ تَرْجُو أَن یُلْقَى إِلَیْکَ الْکِتَابُ إِلَّا رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ فَلَا تَکُونَنَّ ظَهِیراً لِّلْکَافِرِینَ
ترجمه :
تو این امید را نداشتی که کتاب ( بزرگ قرآن ) برای تو فرستاده شود ، لیکن رحمت پروردگارت چنین ایجاب کرد و ( خواست با ارسال قرآن برای خاتم پیغمبران ، این مسؤولیّت سنگین را به تو سپارد . به شکرانه این نعمت بزرگ هرگز ) پشتیبان کافران مباش ( و یاور و همدست ایشان مشو ) .
توضیحات : « أَمْ کُنتَ تَرْجُو » : چشم به راه نبودی . امیدوار نبودی . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی در آخر ( تَرْجُو ) موجود است . « إِلاّ » : لیکن ( نگا : قصص / 46 ) . « إِلاّ رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ » : لیکن رحمت پروردگارت ایجاب کرد و شامل تو شد . مگر به خاطر رحم پروردگارت نسبت به تو و امت تو . « إِلاّ رَحْمَةً » : ( نگا : اسراء / 87 ) . « ظَهِیراً » : پشتیبان ( نگا : قصص / 17 ) . مسلّماً پیغمبر هرگز از کفّار پشتیبانی نمی‌کرده است ، ولی این دستور در مورد او تأکید است ، و در مورد دیگران بیان یک وظیفه مهمّ .
سوره قصص آیه 87
متن آیه :
وَلَا یَصُدُّنَّکَ عَنْ آیَاتِ اللَّهِ بَعْدَ إِذْ أُنزِلَتْ إِلَیْکَ وَادْعُ إِلَى رَبِّکَ وَلَا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکِینَ
ترجمه :
کافران تو را از آیات خداوند باز ندارند ، پس از آن که بر تو نازل شده است ، و ( مردم را ) به سوی پروردگارت دعوت کن ، و از زمره مشرکان مباش .
توضیحات :
« لا یَصُدُّنَّکَ » : تو را باز ندارند . « عَنْ ءَایَاتِ اللهِ » : از ترتیل و تبلیغ و عمل به آیات خدا .
سوره قصص آیه 88
متن آیه :
وَلَا تَدْعُ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ کُلُّ شَیْءٍ هَالِکٌ إِلَّا وَجْهَهُ لَهُ الْحُکْمُ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ
ترجمه : همراه الله معبود دیگری را به فریاد مخوان . جز او هیچ معبود دیگری وجود ندارد . همه چیز جز ذات او فانی و نابود می‌شود . فرماندهی از آن او است و بس ، و همگی شما به سوی او برگردانده می‌شوید ( و به حساب و کتاب اقوال و اعمالتان رسیدگی می‌کند و در میانتان داوری خواهد کرد ) .
توضیحات :
« لا تَدْعُ » : به فریاد مخوان . مپرست . « وَجْهَهُ » : ( نگا : انعام / 52 ، کهف / 28 ) . « الْحُکْمُ » : فرماندهی و حاکمیّت . داوری و قضاوت .