تفسیر سوره الإنشقاق برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره انشقاق
سوره انشقاق آیه 1
متن آیه :
إِذَا السَّمَاء انشَقَّتْ
ترجمه :
هنگامی که آسمان می‌شکافد .
توضیحات :
« إِنشَقَّتْ » : شکافت ( نگا : حاقّه / 16 ، انفطار / 1 ) .
سوره انشقاق آیه 2
متن آیه :
وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ
ترجمه :
و فرمان پروردگارش را می‌برد ، و چنین هم می‌سزد و حق هم همین است .
توضیحات :
« أَذِنَتْ » : گوش فرا داد و فرمان برد . امتثال نمود . « حُقَّتْ » : سزاوار و شایسته همین است . بر آن واجب شده که منقاد و فرمانبردار باشد . در فارسی گفته می‌شود : بر او واجب است . وظیفه او است . حق همین است . و . . .
سوره انشقاق آیه 3
متن آیه :
وَإِذَا الْأَرْضُ مُدَّتْ
ترجمه :
و هنگامی که زمین گسترده می‌شود ( و با زدوده شدن فرازها و نشیبها و پستیها و بلندیهای آن ، صاف و هموار می‌گردد ) .
توضیحات :
« مُدَّت » : کشیده و گسترده شد . مراد دو چیز است : یکم ، از میان رفتن پستیها و بلندیها و تبدیل زمین به پهنه و گستره فراخ و یکپارچه‌ای . دوم ، گسترده‌تر و فراختر شدن زمین تا برای خلائق اوّلین و آخرین گنجایش پیدا کند .
سوره انشقاق آیه 4
متن آیه :
وَأَلْقَتْ مَا فِیهَا وَتَخَلَّتْ
ترجمه :
و آنچه ( از خزینه‌ها و مرده‌ها ) در درون خود دارد بیرون می‌اندازد ، و ( از آنها ) خالی می‌گردد .
توضیحات :
« أَلْقَتْ » : پرتاب کرد . بیرون افکند . « تَخَلَّتْ » : خالی گردید .
سوره انشقاق آیه 5
متن آیه :
وَأَذِنَتْ لِرَبِّهَا وَحُقَّتْ
ترجمه :
و فرمان پروردگارش را می‌برد ، و چنین هم می‌سزد و حق هم همین است .
توضیحات :
« أَذِنَتْ . . . » : این حوادث عظیم که با تسلیم کامل همه موجودات توأم است ، بیانگر مرحله نوین هستی است . جواب ( إِذا ) محذوف است و جمله‌ای این چنین است : انسان نتیجه اعمال خوب و بد خود را می‌بیند . برخی آیه بعدی را متضمّن جواب ( إِذا ) می‌دانند .
سوره انشقاق آیه 6
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّکَ کَادِحٌ إِلَى رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلَاقِیهِ
ترجمه :
هان ! ای انسان ! تو پیوسته با تلاش بی‌امان و رنج فراوان به سوی پروردگار خود رهسپاری ، و سرانجام او را ملاقات خواهی کرد ( و نتیجه رنج و تلاش خود را خواهی دید ) .
توضیحات :
« کَادِحٌ » : تلاشگرِ رنجبر . « کَدْحاً » : جدّ و جهد در کار همراه با رنج و تعب ، به گونه‌ای که در جسم و جان اثر بگذارد . « إِلی رَبِّکَ » : این آیه ، بیانگر ذاتِ جویا و کوشای انسان و حرکت دائمی این رهرو رنجبر نالان در کاروان جهان گذران به سوی یزدان سبحان است . « فَمُلاقِیهِ » : به پروردگار خود می‌رسی . به نتیجه تلاش و رنج خود می‌رسی . ضمیر ( هِ ) به رَبّ یا کَدْح برمی‌گردد .
سوره انشقاق آیه 7
متن آیه :
فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ
ترجمه :
در آن وقت ، هرکس نامه اعمالش به دست راستش داده شود .
توضیحات :
« کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ » : ( نگا : اسراء / 71 ، حاقّه / 19 ) .
سوره انشقاق آیه 8
متن آیه :
فَسَوْفَ یُحَاسَبُ حِسَاباً یَسِیراً
ترجمه :
با او حساب ساده و آسانی خواهد شد .
توضیحات :
« سَوْفَ یُحَاسَبُ » : محاسبه و رسیدگی خواهد شد .
سوره انشقاق آیه 9
متن آیه :
وَیَنقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُوراً
ترجمه :
و خرّم و شادان به سوی کسان و خویشان مؤمن خود برمی‌گردد .
توضیحات :
« أَهْلِهِ » : خویشان و کسان او . مراد مؤمنان است .
سوره انشقاق آیه 10
متن آیه :
وَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ وَرَاء ظَهْرِهِ
ترجمه :
و امّا کسی که از پشت سر نامه اعمالش بدو داده شود .
توضیحات :
« وَرَآءَ ظَهْرِهِ » : پشت سرش . اشخاص کافر و گناهکار نامه اعمال خود را از پشت سر و با دست چپ دریافت می‌دارند . چنین کاری بیانگر بیزاری ایشان از این نامه شوم و پرونده بدشگون است ( نگا : حاقّه / 25 ) .
سوره انشقاق آیه 11
متن آیه :
فَسَوْفَ یَدْعُو ثُبُوراً
ترجمه :
مرگ را فریاد خواهد داشت و هلاک خود را خواهد طلبید .
توضیحات :
« یَدْعُو » : فریاد می‌دارد . می‌طلبد . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی در آخر دارد . « ثُبُوراً » : هلاک و نابودی ( نگا : فرقان / 13 و 14 ) .
سوره انشقاق آیه 12
متن آیه :
وَیَصْلَى سَعِیراً
ترجمه :
و به آتش سوزان دوزخ در خواهد آمد و خواهد سوخت .
توضیحات :
« یَصْلی » : به آتش وارد می‌گردد و بدان می‌سوزد ( نگا : نساء / 10 ، ابراهیم / 29 ، اسراء / 189 ) . « سَعِیراً » : آتش سوزان و شعله‌ور . دوزخ .
سوره انشقاق آیه 13
متن آیه :
إِنَّهُ کَانَ فِی أَهْلِهِ مَسْرُوراً
ترجمه :
این بدان خاطر است که در میان خانواده و کسان خود ( در جهان ، سرمست از شهوات و لذائذ حیوانی ، و ) مسرور ( از کفر و گناه خویش ) بوده است .
توضیحات :
« أَهْلِهِ » : خانواده و خویشان خود . دوستان و همدمان خود . « کَانَ . . . مَسْرُوراً » : مراد سُرور ناشی از شهوتها و غفلتها ، و لذّت حاصل از کفر و گناه است . سُروری نکوهیده و مذموم است که انسان را از یاد خدا غافل کند و او را در شهوات غوطه‌ور سازد .
سوره انشقاق آیه 14
متن آیه :
إِنَّهُ ظَنَّ أَن لَّن یَحُورَ
ترجمه :
و او گمان می‌برده است که وی هرگز ( به سوی خدا برای حساب و کتاب ) باز نخواهد گشت .
توضیحات :
« لَن یَحُورَ » : باز نمی‌گردد . مراد این است که به معاد باور نداشته است و معتقد به رستاخیز و حساب و کتاب اخروی و بهشت و دوزخ نبوده است .
سوره انشقاق آیه 15
متن آیه :
بَلَى إِنَّ رَبَّهُ کَانَ بِهِ بَصِیراً
ترجمه :
( زهی خیال باطل ! ) آری که ( او زنده می‌گردد و به سوی پروردگارش برمی‌گردد ، و ) پروردگارش او را دیده است و آگاه از ( احوال و افعال و اقوال ) او بوده است ( و در لحظه لحظه زندگیش وی را پائیده است ) .
توضیحات :
« بَلی » : آری ! حرفی است که عدم رجوع را باطل می‌کند ، و رجوع را قطعی و محقّق می‌دارد .
سوره انشقاق آیه 16
متن آیه :
فَلَا أُقْسِمُ بِالشَّفَقِ
ترجمه :
سوگند به شفق !
توضیحات :
« فَلآ أُقْسِمُ » : ( نگا : واقعه / 75 ، حاقّه / 38 ، معارج / 40 ) . « الشَّفَقِ » : سرخی کناره آسمان در افق مغرب ، در آغاز غروب آفتاب .
سوره انشقاق آیه 17
متن آیه :
وَاللَّیْلِ وَمَا وَسَقَ
ترجمه :
و سوگند به شب و هرآنچه که فرا می‌گیرد و زیر تاریکی خود جمع می‌گرداند !
توضیحات :
« وَسَقَ » : فرا گرفت . جمع کرد . در صورت اخیر ، اشاره به بازگشت انواع حیوانات و پرندگان و حتّی انسانها به خانه‌ها و لانه‌های خود به هنگام شب است که مایه آرامش و آسایش عمومی جانداران است .
سوره انشقاق آیه 18
متن آیه :
وَالْقَمَرِ إِذَا اتَّسَقَ
ترجمه :
و سوگند به ماه ، بدان گاه که ( بدر کامل می‌شود و نور و شکل آن ) جمع و جور می‌گردد !
توضیحات :
« إتَّسَقَ » : جمع گردید . جمع و جور شد . گِرد و تمام شد . مراد کمال نور ماه در شب چهارده است که ماه در این حالت فروغ و زیبائی خاصّی دارد .
سوره انشقاق آیه 19
متن آیه :
لَتَرْکَبُنَّ طَبَقاً عَن طَبَقٍ
ترجمه :
قطعاً مراتب و حالات مختلفی را یکی پس از دیگری ( در مسیر زندگی دنیوی ) طی خواهید کرد و با اوضاع و احوال گوناگونی ( در آخرت ) روبرو خواهید شد . ( از قبیل : کودکی و جوانی و پیری ، سلامت و بیماری ، خوشی و ناخوشی ، زندگی و مرگ ، برزخ و رستاخیز و قیامت ، و . . . ) .
توضیحات :
« لَتَرْکَبُنَّ » : قطعاً حال به حال می‌گردید و احوال و اوضاع گوناگونی را پشت سر می‌گذارید . « طَبَقاً » : چیزی که مطابق با چیز دیگری است . در اینجا مراد حالت و مرتبت است . « عَنْ » : در اینجا به معنی ( بَعْدَ ) است . همان گونه که گفته می‌شود : فُلانٌ عَظیمٌ ، أَباً عَنْ جَدٍّ . بعضی واژه ( طَبَق ) را به معنی آخرت دانسته‌اند که در آن انسان مطابق این جهان زنده می‌گردد و حسّ و شعور پیدا می‌کند ، امّا برابر ضوابط خاصّ خود ( نگا : جزء عم شیخ محمّد عبده ) .
سوره انشقاق آیه 20
متن آیه :
فَمَا لَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
ایشان را چه شده است که ایمان نمی‌آورند ؟
توضیحات :
« مَا لَهُمْ ؟ » : ایشان را چه شده است ؟ یعنی دلائل خداشناسی و خداپرستی در آفاق و انفس ، فراوان و آشکار است ، این مردم چرا باید به قرآن و نبوّت و دیانت و آخرت و سائر حقائق دیگر ، ایمان نیاورند ؟ !
سوره انشقاق آیه 21
متن آیه :
وَإِذَا قُرِئَ عَلَیْهِمُ الْقُرْآنُ لَا یَسْجُدُونَ
ترجمه :
و هنگامی که قرآن بر آنان خوانده می‌شود ( در برابر صاحب قرآن و پروردگار زمین و آسمان به خاک مذلّت و بندگی نمی‌افتند و ) کرنش نمی‌برند ؟
توضیحات :
« لا یَسْجُدُونَ » : خضوع و خشوع نمی‌کنند . سجده و کرنش نمی‌برند . مقصود از سجده ، تن دادن و سر فرود آوردن در برابر اعجاز قرآن و اوامر و احکام آن است . یا مراد این است که چرا نباید در برابر شنیدن قرآن ، خوف خدا در دل و جان پیدا شود ، و سر تسلیم در پیشگاه یزدان فرود آورده شود ؟
سوره انشقاق آیه 22
متن آیه :
بَلِ الَّذِینَ کَفَرُواْ یُکَذِّبُونَ
ترجمه :
بلکه کافران ( به سبب تعصّب و تقلید کورکورانه از نیاکان ، و حفظ منافع مادی ، و کسب آزادی برای اشباع هوسهای اهریمنانه ، آیات الهی و رستاخیز و بهشت و دوزخ را ) تکذیب می‌دارند و دروغ می‌شمارند .
توضیحات :
« یُکَذِّبُونَ » : به کار بردن فعل مضارع ، برای استمرار است ، و گواه بر این معنی که کافران در تکذیبهای خود اصرار داشته و دارند .
سوره انشقاق آیه 23
متن آیه :
وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا یُوعُونَ
ترجمه :
خداوند به خوبی می‌داند که آنان چه چیزیهایی ( از کینه و دشمنیها بر ضدّ اسلام در درون دلهای خود ) نگاه می‌دارند .
توضیحات :
« أَعْلَمُ » : آگاه‌تر . مراد خوبِ خوب ، یا آگاه‌تر از خودشان است . « یُوعُونَ » : نگاه می‌دارند . در ظرف دلها پنهان می‌نمایند و به دل می‌گیرند ( نگا : معارج / 18 ، حاقّه / 12 ) .
سوره انشقاق آیه 24
متن آیه :
فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ
ترجمه :
پس ایشان را به عذاب دردناکی مژده بده !
توضیحات :
« بَشِّرْهُمْ » : استعمال مژده‌دادن به جای بیم دادن ، جنبه طعن و ریشخند دارد .
سوره انشقاق آیه 25
متن آیه :
إِلَّا الَّذِینَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ
ترجمه :
لیکن کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند ، آنان دارای پاداش ناگسستنی و پایان ناپذیرفتنی هستند .
توضیحات :
« إِلاَّ الَّذِینَ . . . » : حرف ( إِلاّ ) به معنی ( لکِن ) است ، و استثناء منقطع از ضمیر ( هُمْ ) در آیه پیشین است . آن را استثناء متّصل نیز دانسته‌اند . در این صورت معنی آیه چنین است : مگر به کسانی که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته انجام داده‌اند که آنان دارای پاداش ناگسستنی و پایان ناپذیرفتنی می‌باشند . « غَیْرُ مَمْنُونٍ » : ناگسستنی و نامقطوع ( نگا : هود / 108 ) . بدون منّت . بی‌حساب و بیشمار ( نگا : بقره / 212 ، آل‌عمران / 27 و 37 ، زمر / 10 ، غافر / 40 ) .
تفسیر سوره البروج برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره بروج
سوره بروج آیه 1
متن آیه :
وَالسَّمَاء ذَاتِ الْبُرُوجِ
ترجمه :
سوگند به آسمان که دارای برجها و باروها است !
توضیحات :
« ذَاتِ الْبُرُوجِ » : دارای برجها و باروها . کمتر تفسیری است که بروج را به برجهای دوازده‌گانه خورشید و بیست و هفتگانه ماه اختصاص نداده باشد . ولی باید مراد همه کواکب و ستارگانی باشد که میلیاردها از آنها تشکیل کهکشانی ، و به اصطلاح شهری جداگانه با نظم و نظامی شگفت تشکیل می‌دهند ، و کهکشانهای بیشمار جهان هستی ، بر طبق نقشه و حساب پدیدار گشته و با هم رابطه تنگاتنگ داشته و دارای وحدت ساختمان و ساختارند و نمایاننده کمال تدبیر و عظمت و قدرت الهی می‌باشند ، و در اصل کشور کائنات را تشکیل می‌دهند و برابر آیه‌های قرآن موجودات زنده در گوشه‌هائی از این کشور پهناور گیتی موجود و ساکنان مخصوص به خود دارد ( نگا : شوری / 29 ) .
سوره بروج آیه 2
متن آیه :
وَالْیَوْمِ الْمَوْعُودِ
ترجمه :
و سوگند به روز وعده داده شده ( برای حساب و کتاب و سزا و جزا ) !
توضیحات :
« الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ » : مراد روز قیامت است که وعده آن جهت حساب و کتاب و سزا و جزا داده شده است ( نگا : اسراء / 7 ، زمر / 20 ، جاثیه / 32 ، انبیاء / 104 ) .
سوره بروج آیه 3
متن آیه :
وَشَاهِدٍ وَمَشْهُودٍ
ترجمه :
و سوگند به هر که و هرچه گواهی دهد و به هر که و هرچه مورد گواهی قرار گیرد !
توضیحات :
« شَاهِدٍ » : گواهی‌دهنده . « مَشْهُودٍ » : بر آن گواهی داده شده . مراد از شاهد ، همه گواهان روز قیامت است ، اعم از پیغمبران ( نگا : نساء / 41 ) و فرشتگان ( نگا : ق / 21 ) و اعضاء و اندامهای آدمی ( نگا : نور / 24 ) . و منظور از مشهود ، انسانها و اعمالشان است . یا این که شاهد و مشهود ، به معنی خدا و جمیع آفریدگان خدا و همه احوال و عجائبی است که در صحنه قیامت یا حضور پیدا می‌کنند و یا حاضر آورده می‌شوند .
سوره بروج آیه 4
متن آیه :
قُتِلَ أَصْحَابُ الْأُخْدُودِ
ترجمه :
نفرین بر صاحبان گودال ( شکنجه ) باد !
توضیحات :
« قُتِلَ » : هلاک باد . مرگ بر . نفرین بر ( نگا : ذاریات / 10 ، مدّثّر / 19 و 20 ، عبس / 17 ) . « الأُخْدُودِ » : گودال مستطیلی شکلی در زمین ؛ مفرد است و جمع آن أَخادید است . نماد همه کوره‌های آدم‌سوزی و شکنجه‌گاهها و سیاه‌چالهای تاریخ است . « أَصْحَابُ الأُخْدُودِ » : شکنجه‌گران کافر و بیرحمی‌بودند که در سرزمین یمن ، گودال ژرف و درازی را کندند و در آن آتش زیادی را برافروختند و از مؤمنان مسیحی خواستند که دست از ایمان خود بردارند . هنگامی که با مقاومت آنان روبرو شدند ، ایشان را بدان گودال هولناک انداختند و در کنار آن ایستادند و از سوختن و بریان شدن مؤمنان شادی کردند و لذّت بردند . « قُتِلَ أَصْحَابُ الأُخْدُودِ » : این جمله می‌تواند خبریّه و جواب قسم باشد ، بدین معنی : صاحبان گودال شکنجه ، به عذاب خدا و کیفر اعمال خود گرفتار شدند و نابود گشتند . یا این که دعائی بوده و معنی آن در بالا گذشت . در این صورت رهنمود به جواب قسم محذوف است و تقدیر چنین است : أُقْسِمُ بِهذِهِ الأُمُورِ ، إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ ، مُعَذِّبُونَ وَ مَلْعُونُونَ ، کَمَا لُعِنَ أَصْحَابُ الأُخْدُودِ .
سوره بروج آیه 5
متن آیه :
النَّارِ ذَاتِ الْوَقُودِ
ترجمه :
گودال پر از آتش و دارای هیمه و افروزینه فراوان .
توضیحات :
« النَّارِ » : بدل اشتمال ( الأُخْدُود ) است . « ذَاتِ الْوَقُودِ » : دارای هیمه و افروزینه . « الْوَقُودِ » : افروزینه و هیمه آتش ( نگا : بقره / 24 ، آل‌عمران / 10 ، تحریم / 6 ) .
سوره بروج آیه 6
متن آیه :
إِذْ هُمْ عَلَیْهَا قُعُودٌ
ترجمه :
وقتی آنان بر کناره گودال آتش ( به نظاره‌گری سوختن و جزغاله شدن مؤمنان ) نشسته بودند .
توضیحات :
« قُعُودٌ » : جمع قاعِد ، نشستگان .
سوره بروج آیه 7
متن آیه :
وَهُمْ عَلَى مَا یَفْعَلُونَ بِالْمُؤْمِنِینَ شُهُودٌ
ترجمه :
و ایشان چیزی را تماشا می‌کردند که بر سر مؤمنان می‌آوردند .
توضیحات :
« یَفْعَلُونَ » : استعمال فعل مضارع ، دلیل بر این است که کوره گودال آدم‌سوزی مدّتی استمرار داشته و یک حادثه زودگذر نبوده است . « شُهُودٌ » : جمع شاهِد ، گواهان . مشاهده‌کنندگان . حاضران .
سوره بروج آیه 8
متن آیه :
وَمَا نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَن یُؤْمِنُوا بِاللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ
ترجمه :
شکنجه‌گران هیچ ایرادی و عیبی و جرمی بر مؤمنان نمی‌دیدند جز این که ایشان به خداوند قادر و چیره ، و شایسته هرگونه ستایشی ، ایمان داشتند ! !
توضیحات :
« مَا نَقَمُوا » : انتقام نگرفتند . گناه و عیب و رخنه و ایرادی پیدا نکردند . ناخوش نداشتند . « إِلاّ أَن یُؤْمِنُوا . . . » : ( نگا : اعراف / 126 ، مائده / 59 ) .
سوره بروج آیه 9
متن آیه :
الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ
ترجمه :
خداوندی که سلطنت و سرزمین آسمانها و زمین از آن او است ، و بر هر چیزی حاضر و ناظر است .
توضیحات :
« مُلْکُ » : سلطنت . سرزمین . « شَهِیدٌ » : حاضر . گواه ( نگا : آل‌عمران / 98 ، مائده / 117 ، حجّ / 17 ) .
سوره بروج آیه 10
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ یَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِیقِ
ترجمه :
بی‌گمان کسانی که مردان مؤمن و زنان مؤمن را شکنجه می‌دهند تا از دین الهی برگردند ، و سپس توبه نمی‌کنند و از کرده خویش پشیمان نمی‌شوند ، قطعاً عذاب دوزخ دامنگیر ایشان خواهد شد و همچنین عذاب آتش سوزان بهره آنان خواهد بود .
توضیحات :
« فَتَنُوا » : شکنجه و آزار دادند تا از دین برگردند . عذاب دادند ( نگا : ذاریات / 13 و 14 ) . « الْحَرِیقِ » : سوزان ( نگا : آل‌عمران / 181 ، انفال / 50 ) .
سوره بروج آیه 11
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ذَلِکَ الْفَوْزُ الْکَبِیرُ
ترجمه :
مسلّماً کسانی که ایمان می‌آورند و کارهای شایسته می‌کنند ، بدون شکّ باغهای بهشت از آن ایشان است که از زیر ( کاخها و درختان ) آن رودبارها روان است ، و رستگاری و کامیابی بزرگ این است .
توضیحات :
« الْفَوْزُ الْکَبِیرُ » : رستگاری و پیروزی و کامیابی بزرگ .
سوره بروج آیه 12
متن آیه :
إِنَّ بَطْشَ رَبِّکَ لَشَدِیدٌ
ترجمه :
بی‌گمان پروردگارت یورش و تاخت بردن و درهم کوبیدن و به کیفر رساندنش سخت و شدید است .
توضیحات :
« بَطْشَ » : تاخت بردن و یورش کردن . درهم کوبیدن و ناگهانی دستگیر کردن و به کیفر رساندن ( نگا : زخرف / 8 ، ق / 36 ، دخان / 16 ) .
سوره بروج آیه 13
متن آیه :
إِنَّهُ هُوَ یُبْدِئُ وَیُعِیدُ
ترجمه :
او است که قبلاً آفرینش را آغازیده است ، و او است که بعداً آفرینش را دوباره باز می‌گرداند .
توضیحات :
« هُوَ یُبْدِئُ وَ یُعِیدُ » : او است که آفرینش را از نیستی به هستی آورده است و پس از نابودی دوباره آن را هستی می‌بخشد . البتّه این کار همیشگی آفریدگار متعال است . یعنی ، همه موجودات به وسیله قدرت مطلقه پروردگار ، پیوسته از ناچیزی چیز و باز ناچیز می‌شوند ، و از ناتوانی توان می‌یابند و ناتوان می‌گردند ، و بدون اراده و دخالت خود از صورتی به صورتی درمی‌آیند ( نگا : یونس / 4 و 34 ، نمل / 64 ، روم / 11 و 27 ) .
سوره بروج آیه 14
متن آیه :
وَهُوَ الْغَفُورُ الْوَدُودُ
ترجمه :
خدا آمرزگار و دوستدار ( بندگان مؤمن ) است .
توضیحات :
« الْوَدُودُ » : بسیار دوستدار و بامحبّت و مودّت .
سوره بروج آیه 15
متن آیه :
ذُو الْعَرْشِ الْمَجِیدُ
ترجمه :
و او صاحب تخت ( حکومت مطلقه بر عالم هستی ) و دارای مجد و عظمت است .
توضیحات :
« ذُوالْعَرْشِ » : صاحب عرش ( نگا : اعراف / 54 ) . کنایه از قدرت و حاکمیّت است و بیانگر این واقعیّت است که حکومت جهانی هستی از آن او است . « الْمَجِیدُ » : دارای مجد و عظمت . خبر چهارم است .
سوره بروج آیه 16
متن آیه :
فَعَّالٌ لِّمَا یُرِیدُ
ترجمه :
آنچه بخواهد ، هرچه زودتر و باقدرت هرچه بیشتر به انجام می‌رساند .
توضیحات :
« فَعَّالٌ » : صیغه مبالغه فاعل ، انجام دهنده‌ای که تمام کائنات توان و نیروی آن را ندارد که در راه اراده و تصمیم او ایجاد موانع کند ، و هیچ مقاومتی در برابر فرمانش نیست . لذا مسأله معاد و زنده‌کردن مردگان بعد از مرگ ، و کیفر و مجازات و شکنجه‌گران ، برای قدرت مطلقه خداوند مشکل و دشوار نیست .
سوره بروج آیه 17
متن آیه :
هَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ الْجُنُودِ
ترجمه :
آیا خبر لشکرها و سپاهیان ( کفّار ) به تو رسیده است ؟
توضیحات :
« الْجُنُودِ » : جمع جند ، لشکرها و سپاه‌ها . مراد گروهها و دسته‌های کافری است که خویشتن را برای مبارزه پیغمبران مجهّز نموده‌اند و با حق و حقیقت مبارزه کرده‌اند .
سوره بروج آیه 18
متن آیه :
فِرْعَوْنَ وَثَمُودَ
ترجمه :
لشکرهای فرعون و قوم ثمود ؟
توضیحات :
« فِرْعَوْنَ وَ ثَمُودَ » : مضاف ، محذوف است و در اصل جنودِ فِرْعَوْنَ وَ ثَمُودَ ، بدل از ( الْجُنُودِ ) و مجرورند . « ثَمُودَ » : قوم پیغمبر خدا صالح بودند ( نگا : هود / 61 - 68 ) .
سوره بروج آیه 19
متن آیه :
بَلِ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی تَکْذِیبٍ
ترجمه :
اصلاً کافران پیوسته کارشان تکذیب ( حق و حقیقت ) است .
توضیحات :
« الَّذِینَ کَفَرُوا » : مراد کافران سراسر تاریخ به طور عام ، و کفّار مکّه به طور خاصّ است . « فِی تَکْذِیبٍ » : غرق در تکذیب هستند . عشق به تکذیب ، انگار خرد دوراندیش و چشم حق بین ایشان را تباه کرده است و به ژرفای دریای غفلتشان انداخته است .
سوره بروج آیه 20
متن آیه :
وَاللَّهُ مِن وَرَائِهِم مُّحِیطٌ
ترجمه :
خداوند ، از پشت سر ، ایشان را دَور زده است و احاطه کرده است ( و راه فراری برای ایشان باقی نگذاشته است و کاملاً مراقب اوضاع و احوالشان است ) .
توضیحات :
« وَرَآءِ » : پشت سر . مراد از هر جهت است ( نگا : نمونه ) . « مُحِیطٌ » : احاطه کننده .
سوره بروج آیه 21
متن آیه :
بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَّجِیدٌ
ترجمه :
( این سخن سحر و دروغ نیست ) بلکه این ، قرآن بزرگوار و عالیقدر است .
توضیحات :
« مَجِیدٌ » : شریف . دارای منزلت و مکانت . عالیقدر .
سوره بروج آیه 22
متن آیه :
فِی لَوْحٍ مَّحْفُوظٍ
ترجمه :
در لوح محفوظ جای دارد ( و دست نااهلان و شیاطین و کاهنان هرگز به آن نمی‌رسد ، و از هرگونه تغییر و تبدیل و زیاده و نقصانی برکنار و در امان است ) .
توضیحات :
« لَوْحٍ مَّحْفُوظٍ » : لوح محفوظ چیزی است که خدا از آن خبر داده است ، و کتاب خود قرآن را در آن به ودیعت گذارده است و ما را با حقیقت آن آشنا نفرموده است . در قرآن از آن تحت عنوان : کتاب مبین ( نگا : انعام / 59 ) و امّ الکتاب ( نگا : رعد / 39 ) و امام مبین ( نگا : یس / 12 ) سخن رفته است .
تفسیر سوره الطارق برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره طارق
سوره طارق آیه 1
متن آیه :
وَالسَّمَاء وَالطَّارِقِ
ترجمه :
سوگند به آسمان و به ستارگانی که شبانگاهان پدیدار می‌آیند !
توضیحات :
« السَّمَآءِ » : آسمان . مراد جهان بالای سر ما زمینیان است . « الطَّارِقِ » : مهمان شبانه . راه‌پیمای شبرو . در اینجا مراد ستارگانی است که شبانگاهان پدیدار می‌آیند و انگار مسافران یا مهمانانی هستند که در شب درگاه خانه‌ها را بر روی آدمیان می‌زنند . واژه آسمان عام است ، و واژه ستارگان خاصّ و بیانگر اهمّیّت ویژه آنها است .
سوره طارق آیه 2
متن آیه :
وَمَا أَدْرَاکَ مَا الطَّارِقُ
ترجمه :
تو چه می‌دانی که ستارگانی که شبانگاهان پدیدار می‌گردند چه هستند ؟ !
توضیحات :
« مَآ أَدْرَاکَ » : ( نگا : حاقّه / 3 ، مدّثّر / 27 ، مرسلات / 14 ) .
سوره طارق آیه 3
متن آیه :
النَّجْمُ الثَّاقِبُ
ترجمه :
ستارگان درخشانی هستند که ( با نور خود دل تاریکیها را می‌شکافند و ) سوراخ می‌کنند .
توضیحات :
« النَّجْمُ » : ستاره . اسم جنس است و مراد همه ستارگان است . « الثَّاقِبُ » : سوراخ‌کننده ( نگا : صافّات / 10 ) . درخشان و فروزان ( نگا : فرهنگ لغات قرآن دکتر قریب ، جزء عمّ ترجانی‌زاده ) .
سوره طارق آیه 4
متن آیه :
إِن کُلُّ نَفْسٍ لَّمَّا عَلَیْهَا حَافِظٌ
ترجمه :
کسی وجود ندارد مگر این که بر او نگهبانی است ( که او را می‌پاید و پندار و کردار و گفتارش را ثبت و ضبط و حفظ می‌نماید ) .
توضیحات :
« إنْ » : حرف نفی و به معنی ( مَا ) است . « إِن کُلُّ . . . » : مسلّماً هرکسی مراقبی دارد . « حَافِظٌ » : مُراقب . مُحافظ . مراد فرشتگان آفریدگارند که به منزله سپاهیان محافظ و مراقب انسان هستند . هم او را از چیزهائی که خدا بخواهد حفظ می‌کنند ، و هم اعمال او را می‌پایند و می‌نگارند ( نگا : زخرف / 80 ، انفطار / 10 و 11 ) . « لَمَّا » : مگر این که . به معنی ( إِلاّ ) است . این آیه ، جواب قسم است .
سوره طارق آیه 5
متن آیه :
فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ
ترجمه :
انسان باید بنگرد و دقّت کند که از چه چیز آفریده شده است ؟ !
توضیحات :
« لِیَنظُرْ » : باید بنگرد . نگریستن به معنی اندیشیدن و وارسی کردن است ( نگا : اعراف / 185 ، ق / 6 ، حشر / 18 ) .
سوره طارق آیه 6
متن آیه :
خُلِقَ مِن مَّاء دَافِقٍ
ترجمه :
او از آب جهنده ناچیزی آفریده شده است .
توضیحات :
« مَآءٍ » : آب . نکره آمدن آن دلیل بر ناچیزی و حقارت است ( نگا : سجده / 8 ، مرسلات / 20 ) . « دَافِقٍ » : جهنده . توصیف نطفه است که در آب منی شناور است و به هنگام بیرون آمدن ، جهش و پرش دارد ( نگا : عبس / 18 و 19 ) .
سوره طارق آیه 7
متن آیه :
یَخْرُجُ مِن بَیْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ
ترجمه :
( و پس از رشد کامل در رحم ) از میان پشت و استخوانهای سینه ( مادر می‌گذرد و ) بیرون می‌آید .
توضیحات :
« الصُّلْبِ » : استخوان پشت . ستون فقرات . « التَّرَآئِبِ » : جمع تَریبَة ، استخوانهای سینه . فاعل فعل « یَخْرُجُ » ضمیر مستتر ( هو ) است که به ( انسان ) در آیه 5 همین سوره برمی‌گردد . دو قطب جنین رشد یافته انسان در هفته‌های آخر جنینی مابین جناغ و دنده‌های تحتانی سینه مادر و ستون فقرات پشت مادر قرار داشته و از آنجا حرکت در مسیر کانال زایمانی را در موعد مقرر آغاز می‌کند . ضمیر ( ه ) در « رجعه » نیز به انسان برمی‌گردد . . . این آیات مسیر زندگی انسان را از بدو انعقاد نطفه تا رستاخیز مرور می‌کنند .
سوره طارق آیه 8
متن آیه :
إِنَّهُ عَلَى رَجْعِهِ لَقَادِرٌ
ترجمه :
بی‌گمان خداوند ( تعالی که انسان را در آغاز از آب نطفه آفریده است ، همو ) قادر است که بار دیگر انسان را ( پس از مرگ به زندگی ) برگرداند .
توضیحات :
« رَجْع » : بازگرداندن ( نگا : توبه / 83 ) . مراد زنده گرداندن در آخرت است .
سوره طارق آیه 9
متن آیه :
یَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ
ترجمه :
( این بازگشت ) روزی تحقّق می‌یابد که رازهای نهان و کارهای پنهان آشکار و آزموده می‌گردد .
توضیحات :
« تُبْلی » : مورد امتحان و آزمایش قرار می‌گیرد . نمایان و هویدا می‌شود . از آنجا که به هنگام آزمایش ، حقیقت اشیاء ظاهر و آشکار می‌شود ، این ماده در اینجا به معنی ظهور و بروز آمده است . « السَّرَآئِرُ » : جمع سَرِیرَة ، نهانیها و پنهانیها . اسرار و رازها . نیّات و عقائد و هرچیزی که نهفته و پوشیده باشد .
سوره طارق آیه 10
متن آیه :
فَمَا لَهُ مِن قُوَّةٍ وَلَا نَاصِرٍ
ترجمه :
بدین هنگام برای انسان نه نیروئی است ( که بر زشتیهای اعمال و عقائدش پرده بیفکند ) و نه یار و یاوری است ( که او را از عذاب الهی رهائی بخشد ) .
توضیحات :
« فَمَا لَهُ مِن قُوَّةٍ . . . » : برابر بسیاری از آیات قرآن ، در آخرت تنها وسیله نجات انسان ، ایمان و عمل صالح است و بس ( نگا : انفطار / 19 ) .
سوره طارق آیه 11
متن آیه :
وَالسَّمَاء ذَاتِ الرَّجْعِ
ترجمه :
سوگند به آسمان برگرداننده ( امواج رادیوئی و بخارهای آب به صورت برف و باران ) !
توضیحات :
« ذَاتِ الرَّجْعِ » : برگرداننده . دارای باران . تمام تفسیرهائی را که در دسترس بود بررسی کردم . در میان وجوه مختلف ، تنها دو معنی برای « رجع » مقبول به نظر رسید : باران ، و برگرداندن بخار آب . به گمان اینجانب معنی ( رَجْع ) برگرداندن است ، اعم از برگرداندن بخارهای متصاعد اقیانوسها و دریاها به صورت برف و باران ، و یا برگرداندن امواج رادیوئی به هنگام برخورد با آتمسفر زمین ، و برگرداندن اشعّه‌های کیهانی مگر به اندازه نیاز موجودات کره زمین . البتّه در تفسیر کبیر چنین جمله‌ای به چشم می‌خورد : کَأَنَّهُ مِنْ تَرْجیعِ الصَّوْتِ وَ هُوَ إِعادَتُهُ .
سوره طارق آیه 12
متن آیه :
وَالْأَرْضِ ذَاتِ الصَّدْعِ
ترجمه :
و سوگند به زمین شکاف بردار ( در برابر قدرت حرکت گیاهها و ریشه‌دوانی آنها ، و یا بر اثر عوامل دیگر ) !
توضیحات :
« ذَاتِ الصَّدْعِ » : شکاف بردار . « الصَّدْع » : شکاف برداشتن و ازهم جدا شدن . اشاره به قابل نفوذ بودن زمین برای رشد گیاهان و درختان است . یعنی خاک زمین سفت و سخت نبوده و بلکه نرم است و به آب و به مویرگها و ریشه‌های روئیدنیها اجازه می‌دهد به داخل زمین نفوذ کنند و فرو روند ، و جوانه‌های رُستنیها از داخل آن سر برآورند . صَدْع ، به خود گیاه هم گفته شده است .
سوره طارق آیه 13
متن آیه :
إِنَّهُ لَقَوْلٌ فَصْلٌ
ترجمه :
مسلّماً قرآن سخن فیصله بخشی است ( که خیر و شر ، و خوب و بد ، و حق و باطل را از هم جدا می‌سازد ، و یگانه وسیله راه تشخیص حقائق از اوهام ، و دیانتهای آسمانی از خرافه‌های زمینی است ) .
توضیحات :
« إِنَّهُ » : این که قرآن . این که رستاخیز در میان است و رازها هویدا و اسرار آزموده می‌گردد . و . . . یعنی ضمیر ( هُ ) یا به قرآن برمی‌گردد که از قرینه پیدا است ، و یا به مفاهیم پیشین سوره که درباره معاد و قدرت خدا بر رستاخیز مردگان و نمایان شدن نهانیها و آزمون رازها در آن است . « فَصْلٌ » : داورانه . فیصله‌دهنده . مصدر است و برای مبالغه در معنی وصفی ، یعنی فاصِل ، به کار رفته است ( نگا : انعام / 57 ، صافّات / 21 ، ص / 20 ) . این آیه جواب قسم است .
سوره طارق آیه 14
متن آیه :
وَمَا هُوَ بِالْهَزْلِ
ترجمه :
و سخن گزافه نبوده و شوخی نمی‌باشد . ( بلکه جدّی و قطعی است و از آستانه باعظمت و محکمه دادگرانه الهی صادر شده است ) .
توضیحات :
« الْهَزْلِ » : یاوه و گزافه . شوخی و غیر جدّی .
سوره طارق آیه 15
متن آیه :
إِنَّهُمْ یَکِیدُونَ کَیْداً
ترجمه :
آنان ( که دشمنان اسلامند ، درباره قرآن ) پیوسته به نیرنگ می‌پردازند و ( برای جلوگیری و نابودی اسلام ) نقشه می‌کشند .
توضیحات :
« یَکِیدُونَ » : نیرنگ می‌زنند . نقشه می‌کشند . توطئه می‌کنند .
سوره طارق آیه 16
متن آیه :
وَأَکِیدُ کَیْداً
ترجمه :
و من هم ( در برابر آنان ) همیشه نیرنگ می‌زنم و نقشه می‌ریزم ( و نیرنگ آنان را بی‌اثر ، و نقشه ایشان را نقش برآب می‌سازم ) .
توضیحات :
« أَکِیدُ » : مراد از کَیْدِ خدا ، چاره‌جوئی و نقشه حق و نیرنگ پسندیده و حکیمانه است . برابر صنعت مقابله و مشاکله ، چاره‌سازی و برداشتن موانع اهریمنانه شیطان صفتان ، از مسیر راه حق و حقیقت ، کید نامیده شده است ( نگا : اعراف / 183 ، یوسف / 76 ، قلم / 45 ) .
سوره طارق آیه 17
متن آیه :
فَمَهِّلِ الْکَافِرِینَ أَمْهِلْهُمْ رُوَیْداً
ترجمه :
پس به کافران مهلت بده ، بدیشان مختصر مهلتی بده ( تا نسبت به ایشان اتمام حجّت گردد ، و بعدها کارشان زار و نزار ، و خودشان در دنیا و آخرت شرمسار شوند ) .
توضیحات :
« مَهِّلْ » : مهلت بده . فرصت بده . « أَمْهِلْ » : مهلت بده . فرصت بده . « رُوَیْداً » : کمی . اندکی . مفعول مطلق تأکیدی ، یا حال مؤکّده است . این واژه ، مصدر و مصغّر رَوْد است . در این آیه ، سه بار به رسول اکرم گوشزد شده است که در کار تبلیغ شکیبائی پیش گیرد تا درسی برای پیروان او و داعیان الی الله باشد ، یکی از مصدر تمهیل و دیگری از مصدر امهال و سومی از مصدر مصغّر رَوْد ، استفاده شده است .
تفسیر سوره الأعلی برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره أعلى
سوره أعلى آیه 1
متن آیه :
سَبِّحِ اسْمَ رَبِّکَ الْأَعْلَى
ترجمه :
تسبیح و تقدیس کن پروردگار والا مقام خود را .
توضیحات :
« سَبِّحْ » : منزّه‌دار . به پاکی یاد کن . تسبیح و تقدیس نما . « إسْمَ » : نام . مراد صفاتی است که با آن ما خدا را می‌شناسیم ( نگا : جزء عمّ ترجانی‌زاده ) . ذات . یعنی ذات مقدّس او را از هر فعل و صفتی که لایق مقام و عظمتش نباشد ، پاک و منزّه بداریم و از خیال و قیاس و گمان و وهم دورتر و برتر بدانیم ( نگا : واقعه / 74 و 96 ، حاقّه / 52 ) . « الأعْلَی » : بسیار والامقام . بسیار بلند مرتبه .
سوره أعلى آیه 2
متن آیه :
الَّذِی خَلَقَ فَسَوَّى
ترجمه :
همان خداوندی که ( چیزها را ) می‌آفریند و سپس ( آنها را هماهنگ می‌کند و ) می‌آراید .
توضیحات :
« سَوَّی » : موزون و منظّم و آراسته و پیراسته کرد . نظم و نظام بخشید . هرچیزی را آماده کاری کرد که برای انجام آن آفریده شده است ( نگا : بقره / 29 ، کهف / 37 ، نازعات / 28 ) .
سوره أعلى آیه 3
متن آیه :
وَالَّذِی قَدَّرَ فَهَدَى
ترجمه :
خداوندی که اندازه‌گیری می‌کند و ( هرچیزی را آن گونه که شایسته و بایسته است می‌آفریند ، و آن گاه آن را به کاری ) رهنمود می‌نماید ( که باید بکند ) .
توضیحات :
« قَدَّرَ » : اندازه‌گیری کرد . هرچیزی را به اندازه‌ای و به گونه‌ای بیافرید که متناسب با حال آن است ( نگا : فرقان / 2 ، عبس / 19 ) . « هَدی » : به وظیفه رهنمود و به برنامه آشنا کرد ( نگا : طه / 50 ) .
سوره أعلى آیه 4
متن آیه :
وَالَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعَى
ترجمه :
خداوندی که چَراگاه را ( برای تغذیه جانداران از زمین می‌رویاند و ) بیرون می‌آورد .
توضیحات :
« الْمَرْعی » : چَراگاه . مراد سبزه‌زارها و چمنزارها و همه روئیدنیها است ( نگا : نازعات / 31 ) .
سوره أعلى آیه 5
متن آیه :
فَجَعَلَهُ غُثَاء أَحْوَى
ترجمه :
سپس آن را خشک و سیاه می‌گرداند .
توضیحات :
« غُثَآءً » : گیاهان خشکیده و درهم ریخته‌ای که سیل آن را به کنار می‌اندازد . خس و خاشاک و برگهای پوسیده . « أَحْوی » : سیاه تیره .
سوره أعلى آیه 6
متن آیه :
سَنُقْرِؤُکَ فَلَا تَنسَى
ترجمه :
ما قرآن را بر تو خواهیم خواند و به تو خواهیم آموخت ، و تو دیگر آن را فراموش نخواهی کرد .
توضیحات :
« سَنُقْرِئُکَ » : بر تو خواهیم خواند . به تو خواهیم آموخت .
سوره أعلى آیه 7
متن آیه :
إِلَّا مَا شَاء اللَّهُ إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا یَخْفَى
ترجمه :
مگر چیزی را که خدا بخواهد . قطعاً او آشکارا و نهان را می‌داند . ( چنین خدائی نگاهبان قرآن است و آنچه مورد نیاز بشر بوده و هست از طریق وحی قرآن به تو می‌رساند ، و چیزی را در این زمینه فروگذار نمی‌کند ) .
توضیحات :
« إِلاّ مَا شَآءَ اللهُ » : این استثناء بدان خاطر است که مردمان بدانند حاکمیّت اراده و گستره قدرت خدا نامحدود است و هر کاری را که بخواهد می‌تواند بکند ، نه این که چیزی از قرآن از دل پاک پیغمبر فراموش گردد و زدوده شود ( نگا : اسراء / 86 ، هود / 108 ) .
سوره أعلى آیه 8
متن آیه :
وَنُیَسِّرُکَ لِلْیُسْرَى
ترجمه :
ما تو را برای شریعت ساده و آسان ( آئین اسلام ) آماده می‌سازیم ( و کارهای خیری را برای تو آسان می‌نمائیم و در انجام آنها توفیقت می‌دهیم ) .
توضیحات :
« نُیَسِّرُکَ » : تو را آماده می‌سازیم . تو را توفیق می‌دهیم . « الْیُسْری » : آسانترین راه . ساده‌ترین آئین و سهل‌ترین شریعت ( نگا : کهف / 88 ) . از لحاظ معنی ، صفت موصوف محذوفی همچون « الشَّرِیعَةِ » یا « أَلطَّرِیقَةِ » : است . تقدیر چنین است : لِلشَّرِیعَةِ الْیُسْری . لِلطَّرِیقَةِ الْیُسْری ( نگا : عبس / 20 ، لیل / 7 و 10 ) . اسم تفضیل است .
سوره أعلى آیه 9
متن آیه :
فَذَکِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّکْرَى
ترجمه :
اگر پند و اندرز سودمند باشد ، پند و اندرز بده .
توضیحات :
« إِنْ » : اگر . زمانی که . حتماً و قطعاً ( نگا : قاسمی ) . این واژه می‌تواند شرطیّه بوده و جواب آن مدلول ( فَذَکِّرْ ) باشد ، و یا به معنی ( إِذْ ) باشد ( نگا : آل‌عمران / 139 ) . یعنی زمانی که احساس شود ، موقعیّت مناسب ، و شنوندگان آمادگی پذیرائی حق را دارند ، اندرز بجا و سودمند خواهد بود ( نگا : ق / 45 ) . یا این که به معنی ( قَدْ ) و برای تحقّق باشد . یعنی قطعاً اندرز سودمند خواهد بود ( نگا : ذاریات / 55 ) . « الذِکْری » : پند و اندرز .
سوره أعلى آیه 10
متن آیه :
سَیَذَّکَّرُ مَن یَخْشَى
ترجمه :
کسی که ( احساس مسؤولیّت می‌کند و از خدا ) می‌ترسد ، پند و اندرز خواهد گرفت .
توضیحات :
« سَیَذَّکَّرُ » : پند خواهد گرفت . اندرز خواهد پذیرفت .
سوره أعلى آیه 11
متن آیه :
وَیَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى
ترجمه :
و بدبخت‌ترین فرد ( پند و اندرز را کنار خواهد گذاشت و ) از آن دوری خواهد گزید .
توضیحات :
« یَتَجَنَّبُهَا » : به ترک آن خواهد گفت . از آن کناره‌گیری خواهد کرد . ضمیر ( هَا ) به ( الذِّکْری ) برمی‌گردد . « الأشْقی » : بدبخت‌ترین . بدبیارترین . یعنی کسی که اندرز قرآنی و قوانین الهی را در گوش نگیرد ، بدبخت‌ترین مردم است .
سوره أعلى آیه 12
متن آیه :
الَّذِی یَصْلَى النَّارَ الْکُبْرَى
ترجمه :
آن کسی که داخل عظیم‌ترین ( و هولناکترین ) آتش خواهد شد و بدان خواهد سوخت .
توضیحات :
« یَصْلی » : وارد آتش می‌گردد و بدان می‌سوزد ( نگا : نساء / 10 ، ابراهیم / 29 ، انشقاق / 12 ) . « الْکُبْری » : بزرگترین .
سوره أعلى آیه 13
متن آیه :
ثُمَّ لَا یَمُوتُ فِیهَا وَلَا یَحْیَى
ترجمه :
سپس در آن آتش ( برای همیشه می‌ماند و ) نه می‌میرد ( و آسوده می‌گردد ) و نه زنده ( بشمار می‌آید و حالتی که در آن است زندگی نامیده ) می‌شود .
توضیحات :
« لا یَمُوتُ . . . » : مراد این است که شخص دوزخی در میان مرگ و زندگی دست و پا می‌زند .
سوره أعلى آیه 14
متن آیه :
قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکَّى
ترجمه :
قطعاً رستگار می‌گردد کسی که خویشتن را ( از کثافت کفر و معاصی ) پاکیزه دارد .
توضیحات :
« قَدْ أَفْلَحَ » : قطعاً نجات یافته است و رستگار گردیده است . « تَزَکّی » : خود را پاکیزه داشت . زکات داد ( نگا : قاسمی ) .
سوره أعلى آیه 15
متن آیه :
وَذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى
ترجمه :
و نام پروردگار خود را ببرَد و نماز بگزارد و فروتنی کند .
توضیحات :
« إسْمَ » : نام . مراد از یاد کردن نام خدا ، یاد خدا در دل و ذکر او به زبان است ( نگا : تفهیم‌القرآن ) . « صَلّی » : نماز گزارد . خشوع و خضوع کرد ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) . « ذَکَرَ . . . فَصَلّی » : الله اکبر را بگوید و به نماز ایستد .
سوره أعلى آیه 16
متن آیه :
بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا
ترجمه :
بلکه ( بنا به سرشت انسانی ) زندگی دنیا را ( که محسوس و نقد است ، بر زندگی آخرت که نامحسوس و نسیه است ) ترجیح می‌دهید و برمی‌گزینید .
توضیحات :
« تُؤْثِرُونَ » : ترجیح می‌دهید . برمی‌گزینید . خطاب عام است . ترجیح دنیا بر آخرت ، کار بسیاری از مردم است و از راه تغلیب به صورت عام ذکر شده است . به عبارت دیگر هرکس در هر مرتبه‌ای که باشد ، مجذوب حیات محسوس و ملموس دنیا می‌گردد ، و انسان خود به خود در میان دو جاذبه حیات پست‌تر و حیات برتر بسر می‌برد . تنها افراد مؤمن می‌توانند خود را از جاذبه قوی دنیای مادیات برهانند و خویشتن را به نعمتهای سرمدی آخرت برسانند .
سوره أعلى آیه 17
متن آیه :
وَالْآخِرَةُ خَیْرٌ وَأَبْقَى
ترجمه :
در حالی که آخرت ( از دنیا ) بهتر و پاینده‌تر است ( عاقل چرا باید فانی و گذرا را بر باقی و پایا ترجیح دهد ؟ ) .
توضیحات :
« وَ » : واو حالیّه است .
سوره أعلى آیه 18
متن آیه :
إِنَّ هَذَا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولَى
ترجمه :
این ( چیزها منحصر به این کتاب آسمانی نیست ، بلکه ) در کتابهای پیشین ( نیز آمده و ) بوده است .
توضیحات :
« هذا » : این چیزهای مذکور در آیات 14 تا 17 ، و یا مواعظ مذکور در سوره . « الصُّحُفِ » : جمع صَحیفَة ، کتابها ( نگا : طه / 133 ، نجم / 36 ، عبس / 13 ، تکویر / 10 ) . « الصُّحُفِ الأولی » : مراد همه کتابهای پیش از انجیل و قرآن است .
سوره أعلى آیه 19
متن آیه :
صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى
ترجمه :
( از جمله در ) کتابهای ابراهیم و موسی .
توضیحات :
« صُحُفِ » : بدل از صُحُف قبلی است . این آیه اشاره به این واقعیّت دارد که اصول کلّی و مطالب اساسی ادیان آسمانی همگی یکسان بوده و از یک منبع سرچشمه گرفته‌اند ، و تنها تعلیمات و دستوراتی با هم تفاوت داشته است که اختلاف زمان و رشد انسان مقتضی آن بوده است .
تفسیر سوره الغاشیة برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره غاشیة
سوره غاشیة آیه 1
متن آیه :
هَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ الْغَاشِیَةِ
ترجمه :
آیا خبر حادثه فراگیر ( روز قیامت که مردمان بی‌دین و گناهکار را در بر می‌گیرد ) به تو رسیده است ؟
توضیحات :
« هَلْ أَتَاکَ ؟ » : استفهام ، برای نشان دادن عظمت شدائد و اهوال روز قیامت است . « الْغَاشِیَةِ » : فراگیرنده . مراد روز قیامت است که مردمان کافر و فاجر و فاسق را زیر مصائب و شدائد خود می‌گیرد .
سوره غاشیة آیه 2
متن آیه :
وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ خَاشِعَةٌ
ترجمه :
مردمانی ، در آن روز خوار و زبون خواهند بود .
توضیحات :
« وُجُوهٌ » : چهره‌ها . مراد خود اشخاص و افراد است . « خَاشِعَةٌ » : خوار و زبون . فرو شکسته و درهم شکسته . خضوع ایشان ، سرافکندگی آمیخته با شرمندگی و نگرانی است .
سوره غاشیة آیه 3
متن آیه :
عَامِلَةٌ نَّاصِبَةٌ
ترجمه :
دائماً خواهند کوشید و رنج خواهند کشید .
توضیحات :
« عَامِلَةٌ » : کوشا و پویا . مراد این است که همیشه این پا و آن پا می‌کنند و برمی‌جهند و می‌افتند ، و آسایش و آرامش از آنان سلب‌می‌گردد ، و هر دم گرفتار عذابی می‌شوند ( نگا : غافر / 71 و 72 ، قمر / 47 و 48 ، رحمن / 44 ) . « نَاصِبَةٌ » : در رنج . دچار زحمت و مشقّت . خسته و مانده .
سوره غاشیة آیه 4
متن آیه :
تَصْلَى نَاراً حَامِیَةً
ترجمه :
به آتش بس سوزان و گدازان دوزخ در خواهند آمد و خواهند سوخت .
توضیحات :
« تَصْلی » : به‌آتش داخل می‌شوند و بدان می‌سوزند ( نگا : انشقاق 12 ، اعلی / 12 ) . « حَامِیَةً » : بی‌نهایت گرم و سوزان ( نگا : قاسمی ) .
سوره غاشیة آیه 5
متن آیه :
تُسْقَى مِنْ عَیْنٍ آنِیَةٍ
ترجمه :
از چشمه بسیار داغ و گرمی نوشانده خواهند شد .
توضیحات :
« عَیْنٍ » : چشمه . « ءَانِیَةٍ » : بسیار داغ و گرم .
سوره غاشیة آیه 6
متن آیه :
لَّیْسَ لَهُمْ طَعَامٌ إِلَّا مِن ضَرِیعٍ
ترجمه :
آنان خوراکی جز ضریع نخواهند داشت .
توضیحات :
« ضَرِیعٍ » : گیاه‌خارداری که شبرق نامیده می‌شود . خشکیده آن را ضَریع می‌گویند . گویا ناگوارترین و تهوّع‌آورترین گیاه است و هیچ حیوانی آن را نمی‌چرد ، جز شتر که تا تَر است آن را می‌خورد و چون خشکید از آن کناره‌گیری می‌کند . اگر در جاهائی طعام دوزخیان منحصر به زقّوم ( نگا : صافّات / 62 ، دخان / 43 ، واقعه / 52 ) و در موردی محدود به غِسْلین ( نگا : حاقّه / 36 ) شده است ، بدان خاطر است که دوزخیان مختلفند و عذاب هم دارای انواع و اقسام است ، و هر یک از آنها برای گروهی از ایشان است . یا این که این الفاظ ، تعبیرها و تمثیلهائی از غذای دوزخیان است .
سوره غاشیة آیه 7
متن آیه :
لَا یُسْمِنُ وَلَا یُغْنِی مِن جُوعٍ
ترجمه :
نه فربه خواهد کرد و نه از گرسنگی خواهد رهاند .
توضیحات :
« لا یُسْمِنُ » : چاق و فربه نمی‌سازد . « لا یُغْنی » : بی‌نیاز نمی‌گرداند . « جُوعٍ » : گرسنگی .
سوره غاشیة آیه 8
متن آیه :
وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَّاعِمَةٌ
ترجمه :
مردمانی در آن روز شادان و شاداب و دارای نعمت و لذّت خواهند بود .
توضیحات :
« نَاعِمَةٌ » : شادان و شاداب . در خوشی و رفاه . دارای نعمت و لذّت .
سوره غاشیة آیه 9
متن آیه :
لِسَعْیِهَا رَاضِیَةٌ
ترجمه :
از کوشش خود خوشنود و به سبب تلاش خویش راضی خواهند بود .
توضیحات :
« لِسَعْیِهَا » : حرف لام به معنی ( ب ) و برای تعلیل است ( نگا : المصحف المیسّر ) . یا این که برای تعلیل نمی‌باشد ( نگا : روح‌المعانی ) . یعنی به خاطر سعی خود ، یا از سعی خود .
سوره غاشیة آیه 10
متن آیه :
فِی جَنَّةٍ عَالِیَةٍ
ترجمه :
در بهشت برین و عالیقدر بسر خواهند برد .
توضیحات :
« عَالِیَةٍ » : عالیقدر و ارزشمند . برین . بالا و والا .
سوره غاشیة آیه 11
متن آیه :
لَّا تَسْمَعُ فِیهَا لَاغِیَةً
ترجمه :
در آنجا سخن یاوه‌ای نخواهند شنید .
توضیحات :
« لا تَسْمَعُ » : نمی‌شنوند . نمی‌شنوی . این فعل می‌تواند متعلّق به ( وُجُوهٌ ) باشد ، و یا به مخاطبی برگردد که شایستگی چنین مکانی را برای خود فراهم می‌سازد . « لاغِیَةً » : یاوه . سخنان پوچ و بیهوده . مصدری است همچون لَغْو ( نگا : واقعه / 25 ) .
سوره غاشیة آیه 12
متن آیه :
فِیهَا عَیْنٌ جَارِیَةٌ
ترجمه :
در آنجا چشمه‌های روانی است .
توضیحات :
« عَیْنٌ » : چشمه . چشمه‌ها . این واژه می‌تواند مفرد یا اسم جنس باشد ( نگا : نمونه ) . یا این که تنوین آن برای تکثیر است ( نگا : روح‌البیان ) . چرا که در قرآن آمده است : إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ ( ذاریات / 15 ) .
سوره غاشیة آیه 13
متن آیه :
فِیهَا سُرُرٌ مَّرْفُوعَةٌ
ترجمه :
در آنجا تختهای بلند و عالی است .
توضیحات :
« سُرُرٌ » : جمع سَریر ، تختهائی که بر آنها می‌نشینند یا می‌خوابند . « مَرْفُوعَةٌ » : بلند و برکشیده . عالی و گرانبها .
سوره غاشیة آیه 14
متن آیه :
وَأَکْوَابٌ مَّوْضُوعَةٌ
ترجمه :
و ساغرهائی که ( در کنار چنین چشمه‌هائی و در حضور بهشتیان ) گذارده شده‌اند .
توضیحات :
« أَکْوَابٌ » : جمع کُوب ، قَدَحهاو ساغرها ( نگا : زخرف / 71 ، واقعه / 18 ، انسان / 15 ) . « مَوْضُوعَةٌ » : نهاده شده . گذارده شده .
سوره غاشیة آیه 15
متن آیه :
وَنَمَارِقُ مَصْفُوفَةٌ
ترجمه :
و بالشها و پشتیهائی که به ردیف چیده شده‌اند .
توضیحات :
« نَمَارِقُ » : جمع نَمْرُقَة ، بالشها . پشتیها . « مَصْفُوفَةٌ » : ردیف شده . به رسته نهاده . به صف چیده شده .
سوره غاشیة آیه 16
متن آیه :
وَزَرَابِیُّ مَبْثُوثَةٌ
ترجمه :
و فرشهای فاخر و گرانبهائی که گسترده و پهن گشته‌اند .
توضیحات :
« زَرَابِیُّ » : جمع زَرْبِیَّة ، فرشهای عالی خوابدار که هم نرم و راحت ، و هم گرانبها و قیمتی هستند . « مَبْثُوثَةٌ » : گسترده و پهن شده . اینجا و آنجا باز و پراکنده شده ، که نشانه رفاهیّت و فراخی نعمت و ثروت است .
سوره غاشیة آیه 17
متن آیه :
أَفَلَا یَنظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ
ترجمه :
آیا به شتران نمی‌نگرند که چگونه آفریده شده‌اند ؟ !
توضیحات :
« أَفَلا یَنظُرُونَ ؟ » : آیا نمی‌نگرند ؟ آیا دقّت نمی‌کنند و نمی‌اندیشند ؟ « الإِبِلِ » : شتران . از لفظ خود دارای مفرد نیست . آفرینش شتر دارای اسرار شگفت‌انگیز است .
سوره غاشیة آیه 18
متن آیه :
وَإِلَى السَّمَاء کَیْفَ رُفِعَتْ
ترجمه :
و به آسمان نگاه نمی‌کنند که چگونه برافراشته شده است ؟ !
توضیحات :
« رُفِعَتْ » : برافراشته شده است .
سوره غاشیة آیه 19
متن آیه :
وَإِلَى الْجِبَالِ کَیْفَ نُصِبَتْ
ترجمه :
و به کوهها نمی‌نگرند که چگونه نصب و پابرجای شده‌اند ؟ !
توضیحات :
« نُصِبَتْ » : نصب شده است . پا برجای گشته است . ثابت و استوار شده است .
سوره غاشیة آیه 20
متن آیه :
وَإِلَى الْأَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ
ترجمه :
و به زمین نمی‌نگرند که چگونه پهن و گسترانیده شده است ؟ !
توضیحات :
« سُطِحَتْ » : مسطّح شده است . پهن گشته است .
سوره غاشیة آیه 21
متن آیه :
فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنتَ مُذَکِّرٌ
ترجمه :
تو پند و اندرز بده و ( مردمان را به وظائفشان ) یادآوری کن . چرا که تو تنها پند دهنده و یادآوری کننده‌ای و بس .
توضیحات :
« ذَکِّرْ » : پند بده . یادآوری کن . « مُذَکِّرٌ » : پند دهنده . یادآوری کننده .
سوره غاشیة آیه 22
متن آیه :
لَّسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ
ترجمه :
تو بر آنان چیره و مسلّط نیستی ( تا ایشان را به ایمان واداری ) .
توضیحات :
« مُصَیْطِرٍ » : مسلّط . چیره ( نگا : بقره / 256 ، یونس / 99 ، ق / 45 ) . این واژه را با ( س ) و ( ص ) خوانده‌اند . تبدیل سین به صاد به علّت مناسبت با ( ط ) است .
سوره غاشیة آیه 23
متن آیه :
إِلَّا مَن تَوَلَّى وَکَفَرَ
ترجمه :
امّا کسی که ( از حق و حقیقت روی بگرداند و به آئین الهی ) پشت کند و کفر ورزد .
توضیحات :
« إِلاّ » : لیکن . امّا . استثناء منقطع است ( نگا : نساء / 80 ، انعام / 107 ، شوری / 48 ) . برخی استثناء را متّصل می‌دانند و مستثنی‌منه را مفعول محذوف فعل ( فَذَکِّرْ ) می‌شمارند . در این صورت معنی چنین است : ای پیغمبر ! همه‌کس را اندرز بده ، مگر آنان که می‌روند و روی می‌گردانند و به ایمان و قرآن پشت می‌کنند ( نگا : زخرف / 83 ) .
سوره غاشیة آیه 24
متن آیه :
فَیُعَذِّبُهُ اللَّهُ الْعَذَابَ الْأَکْبَرَ
ترجمه :
خداوند بزرگترین عذاب را بدو می‌رساند ( که عذاب اخروی است ) .
توضیحات :
« الْعَذَابَ الأکْبَرَ » : بزرگترین عذاب . مراد عذاب آخرت است که در مقابل آن عذاب دنیا است که کمترین عذاب نامیده می‌شود ( نگا : سجده / 21 ) .
سوره غاشیة آیه 25
متن آیه :
إِنَّ إِلَیْنَا إِیَابَهُمْ
ترجمه :
مسلّماً بازگشت آنان ( پس از مرگ و رستاخیز ) به سوی ما خواهد بود .
توضیحات :
« إِیَاب » : بازگشتن . برگشتن . رجوع .
سوره غاشیة آیه 26
متن آیه :
ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا حِسَابَهُمْ
ترجمه :
آن گاه حساب ( و کتاب و سروکار ) ایشان با ما خواهد بود .
توضیحات :
« ثُمَّ » : پس از آن . « عَلَیْنَا حِسَابَهُمْ » : حساب ایشان با ما است و ما خودمان می‌دانیم که با آنان چه کار می‌کنیم .