تفسیر سوره الأحقاف برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره أحقاف
سوره أحقاف آیه 1
متن آیه :
حم
ترجمه :
حا . میم .
توضیحات :
« حم » : ( نگا : بقره / 1 ) .
سوره أحقاف آیه 2
متن آیه :
تَنْزِیلُ الْکِتَابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْحَکِیمِ
ترجمه :
این کتاب ( قرآن نام ) از سوی خداوند باعزّت و باحکمت نازل می‌گردد .
توضیحات :
« تَنزِیلُ الْکِتَابِ . . . » : ( نگا : زمر / 1 ، غافر / 2 ، جاثیه / 2 ) .
سوره أحقاف آیه 3
متن آیه :
مَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّى وَالَّذِینَ کَفَرُوا عَمَّا أُنذِرُوا مُعْرِضُونَ
ترجمه :
ما آسمانها و زمین و آنچه در میان این دو است جز به حق و برای سرآمد معیّنی نیافریده‌ایم . ( در مجموعه عالم خلقت ، چیزی ناموزون و ناسنجیده و مخالف حق یافته نمی‌شود ، و این مجموعه ، همان گونه که سرآغازی داشته است ، سرانجامی نیز دارد ، و با فرا رسیدن آن دنیا فانی می‌شود ، و به دنبال آن جهان دیگری شروع می‌گردد ، و نتائج اعمال در آن بررسی ، و پاداش و پادافره داده می‌شود ) ولیکن کافران ( که این حقیقت را نمی‌پذیرند و ) از آنچه از آن بیم داده می‌شوند ( که فرا رسیدن دادگاه بزرگ قیامت و شقاوت آخرت است ) روی می‌گردانند .
توضیحات :
« أَجَلٍ مُّسَمّیً » : سرآمد معیّن که قیامت است ( نگا : یونس / 4 ، روم / 8 ) . عطف بر ( الْحَقِّ ) است . « عَمَّآ أُنذِرُوا » : از آنچه بیم داده شده‌اند . مراد رستاخیز و دادگاهی و حسابرسی و مکافات و مجازات آخرت است که با کتاب مقروء و تدوینی قرآن ، و با کتاب منظور و تکوینی جهان ، کافران هشدار و بیم داده می‌شوند ، ولی نه به این توجّهی می‌کنند و نه به آن .
سوره أحقاف آیه 4
متن آیه :
قُلْ أَرَأَیْتُم مَّا تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَرُونِی مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّمَاوَاتِ اِئْتُونِی بِکِتَابٍ مِّن قَبْلِ هَذَا أَوْ أَثَارَةٍ مِّنْ عِلْمٍ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
بگو : آیا دقّت کرده‌اید درباره چیزهائی که بجز خدا به فریاد می‌خوانید و می‌پرستید ؟ به من نشان دهید چه چیزی از زمین را آفریده‌اند ؟ یا اصلاً در ( آفرینش و گردش و چرخش ) آسمانها مشارکتی داشته‌اند ؟ ( اگر فرضاً می‌گوئید بلی آنها شرکت داشته‌اند ) کتابی ( از کتابهای آسمانی ) پیش از این ( قرآن که گفتار شما را تصدیق کند ) یا یک اثر علمی ( و باستانی از علمای گذشته که گواهی دهد بر راستی چنین ادعائی ) برای من بیاورید ، اگر راست می‌گوئید .
توضیحات :
« أَرَأَیْتُمْ » : آیا دیده‌اید و دقّت کرده‌اید ؟ بیان کنید و مرا از پرسشِ : ( چه چیزی را آفریده‌اند ؟ ) آگاه سازید ( نگا : فاطر / 40 ، زمر / 38 ) . « أَرُونِی » : نشانم دهید . به من بنمائید . « شِرْکٌ » : مشارکت . شرکت ( نگا : سبأ / 22 ، فاطر / 40 ) « أَثَارَةٍ » : باقیمانده و اثری که روایت گردد و گفته شود . « إِئْتُونِی بِکِتَابٍ مِّن قَبْلِ هذا » : در این قسمت ، از کفّار دلیل نقلی منقول از زبان وحی آسمانی خواسته شده است . « أَثَارَةٍ مِّنْ عِلْمٍ » : در این بخش ، از کفّار دلیل عقلی و منطقی منقول از دانشمندان خواسته شده است .
سوره أحقاف آیه 5
متن آیه :
وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّن یَدْعُو مِن دُونِ اللَّهِ مَن لَّا یَسْتَجِیبُ لَهُ إِلَى یَومِ الْقِیَامَةِ وَهُمْ عَن دُعَائِهِمْ غَافِلُونَ
ترجمه :
چه کسی گمراه‌تر از کسی است که افرادی را به فریاد بخواند و پرستش کند که ( اگر ) تا روز قیامت ( هم ایشان را به فریاد بخواند و پرستش کند ) پاسخش نمی‌گویند ؟ ( نه تنها پاسخش را نمی‌دهند ، بلکه سخنانش را هم نمی‌شنوند ) و اصلاً آنان از پرستشگران و به فریادخواهندگان غافل و بی‌خبرند .
توضیحات :
« یَدْعُو » : به فریاد بخواند . عبادت کند . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی دارد ( نگا : حجّ / 12 ، نحل / 20 ، اسراء / 57 ) . « دُعَآءِ » : به فریاد خواستن . عبادت کردن ( نگا : فاطر / 13 و 14 ) .
سوره أحقاف آیه 6
متن آیه :
وَإِذَا حُشِرَ النَّاسُ کَانُوا لَهُمْ أَعْدَاء وَکَانُوا بِعِبَادَتِهِمْ کَافِرِینَ
ترجمه :
و زمانی که مردمان ( در قیامت ) گرد آورده می‌شوند ، چنین پرستش‌شدگان و به فریاد خواسته‌شدگانی ، دشمنان پرستشگران و به فریاد خواهندگان می‌گردند ( و از ایشان بیزاری می‌جویند ) و عبادت ایشان را نفی می‌کنند و نمی‌پذیرند .
توضیحات :
« عِبَادَةِ » : پرستش ( نگا : مریم / 92 ) . دعا . اگر ( دَعَآءِ ) آیه قبلی در این آیه ، به صورت ( عِبَادَةِ ) آمده است ، بدین علّت است که دعا از زمره مهمّترین عبادات است . چرا که رسول خدا فرموده است : أَلدُّعَآءُ مُخُّ الْعِبَادَةِ . « دعا مغز عبادت است » . « کَافِرِینَ » : انکارکنندگان . مراد بیزاری جویندگان است ( نگا : قصص / 63 ) . می‌گویند : ما بدیشان اجازه چنین کاری را نداده‌ایم و از پرستش و به فریاد خواستن آنان اطّلاعی نداشته‌ایم ( نگا : مائده / 116 و 117 ) .
سوره أحقاف آیه 7
متن آیه :
وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ قَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ هَذَا سِحْرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
هنگامی که آیه‌های روشن ما بر آنان خوانده می‌شود ، کافران به محض این که حق و حقیقت بدیشان می‌رسد فوراً درباره آن می‌گویند : این جادوی آشکاری است .
توضیحات :
« بَیِّنَاتٍ » : روشن و آشکار . حال ( آیات ) است . « الْحَقِّ » : مراد آیات قرآن است . « لَمَّا جَآءَهُمْ » : زمانی که بدیشان می‌رسد . این بخش می‌رساند که کافران به محض شنیدن آیات ، بدون هیچ گونه تدبّر و تفکّری ، به آن نسبت سحر و جادو داده‌اند . « لِلْحَقِّ » : حرف لام به معنی ( عَنْ ) است .
سوره أحقاف آیه 8
متن آیه :
أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ إِنِ افْتَرَیْتُهُ فَلَا تَمْلِکُونَ لِی مِنَ اللَّهِ شَیْئاً هُوَ أَعْلَمُ بِمَا تُفِیضُونَ فِیهِ کَفَى بِهِ شَهِیداً بَیْنِی وَبَیْنَکُمْ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ
ترجمه :
آیا آنان می‌گویند که : ( محمّد ) قرآن را از پیش خود ساخته است ( و به دروغ آن را به خدا نسبت داده است ؟ بدیشان ) بگو : اگر من قرآن را از پیش خود ساخته باشم و آن را به دروغ به خدا نسبت داده باشم ، ( قطعاً خدا مرا به مجازات می‌رساند و ) شما نمی‌توانید کمترین کاری در برابر خدا برایم بکنید ( و مرا از عقاب و عذاب او برهانید . پس چگونه من چنین کاری را می‌کنم و بدین وسیله خویشتن را برای شما در معرض عذاب الهی قرار می‌دهم ؟ ! ) . خداوند از هر کس دیگری بهتر می‌داند که به چه سخنانی ( برای رخنه گرفتن از قرآن ) فرو می‌روید ( و گاهی آن را شعر ، و گاهی سحر ، و زمانی ساخته و بافته بشر می‌نامید ، و بدان نسبتهای ناروای دیگری می‌دهید ) . همین بس که خداوند میان من و شما گواه باشد . ( خدا صدق دعوت و تلاش در ابلاغ رسالت مرا می‌داند ، و کارشکنیها و دروغ‌پردازیهای شما را نیز می‌بیند ، و همین برای من و شما کافی است . از این کارها دست بکشید و به سوی خدا برگردید . خدا توبه‌کاران را می‌بخشد ، و آنان را مشمول رحمت واسعه خود می‌سازد . چرا که ) او بسیار بخشاینده و مهربان است .
توضیحات :
« أَمْ » : بلکه . آیا . « إِفْتَرَاهُ » : ( نگا : یونس / 38 ، هود / 13 و 35 ) . « مَا تُفِیضُونَ فِیهِ » : واژه ( مَا ) ممکن است موصوله بوده و به معنی نسبتهای ناروائی باشد که به پیغمبر می‌دادند . در این صورت ضمیر ( ه ) به ( ما ) برمی‌گردد . و ممکن است مصدریّه باشد ، در این صورت ضمیر ( ه ) به قرآن یا حق برمی‌گردد ، و ( تُفِیضُونَ ) به معنی ورود در کاری به قصد افساد است . « تُفِیضُونَ » : در آن فرو می‌روید ( نگا : یونس / 61 ) . « شَهِیداً » : گواه . مطّلع ( نگا : فصّلت / 53 ) .
سوره أحقاف آیه 9
متن آیه :
قُلْ مَا کُنتُ بِدْعاً مِّنْ الرُّسُلِ وَمَا أَدْرِی مَا یُفْعَلُ بِی وَلَا بِکُمْ إِنْ أَتَّبِعُ إِلَّا مَا یُوحَى إِلَیَّ وَمَا أَنَا إِلَّا نَذِیرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
بگو : من نوبرِ پیغمبران و نخستین فرد ایشان نیستم ( و چیزی را با خود نیاورده‌ام که کسی پیش از من آن را نیاورده باشد . بلکه پیغمبران بیشماری پیش از من آمده‌اند و توحید و مکارم اخلاق را به انسانها رسانده‌اند و من آخرین فرد آنان و ادامه‌دهنده خطّ سیر ایشانم ) و نمی‌دانم ( در دنیا ) خداوند با من چه می‌کند ، و با شما چه خواهد کرد . ( آیا سرنوشت من و شما در همین دنیا چگونه خواهد بود ؟ زندگی چگونه خواهد گذشت ؟ من پیش از شما و یا شما پیش از من می‌میرید ؟ من ایمان آوردن همه شما و یا اکثر شما را می‌بینم و یا نمی‌بینم ؟ لحظه‌ها و روزها و هفته‌ها و ماهها و سالهای آینده غیب است و من غیب نمی‌دانم ) . من جز از چیزی که به من وحی می‌شود پیروی نمی‌کنم ، و من جز بیم‌دهنده آشکاری نیستم .
توضیحات :
« بِدْعاً » : نوبر . نوظهور . نخستین چیزی که پیش از آن چنین چیزی دیده نشده باشد . « بِدْعاً مِّنَ الرُّسُلِ » : نوبر و نخستین فرد پیغمبران . « مَآ أَدْرِی مَا یُفْعَلُ بِی وَ لا بِکُمْ » : این بخش از آیه بیانگر بشریّت پیغمبر است ، و او بنده‌ای از بندگان است و غیب نمی‌داند ، و مالک نفع و ضرری برای خود و برای دیگران نمی‌باشد جز بدان اندازه که خدا بخواهد ( نگا : انعام / 50 ، اعراف / 188 ، هود / 31 ، نمل / 65 ) . « نَذیرٌ مُبینٌ » : ( نگا : اعراف / 184 ، حجر / 89 ، حجّ / 49 ) .
سوره أحقاف آیه 10
متن آیه :
قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِن کَانَ مِنْ عِندِ اللَّهِ وَکَفَرْتُم بِهِ وَشَهِدَ شَاهِدٌ مِّن بَنِی إِسْرَائِیلَ عَلَى مِثْلِهِ فَآمَنَ وَاسْتَکْبَرْتُمْ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ
ترجمه :
بگو : به من خبر دهید اگر این قرآن از سوی خدا باشد و شما بدان ایمان نیاورید ، و کسانی از بنی‌اسرائیل بر همچون کتابی گواهی دهند و ایمان بیاورند ، و شما تکبّر بورزید ( و خویشتن را بزرگتر از این بدانید که از آن پیروی کنید ، آیا شما به خود ظلم نمی‌کنید ؟ ) . بی‌گمان خداوند ظالمان را ( به سوی خیر و به راه سعادت ) رهنمود نمی‌سازد . ( ظالمانی که راستای راه حق را می‌بینند و آن را در پیش نمی‌گیرند ) .
توضیحات :
« کَانَ » : ضمیر مستتر در ( کَانَ ) و ( ه ) در واژه‌های ( بِهِ ) و ( مِثْلِهِ ) به قرآن برمی‌گردد . « شَهِدَ شَاهِدٌ » : برخی گفته‌اند مراد یکی از علمای برجسته یهود به نام عبدالّله بن سلام است که بعدها در مدینه ایمان آورد و این آیه مدنی است و به فرمان رسول در اینجا قرار داده شده است . ولی اصل این است که مراد از ( شاهد ) یک گواه ، یا نفر نبوده بلکه مراد بیش از یکی ، یعنی گروهی و جماعتی است ( نگا : شربینی ) . چرا که مشرکان مکّه می‌گفتند که اگر کتابی برای ایشان نازل شود ، از اهل کتاب راهیاب‌تر خواهند بود ( نگا : انعام / 157 ) . « عَلی مِثْلِهِ » : در پرتو رهنمودهای کتابی همچون قرآن که مراد تورات است . همچون قرآن ، یعنی خود قرآن . « إِن کَانَ مِنْ عِندِاللهِ وَ کَفَرْتُم بِهِ » : جواب شرط محذوف است ، مثل : أَلَیْسَ قَدْ ظَلَمْتُمْ ؟ أَلَسْتُمْ ظَالِمِینَ ؟
سوره أحقاف آیه 11
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا لَوْ کَانَ خَیْراً مَّا سَبَقُونَا إِلَیْهِ وَإِذْ لَمْ یَهْتَدُوا بِهِ فَسَیَقُولُونَ هَذَا إِفْکٌ قَدِیمٌ
ترجمه :
کافران ( تمسخرکنان ) درباره مؤمنان می‌گویند : اگر ( قرآن که برنامه اسلام است ) چیز خوبی بود ، هرگز آنان برای رسیدن به آن از ما پیشی نمی‌گرفتند ( و ما قبل از ایشان به اسلام می‌گرویدیم و به قرآن ایمان می‌آوردیم . چرا که ما سران قوم بوده و از عقل برتری و خردمندی بیشتری برخورداریم ) . چون خودشان به وسیله آن هدایت و راهیاب نشده‌اند ، می‌گویند : این همان دروغهای قدیمی است ( و از افسانه‌های کهن فراهم آمده است ) .
توضیحات :
« لِلَّذِینَ ءَامَنُوا » : در حق مؤمنین . درباره مؤمنان . حرف لام به معنی ( عَنْ ) است ( نگا : آیه 7 ) . « لَوْ کَانَ خَیْراً » : اگر قرآن چیز خوبی بود . « إِذْ » : چرا که . واژه ( إِذْ ) به معنی لام تعلیل است ( نگا : کهف / 16 ، زخرف / 39 ) . « إِذْ لَمْ یَهْتَدُوا بِهِ » : به خاطر عدم هدایتشان به قرآن . « إِفْکٌ قَدِیمٌ » : دروغ قدیمی . مرادشان افسانه‌ای از نوع افسانه‌های پیشینیان است .
سوره أحقاف آیه 12
متن آیه :
وَمِن قَبْلِهِ کِتَابُ مُوسَى إِمَاماً وَرَحْمَةً وَهَذَا کِتَابٌ مُّصَدِّقٌ لِّسَاناً عَرَبِیّاً لِّیُنذِرَ الَّذِینَ ظَلَمُوا وَبُشْرَى لِلْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
پیش از قرآن ، کتاب موسی ( تورات ) پیشوا و رحمت بوده ، و ( هم‌اینک ) این ( قرآن ) کتاب ( دین و شریعت ) است که تصدیق‌کننده ( تورات و سایر کتابهای آسمانی ) و به زبان عربی است تا وسیله بیم دادن ستمگران و مژده دادن نیکوکاران باشد .
توضیحات :
« مِن قَبْلِهِ » : پیش از قرآن . « إِمَاماً وَ رَحْمَةً » : پیشوا و رحمت . حال ( کِتَابٌ ) است ( نگا : هود / 17 ) . یعنی وسیله اقتدا در دین و شریعت ، و مایه و سبب رحمت برای مردمان بوده است . « هذا کِتَابٌ » : این قرآن دین و شریعت است . ( هذا ) مبتدا و ( کِتَابٌ ) خبر است . « مُصَدِّقٌ » : تصدیق‌کننده تورات و کتابهای آسمانی پیشین . صفت کتاب است ( نگا : انعام / 92 ) . « لِسَاناً عَرَبِیّاً » : به زبان عربی . ( لِسَاناً ) حال ، و ( عَرَبِیِّاً ) صفت است ( نگا : نحل / 103 ، شعراء / 195 ) . واژه ( لِسَاناً ) می‌تواند منصوب به نزع خافض باشد . « لِیُنذِرَ . . . » : محلاًّ منصوب و مفعول‌له است . « بُشْری » : تقدیراً منصوب ، عطف بر محل ( لِیُنذِرَ ) است .
سوره أحقاف آیه 13
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ
ترجمه :
کسانی که می‌گویند : پروردگار ما تنها یزدان است ، سپس ( بر این توحید و یکتاپرستی ) ماندگار می‌مانند ، نه ترسی بر آنان است و نه غمگین می‌گردند .
توضیحات :
« إِنَّ الَّذِینَ . . . » : ( نگا : فصّلت / 30 ) .
سوره أحقاف آیه 14
متن آیه :
أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ خَالِدِینَ فِیهَا جَزَاء بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
آنان به پاداش کارهائی که می‌کنند ، ساکنان بهشت بوده و جاودانه در آن می‌مانند .
توضیحات :
« جَزَآءً » : مفعول‌له است ( نگا : اعراب القرآن انباری ) .
سوره أحقاف آیه 15
متن آیه :
وَوَصَّیْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ إِحْسَاناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَوَضَعَتْهُ کُرْهاً وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْراً حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِی أَنْ أَشْکُرَ نِعْمَتَکَ الَّتِی أَنْعَمْتَ عَلَیَّ وَعَلَى وَالِدَیَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحاً تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی إِنِّی تُبْتُ إِلَیْکَ وَإِنِّی مِنَ الْمُسْلِمِینَ
ترجمه :
ما به انسان دستور می‌دهیم که به پدر و مادر خود نیکی کند . چرا که مادرش او را با رنج و مشقّت حمل می‌کند ، و با رنج و مشقّت وضع می‌کند ، و دوران حمل و از شیر بازگرفتن او سی ماه طول می‌کشد . ( آن گاه دوران سخت مراقبت و پاسخگوئی به نازها و نیازهای کودکانه و جوانانه و مخارج ازدواج و تهیّه کار و مسکن و غیره فرا می‌رسد ) تا زمانی که به کمال قدرت و رشد عقلانی می‌رسد ، و به چهل سالگی پا می‌گذارد . ( بدین هنگام انسان لایق و باایمان رو به آستانه آفریدگار جهان می‌کند و ) می‌گوید : پروردگارا ! به من توفیق عطاء فرما تا شکر نعمتی را به جای آورم که به من و پدر و مادرم ارزانی داشته‌ای ، و کارهای نیکوئی را انجام دهم که می‌پسندی و مایه خوشنودی تو است ، و فرزندانم را صالح گردان و صلاح و نیکوئی را در میان دودمانم تداوم‌بخش . من توبه می‌کنم و به سوی تو برمی‌گردم ، و من از زمره مسلمانان و تسلیم‌شدگان فرمان یزدانم .
توضیحات :
« وَصَّیْنَا » : سفارش کردیم . در اینجا مفهوم امری دارد و معنی چنین می‌شود : دستور مؤکّد می‌دهیم . « إِحْسَاناً » : مفعول مطلق فعل محذوفی و تقدیر چنین است : وَ وَصَّیْنَا الإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ أَن یُحْسِنَ اِحْسَاناً . « حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً » : مادرش او را با ناراحتی و مشقّت حمل کرده است . این که قرآن در اینجا تنها از ناراحتیهای مادر سخن به میان آورده و سخنی از پدر در میان نیست ، بدان خاطر است که مادر سهم بیشتری در تحمّل مشکلات فرزند دارد . واژه ( کُرْهاً ) حال ( أُمُّ ) است . « وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً » : در حالی که حمل او و از شیر بازگرفتن او روی هم سی ماه است . این بخش با توجّه به آیه 233 سوره بقره بیانگر این حکم است که حدّاقلّ حمل شش ماه است و با موازین علم پزشکی هم سازگار است ( نگا : المنتخب ، نمونه ) . « فِصَال » : از شیر بازگرفتن ( نگا : لقمان / 14 ) . « أَوْزِعْنی » : توفیقم ده . به من الهام کن . شور و شوق آن را در من به وجود آور ( نگا : نمل / 19 ) . « أَصْلِحْ لِی فِی ذُرِّیَّتِی » : فرزندانم را شایسته و نیکو گردان ، و نیک بودن و خوب بودن را در میان دودمانم تداوم بخش .
سوره أحقاف آیه 16
متن آیه :
أُوْلَئِکَ الَّذِینَ نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا وَنَتَجاوَزُ عَن سَیِّئَاتِهِمْ فِی أَصْحَابِ الْجَنَّةِ وَعْدَ الصِّدْقِ الَّذِی کَانُوا یُوعَدُونَ
ترجمه :
آنان کسانیند که کارهای خوبشان را می‌پذیریم و کلّیّه اعمال نیکشان را همسان نیک‌ترین آنها می‌گیریم ، و همچون سایر بهشتیان از بدیها و گناهانشان درمی‌گذریم ، این وعده راستینی است که پیوسته بدیشان داده شده است .
توضیحات :
« نَتَقَبَّلُ عَنْهُمْ أَحْسَنَ مَا عَمِلُوا » : مراد این است که خداوند از روی لطف ، خوب و خوبتر و خوبترین اعمالشان را به حساب خوبترین کردارشان می‌گیرد و پاداش می‌دهد ( نگا : نور / 38 ، عنکبوت / 7 ، زمر / 35 ) . « فِی أَصْحَابِ الْجَنَّةِ » : همراه با سایر بهشتیان . حرف ( فِی ) به معنی ( مَعَ ) است . « وَعْدَ » : مفعول مطلق فعل محذوفی است و تقدیر چنین است : وَعَدَهُمُ اللهُ وَعْدَ الصِّدْقِ . « الصِّدْقِ » : صادق و راستین .
سوره أحقاف آیه 17
متن آیه :
وَالَّذِی قَالَ لِوَالِدَیْهِ أُفٍّ لَّکُمَا أَتَعِدَانِنِی أَنْ أُخْرَجَ وَقَدْ خَلَتْ الْقُرُونُ مِن قَبْلِی وَهُمَا یَسْتَغِیثَانِ اللَّهَ وَیْلَکَ آمِنْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَیَقُولُ مَا هَذَا إِلَّا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
کسی که به پدر و مادرش ( که او را دعوت به ایمان و باور به آخرت می‌کنند ) می‌گوید : وای بر شما ! آیا به من خبر می‌دهید که من ( زنده گردانده می‌شوم و از گور ) بیرون آورده می‌شوم ؟ در حالی که پیش از من اقوام و ملّتهائی از جهان رفته‌اند ( و هرگز زنده نشده‌اند و به زندگی دوباره برنگشته‌اند ) . آنان پیوسته خدا را به یاری می‌خوانند ( و به سبب گناهان زیاد و سخنان کفرآمیزش ، خدایا خدایا می‌کنند ، و فرزندشان را به ایمان دعوت می‌نمایند و می‌گویند : ) وای بر تو ! وعده خدا حق است ، ایمان بیاور . او می‌گوید : این سخنها چیزی جز افسانه‌های پیشینیان نیست .
توضیحات :
« الَّذِی قَالَ لِوَالِدَیْهِ » : آن کسی که به پدر و مادر خود گفت . مراد شخص معیّنی نیست . بلکه مراد همه کسانی است که چنین صفاتی داشته باشند . یعنی ناباور و پرخاشگر و یاوه‌سرا باشند . « خَلَتْ » : گذشته است . رفته است . « الْقُرُون » : قومها و ملّتها و نسلها ( نگا : یونس / 13 ، هود / 116 ، اسراء / 17 ) . « هُمَا یَسْتَغِیثَانِ اللهَ » : آنان خدا را به کمک و یاری می‌طلبند . ایشان به سبب سخنان کفرآمیز و گناه آلود او ، خدایا خدایا می‌کنند و از خدا می‌خواهند او را به پذیرش دین و ایمان رهنمود فرماید .
سوره أحقاف آیه 18
متن آیه :
أُوْلَئِکَ الَّذِینَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنَّهُمْ کَانُوا خَاسِرِینَ
ترجمه :
آنان کسانیند که فرمان عذاب الهی راجع بدیشان و همه ملّتهای انسان و پری پیش از ایشان صادر شده است . واقعاً آنان زیانمندند . ( چرا که آخرت را باخته‌اند ) .
توضیحات :
« حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ » : ( نگا : فصّلت / 25 ) .
سوره أحقاف آیه 19
متن آیه :
وَلِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِّمَّا عَمِلُوا وَلِیُوَفِّیَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ
ترجمه :
همه ( مؤمنان و کافران ) دارای درجاتی ( و درکاتی ) هستند بر طبق اعمالی که انجام داده‌اند ، تا بدین‌وسیله خداوند جزا و سزای رفتار و کردارشان را به تمام و کمال و بی کم و کاست بدهد و هیچ گونه ستمی بدیشان نشود .
توضیحات :
« لِکُلٍّ » : برای هر یک از دو گروه کافر و مؤمن . « دَرَجَاتٌ » : از باب تغلیب ، مراد هم درجات بهشتیان و هم درکات دوزخیان است . « لِیُوَفِّیَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ هُمْ لایُظْلَمُونَ » : حرف ( ل ) برای تعلیل است . ( یُوَفِّیَهُمْ ) منصوب به ( أَنْ ) مقدّر است . جار و مجرور متعلّق به محذوفی است و تقدیر چنین است : جَازَاهُمُ اللهُ بِذلِکَ لِیُوَفِّیَهُمْ . حرف ( و ) حالیّه ، و جمله ( هُمْ لا یُظْلَمُونَ ) حال مؤکّده است .
سوره أحقاف آیه 20
متن آیه :
وَیَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَیِّبَاتِکُمْ فِی حَیَاتِکُمُ الدُّنْیَا وَاسْتَمْتَعْتُم بِهَا فَالْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ فِی الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَبِمَا کُنتُمْ تَفْسُقُونَ
ترجمه :
روزی ( را خاطرنشان ساز که در آن ) کافران به آتش دوزخ نزدیک گردانده می‌شوند و به آن عرضه می‌گردند . ( در این وقت بدیشان گفته می‌شود : ) شما لذائذ و خوشیهای خود را در زندگی دنیای خویش برده‌اید و کام برگرفته‌اید ( و برای امروز چیزی باقی نگذاشته‌اید . لذا حالا بهره‌ای از نعمتها و خوشیها ندارید ، و ) امروزه شما به سبب استکباری که به ناحق در زمین می‌کردید ، و به علّت گناهان و تمرّدی که می‌ورزیدید ، با عذاب خوارکننده و ذلّت‌باری جزا داده می‌شوید .
توضیحات :
« یُعْرَضُ » : عرضه می‌گردند . « أَذْهَبْتُمْ » : برده‌اید . « عَذَابَ الْهُونِ » : ( نگا : انعام / 93 ، فصّلت / 17 ) . « کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ » : تکبّر می‌ورزیدید . خویشتن را بالاتر از آن می‌دیدید که ایمان بیاورید و دین خدا را بپذیرید .
سوره أحقاف آیه 21
متن آیه :
وَاذْکُرْ أَخَا عَادٍ إِذْ أَنذَرَ قَوْمَهُ بِالْأَحْقَافِ وَقَدْ خَلَتْ النُّذُرُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا اللَّهَ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ
ترجمه :
( ای محمّد ! برای مشرکان مکّه بیان کن سرگذشت هود ) برادر ( دلسوز و مهربان قوم خود ) عاد را . بدان گاه که در سرزمین ریگستان احقاف ( واقع در جنوب جزیره عربستان و نزدیکی یمن ) قوم خود را ( از عذاب خدا ) بیم داد و گفت : جز خداوند یگانه را نپرستید ، چرا که از عذاب روز بزرگ ، بر شما هراسناکم . پیش از او هم در گذشته‌های نزدیک و دور پیغمبرانی آمده بودند ( و مردمان را از عذاب استیصال دنیوی و عقاب اخروی ترسانده بودند ) .
توضیحات :
« الأحْقَافِ » : نام سرزمینی است در جنوب شرقی جزیرة‌العرب ، برخی از باستان‌شناسان ، از روی نوشته‌هائی که به دست آمده است ، احقاف را در شرق عَقَبه می‌دانند و با إرَم مذکور در قرآن یکی می‌شمارند ( نگا : المنتخب ) . احقاف ، از لحاظ لغوی ، جمع حِقْف ، ریگزار . دارای شنهای روان . « مِن بَیْنِ یَدَیْهِ » : مراد گذشته‌های نزدیک است . یا مراد پیغمبرانی است که هم‌عصر با او بوده و از همان چیزهائی قوم خود را بیم داده‌اند که او بیم داده است . « مِنْ خَلْفِهِ » : مراد گذشته‌های دور است . « عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ » : عذاب ریشه‌کن‌کننده و از میان برنده دنیوی ، یا عذاب سخت و طاقت‌فرسای اخروی .
سوره أحقاف آیه 22
متن آیه :
قَالُوا أَجِئْتَنَا لِتَأْفِکَنَا عَنْ آلِهَتِنَا فَأْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِن کُنتَ مِنَ الصَّادِقِینَ
ترجمه :
( قوم عاد بدو پاسخ دادند ) گفتند : آیا تو آمده‌ای که با دروغهای خود ، ما را از خدایانمان برگردانی ؟ ! اگر از راستگویانی ، عذابی را که ما را از وقوع آن می‌ترسانی بر سر ما بیاور .
توضیحات :
« لِتَأْفِکَنَا » : تا ما را منصرف کنی و برگردانی .
سوره أحقاف آیه 23
متن آیه :
قَالَ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِندَ اللَّهِ وَأُبَلِّغُکُم مَّا أُرْسِلْتُ بِهِ وَلَکِنِّی أَرَاکُمْ قَوْماً تَجْهَلُونَ
ترجمه :
هود گفت : این را تنها خدا می‌داند و بس . من چیزی را به شما می‌رسانم که برای آن فرستاده شده‌ام . ( وظیفه من ابلاغ رسالت و رساندن پیام آسمانی است ) ولیکن می‌بینم که شما مردمان نادانی هستید ( چرا که وظیفه پیغمبران را نمی‌دانید ، و عجیب‌تر این که خواستار زود فرا رسیدن عذاب و بلای کردگارید ) .
توضیحات :
« الْعِلْمُ » : آگاهی . مراد آگاهی از وقوع قیامت ، یا اطّلاع از موعد عذاب استیصال دنیوی است . « تَجْهَلُونَ » : نمی‌دانید . یعنی وظیفه انبیاء را نمی‌دانید ، یا چون نادانید شتاب دارید که عذاب خدا هرچه زودتر در رسد .
سوره أحقاف آیه 24
متن آیه :
فَلَمَّا رَأَوْهُ عَارِضاً مُّسْتَقْبِلَ أَوْدِیَتِهِمْ قَالُوا هَذَا عَارِضٌ مُّمْطِرُنَا بَلْ هُوَ مَا اسْتَعْجَلْتُم بِهِ رِیحٌ فِیهَا عَذَابٌ أَلِیمٌ
ترجمه :
هنگامی که ابری را دیدند که در افق آسمان گسترده می‌شود و به سوی سرزمینهای ایشان رو می‌آورد ( خوشحال شدند و ) گفتند : این ابر بر ما باران را می‌باراند . ( هود بدیشان گفت : چنین نیست ) . بلکه این همان چیزی است که آن را بشتاب می‌خواستید . تندبادی است که عذاب دردناکی به همراه آورده است !
توضیحات :
« عَارِضاً » : ابر . ابری که در عرض آسمان ، یعنی در کرانه‌های افق پهن می‌شود و سپس بالا می‌آید . چه بسا از نشانه‌های ابرهای باران‌زا باشد . « مُسْتَقْبِلَ » : روآورنده . آینده . « أَوْدِیَة » : جمع وادی ، دره‌ها ( نگا : رعد . 17 ) . مراد سرزمینها است ( نگا : ابراهیم / 37 ، نمل / 18 ، قصص / 30 ، توبه / 121 ) . « مُمْطِر » : بارنده .
سوره أحقاف آیه 25
متن آیه :
تُدَمِّرُ کُلَّ شَیْءٍ بِأَمْرِ رَبِّهَا فَأَصْبَحُوا لَا یُرَى إِلَّا مَسَاکِنُهُمْ کَذَلِکَ نَجْزِی الْقَوْمَ الْمُجْرِمِینَ
ترجمه :
( تندبادی است که ) همه چیز را به فرمان پروردگارش درهم می‌کوبد و نابود می‌سازد . پس ( از چندی ، تندباد ایشان را دربر گرفت و هلاک گشتند و ) به گونه‌ای درآمدند که جز خانه‌هایشان چیزی به چشم نمی‌خورد ! ما این سان مردمان بزهکار را سزا و کیفر می‌دهیم .
توضیحات :
« تُدَمِّرُ » : درهم می‌کوبد . ویران و نابود می‌سازد . « أَصْبَحُوا » : گشتند و شدند .
سوره أحقاف آیه 26
متن آیه :
وَلَقَدْ مَکَّنَّاهُمْ فِیمَا إِن مَّکَّنَّاکُمْ فِیهِ وَجَعَلْنَا لَهُمْ سَمْعاً وَأَبْصَاراً وَأَفْئِدَةً فَمَا أَغْنَى عَنْهُمْ سَمْعُهُمْ وَلَا أَبْصَارُهُمْ وَلَا أَفْئِدَتُهُم مِّن شَیْءٍ إِذْ کَانُوا یَجْحَدُونَ بِآیَاتِ اللَّهِ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُون
ترجمه :
ما قوم عاد را از امکاناتی برخوردار کرده بودیم که چنین امکاناتی را به شما نداده‌ایم . ما بدیشان گوشها و چشمها و دلهائی داده بودیم ( که در درک و دید و تشخیص واقعیّتها آنان را قویتر از دیگران می‌کرد ) . امّا گوشها و چشمها و دلهایشان سودی بدانان نبخشید ، چرا که آیات خدا را تکذیب می‌کردند و ( رهنمودهای پیغمبران را نمی‌پذیرفتند . سرانجام همان ) چیزی ایشان را فرو گرفت که مسخره‌اش می‌دانستند ( و آن عذاب خدا بود ) .
توضیحات :
« مَکَّنَّاهُمْ » : مکانت و قدرتشان دادیم . از امکاناتی برخوردارشان کردیم . مراد قدرت مادی و معنوی است . از نظر ثروت و دارائی ، و از لحاظ فرهنگ و دانش ، برتر از اهل مکّه و بسیاری از مردم بودند ( نگا : فجر 6 - 8 ) . « إِنْ » : حرف نافیه است و به معنی ( ما ) . « إِذْ » : چرا که . زیرا که . « حَاقَ » : فرو گرفت ( نگا : انعام / 10 ، هود / 8 ، نحل / 34 ) .
سوره أحقاف آیه 27
متن آیه :
وَلَقَدْ أَهْلَکْنَا مَا حَوْلَکُم مِّنَ الْقُرَى وَصَرَّفْنَا الْآیَاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ
ترجمه :
( ای اهل مکّه ! ) ما برخی از اقوامی را هلاک کرده‌ایم که در گرداگرد شما می‌زیسته‌اند ، و ما آیات خود را به صورتهای گوناگون ( برای آنان ) بیان می‌داشته‌ایم تا ( از کفر و فسق و فجور ) برگردند ( و آنان نمی‌پذیرفته و سرکشی می‌کرده‌اند ) .
توضیحات :
« مَا حَوْلَکُم مِّنَ الْقُری » : از قبیل ، عاد در احقاف در قسمت جنوبی جزیرة‌العرب ، قوم ثمود در حجر واقع در شمال جزیره ، قوم سبأ در یمن ، قوم شعیب در مدین که بر سر راه شام است ، و قوم لوط در نواحی شام . « صَرَّفْنَا » : به گونه‌های مختلف و شیوه‌های گوناگون بیان داشته‌ایم .
سوره أحقاف آیه 28
متن آیه :
فَلَوْلَا نَصَرَهُمُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ قُرْبَاناً آلِهَةً بَلْ ضَلُّوا عَنْهُمْ وَذَلِکَ إِفْکُهُمْ وَمَا کَانُوا یَفْتَرُونَ
ترجمه :
پس چرا آن معبودهائی که سوای الله برای نزدیکی به الله ، به خدائی گرفته بودند ، ( در این لحظات سخت و حسّاس ) یاریشان نکردند ؟ ! ( نه تنها آنان را یاری ندادند ) بلکه از ایشان گم و گور شدند ! این ( چیزی که بر سرشان آمد نتیجه ) دروغ و افترای ایشان بود .
توضیحات :
« فَلَوْ لا » : پس چرا ؟ از چه روی ؟ « قُرْبَاناً » : برای تقرّب و نزدیکی به خدا . مفعول‌له ، یا حال است . « ءَالِهَةً » : مفعول دوم ( إِتَّخَذُوا ) است و مفعول اوّل آن محذوف است که ( ءَالِهَةً ) است . یعنی إِتَّخَذُوا ءَالِهَتَهُمْ . . . ءَالِهَةً .
سوره أحقاف آیه 29
متن آیه :
وَإِذْ صَرَفْنَا إِلَیْکَ نَفَراً مِّنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قَالُوا أَنصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا إِلَى قَوْمِهِم مُّنذِرِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! خاطرنشان ساز ) زمانی را که گروهی از جنّیان را به سوی تو روانه کردیم تا قرآن را بشنوند . هنگامی که حاضر آمدند ، به یکدیگر گفتند : خاموش باشید و گوش فرا دهید . هنگامی که ( تلاوت قرآن ) به پایان آمد ، به عنوان مبلّغان و دعوت‌کنندگان ( همجنسان خود ، به آئین آسمانی ) به سوی قوم خود برگشتند .
توضیحات :
« صَرَفْنَا » : متوجّه ساختیم . « نَفَراً » : جماعت . گروه . تعدادی میان سه تا چهل کس ( نگا : المصحف المیسّر ) . « أَنصِتُوا » : از مصدر ( إنصَات ) یعنی خاموش بودن برای گوش فرا دادن ( نگا : اعراف / 204 ) . « حَضَرُوهُ » : در خدمتش حاضر آمدند . ضمیر ( ه ) به قرآن و یا پیغمبر برمی‌گردد . « مُنذِرینَ » : بیم‌دهندگان . یعنی این گروه با شنیدن قرآن مسلمان شدند و برای تبلیغ اسلام و اشاعه خبر دین جدید به سوی همنوعان خود برگشتند و داعیان الی‌الله شدند .
سوره أحقاف آیه 30
متن آیه :
قَالُوا یَا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا کِتَاباً أُنزِلَ مِن بَعْدِ مُوسَى مُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى طَرِیقٍ مُّسْتَقِیمٍ
ترجمه :
اینان گفتند : ای قوم ما ! ما به کتابی گوش فرا دادیم که بعد از موسی فرستاده شده است و کتابهای پیش از خود را تصدیق می‌کند ( و هماهنگ با کتابهای آسمانی پیشین است ) ، و به سوی حق رهنمود می‌کند و به راه راست راه می‌نماید .
توضیحات :
« أُنزِلَ مِن بَعْدِ مُوسی » : این که می‌بینیم سخنی از کتاب عیسی یعنی انجیل در میان نیست ، بدان خاطر است که تورات کتاب اصلی و متّفق علیه یهودیان و مسیحیان است و انجیل تابع تورات است و حتّی مسیحیان احکام شرائع خود را از آن گرفته و می‌گیرند . بعضی هم گفته‌اند ، این گروه از جنّیان از بعثت عیسی و نزول انجیل آگاه نبوده‌اند .
سوره أحقاف آیه 31
متن آیه :
یَا قَوْمَنَا أَجِیبُوا دَاعِیَ اللَّهِ وَآمِنُوا بِهِ یَغْفِرْ لَکُم مِّن ذُنُوبِکُمْ وَیُجِرْکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ
ترجمه :
ای قوم ما ! سخنان فراخواننده الهی را بپذیرید ، و به او ایمان بیاورید ، تا خدا گناهانتان را بیامرزد و شما را در پناه خویش ( محفوظ و مصون از عذاب سخت آخرت ) دارد .
توضیحات :
« أَجِیبُوا » : پاسخ مثبت دهید . « دَاعِیَ اللهِ » : مراد از داعی الهی ، پیغمبر اسلام است . « یَغْفِرْ » : فاعل این فعل ، خدا است ( نگا : آل‌عمران . 31 و 135 ) . « مِن ذُنُوبِکُمْ » : حرف ( مِنْ ) زائد است و برای تأکید می‌باشد .
سوره أحقاف آیه 32
متن آیه :
وَمَن لَّا یُجِبْ دَاعِیَ اللَّهِ فَلَیْسَ بِمُعْجِزٍ فِی الْأَرْضِ وَلَیْسَ لَهُ مِن دُونِهِ أَولِیَاء أُوْلَئِکَ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
هر کس هم سخنان فراخواننده الهی را نپذیرد ، نمی‌تواند خدای را از دستیابی به خود در زمین ناتوان کند ( و خویشتن را از چنگال عذاب الهی پناه دهد ، و از دست انتقام او بگریزد ) ، و برای او جز خدا هیچ ولیها و یاورهائی نیست . چنین کسانی در گمراهی آشکاری هستند .
توضیحات :
« لَیْسَ بِمُعْجِزٍ فِی‌الأرْضِ » : ( نگا : هود / 20 ، نور / 57 ، عنکبوت / 22 ) .
سوره أحقاف آیه 33
متن آیه :
أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَلَمْ یَعْیَ بِخَلْقِهِنَّ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ یُحْیِیَ الْمَوْتَى بَلَى إِنَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
آیا نمی‌دانند خدائی که آسمانها و زمین را آفریده است و در آفرینش آنها خسته و درمانده نشده است ، می‌تواند مردگان را زنده کند ؟ ! آری ، او بر هر کاری توانا است .
توضیحات :
« لَمْ یَعْیَ » : درمانده نشده است . از ماده ( عیی ) .
سوره أحقاف آیه 34
متن آیه :
وَیَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَلَیْسَ هَذَا بِالْحَقِّ قَالُوا بَلَى وَرَبِّنَا قَالَ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ
ترجمه :
روزی کافران را به کنار دوزخ می‌برند و ایشان را بر آن عرضه می‌کنند ( و بدیشان گفته می‌شود : ) آیا این حقیقت ندارد ؟ ! می‌گویند : بلی ، سوگند به پروردگارمان . خدا بدیشان می‌گوید : پس به سبب کفر و ناباوریتان عذاب را بچشید .
توضیحات :
« یُعْرَضُ » : ( نگا : غافر / 46 ، احقاف / 20 ) .
سوره أحقاف آیه 35
متن آیه :
فَاصْبِرْ کَمَا صَبَرَ أُوْلُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِل لَّهُمْ کَأَنَّهُمْ یَوْمَ یَرَوْنَ مَا یُوعَدُونَ لَمْ یَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِّن نَّهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ یُهْلَکُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ
ترجمه :
پس ( در برابر اذیّت و آزار کافران ) شکیبائی کن ، آن گونه که پیغمبران أُولُواالعزم ( در سختیها ) شکیبائی کرده‌اند ، و برای ( عذاب ) آنان شتاب مکن . روزی که ایشان چیزی را مشاهده می‌کنند که بدیشان وعده داده می‌شد ، انگار که آنان مدّتی از یک روز در دنیا مانده‌اند ( و زندگی کرده‌اند . این قران ) ابلاغ است و بسنده است . مگر جز مردمان گناهکار و سرکش از اطاعت خدا ، هلاک می‌گردند ؟ !
توضیحات :
« اِصْبِرْ » : شکیبائی کن . مراد از صبر مطلوب در اینجا علاوه از تحمّل رنجها و دردها ، مهلت و فرصت دادن به مردمان و انتظار کشیدن است . یعنی ایشان را نفرین نکردن و درخواست عذاب استیصال ننمودن و با عجله مرگ و نابودیشان را خواستار نشدن . « اَلْعَزْم » : اراده محکم و استوار . تصمیم . ثابت و پایدار . « أُوْلُواْ الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ » : پیغمبرانی که دارای اراده استوار و ثبات و پایداری بوده‌اند . حرف ( مِنْ ) تبعیضیّه است ، و اشاره به گروه خاصّی از پیغمبران بزرگ است که صاحب شریعت جدید و آئین تازه بوده‌اند و با گرفتاریها و مشکلات بیشتری روبرو شده‌اند . برخی آنان را پنج نفر می‌دانند که عبارتند از : نوح ، ابراهیم ، موسی ، عیسی ، محمّد : بعضی تعداد آنان را بیشتر دانسته‌اند . بعضی هم ( مِنْ ) را بیانیّه به حساب آورده و همه پیغمبران را أُولُواالعزم بشمار آورده‌اند . « لَمْ یَلْبَثُوا . . . » : ( نگا : روم / 55 ، یونس / 45 ) . « بَلاغٌ » : ابلاغ . تبلیغ . بسنده . خبر مبتدای محذوف است : هذَا الْقُرْءَانُ بَلاغٌ . این قران تبلیغ آسمانی و بسنده برای زندگی مردمان است . این قرآن آخرین ابلاغ و اخطار است ! بپائید به سوی خدا برگردید و بیائید .
تفسیر سوره محمد برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره محمد
سوره محمد آیه 1
متن آیه :
الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِیلِ اللَّهِ أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ
ترجمه :
کسانی که کافر می‌گردند و مردمان را از راه خدا باز می‌دارند ، خدا همه کارهای ( نیک ) ایشان را باطل ( قلمداد و بی‌اجر ) می‌نماید .
توضیحات :
« صَدُّوا » : بازداشتند . ممانعت بعمل آوردند . « أَضَلَّ » : خدا باطل کرد و سود و اجر آن را از میان برد ( نگا : فرقان / 23 ) .
سوره محمد آیه 2
متن آیه :
وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَآمَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَهُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ کَفَّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَأَصْلَحَ بَالَهُمْ
ترجمه :
و اما کسانی که ایمان بیاورند و کارهای نیک و شایسته بکنند ، و چیزی را باور دارند که بر محمد نازل شده است - و آن هم حق است و از سوی پروردگارشان آمده است - خداوند گناهانشان را می‌بخشاید و بدیهایشان را نادیده می‌گیرد ، و حال و وضعشان را خوب می‌سازد .
توضیحات :
« وَ ءَامَنُوا بِمَا نُزِّلَ عَلی مُحَمَّدٍ » : عطف خاص بر عام است . یعنی خصوصاً ایمان بیاورند به چیزی که بر محمد نازل شده است که قرآن است . « وَ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ » : جمله معترضه و برای حصر است . یعنی در حال حاضر آنچه حق است و دست نخورده مانده است و درست همان چیزی است که از جانب پروردگارشان آمده است . « بَالَ » : حال . وضع ( نگا : یوسف / 50 ، طه / 51 ) .
سوره محمد آیه 3
متن آیه :
ذَلِکَ بِأَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا اتَّبَعُوا الْبَاطِلَ وَأَنَّ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَّ مِن رَّبِّهِمْ کَذَلِکَ یَضْرِبُ اللَّهُ لِلنَّاسِ أَمْثَالَهُمْ
ترجمه :
این بدان خاطر است که کافران از باطل پیروی می‌کنند و مؤمنان از حقی پیروی می‌کنند که از سوی پروردگارشان آمده است . اینگونه خدا برای مردم مثالهای ( حسنات یا سیئات ) ایشان را بیان می‌دارد .
توضیحات :
« ذلِکَ » : اشاره به ابطال اعمال کافران ، و عفو سیئات و اصلاح حال مؤمنان است . « أَمْثَالَهُمْ » : ضرب‌المثلهای احوال و اوصاف دو گروه کافر و مؤمن . چرا که برای همگان روشن است که کافر دائماً از حق گریزان و به دنبال باطل روان است . و مؤمن همیشه از حق پیروی می‌کند و متمسک بدان است . سرانجام آن ، زیان و نقمت ، و سرانجام این ، سود و نعمت است .
سوره محمد آیه 4
متن آیه :
فَإِذا لَقِیتُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ حَتَّى إِذَا أَثْخَنتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثَاقَ فَإِمَّا مَنّاً بَعْدُ وَإِمَّا فِدَاء حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا ذَلِکَ وَلَوْ یَشَاءُ اللَّهُ لَانتَصَرَ مِنْهُمْ وَلَکِن لِّیَبْلُوَ بَعْضَکُم بِبَعْضٍ وَالَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَن یُضِلَّ أَعْمَالَهُمْ
ترجمه :
هنگامی که با کافران ( در میدان جنگ ) روبه‌رو می‌شوید ، گردنهایشان را بزنید ، و همچنان ادامه دهید تا به اندازه کافی دشمن را ( با کشتن و زخمی‌کردن ) ضعیف و درهم می‌کوبید . در این هنگام ( اسیران را ) محکم ببندید ، بعدها یا بر آنان منّت می‌گذارید ( و بدون عوض آزادشان می‌کنید ) و یا ( در برابر آزادی از آنان ) فدیه می‌گیرید ( خواه با معاوضه اسراء و خواه با دریافت اموال . این وضع همچنان ادامه خواهد داشت ) تا جنگ بارهای سنگین خود را بر زمین می‌نهد و نبرد پایان می‌گیرد . برنامه این است ، و اگر خدا می‌خواست خودش ( از طریقهای دیگری همچون طوفان و زلزله و سیل و غرق و به زمین فرو بردن ، و سایر بلایا و مصائب ، بدون جنگ شما ) از آنان انتقام می‌گرفت . اما خدا خواسته است بعضی از شما را با بعضی دیگر بیازماید ( و مؤمنان راستین را با جهاد با کافران امتحان نماید ) . کسانی که در راه خدا کشته می‌شوند ، خداوند هرگز کارهایشان را نادیده نمی‌گیرد و بی‌مزد نمی‌گذارد .
توضیحات :
« فَضَرْبَ الرِّقَابِ » : مصدر در معنی امر است . یعنی گردنهایشان را بزنید و ایشان را بکشید . مفعول مطلق فعل محذوفی است . « الْوَثَاقَ » : ریسمان و طنابی که اسیران و بندیان با آن محکم بسته می‌شوند . « مَنّاً » : منّت نهادن . مراد آزاد کردن اسیر بدون عوض و تاوان و غرامت جنگی از دشمن است . مفعول مطلق فعل محذوفی است . « فِدَآءً » : فدیه . تاوان و غرامت جنگی . « أَثْخَنتُمُوهُمْ » : ایشان را با کشتن و مجروح کردن ضعیف کردید و از پای درآوردید ( نگا : انفال / 67 ) . « أَوْزَار » : جمع وِزْر ، بارهای سنگین ( نگا : نحل / 25 ، طه / 87 ) . « حَتّی تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزَارَهَا » : تا جنگ به پایان می‌رسد . « ذلِکَ » : برنامه این است . به همین منوال است . « إِنتَصَرَ مِنْهُمْ » : بر آنان چیره و از ایشان انتقام گرفت . « فَلَن یُضِلَّ . . . » : ( نگا : محمد / 1 ) .
سوره محمد آیه 5
متن آیه :
سَیَهْدِیهِمْ وَیُصْلِحُ بَالَهُمْ
ترجمه :
به زودی خداوند آنان را ( به سوی مقامات عالیه بهشت و گفتار نیک و کردار پسندیده ) رهنمود می‌کند و حال و وضعشان را خوب و عالی می‌نماید .
توضیحات :
« سَیَهْدِیهِمْ » : ( نگا : حج / 23 و 24 ) .
سوره محمد آیه 6
متن آیه :
وَیُدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَهَا لَهُمْ
ترجمه :
و آنان را به بهشتی داخل خواهد کرد که آن را بدیشان معرفی کرده است ( واوصافش را توسط پیغمبران و کتابهای آسمانی بازگو نموده است ) .
توضیحات :
« عَرَّفَهَا لَهُمْ » : توسط پیغمبران و کتابهای آسمانی بهشت را بدیشان شناسانده است . منزلها و کاخهای ویژه هر یک را با الهام بدیشان معرفی نموده است ، بگونه‌ای که هر کس جایگاه زندگی پرنعمت خود را در بهشت می‌داند ، و به هنگام ورود به بهشت یکسره به سوی مقام و مکان خود می‌رود . بهشت را برای ایشان خوشبو کرده است .
سوره محمد آیه 7
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ
ترجمه :
ای مؤمنان ! اگر ( دین ) خدا را یاری کنید ، خدا شما را یاری می‌کند ( و بر دشمنانتان پیروز می‌گرداند ) و گامهایتان را استوار می‌دارد ( و کار و بارتان را استقرار می‌بخشد ) .
توضیحات :
« یُثَبِّتْ » : ( نگا : بقره / 250 ، آل‌عمران / 147 ، انفال / 11 و 12 ) .
سوره محمد آیه 8
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَفَرُوا فَتَعْساً لَّهُمْ وَأَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ
ترجمه :
کافران ، مرگ بر آنان باد ، و خداوند اعمال ( نیک ) ایشان را باطل و بیسود گرداناد !
توضیحات :
« الَّذِینَ » : مبتدا و خبر آن محذوف است . تقدیر چنین است : الِّذِینَ کَفَرُوا ، أتْعَسَهُمُ اللهُ . یا مفعول به مقدم است . « تَعْساً » : هلاک و نابودی . مفعول مطلق فعل محذوف ( أَتْعَسَ ) است . « أَضَلَّ » : ( نگا : محمد / 1 ) . عطف بر فعل محذوف ( أَتْعَسَ ) است . جمله دعائی است . یا این که ( فَتَعْساً لَّهُمْ ) انشائی ، و ( أَضَلَّ أَعْمَالَهُمْ ) اخباری است ، و معنی آیه چنین می‌شود : کافران ، مرگ بر آنان باد ، و خداوند اعمال ( نیک ) ایشان را باطل و بیسود می‌گرداند .
سوره محمد آیه 9
متن آیه :
ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ کَرِهُوا مَا أَنزَلَ اللَّهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ
ترجمه :
این بدان خاطر است که چیزی را که خداوند فرو فرستاده است دوست نمی‌دارند ، و لذا خدا کارهای ( نیک ) ایشان را هم باطل و بیسود می‌گرداند .
توضیحات :
« ذلِکَ » : این هلاک کافران و پوچ شدن اعمال ایشان . « مَا » : قرآن و تکالیف آسمانی .
سوره محمد آیه 10
متن آیه :
أَفَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ دَمَّرَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلِلْکَافِرِینَ أَمْثَالُهَا
ترجمه :
آیا در زمین به گشت و گذار نپرداخته‌اند تا ببینند عاقبت کسانی که پیش از ایشان بوده‌اند به کجا کشیده و چه شده است ؟ خداوند آنان را نابود ساخته است ( و دمار از روزگارشان را بدر آورده است ) ، و برای کافران امثال این عواقب و مجازاتها خواهد بود .
توضیحات :
« دَمَّرَ » : هلاک و نابود ساخته است ( نگا : اعراف / 137 ، شعراء / 172 ، نمل / 51 ) . « أَمْثَالُهَا » : امثال چنین عاقبت یا عقوبتی . ضمیر ( هَا ) به ( عَاقِبَة ) برمی‌گردد .
سوره محمد آیه 11
متن آیه :
ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ مَوْلَى الَّذِینَ آمَنُوا وَأَنَّ الْکَافِرِینَ لَا مَوْلَى لَهُمْ
ترجمه :
این ( عاقبت نیک مؤمنان و عاقبت سوء کافران ) بدان خاطر است که خداوند سرپرست و یاور مؤمنان است ، ولیکن کافران هیچ گونه سرپرست و یاوری ندارند .
توضیحات :
« مَوْلی » : ( نگا : انفال / 40 ، حج / 13 و 78 ، دخان / 41 ) .
سوره محمد آیه 12
متن آیه :
إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَالَّذِینَ کَفَرُوا یَتَمَتَّعُونَ وَیَأْکُلُونَ کَمَا تَأْکُلُ الْأَنْعَامُ وَالنَّارُ مَثْوًى لَّهُمْ
ترجمه :
خداوند کسانی را که ایمان بیاورند و کارهای شایسته و بایسته بکنند ، به باغهائی از بهشت داخل می‌گرداند که رودبارها و چشمه‌سارها در زیر ( کاخها و درختهای ) آن روان است . در حالی که کافران ( چند روزی از نعمتهای زودگذر جهان ) بهره و لذت می‌برند و همچون چهارپایان ( بی‌خبر و غافل از سرانجام کار ) می‌چرند و می‌خورند ، و ( پس از بدرود حیات و گام نهادن به آخرت ) آتش دوزخ جایگاه ایشان است .
توضیحات :
« یَتَمَتَّعُونَ » : بهره‌مند می‌شوند . لذت می‌برند و خوش می‌گذرانند .
سوره محمد آیه 13
متن آیه :
وَکَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ هِیَ أَشَدُّ قُوَّةً مِّن قَرْیَتِکَ الَّتِی أَخْرَجَتْکَ أَهْلَکْنَاهُمْ فَلَا نَاصِرَ لَهُمْ
ترجمه :
چه شهرهای زیادی که ( اهالی ) آنها از ( اهالی ) شهری که تو را از آن بیرون کرده‌اند ، قدرتمندتر و پرزورتر بوده‌اند ، و ما آنان را هلاک و نابود کرده‌ایم ، و هیچ یار و یاوری نداشته‌اند ( که بدیشان کمک کند و آنان را از دست قهر ما برهاند ) .
توضیحات :
« کَأَیِّن مِّن قَرْیَةٍ » : ( نگا : حج / 45 و 48 ) . « قَرْیَتِکَ » : شهر تو ای محمد که مکه است .
سوره محمد آیه 14
متن آیه :
أَفَمَن کَانَ عَلَى بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ کَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ
ترجمه :
آیا کسانی که از دلائل روشن و براهین قطعی پروردگارشان برخوردارند ، همسان کسانیند که اعمال زشتشان در نظرشان آراسته و پیراسته شده است و از هواها و هوسهای خود پیروی می‌کنند ؟
توضیحات :
« عَلی بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّهِ » : شناخت کامل و صحیحی از پروردگار خود دارد . دلائل و براهین قوی از سوی پروردگار خود دارد که رهنمودهای آسمانی است .
سوره محمد آیه 15
متن آیه :
مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ فِیهَا أَنْهَارٌ مِّن مَّاء غَیْرِ آسِنٍ وَأَنْهَارٌ مِن لَّبَنٍ لَّمْ یَتَغَیَّرْ طَعْمُهُ وَأَنْهَارٌ مِّنْ خَمْرٍ لَّذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ وَأَنْهَارٌ مِّنْ عَسَلٍ مُّصَفًّى وَلَهُمْ فِیهَا مِن کُلِّ الثَّمَرَاتِ وَمَغْفِرَةٌ مِّن رَّبِّهِمْ کَمَنْ هُوَ خَالِدٌ فِی النَّارِ وَسُقُوا مَاء حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعَاءهُمْ
ترجمه :
وصف بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده شده است ( چنین است که ) در آن رودبارهائی از آبی ( زلال و خالص ) است که گندیده و بدبو نگشته است ، و رودبارهائی از شیری است که طعم و مزه آن متغیر نشده است ، و رودبارهائی از شرابی است که سراپا لذت برای نوشندگان است ، و رودبارهائی از عسلی است که خالص و پالوده است ، و در آنجا آنان هرگونه میوه‌ای دارند ، و ( از همه بالاتر ) از آمرزش پروردگارشان برخوردارند ( آیا چنین کسانی ) همانند کسانیند که در آتش دوزخ جاویدان می‌مانند و از آب داغ و جوشان نوشانده می‌شوند ، ( آبی که به محض نوشیدن ) اندرونه و روده‌های ایشان را پاره پاره می‌کند و از هم می‌گسلد .
توضیحات :
« مَثَلُ » : وصف . صفت . توصیف ( نگا : رعد / 35 ) . « غَیْرِ ءَاسِنٍ » : غیر متغیر . فاسد نشده . « لَذَّةٍ » : متلذذ . لذیذ . مصدر است و به معنی اسم فاعل است ، و یا این که مؤنث ( لَذّ ) به معنی لذیذ است . « مُصَفّیً » : خالص . پالوده . عسل بدون موم و لِرد و خاشاک . « أَمْعَآءَ » : جمع مِعیً ، روده . اندرونه .
سوره محمد آیه 16
متن آیه :
وَمِنْهُم مَّن یَسْتَمِعُ إِلَیْکَ حَتَّى إِذَا خَرَجُوا مِنْ عِندِکَ قَالُوا لِلَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ مَاذَا قَالَ آنِفاً أُوْلَئِکَ الَّذِینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَاتَّبَعُوا أَهْوَاءهُمْ
ترجمه :
در میان منافقان کسانی هستند که به سخنانت گوش فرا می‌دهند ، اما هنگامی که از نزد تو بیرون می‌روند ، به کسانی ( از علمای صحابه ) که ( از سوی خدا ) بدیشان علم و دانش بخشیده شده است ، می‌گویند : این مرد الآن چه گفت ؟ ! ( آنچه می‌گوید بی‌ارزش و یاوه است ! ) آنان کسانیند که خداوند بر دلهایشان مهر نهاده است ، و از هواها و هوسهایشان پیروی می‌کنند .
توضیحات :
« مَن یَسْتَمِعُ » : مراد منافقانی است که در آیه 20 از آنان سخن می‌رود . « الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ » : مراد علمای صحابه کرام ، از قبیل : ابن‌عباس و ابن مسعود است . « هذَا . . . » : مراد محمد است . « ءَانِفاً » : چند لحظه پیش . اکنون . « طَبَعَ اللهُ عَلی قُلُوبِهِمْ » : ( نگا : توبه / 93 ، نحل / 108 ) .
سوره محمد آیه 17
متن آیه :
وَالَّذِینَ اهْتَدَوْا زَادَهُمْ هُدًى وَآتَاهُمْ تَقْواهُمْ
ترجمه :
کسانی که راهیاب شده‌اند ، خداوند بر راهیابی ایشان می‌افزاید و تقوای لازم را بدیشان عطاء می‌نماید .
توضیحات :
« تَقْوَاهُمْ » : تقوائی که برای نجات ایشان از دوزخ و رسیدن آنان به بهشت لازم است .
سوره محمد آیه 18
متن آیه :
فَهَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا السَّاعَةَ أَن تَأْتِیَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاء أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءتْهُمْ ذِکْرَاهُمْ
ترجمه :
انگار ( کافران و منافقان تا قیامت فرا نرسد ایمان نمی‌آورند ، و برای ایمان آوردن خود ) قیامت را چشم می‌دارند که ناگهان برپا می‌شود ؟ ! هم‌اکنون علائم و نشانه‌های آن ظاهر شده است ( که از جمله آنها بعثت خاتم‌الانبیاء است ) . اما وقتی که قیامت فرا رسید ، دیگر باور داشتن و اندرز گرفتن چه سودی به حالشان دارد ؟ !
توضیحات :
« هَلْ یَنظُرُونَ ؟ » : آیا چشم می‌دارند ؟ مگر انتظاری جز این دارند ؟ « أَشْرَاطُهَا » : اشراط ، جمع شَرَط ، علامتها و نشانه‌ها « فَأَنّی لَهُمْ » : ( نگا : دخان / 13 ) . « ذِکْری » : بیدار شدن و اندرز گرفتن . یادآور گشتن و به خود آمدن ( نگا : زمر / 54 - 59 ) .
سوره محمد آیه 19
متن آیه :
فَاعْلَمْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَاسْتَغْفِرْ لِذَنبِکَ وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مُتَقَلَّبَکُمْ وَمَثْوَاکُمْ
ترجمه :
بدان که قطعاً هیچ معبودی جز الله وجود ندارد . برای گناهان خود و مردان و زنان مؤمن آمرزش بخواه . خدا از حرکات و سکناتتان کاملاً آگاه است ( و می‌داند به کجا می‌روید و در کجا زندگی می‌کنید و چه می‌کنید و چه نمی‌کنید ) .
توضیحات :
« إسْتَغْفِرْ لِذَنبِکَ » : ( نگا : غافر / 55 ) . « مُتَقَلَّبَ » : جایگاه گشت و گذار و مسیر حرکت . جنبش و حرکت . رفت و آمد . سیر و سیاحت . حال به حال شدن . این واژه می‌تواند اسم مکان ، و یا مصدر میمی باشد . « مَثْوی » : جایگاه . اقامت گزیدن ( نگا : یوسف / 21 و 23 ) . « مُتَقَلَّبَکُمْ وَ مَثْوَاکُمْ » : جا و مکان ، ظاهر و آشکار ، درون و بیرون ، راز و نجوا ، نیت و اندیشه ، رفت و آمد ، سفر و حضر ، کردار و رفتار ، و بالاخره همه حرکات و سکنات شما .
سوره محمد آیه 20
متن آیه :
وَیَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا لَوْلَا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذَا أُنزِلَتْ سُورَةٌ مُّحْکَمَةٌ وَذُکِرَ فِیهَا الْقِتَالُ رَأَیْتَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ یَنظُرُونَ إِلَیْکَ نَظَرَ الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَأَوْلَى لَهُمْ
ترجمه :
مؤمنان می‌گویند : کاش ! سوره‌ای فرود می‌آمد ( و ما را به جنگ با دشمنان می‌خواند ) . زمانی که سوره محکمی نازل می‌گردد و جنگ در آن ذکر می‌شود ( و روشن و آشکار به جنگ دستور می‌دهد ) منافقان بیماردل را می‌بینی همچون کسی به تو نگاه می‌کنند که ( در آستانه مرگ قرار گرفته است و ) به سبب ( سکرات ) موت بیهوش افتاده است . پس مرگشان باد !
توضیحات :
« لَوْلا » : حرفی است که دالّ بر رغبت حصول بعد از خود است . « مُحْکَمَةٌ » : استوار و تغییرناپذیر . مراد روشن و بیانگر مقصود است ؛ بگونه‌ای که توجیه و تفسیری جز جنگ را ندارد . « الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ » : بیهوش ( نگا : احزاب / 19 ) . « نَظَرَ الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ » : مراد خیره نگاه کردن و زل زدن با چشمانی است که حدقه‌ها و پلکها از کار ایستاده و باز و بی‌حرکت مانده باشد . « أَوْلی لَهُمْ » : مرگشان باد ! عربها به هنگام تهدید کسی بدو می‌گویند : أَوْلی لَکَ ! مرگت باد ( نگا : قیامت / 34 و 35 ) . « أَوْلی » : اسم تفضیل از ماده ( ولی ) به معنی قرب و نزدیکی است ، در مقام دعا ، برای تهدید به مرگ زودرس و نابودی قریب‌الوقوع بکار می‌رود .
سوره محمد آیه 21
متن آیه :
طَاعَةٌ وَقَوْلٌ مَّعْرُوفٌ فَإِذَا عَزَمَ الْأَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَکَانَ خَیْراً لَّهُمْ
ترجمه :
اطاعت ( از خدا و پیغمبر ) و بیان سخنان نیک ( و سنجیده‌ای که شرع‌پسند باشد ، برای آنان بهتر و به حالشان سودمندتر است ) . هنگامی که کار جدی می‌شود ( و جهادگران آماده حرکت به سوی رزمگاه می‌گردند ) اگر با خدا راست باشند ( و ایمان صادقانه و فرمانبرداری مخلصانه داشته باشند ، از دوروئی و بزدلی ) برای ایشان بهتر خواهد بود .
توضیحات :
« طَاعَةٌ » : مبتدا و خبر آن محذوف که ( خَیْرٌ لَّهُمْ ) است و ملفوظ آن یعنی ( لَکَانَ خَیْراً لَّهُمْ ) در آخر آیه بیانگر این امر است . « عَزَمَ » : جدّی شد .
سوره محمد آیه 22
متن آیه :
فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِن تَوَلَّیْتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ
ترجمه :
آیا اگر ( از قرآن و برنامه اسلام ) روی‌گردان شوید ، جز این انتظار دارید که در زمین فساد کنید و پیوند خویشاوندی میان خویش را بگسلید ؟
توضیحات :
« عَسَیْتُمْ » : کلمه‌ای است که بیانگر انتظار حصول بعد از خود است . یعنی توقع و انتظار جز این را دارید . « فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِن تَوَلَّیْتُمْ . . . » : ( تَوَلَّیْتُمْ ) فعل شرط ، جواب شرط محذوف و یا ( عَسَیْتُمْ ) مقدم است ، و ( أَن تُفْسِدُوا فِی‌الأرْضِ ) خبر ( عَسَیْتُمْ ) است . بعضی هم مجموع جمله ( فَهَلْ عَسَیْتُمْ أَن تُفْسِدُوا فِی الأرْضِ ) را جزای شرط می‌دانند .
سوره محمد آیه 23
متن آیه :
أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ
ترجمه :
آنان کسانیند که خداوند ایشان را نفرین و از رحمت خویش بدور داشته است ، لذا گوشهایشان را ( از شنیدن حق ) کر ، و چشمانشان را ( از دیدن راه هدایت و سعادت ) کور کرده است .
توضیحات :
« أَصَمَّهُمْ » : ایشان را کر کرده است . « أَعْمی » : کور کرده است .
سوره محمد آیه 24
متن آیه :
أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا
ترجمه :
آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند ( و مطالب و نکات آن را بررسی و وارسی نمی‌کنند ؟ ) یا این که بر دلهائی قفلهای ویژه‌ای زده‌اند ؟
توضیحات :
« أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْءَانَ ؟ » : آیات مختلفی با صراحت فریاد می‌دارند که قرآن کتاب اندیشه و عمل است و باید آن را بررسی و وارسی کرد و تنها به تلاوت ظاهری اکتفاء نکرد ( نگا : نساء / 82 ، اسراء / 89 ، فرقان / 30 ، ق / 45 ، قمر / 17 و 22 و 32 ، یوسف / 2 ) « أَمْ » یا این که . بلکه . با توجه به معنی دوم این واژه ، مفهوم آیه چنین است : آیا درباره قرآن نمی‌اندیشند و به بررسی و وارسی آن نمی‌پردازند ؟ بلکه بر دلهائی قفلهای ویژه است .
سوره محمد آیه 25
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِم مِّن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّیْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ
ترجمه :
کسانی که بعد از روشن شدن ( راه حقیقت و ) هدایت ، به کفر و ضلال پیشین خود برمی‌گردند ، بدان خاطر است که اهریمن کارهایشان را در نظرشان می‌آراید و ایشان را با آرزوهای طولانی فریفته می‌دارد .
توضیحات :
« إِرْتَدُّوا عَلی أَدْبَارِهِمْ » : عقب عقب برمی‌گردند . مراد این است که مرتد و کافر می‌گردند . « سَوَّلَ » : زینت داد . خوش‌آیند نمود ( نگا : یوسف / 18 و 83 ، طه / 96 ) . « أَمْلی لَهُمْ » : زندگی را طولانی و جاویدان در نظرشان جلوه داد . افسار آرزوها را برایشان شل کرد و به آرزوهای فراوانی آنان را سرگرم نمود .
سوره محمد آیه 26
متن آیه :
ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا مَا نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الْأَمْرِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ
ترجمه :
این ( چرخ زدن و از دین برگشتن ) بدان خاطر است که به کسانی که دشمن چیزی هستند که خدا فرو فرستاده است ، گفته بودند : در برخی از کارها از شما اطاعت و پیروی می‌کنیم ! خدا آگاه از پنهانکاری ایشان می‌باشد .
توضیحات :
« الَّذِینَ کَرِهُوا . . . » : مراد یهودیان بنی‌قریظه و بنی‌نضیر است ( نگا : احزاب / 26 و 27 ) . « کَرِهُوا » : دشمن داشته‌اند . نپسندیده‌اند . « بَعْضِ الأمْرِ » : ( نگا : حشر / 11 و 12 ) . « إِسرَار » : پنهانکاری . مراد پنهان کردن و مخفی داشتن مکر و کید است .
سوره محمد آیه 27
متن آیه :
فَکَیْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمْ الْمَلَائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ
ترجمه :
حال آنان چگونه خواهد بود بدان هنگام که فرشتگان مأمور قبض ارواح به سراغشان می‌آیند و چهره‌ها و پشتها ( و سایر اندامهای ) ایشان را به زیر ضربات خود می‌گیرند ؟ !
توضیحات :
« تَوَفَّتْهُمْ » : ایشان را دریابند و قبض روح کنند . ایشان را از جهان برمی‌گیرند ( نگا : نساء / 97 ، انعام / 61 ، اعراف / 37 ، نحل / 28 و 32 ) . « یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ » : ( نگا : انفال / 50 ) .
سوره محمد آیه 28
متن آیه :
ذَلِکَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَکَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ
ترجمه :
این گونه ( جان برگرفتن ایشان ) بدان خاطر است که آنان بدنبال چیزی می‌روند که خدای را بر سر خشم می‌آورد ، و از چیزی که موجب خوشنودی او است بدشان می‌آید ، و لذا خداوند کارهای ( نیک ) ایشان را باطل و بیسود می‌گرداند .
توضیحات :
« أَسْخَطَ » : خشمگین گرداند . « رِضْوانَهُ » : رضایت و خوشنودی او .
سوره محمد آیه 29
متن آیه :
أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ أَن لَّن یُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغَانَهُمْ
ترجمه :
آیا کسانی که در دلهایشان بیماری ( نفاق و کینه‌توزی اسلام ) است ، گمان می‌برند خدا کینه‌ها و دشمنانگیهای ایشان را ( که از اسلام و مسلمین در دل دارند ) ظاهر و برملا نمی‌گرداند ؟
توضیحات :
« أَضْغان » : جمع ضِعْن ، حقد و کینه‌های شدید . « لَن یُخْرِجَ . . . » : ( نگا : توبه / 64 ) .
سوره محمد آیه 30
متن آیه :
وَلَوْ نَشَاء لَأَرَیْنَاکَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُم بِسِیمَاهُمْ وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ أَعْمَالَکُمْ
ترجمه :
اگر ما می‌خواستیم آنان را به تو نشان می‌دادیم و تو از روی قیافه و علامتشان ایشان را می‌شناختی . تو قطعاً آنان را از روی طرز سخن و نحوه گفتار می‌شناسی . خداوند آگاه از کارهایتان می‌باشد ( و حقیقت پندار و گفتار و رفتارتان را می‌داند و همگان را خوب می‌شناسد و پاداش و پادافره لازم را به هر کسی خواهد داد ) .
توضیحات :
« بِسِیمَاهُمْ » : سیما ، قیافه . علامت . « لَحْنِ الْقَوْلِ » : شیوه سخن . طرز سخن .
سوره محمد آیه 31
متن آیه :
وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِینَ مِنکُمْ وَالصَّابِرِینَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَکُمْ
ترجمه :
ما همه شما را ( با وجود آگاهی از اعمالتان ) قطعاً آزمایش می‌کنیم ، تا معلوم شود مجاهدان ( واقعی ) و صابران شما کیانند ( و مجاهدنماها و ناشکیبایان سست‌عنصر کیان ) . و اخبار شما را بیازمائیم ( که آیا در راه اسلام صادقانه سخن گفته‌اید یا خیر . دعوت مستمر و خستگی‌ناپذیر داشته‌اید و از اسلحه گفتار در قلع و قمع کفار سود برده‌اید ، یا از لوم لائم ترسیده‌اید ) .
توضیحات :
« حَتّی نَعْلَمَ » : ( نگا : بقره / 143 ، آل‌عمران / 140 ، سبأ / 21 ) . « نَبْلُوَ » : الف زائدی در رسم‌الخط قرآنی در آخر دارد . « أَخْبَارَکُمْ » : مراد از اخبار ، هنرنمائی در شیوه بیان در کار تبلیغ و دعوت مردم به راه حق ، و ضعف و قوت در این امر ، و دوام و یا عدم دوام و فداکاری و یا عدم فداکاری در راه نشر دین است ( نگا : تفسیر قاسمی ) . خبرهای اطاعت یا عدم اطاعت در جهاد . یا این که مراد از اخبار ، اعمال بطور کلی است ، اعم از خوب و بد .
سوره محمد آیه 32
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَشَاقُّوا الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الهُدَى لَن یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئاً وَسَیُحْبِطُ أَعْمَالَهُمْ
ترجمه :
کسانی که کافر می‌شوند ، و مردمان را از راه خدا بازمی‌دارند ، و بدنبال آن که هدایت برایشان شناخته و روشن می‌گردد با پیغمبر به مخالفت و دشمنانگی می‌پردازند ، هرگز کمترین زیانی به خدا نمی‌رسانند ، و بلکه خدا کارهای ( نیک ) ایشان را هم باطل و بیسود می‌گرداند .
توضیحات :
« شَآقُّوا » : دشمنانگی کردند . به مخالفت پرداختند . « سَیُحْبِطُ أَعْمَالَهُمْ » : کارهای نیکشان را باطل می‌گرداند و فایده‌ای در آخرت عائدشان نمی‌نماید . کارهائی را که در راه جلوگیری از اسلام می‌کنند ، خدا آنها را بی‌اثر می‌گرداند ، و موانع ایشان را از سر راه اسلام برمی‌دارد .
سوره محمد آیه 33
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ
ترجمه :
ای مؤمنان ! از خدا و پیغمبر اطاعت کنید ، و کارهای خود را ( با انجام معاصی ) باطل مگردانید .
توضیحات :
« لا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ » : کارهایتان را با انجام پلشتیها و زشتیها ضایع نگردانید .
سوره محمد آیه 34
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَن سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ مَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ
ترجمه :
کسانی که کافر گردند و مردمان را از راه خدا بازدارند و سپس بمیرند در حالی که کافر باشند ، هرگز خداوند ایشان را نخواهد بخشید .
توضیحات :
« مَاتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ » : در حال کفر از جهان بروند و بمیرند . « لَن یَغْفِرَ اللهُ لَهُمْ » : خداوند ایشان را به سبب شرک و کفرشان هرگز نخواهد بخشید ( نگا : نساء / 48 ) .
سوره محمد آیه 35
متن آیه :
فَلَا تَهِنُوا وَتَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَأَنتُمُ الْأَعْلَوْنَ وَاللَّهُ مَعَکُمْ وَلَن یَتِرَکُمْ أَعْمَالَکُمْ
ترجمه :
سست مشوید ، و ( کافران را ) به صلح مخوانید ، چرا که شما برترید و خدا با شما است ، و هرگز از ( اجر و ثواب ) اعمالتان نمی‌کاهد .
توضیحات :
« السَّلْمِ » : صلح . « تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ » : از کافران طلب صلح مکنید و ایشان را به صلح مخوانید . ( تَدْعُوا ) مجزوم و عطف بر ( لاتَهِنُوا ) می‌باشد . در اصل چنین است . لا تَهِنُوا وَ لا تَدْعُوا إِلَی السَّلْمِ . « الأعْلَوْنَ » : برتران . چیرگان . « لَن یَتِرَکُمْ » : از شما نمی‌کاهد . از ماده ( وتر ) . این آیه مخالف با آیه 61 سوره انفال نیست که می‌فرماید : وَ إِن جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا . چرا که مراد از آیه سوره محمد ، درخواست صلح بی‌هنگام و بیجا از سوی مسلمانان است در زمانی که همه عوامل پیروزی در دست ایشان است ، و مراد از آیه سوره انفال درخواست صلح از طرف دشمنان است و صلحی در میان است که منافع مسلمانان را در حال یا در آینده تأمین می‌کند . « وَ أَنتُمُ الأعْلَوْنَ » : در حالی که شما برتر و چیره‌اید ، و خدا با شما است و هرگز از اجر و پاداش کارهایتان نمی‌کاهد . یا این که : سستی نکنید تا مجبور شوید دعوت به مصالحه کنید . شما برتر هستید و خدا با شما است و از پاداشهایتان نمی‌کاهد .
سوره محمد آیه 36
متن آیه :
إِنَّمَا الحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَإِن تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا یُؤْتِکُمْ أُجُورَکُمْ وَلَا یَسْأَلْکُمْ أَمْوَالَکُمْ
ترجمه :
زندگی دنیا بازی و سرگرمی بیش نیست ، و اگر ایمان بیاورید و پرهیزگاری کنید ، خداوند پاداش شما را ( به نحو کامل ) می‌دهد و دارائی شما را هم نمی‌خواهد .
توضیحات :
« لَعِبٌ وَ لَهْوٌ » : ( نگا : انعام / 32 و 70 ، عنکبوت / 64 ) . « لا یَسْأَلْکُمْ أَمْوَالَکُمْ » : خداوند بی‌نیاز است و اموال شما را از شما درخواست نمی‌کند . اموالی که به صورت زکات و صدقه می‌دهید و یا در راه جهاد خرج می‌کنید و به نام حقوق شرعی دیگر مصرف می‌نمائید ، برای دفاع از امنیت و استقلال کشور اسلامی و برای کمک به مستمندان همنوع خود و تأمین نیازمندیها و آبادانی مملکت خودتان بوده و سود چنین اموالی عائد خودتان می‌گردد .
سوره محمد آیه 37
متن آیه :
إِن یَسْأَلْکُمُوهَا فَیُحْفِکُمْ تَبْخَلُوا وَیُخْرِجْ أَضْغَانَکُمْ
ترجمه :
اگر خدا از شما اموالتان را درخواست کند ، و حتی اصرار هم بورزد ، شما ( به خاطر دلبستگی شدید و مال‌دوستی سرشتی انسان ) بخل نشان خواهید داد و تنگچشمی‌خواهید کرد ، و باعث بروز کینه‌هایتان می‌شود . ( پس خدا که شما را می‌شناسد ، چنین کاری را نمی‌کند ) .
توضیحات :
« یُحْفِکُمْ » : از شما اصرار بکند و مصرانه بخواهد . از مصدر ( إحفاء ) به معنی إلحاح و إصرار . « یُخْرِجْ أَضْغَانَکُمْ » : اشاره به دلبستگی شدید بسیاری از مردم به مسائل مالی است ، و در حقیقت یک نوع ملامت و سرزنش آنان ، و در عین حال تشویق به ترک این وابستگی است . همچنین بیانگر این واقعیت که دوستی اموال و عشق به دارائی ، خمیره ذاتی و یک صفت سرشتی انسان است ، تا آنجا که اگر خدا نیز از بسیاری از انسانها اموالشان را مطالبه کند ، خشم و کینه او را به دل می‌گیرند !
سوره محمد آیه 38
متن آیه :
هَاأَنتُمْ هَؤُلَاء تُدْعَوْنَ لِتُنفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَمِنکُم مَّن یَبْخَلُ وَمَن یَبْخَلْ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَن نَّفْسِهِ وَاللَّهُ الْغَنِیُّ وَأَنتُمُ الْفُقَرَاء وَإِن تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَیْرَکُمْ ثُمَّ لَا یَکُونُوا أَمْثَالَکُمْ
ترجمه :
آگاه باشید که شما ( از سوی آفریدگارتان ) دعوت به انفاق در راه خدا می‌شوید . بعضی از شما بخل می‌ورزند . هر کس هم بخل بورزد ، در حق خود بخل می‌ورزد ( و زیان آن متوجه خودش می‌گردد ) . زیرا خدا بی‌نیاز است و شما نیازمندید . اگر شما ( از فرمان خدا سرپیچی کنید و ) روی برتابید ، مردمان دیگری را جایگزین شما می‌گرداند ( و این مأموریت را به گروه دیگری می‌سپارد ) که هرگز همسان شما نخواهند بود ( و از ایثار و فداکاری و بذل جان و مال خودداری نخواهند کرد و از فرمان یزدان روی‌گردان نخواهند شد ) .
توضیحات :
« هَآ أَنتُمْ هؤُلآءِ » : ( نگا : آل‌عمران / 66 و 119 ، نساء / 109 ) . « عَن نَّفْسِهِ » : در حق خود . « أَمْثَالَکُمْ » : همچون شما . همسان شما . ( نگا : معارج / 41 ) .
تفسیر سوره الفتح برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره فتح
سوره فتح آیه 1
متن آیه :
إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحاً مُّبِیناً
ترجمه :
ما برای تو فتح آشکاری را فراهم ساخته‌ایم .
توضیحات :
« فَتَحْنَا » : گشوده‌ایم و پیش آورده‌ایم . ذکر فعل به صورت ماضی ، به خاطر تحقق یا قطعیت موضوع است . « فَتْحاً مُّبِیناً » : مراد صلح حدیبیه است که به خاطر خیرات و برکات و فتوحات مترتب بر آن ، فتح آشکار نامیده شده است . یا مراد فتح مکه است که دو سال بعد از صلح حدیبیه بوقوع پیوست و انتشار اسلام و شکوه مسلمانان را بدنبال داشت .
سوره فتح آیه 2
متن آیه :
لِیَغْفِرَ لَکَ اللَّهُ مَا تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَمَا تَأَخَّرَ وَیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَیَهْدِیَکَ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً
ترجمه :
هدف این بود که خداوند گناهان پیشین و پسین تو را ببخشاید ، و نعمت خود را بر تو تمام نماید ، و به راه راست هدایتت فرماید .
توضیحات :
« لِیَغْفِرَ لَکَ اللهُ مَا . . . » : حرف لام برای تعلیل است . فتح ، سبب غفران بحساب آمده است ، چرا که فتح ، جهاد است ، و جهاد عبادت است ، و عبادت موجب عفو و بخشش . در اصل فتح را خدا کرده است ، و جائزه‌اش را به پیغمبرش داده است . مغفرت ، تکمیل نعمت ، هدایت ، نصرت . « ذَنبِکَ » : ( نگا : یوسف / 29 ، غافر / 55 ، محمد / 19 ) .
سوره فتح آیه 3
متن آیه :
وَیَنصُرَکَ اللَّهُ نَصْراً عَزِیزاً
ترجمه :
و پیروزی نادر و نایابی بهره تو گرداند .
توضیحات :
« عَزِیزاً » : چیزی که نادر است و کمتر به دست می‌آید . نیرومند . مایه عزت . بدون شکست .
سوره فتح آیه 4
متن آیه :
هُوَ الَّذِی أَنزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُوا إِیمَاناً مَّعَ إِیمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً
ترجمه :
خدا است که به دلهای مؤمنان آرامش و اطمینان خاطر داده است تا ایمانی بر ایمان خود بیفزایند ( و یقین و باور خویش را تقویت نمایند ) . لشکرهای آسمان و زمین از آن خدا است ، و خداوند بس آگاه و فرزانه است .
توضیحات :
« السَّکِینَةَ » : آرامش . قوت قلب . طمأنینه . مراد اطمینان خاطری است که هرگونه شک و تردید و وحشت را از انسان زائل می‌کند و او را در طوفان حوادث ثابت قدم می‌دارد ( نگا : توبه / 26 ) . « جُنُودُ » : جمع جُنْد ، لشکرها . سپاهها . مراد همه چیزهائی است که وسیله تنفیذ اوامر خدایند ، از قبیل : فرشتگان ، انسانها ، سنگها ، زلزله‌ها ، رعد و برقها ، و . . . ( نگا : احزاب / 9 ، مدثر / 31 ) . مراد از لشکرها ، همان سپاههائی است که در ( توبه / 40 ) از آنان سخن رفته است .
سوره فتح آیه 5
متن آیه :
لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَیُکَفِّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَکَانَ ذَلِکَ عِندَ اللَّهِ فَوْزاً عَظِیماً
ترجمه :
( چنین کرد ) تا مردان و زنان مؤمن را ( در برابر فرمانبرداری و جهادشان ) به باغهای بهشتی درآورد که در زیر ( درختان و قصرهای ) آن رودبارها روان است ، و جاودانه در آن بسر می‌برند ، و تا این که گناهان و بدیهایشان را بزداید و ببخشاید ، و این در پیشگاه ایزدی ( و در جهان ابدی ، کامیابی سترگ و ) رستگاری بزرگ بشمار است .
توضیحات :
« لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنینَ . . . » : وجود لشکرهای آسمان و زمین بدان خاطر است که مؤمنین را به بهشت داخل کند ، و . . . بعضی ( لِیُدْخِلَ ) را متعلق وجود لشکرها ، و برخی عطف بر ( لِیَغْفِرَ ) و جماعتی عطف بر ( لِیَزْدَادُوا ) می‌دانند .
سوره فتح آیه 6
متن آیه :
وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِیراً
ترجمه :
و تا این که مردان و زنان منافق ، و مردان و زنان مشرکی را عذاب کند که به خدا گمان بد می‌برند . بدیها و بلاها تنها ایشان را در برمی‌گیرد ( و فقط بر آنان چنبره می‌زند ) و خداوند بر ایشان خشمگین می‌گردد ، و آنان را نفرین می‌کند ( و از رحمت خود محروم می‌سازد ) و دوزخ را برای ایشان آماده ساخته است ، و دوزخ چه جایگاه نهائی بدی است !
توضیحات :
« یُعَذِّبَ » : عطف بر ( لِیُدْخِلَ ) است . « الظّآنِّینَ » : گمان‌برندگان ( نگا : آیه 12 ) . « ظَنَّ السَّوْءِ » : گمان بد . اضافه موصوف به صفت خود است . « دَآئِرَةُ » : در اصل به معنی چنبر و چنبره است که بعد به بلای فراگیر گفته شده است . اسم فاعل یا مصدر است . « دَآئِرَةُ السَّوْءِ » . بلای فراگیر و همه‌جانبه . اضافه موصوف به صفت خود است . « مَصِیراً » : سرمنزل . مکان پایانی . جایگاه نهائی ( نگا : نساء / 97 و 115 ) . « عَلَیْهِمْ دَآئِرَةُ السَّوْءِ . . . وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ » : این عبارت می‌تواند دعائی هم باشد . یعنی : بلای فراگیر و همه‌جانبه بهره ایشان باد ، و خدا بر آنان خشمناک شود و نفرینشان کند ، و دوزخ را برایشان آماده سازد .
سوره فتح آیه 7
متن آیه :
وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزاً حَکِیماً
ترجمه :
لشکرهای آسمانها و زمین از آن خدا است ، و خدا مقتدری شکست‌ناپذیر و حکیمی فرزانه است .
توضیحات :
« وَ ِللهِ جُنُودُ . . . » : ( نگا : آیه 4 ) .
سوره فتح آیه 8
متن آیه :
إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِداً وَمُبَشِّراً وَنَذِیراً
ترجمه :
ما تو را به عنوان گواه و مژده‌رسان و بیم‌دهنده فرستاده‌ایم .
توضیحات :
« إِنَّآ أَرْسَلْنَاکَ . . . » : ( نگا : احزاب / 45 ) .
سوره فتح آیه 9
متن آیه :
لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ وَتُسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلاً
ترجمه :
( ما محمد را به سوی شما مردمان فرستاده‌ایم ) تا به خدا و پیغمبرش ایمان بیاورید ، و خدا را ( با یاری دادن دینش ) یاری کنید ، و او را بزرگ دارید ، و سحرگاهان و شامگاهان به تسبیح و تقدیسش بپردازید .
توضیحات :
« تُعَزِّرُوهُ » : تا خدا را یاری کنید . یاری دادن خدا هم با یاری دادن دین او میسر است . « تُوَقِّرُوهُ » : تا خدا را بزرگ دارید و تعظیمش کنید . « بُکْرَةً وَ أَصِیلاً » : ( نگا : فرقان / 5 ، احزاب / 42 ) .
سوره فتح آیه 10
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ إِنَّمَا یُبَایِعُونَ اللَّهَ یَدُ اللَّهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ فَمَن نَّکَثَ فَإِنَّمَا یَنکُثُ عَلَى نَفْسِهِ وَمَنْ أَوْفَى بِمَا عَاهَدَ عَلَیْهُ اللَّهَ فَسَیُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً
ترجمه :
بی‌گمان کسانی که ( در بیعة‌الرضوانِ حدیبیّه ) با تو پیمان ( جان ) می‌بندند ، در حقیقت با خدا پیمان می‌بندند ، و در اصل ( دست خود را که در دست پیشوا و رهبرشان پیغمبر می‌گذارند ، و دست رسول بالای دست ایشان قرار می‌گیرد ، این دست به منزله دست خدا است و ) دست خدا بالای دست آنان است ! هر کس پیمان‌شکنی کند به زیان خود پیمان‌شکنی می‌کند ، و آن کس که در برابر پیمانی که با خدا بسته است وفادار بماند و آن را رعایت بدارد ، خدا پاداش بسیار بزرگی به او عطاء می‌کند .
توضیحات :
« إِنَّ الَّذِینَ یُبَایِعُونَکَ . . . » : اشاره به تجدید بیعت اصحاب کرام - رَضِیَ اللهُ عَنْهُمْ - با پیغمبر ( ص ) است . مسلمانان در حدیبیه دست خود را در دست رهبرشان محمد ( گذاشتند و با او پیمان بذل جان و فداکاری و وفاداری بستند . چنین پیمانی را خداوند پیمان بستن با خود نامیده است و به « بیعة‌الرضوان » مشهور گشته است . « یَدُ اللهِ فَوْقَ أَیْدِیهِمْ » : این تعبیر کنایه از آن است که بیعت با پیغمبر یک بیعت الهی است . انگار دست خدا بالای دست آنان قرار گرفته است و در دست ایشان گذارده شده است . یعنی نه تنها با پیغمبرش که با خدا بیعت می‌کنند . « نَکَثَ » : پیمان‌شکنی کرد .
سوره فتح آیه 11
متن آیه :
سَیَقُولُ لَکَ الْمُخَلَّفُونَ مِنَ الْأَعْرَابِ شَغَلَتْنَا أَمْوَالُنَا وَأَهْلُونَا فَاسْتَغْفِرْ لَنَا یَقُولُونَ بِأَلْسِنَتِهِم مَّا لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ قُلْ فَمَن یَمْلِکُ لَکُم مِّنَ اللَّهِ شَیْئاً إِنْ أَرَادَ بِکُمْ ضَرّاً أَوْ أَرَادَ بِکُمْ نَفْعاً بَلْ کَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیراً
ترجمه :
باز پس‌ماندگان عربهای بادیه‌نشین ( که در سفر حدیبیه ، پیغمبر و اصحاب را همراهی نکرده‌اند ) خواهند گفت : اموال و خانواده ، ما را به خود سرگرم و مشغول داشت . برای ما آمرزش بخواه . آنان با زبانهایشان چیزی را می‌گویند که در دلهایشان نمی‌باشد . ( در دل نفاق دارند و بر زبان ایمان ) . بگو : چه کسی می‌تواند کمترین کمکی در برابر خدا به شما بکند ، اگر بخواهد به شما زیانی یا سودی برساند ؟ ( آن چنان نیست که گمان می‌برید و می‌گوئید ) بلکه خدا آگاه از هر آن چیزی است که انجام می‌دهید .
توضیحات :
« الْمُخَلَّفُونَ » : بازپس‌ماندگان . واپس‌زدگان . مراد کسانی است که ایشان از همراهی با پیغمبر و اصحاب در سفر حدیبیه سرباز زدند و بگمان خود مؤمنان را مغلوب و مقهور و بلکه مقتول دست قریش می‌دیدند و به بهانه‌های مختلف از خانه و کاشانه خود بیرون نیامدند . « الأعْرابِ » : بادیه‌نشینان ( نگا : توبه / 90 ) . « شَغَلَتْنَا » : مشغولمان داشت . ما را به خود سرگرم کرد . وقت فراغی برای ما باقی نگذاشت . « فَمَن یَمْلِکُ مِنَ اللهِ شَیْئاً » : ( نگا : مائده / 17 ) .
سوره فتح آیه 12
متن آیه :
بَلْ ظَنَنتُمْ أَن لَّن یَنقَلِبَ الرَّسُولُ وَالْمُؤْمِنُونَ إِلَى أَهْلِیهِمْ أَبَداً وَزُیِّنَ ذَلِکَ فِی قُلُوبِکُمْ وَظَنَنتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَکُنتُمْ قَوْماً بُوراً
ترجمه :
بلکه شما گمان می‌بردید که پیغمبر و مؤمنان هرگز به سوی خانواده خود برنمی‌گردند ( و قطعاً قتل عام خواهند شد ! آری ) این ( پندار غلط و این وسوسه‌های شیطانی ) در دلهایتان آراسته گشته بود . و گمانهای بدی می‌کردید و مردمان تباه و بیسودی بودید .
توضیحات :
« لَن یَنقَلِبَ » : هرگز برنمی‌گردد . « بُوراً » : ( نگا : فرقان / 18 )
سوره فتح آیه 13
متن آیه :
وَمَن لَّمْ یُؤْمِن بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ فَإِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَعِیراً
ترجمه :
کسانی که به خدا و پیغمبرش ایمان نداشته باشند ( کافرند و ) ما برای کافران آتش سوزان و فروزانی را تهیه دیده‌ایم .
توضیحات :
« مَنْ » : این واژه مبتدا است و می‌تواند شرطیه یا موصوله باشد . اگر شرطیه باشد ، جواب شرط محذوف است که ( فَإِنَّهُ کَافِرٌ . . . فَهُوَ کَافِرٌ ) است . خبر مبتدا ( فَإِنَّا أَعْتَدْنَا لِلْکَافِرِینَ سَعِیراً ) است .
سوره فتح آیه 14
متن آیه :
وَلِلَّهِ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ یَغْفِرُ لِمَن یَشَاءُ وَیُعَذِّبُ مَن یَشَاءُ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
مملکت و شاهی آسمانها و زمین از آن خدا است . هر که را بخواهد می‌بخشد و هر که را که بخواهد عذاب می‌دهد . خداوند دارای مغفرت عظیم و صاحب مهر فراخ است .
توضیحات :
« ِللهِ مُلْکُ . . . » : ( نگا : آل‌عمران / 189 ، مائده / 17 و 18 و 120 ) .
سوره فتح آیه 15
متن آیه :
سَیَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انطَلَقْتُمْ إِلَى مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْکُمْ یُرِیدُونَ أَن یُبَدِّلُوا کَلَامَ اللَّهِ قُل لَّن تَتَّبِعُونَا کَذَلِکُمْ قَالَ اللَّهُ مِن قَبْلُ فَسَیَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا بَلْ کَانُوا لَا یَفْقَهُونَ إِلَّا قَلِیلاً
ترجمه :
بازپس‌ماندگان ، هنگامی که برای به دست آوردن غنائمی ( که خدا به شما داده است ) بیرون رفتید ، خواهند گفت : بگذارید ما هم همراه شما شویم ( و در این جهاد شرکت کنیم ) . آنان می‌خواهند سخن خدا را دگرگون کنند ! ( خدا وعده غنائم خیبر را تنها به شرکت‌کنندگان سفر حدیبیه اختصاص داده است و بس ) . بگو : شما هرگز همراه ما نخواهید شد . پروردگارتان پیش از این ( مراجعت به مدینه ) چنین فرموده است . خواهند گفت : ( این را خدا نگفته است و ) بلکه شما نسبت به ما حسد می‌ورزید ( و نمی‌گذارید از چنین غنائم نفیس و بی‌دردسری بهره ببریم . چنین نیست که گمان می‌برند ) بلکه ( از قانونگذاری خدا ) جز مقدار اندکی را فهم نکرده‌اند .
توضیحات :
« إِذا » : ظرف ماقبل خود است ؛ نه شرط مابعد ( نگا : روح المعانی ) . « مَغَانِمَ » : مراد غنائم جنگ خیبر است که قبل از مراجعت به مدینه به مؤمنان وعده داده شده بود . « کَلامَ اللهِ » : مراد وعده مذکور در آیه‌های 18 و 19 است . « بَلْ کَانُوا لا یَفْقَهُونَ إِلاّ قَلِیلاً » : درباره امور دین چندان نمی‌فهمند . بلکه معلومات ایشان مربوط به ظواهری از امور دنیوی است ( نگا : روم / 7 ) .
سوره فتح آیه 16
متن آیه :
قُل لِّلْمُخَلَّفِینَ مِنَ الْأَعْرَابِ سَتُدْعَوْنَ إِلَى قَوْمٍ أُوْلِی بَأْسٍ شَدِیدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ فَإِن تُطِیعُوا یُؤْتِکُمُ اللَّهُ أَجْراً حَسَناً وَإِن تَتَوَلَّوْا کَمَا تَوَلَّیْتُم مِّن قَبْلُ یُعَذِّبْکُمْ عَذَاباً أَلِیماً
ترجمه :
به بازپس‌ماندگان عربهای بادیه‌نشین بگو : از شما دعوت خواهد شد که به سوی قومی جنگجو و پرقدرت بیرون روید . با آنان پیکار می‌کنید یا این که مسلمان می‌شوند . ( یعنی دو راه بیشتر در پیش نخواهند داشت : رزم با مسلمانان ، یا پذیرش دین آنان ) . اگر فرمانبرداری کنید ، خداوند پاداش خوبی به شما خواهد داد ، و اگر سرپیچی کنید ، همان گونه که قبلاً نیز سرپیچی کرده‌اید ، خداوند با عذاب دردناکی عذابتان خواهد داد .
توضیحات :
« قَوْمٍ » : مراد بنوحنیفه ، قوم مُسَیْلمه کذّاب ، یعنی اهل رِدّه است که چهار سال بعد از نزول این آیات در زمان ابوبکر میان ایشان و مؤمنان جنگ سختی درگرفت . ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) . « أُوْلِی بَأْسٍ » : ( نگا : اسراء / 5 ، نمل / 33 ) . « تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ » : با آنان می‌جنگید یا مسلمان می‌شوند . یعنی باید با آنان بجنگید تا اسلام را می‌پذیرند . راه دیگری از ایشان پذیرفته نمی‌گردد .
سوره فتح آیه 17
متن آیه :
لَیْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَن یَتَوَلَّ یُعَذِّبْهُ عَذَاباً أَلِیماً
ترجمه :
بر نابینا و لنگ و بیمار گناهی نیست ( اگر در میدان جهاد شرکت نکنند ) . هر کس از خدا و فرستاده‌اش فرانبرداری کند ، خدا او را به باغهای بهشتی وارد می‌سازد که رودبارها در زیر ( کاخها و درختان ) آن روان است ، و هر کس که سرپیچی کند ، خدا او را به عذاب دردناکی گرفتار می‌سازد .
توضیحات :
« حَرَجُ » : گناه ( نگا : توبه / 91 ، نور / 61 ) .
سوره فتح آیه 18
متن آیه :
لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّکِینَةَ عَلَیْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحاً قَرِیباً
ترجمه :
خداوند از مؤمنان راضی گردید همان دم که در زیر درخت با تو بیعت کردند . خدا می‌دانست آنچه را که در درون دلهایشان ( از صداقت و ایمان و اخلاص و وفاداری به اسلام ) نهفته بود ، لذا اطمینان خاطری به دلهایشان داد ، و فتح نزدیکی را ( گذشته از نعمت سرمدی آخرت ) پاداششان کرد .
توضیحات :
« إِذْ » : آن دم . بدانگاه . « الشَّجَرَةِ » : مراد درخت بزرگ و گشنی است که در حدیبیه بود و مؤمنان در زیر سایه آن با پیغمبر تجدید بیعت کردند و این پیمان به سبب خوشنودی خدا از آن مؤمنان « بَیْعَةُالرِّضْوان » نام گرفت . « السَّکِینَةَ » : ( نگا : آیه 4 ) . « أَثَابَهُمْ » : ( نگا : آل‌عمران / 153 ، مائده / 85 ) . « فَتْحاً قَرِیباً » : مراد صلح حدیبیه است که منشأ آزادی دعوت اسلام و فتوحات بیشمار گردید . برخی هم آن را فتح خیبر ، و گروهی نیز فتح مکه می‌دانند .
سوره فتح آیه 19
متن آیه :
وَمَغَانِمَ کَثِیرَةً یَأْخُذُونَهَا وَکَانَ اللَّهُ عَزِیزاً حَکِیماً
ترجمه :
همراه با غنیمتهای بسیاری که آن را بدست خواهند آورد . خداوند چیره شکست‌ناپذیر و فرزانه‌ای است که کارهایش بر اساس حکمت است .
توضیحات :
« مَغَانِمَ کَثِیرةً » : مراد همه غنیمتهائی است که تا روز آخرت مسلمانان بدست می‌آورند ( نگا : المصحف المیسر ) .
سوره فتح آیه 20
متن آیه :
وَعَدَکُمُ اللَّهُ مَغَانِمَ کَثِیرَةً تَأْخُذُونَهَا فَعَجَّلَ لَکُمْ هَذِهِ وَکَفَّ أَیْدِیَ النَّاسِ عَنکُمْ وَلِتَکُونَ آیَةً لِّلْمُؤْمِنِینَ وَیَهْدِیَکُمْ صِرَاطاً مُّسْتَقِیماً
ترجمه :
خداوند غنیمتهای فراوانی را به شما وعده داده است که آنها را به چنگ می‌آورید ، ولی این یکی را ( که غنائم خیبر است ) زودتر برایتان فراهم ساخت ، و دست تعدی مردمان ( کینه‌توز و بدنهاد یهودی پیرامون مدینه ) را از شما بازداشت ، تا نشانه‌ای ( بر وفای به عهد پروردگار ) برای مؤمنان باشد ، و شما را به راه راست رهنمود کند .
توضیحات :
« مَغَانِمَ کَثِیرةً » : ( نگا : آیه 19 ) . « هذِهِ » : غنیمتهای فتح خیبر مراد است که در سال هفتم هجری بعد از رجوع از حدیبیه دست داد ( نگا : المصحف المیسر ) . « النَّاسِ » : مراد یهودیان اطراف مدینه است که خداوند در دلهایشان رعب و هراس افکند ، و لذا جرأت نکردند در غیبت مسلمانان به هنگام حرکت به سوی مکه و انجام عمره در حدیبیه ، آزاری به زنان و کودکان مسلمانان برسانند . « ءَایَةً » : علامت و نشانه صدق وعده خدا به مسلمانان . « وَ لِتَکُونَ ءَایَةً . . . » . حرف واو عاطفه است و مابعد خود را عطف بر مقدر مفهوم از مقام می‌کند . یعنی : عَجَّلَ لَکُمُ الْمَغَانِمَ وَ کَفَّ الْیَهُودَ ، لِتَشْکُرُوهُ سُبْحانَهُ ، وَ لِیَکُونَ ذلِکَ ءَایَةً . أَیْ دَلیلاً عَلی صِدْقِِ وَعْدِهِ سُبْحانَهُ .
سوره فتح آیه 21
متن آیه :
وَأُخْرَى لَمْ تَقْدِرُوا عَلَیْهَا قَدْ أَحَاطَ اللَّهُ بِهَا وَکَانَ اللَّهُ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیراً
ترجمه :
و غنیمتهای دیگری که شما قدرت بر آن را نداشته و ندارید ، ولی خداوند قدرتش بر آن احاطه دارد ( و آن را بهره شما می‌گرداند ) و او بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« أُخْری » : مراد غنائم بیشماری است که بعد از فتح مکه ، در جنگ حنین از قبائل ثقیف و هوازن گرفته می‌شود ( نگا : توبه / 25 ) .
سوره فتح آیه 22
متن آیه :
وَلَوْ قَاتَلَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوَلَّوُا الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا یَجِدُونَ وَلِیّاً وَلَا نَصِیراً
ترجمه :
اگر کافران ( قریش ، در سرزمین حدیبیه ) با شما بجنگند ، ( از ترس شما ) پشت می‌کنند و می‌گریزند ، سپس سرپرستی ( که کار و بار ایشان را بدست گیرد ) و یاوری ( که ایشان را کمک کند ) پیدا نخواهند کرد .
توضیحات :
« قَاتَلَکُمْ » : با شما پیکار کنند و بجنگند . « الَّذِینَ کَفَرُوا » : مراد کفار مکه است . « وَلَّوُا الأَدْبَارَ » : ( نگا : آل‌عمران / 111 ، انفال / 15 ، احزاب / 15 ) .
سوره فتح آیه 23
متن آیه :
سُنَّةَ اللَّهِ الَّتِی قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلاً
ترجمه :
این سنت الهی است که در گذشته نیز بوده است ، و هرگز برای سنت الهی تغییر و تبدیلی نخواهی یافت .
توضیحات :
« سُنَّةَ اللهِ الَّتِی . . . » : عادت خدا است که ( نگا : احزاب / 38 و 62 ، غافر / 85 ) .
سوره فتح آیه 24
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی کَفَّ أَیْدِیَهُمْ عَنکُمْ وَأَیْدِیَکُمْ عَنْهُم بِبَطْنِ مَکَّةَ مِن بَعْدِ أَنْ أَظْفَرَکُمْ عَلَیْهِمْ وَکَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیراً
ترجمه :
او همان کسی است که در درون مکه ( و در زیر پنجه دشمن ) دست کافران را از شما ، و دست شما را از ایشان کوتاه کرد ، بعد از آنکه ( در جنگهای قبلی ) شما را بر آنان پیروز گردانیده بود ، و خداوند می‌بیند هرچیزی را که بکنید .
توضیحات :
« بَطْنِ مَکَّةَ » : وسط مکه . درون مکه . مراد سرزمین حدیبیه است که نزدیک مکه است . « أَظْفَرَکُمْ » : شما را پیروز گرداند .
سوره فتح آیه 25
متن آیه :
هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْیَ مَعْکُوفاً أَن یَبْلُغَ مَحِلَّهُ وَلَوْلَا رِجَالٌ مُّؤْمِنُونَ وَنِسَاء مُّؤْمِنَاتٌ لَّمْ تَعْلَمُوهُمْ أَن تَطَؤُوهُمْ فَتُصِیبَکُم مِّنْهُم مَّعَرَّةٌ بِغَیْرِ عِلْمٍ لِیُدْخِلَ اللَّهُ فِی رَحْمَتِهِ مَن یَشَاءُ لَوْ تَزَیَّلُوا لَعَذَّبْنَا الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَاباً أَلِیماً
ترجمه :
آنان همانهائی هستند که کفر ورزیده‌اند ، و از ورود شما به مسجدالحرام جلوگیری کرده‌اند ، و نگذاشته‌اند قربانیهائی که با خود نگاه داشته‌اید به قربانگاه برسد . اگر مردان و زنان مؤمنی را لگدمال نمی‌کردید که ( در میان آنان هستند و ) شما ایشان را نمی‌شناسید و از این راه عیب و عار و زیان و ضرری ناآگاهانه به شما نمی‌رسید ( خداوند هرگز مانع این جنگ نمی‌شد . دست شما را از ایشان کوتاه کرد ) تا خدا هر که را بخواهد غرق رحمت خود سازد ( و جامه ایمانِ به اسلام را به تن او کند ) . اگر ( کافران و مؤمنان ضعیفی که در مکه نهانی ایمان آورده‌اند ) از یکدیگر جدا می‌بودند ، کافران ایشان را ( با غلبه شما بر آنان ) به عذاب دردناکی گرفتار می‌کردیم .
توضیحات :
« الْهَدْیَ » : ( نگا : بقره / 196 ، مائده / 2 و 95 و 97 ) . « مَعْکُوفاً » : محبوس و ممنوع . در اینجا مراد نگاه داشته شده و اختصاص یافته به فقرای بیت‌الله است . « مَحِلَّهُ » : قربانگاه . محل ذبح ( نگا : بقره / 196 ، حج / 33 ) . « لَوْ لا . . . » : جواب آن محذوف و تقدیر چنین است : لَأَذِنَ لَکُمْ فِی دُخُولِ مَکَّةَ ، وَ لَسَلَّطَکُمْ عَلَی الْمُشْرِکینَ . . . لَأَذِنَ لَکُمْ فِی الْفَتْحِ لَما کَفَّ أَیْدِیَکُمْ عَنْهُمْ . « رِجَالٌ . . . وَ نِسَآءٌ . . . » : مراد مردان و زنان مؤمن ضعیف و ناتوانی است که در مکه نهانی ایمان آورده بودند و در آنجا می‌زیستند . یا چه بسا مراد کسانی باشد که از خود قریشیان بعدها ایمان آوردند و در راه اسلام فداکاریها و جان‌نثاریها کردند . « أَن تَطَؤُوهُمْ » : اگر بیم آن نبود این که ایشان را لگدمال و نابود کنید . جمله بدل از رِجَالٌ وَ نِسَآءٌ یا بدل از ضمیر ( هُمْ ) در فعل ( لَمْ تَعْلَمُوهُمْ ) است . « مَعَرَّةٌ » : ننگ و عار . زیان و ضرر . در اینجا مراد کار ناپسندی است که موجب تأسف شود . « لِیُدْخِلَ . . . » : علت برای چیزی است که جواب محذوف ( لَوْ لا ) دالّ بر آن است . یعنی : هدف این بود که داخل سازد به . « تَزَیَّلُوا » : جدا شده بودند . یعنی اگر مؤمنان و کافران جدا از هم می‌زیستند و قابل تشخیص از هم بودند .
سوره فتح آیه 26
متن آیه :
إِذْ جَعَلَ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی قُلُوبِهِمُ الْحَمِیَّةَ حَمِیَّةَ الْجَاهِلِیَّةِ فَأَنزَلَ اللَّهُ سَکِینَتَهُ عَلَى رَسُولِهِ وَعَلَى الْمُؤْمِنِینَ وَأَلْزَمَهُمْ کَلِمَةَ التَّقْوَى وَکَانُوا أَحَقَّ بِهَا وَأَهْلَهَا وَکَانَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً
ترجمه :
آنگاه که کافران تعصب و نخوت جاهلیت را در دلهایشان جای دادند ( و تصمیم گرفتند که مؤمنان را به مکه راه ندهند ) ، خدا اطمینان خاطری بهره پیغمبرش و بهره مؤمنان کرد ( و آرامشی خوش به دلهایشان راه داد ، تا در پرتو آن ، طوفان خشم و ناراحتی خویش را فرو نشانند ، و راضی به قضای خدا ، و گوش به فرمان پیشوای خود باشند ، و سر به شورش برندارند ) . همچنین خدا ایشان را بر روح ایمان ماندگار کرد و ( به حقیقت از هر کس دیگری ) سزاوارتر برای روح ایمان و برازنده آن بودند ، و خدا از هر چیزی آگاه و بر هر کاری توانا است .
توضیحات :
« الْحَمِیَّةَ » : تعصب و جانبداری . سر باز زدن . غیرت . « حَمِیَّةَ الْجَاهِلِیَّةِ » : تعصب ناشی از جهالت و نادانی . جانبداری جاهلانه و بدون دلیل و برهان . غیرت غیرمنطقی و تعصب بیجا . بدل از ( الْحَمِیَّةَ ) است . « کَلِمَةَ التَّقْوی » : سخن پرهیزگارانه . سخنی که با گفتن آن ، انسان خویشتن را از عذاب می‌رهاند که سخن توحید یعنی : لآ إِلهَ إِلاَّ اللهُ است . روحیه پرهیزگاری ( نگا : تفسیر نمونه ) . روح ایمان ( نگا : مجادله / 22 ، نساء / 171 ، همچنین : تفسیر المیزان ) . « أَحَقَّ » : سزاوارتر و شایسته‌تر . « أَهْلَهَا » : درخور و برازنده آن . مستحق آن .
سوره فتح آیه 27
متن آیه :
لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِن شَاء اللَّهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُؤُوسَکُمْ وَمُقَصِّرِینَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِن دُونِ ذَلِکَ فَتْحاً قَرِیباً
ترجمه :
خداوند خواب را راست و درست به پیغمبر خود نشان داده است . به خواست خدا همه شما حتماً در امن و امان و سر تراشیده و مو کوتاه کرده و بدون ترس ، داخل مسجدالحرام خواهید شد ، ولی خداوند چیزهائی را می‌دانست که شما نمی‌دانستید ، و به همین جهت ( قبل از فتح مکه ) فتح نزدیکی ( که صلح حدیبیه است ) پیش آورد .
توضیحات :
« الرُّؤْیَا » : خواب . مراد خوابی است که پیغمبر در مدینه دیده بود . و آن این که پیغمبر قبل از عزیمت به حدیبیه ، در خواب دید که او و اصحاب داخل مکه شده‌اند و کعبه را طواف می‌کنند ، سپس سرها را تراشیده و موها را کوتاه نموده‌اند . « ءَامِنِینَ » : جمع ءَامِن ، در امن و امان . « مُحَلِّقِینَ » : سرتراشیدگان . « مُقَصِّرِینَ » : مو کوتاه‌کردگان . حاجیان پس از فراغت از انجام مناسک حج ، با تراشیدن موی سر یا کوتاه کردن موی سر ، از احرام بدر می‌آیند . « مَا » : مراد مصلحت نهفته در صلح حدیبیه که ورود به مکه است . « مِن دُونِ ذلِکَ » : پیش از آن ، یعنی قبل از ورود شما به مکه . « فَتْحاً قَرِیباً » : مراد فتح خیبر ، یا صلح حدیبیه ، و یا هردوی آنها است . ( نگا : صفوة البیان ، لمعانی القرآن ) .
سوره فتح آیه 28
متن آیه :
هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ شَهِیداً
ترجمه :
خدا است که پیغمبر خود را همراه با رهنمون و آئین راستین ( اسلام به سوی جملگی مردمان ) روانه کرده است تا آن را بر همه آئینها پیروز گرداند . کافی است که خدا گواه ( این چنین سخن و مسأله‌ای ) باشد .
توضیحات :
« لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ . . . » : ( نگا : توبه / 33 ، صف / 9 ) . « کَفی بِاللهِ شَهِیداً » : ( نگا : نساء / 79 و 166 ، عنکبوت / 52 ) .
سوره فتح آیه 29
متن آیه :
مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَاناً سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِیماً
ترجمه :
محمد فرستاده خدا است ، و کسانی که با او هستند در برابر کافران تند و سرسخت ، و نسبت به یکدیگر مهربان و دلسوزند . ایشان را در حال رکوع و سجود می‌بینی . آنان همواره فضل خدای را می‌جویند و رضای او را می‌طلبند . نشانه ایشان بر اثر سجده در پیشانیهایشان نمایان است . این ، توصیف آنان در تورات است ، و اما توصیف ایشان در انجیل چنین است که همانند کشتزاری هستند که جوانه‌های ( خوشه‌های ) خود را بیرون زده ، و آنها را نیرو داده و سخت نموده و بر ساقه‌های خویش راست ایستاده باشد ، بگونه‌ای که برزگران را به شگفت می‌آورد . ( مؤمنان نیز همین گونه‌اند . آنی از حرکت بازنمی‌ایستند ، و همواره جوانه می‌زنند ، و جوانه‌ها پرورش می‌یابند و بارور می‌شوند ، و باغبانانِ بشریت را بشگفت می‌آورند . این پیشرفت و قوّت و قدرت را خدا نصیب مؤمنان می‌کند ) تا کافران را به سبب آنان خشمگین کند . خداوند به کسانی از ایشان که ایمان بیاورند و کارهای شایسته بکنند آمرزش و پاداش بزرگی را وعده می‌دهد .
توضیحات :
« أَشِدَّآءُ » : جمع شَدید ، تند و سرسخت . قوی و نیرومند . « رُحَمَآءُ » : جمع رَحیم ، مهربان و دلسوز . « سِیمَا » : نشانه . علامت . « شَطْأَ » : جوانه . مراد سنبل و خوشه است . « إِسْتَوی » : راست ایستاد و پابرجا گردید . « سُوقِ » : جمع ساق ، تنه . « ءَازَرَ » : یاری داد . نیرو داد . « إسْتَغْلَظَ » : سخت و سفت گردید . یعنی خوشه‌های نازک و ضعیف سخت و سفت شد . « الزُّرَّاعَ » : جمع زارِع ، برزگران .
تفسیر سوره الحجرات برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره حجرات
سوره حجرات آیه 1
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! بر خدا و پیغمبرش پیشی مگیرید و پیشدستی مکنید ، و از خدا بترسید و پروا داشته باشید ، چرا که خدا شنوای ( گفتارتان ، و ) آگاه ( از کردارتان ) می‌باشد .
توضیحات :
« لا تُقَدِّمُوا » : پیشی مگیرید . پیشدستی مکنید . بعضی این فعل را لازم و برخی آن را متعدی و مفعولش را محذوف دانسته‌اند ، و مراد این است که هیچ حکمی را بر حکم خدا و پیغمبرش مقدم ندارید . پیش از فهم و دریافت سخن و دستور خدا و رسول درباره حکم چیزی ، سخنی نگوئید . پیش از اخذ فرمان از خدا و پیغمبرش ، عملی را انجام ندهید . در جائی که خدا و پیغمبرش حکمی‌دارند ، شما حکم نکنید ، یعنی حکمی نکنید مگر به حکم خدا و رسول او ، و باید که همواره این ویژگی در شما باشد که پیرو و گوش بفرمان خدا و رسول باشید . « بَیْنَ یَدَیْ » : جلو . حضور . منظور مقام حکمرانی است که مختص به خدا و به رسول خدا - برابر رهنمود و با اجازه خدا - دارد ( نگا : نساء / 64 ) .
سوره حجرات آیه 2
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کَجَهْرِ بَعْضِکُمْ لِبَعْضٍ أَن تَحْبَطَ أَعْمَالُکُمْ وَأَنتُمْ لَا تَشْعُرُونَ
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! صدای خود را از صدای پیغمبر بلندتر مکنید ، و همچنان که با یکدیگر سخن می‌گوئید ، با او به آواز بلند سخن مگوئید ، تا نادانسته اعمالتان بی‌اجر و ضایع نشود .
توضیحات :
« لا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَکُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ » : صدای خود را فراتر از صدای پیغمبر نبرید . صدای خویش را بلندتر از صدای پیغمبر نکنید . مراد بلند سخن گفتن در محضر پیغمبر در حال حیات ، و بعد از وفات آن حضرت ، در کنار مرقد مبارک او ، و بویژه بهنگام خواندن احادیث نبوی است ( نگا : روح‌المعانی ) . « لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ . . . » : این بخش ناظر بدین امر است که طبق معمول با داد و فریاد با آن جناب صحبت نشود ، بلکه متین و آرام و محترمانه او را مخاطب قرار دهند .
سوره حجرات آیه 3
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ یَغُضُّونَ أَصْوَاتَهُمْ عِندَ رَسُولِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ امْتَحَنَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ لِلتَّقْوَى لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
آنان که صدای خود را نزد پیغمبر خدا پائین نموده و آهسته برمی‌آورند ، کسانیند که خداوند دلهایشان را برای پرهیزگاری پاکیزه و ناب داشته است . ایشان آمرزش سترگ و پاداش بزرگی دارند .
توضیحات :
« یَغُضُّونَ » : پائین می‌آورند . آهسته برمی‌آورند . « إِمْتَحَنَ » : در بوته آزمایش آزموده است و پیراسته و پاکیزه کرده است . امتحان خدا نسبت به دل بنده ، آن است که دلش را نشانه انواع محنتها و تکلیفها گردانیده تا صدق ایمانش به واسطه فرمانبرداری و صبر معلوم شود ، و تقوای آن ظاهر گردد ، و از کوره آزمایش ، پاک و بیغش بیرون آید .
سوره حجرات آیه 4
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ یُنَادُونَکَ مِن وَرَاء الْحُجُرَاتِ أَکْثَرُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ
ترجمه :
بی‌گمان کسانی که تو را از بیرون اطاقها فریاد می‌زنند ، اغلب ایشان نمی‌فهمند ( که تو چه مقام والائی در پیش خدا داری و باید با تو محترمانه رفتار کنند ) .
توضیحات :
« الْحُجُرَاتِ » : جمع حُجْرَة ، اطاقها . مراد اطاقهای همسران پاک پیغمبر است که در کنار مسجد پیغمبر تهیه دیده شده بود . افرادی از بیرون پیغمبر را صدا می‌زدند که بیرون بیا .
سوره حجرات آیه 5
متن آیه :
وَلَوْ أَنَّهُمْ صَبَرُوا حَتَّى تَخْرُجَ إِلَیْهِمْ لَکَانَ خَیْراً لَّهُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
اگر آنان تأمّل کنند تا تو بیرون بیائی و به پیش ایشان روی ، برای آنان بهتر خواهد بود . خداوند آمرزگار و مهربان است .
توضیحات :
« وَاللهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ » : این بخش به مرتکبان چنین اعمالی نوید می‌دهد که اگر توبه کنند مشمول مرحمت و مغفرت خدا واقع می‌شوند .
سوره حجرات آیه 6
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا أَن تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَى مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! اگر شخص فاسقی خبری را به شما رسانید درباره آن تحقیق کنید ، مبادا به گروهی - بدون آگاهی ( از حال و احوالشان و شناخت راستین ایشان - ) آسیب برسانید ، و از کرده خود پشیمان شوید .
توضیحات :
« فَاسِقٌ » : کافر ( نگا : نور / 55 ) . منافق ( نگا : توبه / 67 ) . کسی که متجاوز از حدود شریعت بوده و برابر قرآن عمل نکند ( نگا : مائده / 47 ) . در اینجا مراد کسی است که مجهول‌العداله بوده و صداقت او محرز نباشد . « بِجَهَالَةٍ » : از روی نادانی . به خاطر بی‌خبری و عدم آگاهی .
سوره حجرات آیه 7
متن آیه :
وَاعْلَمُوا أَنَّ فِیکُمْ رَسُولَ اللَّهِ لَوْ یُطِیعُکُمْ فِی کَثِیرٍ مِّنَ الْأَمْرِ لَعَنِتُّمْ وَلَکِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمَانَ وَزَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَکَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیَانَ أُوْلَئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ
ترجمه :
بدانید که پیغمبر خدا در میان شما است ( قدر او را بدانید و بدو احترام بگذارید ) . هرگاه در بسیاری از کارها از شما اطاعت کند ، به مشقت خواهید افتاد . اما خداوند ایمان را در نظرتان گرامی داشته است و آن را در دلهایتان آراسته است ، و کفر و نافرمانی و گناه را در نظرتان زشت و ناپسند جلوه داده است ، فقط آنان ( که دارای این صفات هستند ، یعنی ایمان در نظرشان محبوب و مزیّن ، و کفر و فسق و عصیان در نظرشان منفور و مطرود است ) راهیابند و بس .
توضیحات :
« لَعَنِتُّمْ » : قطعاً به مشقت می‌افتید . هلاک و نابود می‌گردید ( نگا : آل‌عمران / 118 ، توبه / 128 ) . « حَبَّبَ » : گرامی و دوست‌داشتنی کرده است . « کَرَّهَ » : زشت و ناپسند کرده است . « الْفُسُوقَ » : نافرمانی . خروج از حدود شریعت خدا . « الْعِصْیَانَ » : سرکشی . مخالفت با اوامر خدا . « أُولئِکَ » : آنان که مجمع این صفات و فضائلند . یعنی عاشقان ایمان و دوستداران فرمان یزدان ، و بیزاران از کفر و فسق و عصیان .
سوره حجرات آیه 8
متن آیه :
فَضْلاً مِّنَ اللَّهِ وَنِعْمَةً وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ
ترجمه :
این ، لطف و نعمتی از سوی خدا است ( که بدانان ارزانی داشته است ) و خداوند دارای آگاهی فراوان و فرزانگی بیشمار است ( و می‌داند چه کسی شایسته هدایت ، و بایسته مرحمت و نعمت است ) .
توضیحات :
« فَضْلاً » : مفعول مطلق برای فعل مقدری ، یا مفعول له است .
سوره حجرات آیه 9
متن آیه :
وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّى تَفِیءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِن فَاءتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ
ترجمه :
هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به جنگ پرداختند ، در میان آنان صلح برقرار سازید . اگر یکی از آنان در حق دیگری ستم کند و تعدی ورزد ( و صلح را پذیرا نشود ) ، با آن دسته‌ای که ستم می‌کند و تعدی می‌ورزد بجنگید تا زمانی که به سوی اطاعت از فرمان خدا برمی‌گردد و حکم او را پذیرا می‌شود . هرگاه بازگشت و فرمان خدا را پذیرا شد ، در میان ایشان دادگرانه صلح برقرار سازید و ( در اجرای مواد و انجام شرائط آن ) عدالت بکار برید ، چرا که خدا عادلان را دوست دارد .
توضیحات :
« إِقْتَتَلُوا . . . بَیْنَهُمَا » : ذکر فعل به صورت جمع با توجه به معنی ( طَآئِفَتَانِ ) و ذکر ضمیر به صورت مثنی با توجه به لفظ آن است . « بَغَتْ » : در طغیان از حدّ گذشت ( نگا : المصحف المیسر ) . تعدی و تجاوز کرد . برتری‌جوئی کرد . ستمگری نمود . « تَفی‌ءَ » : برمی‌گردد . بازگشت می‌کند ( نگا : بقره / 226 ) . « أَقْسِطُوا » : دادگری کنید . مراد دادگری در پیاده کردن شرائط و مواد صلح در همه احوال و اعمال است .
سوره حجرات آیه 10
متن آیه :
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ
ترجمه :
فقط مؤمنان برادران همدیگرند ، پس میان برادران خود صلح و صفا برقرار کنید ، و از خدا ترس و پروا داشته باشید ، تا به شما رحم شود .
توضیحات :
« إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ » : فقط مؤمنان برادران یکدیگرند .
سوره حجرات آیه 11
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن یَکُونُوا خَیْراً مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاء مِّن نِّسَاء عَسَى أَن یَکُنَّ خَیْراً مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَمَن لَّمْ یَتُبْ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! نباید گروهی از مردان شما گروه دیگری را استهزاء کنند ، شاید آنان بهتر از اینان باشند ، و نباید زنانی زنان دیگری را استهزاء کنند ، زیرا چه‌بسا آنان از اینان خوبتر باشند ، و همدیگر را طعنه نزنید و مورد عیبجوئی قرار ندهید ، و یکدیگر را با القاب زشت و ناپسند مخوانید و منامید . ( برای مسلمان ) چه بد است ، بعد از ایمان آوردن ، سخنان ناگوار و گناه‌آلود ( دالّ بر تمسخر ، و طعنه زدن و عیبجوئی کردن ، و به القاب بد خواندن ) گفتن و بر زبان راندن ! کسانی که ( از چنین اعمالی و اقوالی ) دست برندارند و توبه نکنند ، ایشان ستمگرند ( و با سخنان نیشدار ، و با خرده‌گیریها ، و ملقب گرداندن مردم به القاب زشت و توهین‌آمیز ، به دیگران ظلم می‌کنند ) .
توضیحات :
« لا یَسْخَرْ » : مسخره نکند . مورد استهزاء قرار ندهد . « لا تَلْمِزُوا » : طعنه نزنید . عیبجوئی نکنید ( نگا : توبه / 58 و 79 ) . « لا تَنَابَزُوا » : ملقب به القاب قبیح و ناپسند مکنید . ذکر ( القاب ) بعد از چنین فعلی ، برای تأکید است ؛ همان گونه که واژه ( جَناحَیْهِ ) در ( انعام / 38 ) چنین است . « الاِسْمُ » : نام . یاد کردن ( نگا : قاسمی ) . صفت ( نگا : المصحف المیسر ) . « الْفُسُوقُ » : ( نگا : بقره / 197 و 282 ، حجرات / 7 ) . « بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الإِیمَانِ » : چه بد است کسی را فاسق یا کافر نامید و او مؤمن باشد . برای مسلمانان چه بد است ، بعد از ایمان آوردن ، از یکدیگر به بدی یاد کنند ، و بجای ذکر خیر ، ذکر شر کنند .
سوره حجرات آیه 12
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضاً أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از بسیاری از گمانها بپرهیزید ، که برخی از گمانها گناه است ، و جاسوسی و پرده‌دری نکنید ، و یکی از دیگری غیبت ننماید ؛ آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد ؟ به یقین همه شما از مرده‌خواری بدتان می‌آید ( و از آن بیزارید ، غیبت نیز چنین است و از آن بپرهیزید و ) از خدا پروا کنید ، بی‌گمان خداوند بس توبه‌پذیر و مهربان است .
توضیحات :
« کَثِیراً » : مفعول‌به است . « مِنَ الظَّنِّ » : صفت ( کَثیراً ) است . « لا تَجَسَّسُوا » : عیبجوئی نکنید . در پی کشف اسرار و معایب مردم نباشید . « مَیْتاً » : حال ( لَحْم ) یا ( أَخ ) است . « لا یَغْتَبْ . . . مَیْتاً » : غیبت پرده‌دری است و مرده‌خواری و لاشه‌دری . « فَکَرِهْتُمُوهُ » : جواب شرط ( إِنْ ) شرطیه است که هم خودش و هم ( قَدْ ) و هم فعل آن محذوف است . تقدیر چنین است : إِنْ عَرَضَ ذلِکَ فَقَدْ کَرِهْتُمُوهُ .
سوره حجرات آیه 13
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن ذَکَرٍ وَأُنثَى وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ
ترجمه :
ای مردمان ! ما شما را از مرد و زنی ( به نام آدم و حواء ) آفریده‌ایم ، و شما را تیره تیره و قبیله قبیله نموده‌ایم تا همدیگر را بشناسید ( و هر کسی با تفاوت و ویژگی خاص درونی و بیرونی از دیگری مشخص شود ، و در پیکره جامعه انسانی نقشی جداگانه داشته باشد ) . بی‌گمان گرامی‌ترین شما در نزد خدا متقی‌ترین شما است . خداوند مسلّماً آگاه و باخبر ( از پندار و کردار و گفتار شما ، و از حال همه‌کس و همه چیز ) است .
توضیحات :
« ذَکَرٍ وَ أُنثَی » : یک نر و یک ماده . مراد آدم و حواء است . « شُعُوباً » : جمع شَعْب ، تیره‌ها و ملتها . جمع عظیمی از مردم که دارای اصل واحدی بوده و قبیله‌ها از آن منشعب می‌گردد . « لِتَعَارَفُوا » : تا یکدیگر را بشناسید و از هم جدا کنید . اشاره به این است که تفاوتهای بیرونی و درونی انسانها سبب شناسائی آنان است و اگر همه یکسان و شبیه همدیگر باشند ، زندگی اجتماعی مردمان مختل و ناممکن می‌گردد .
سوره حجرات آیه 14
متن آیه :
قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَکِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا یَدْخُلِ الْإِیمَانُ فِی قُلُوبِکُمْ وَإِن تُطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا یَلِتْکُم مِّنْ أَعْمَالِکُمْ شَیْئاً إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
عربهای بادیه‌نشین می‌گویند : ایمان آورده‌ایم . بگو : شما ایمان نیاورده‌اید ، بلکه بگوئید : تسلیم ( ظاهری رسالت تو ) شده‌ایم . چرا که ایمان هنوز به دلهایتان راه نیافته است ( و نور ایمان سراچه قلوبتان را روشن نکرده است ) . اگر از خدا و پیغمبرش فرمانبرداری کنید ، خدا از ( پاداش ) کارهایتان چیزی نمی‌کاهد . بی‌گمان خداوند آمرزگار و مهربان است .
توضیحات :
« الأعْرَابُ » : عربهای بادیه‌نشین ( نگا : توبه / 90 ) . « أَسْلَمْنَا » : مسلمان شده‌ایم . ظاهراً منقاد و تسلیم رسالت تو شده‌ایم . « لا یَلِتْکُمْ » : از شما نمی‌کاهیم . کم به شما نمی‌دهیم . از ( لاتَ ، یَلیتُ ) است . مهموزالفاء این فعل نیز به همین معنی است ( نگا : طور / 21 ) .
سوره حجرات آیه 15
متن آیه :
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ
ترجمه :
مؤمنان ( واقعی ) تنها کسانیند که به خدا و پیغمبرش ایمان آورده‌اند ، سپس هرگز شکّ و تردیدی به خود راه نداده‌اند ، و با مال و جان خویش در راه خدا به تلاش ایستاده‌اند و به جهاد برخاسته‌اند . آنان ( بلی آنان ، در ایمان خود ) درست و راستگویند .
توضیحات :
« لَمْ یَرْتَابُوا » : شک و تردید ننموده‌اند . گمان و دودلی به دل راه نداده‌اند .
سوره حجرات آیه 16
متن آیه :
قُلْ أَتُعَلِّمُونَ اللَّهَ بِدِینِکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
ترجمه :
بگو : آیا شما خدا را از ایمان خود باخبر می‌سازید ، در حالی که خدا از تمام چیزهائی که در آسمانها و زمین است باخبر است ؟ ! و خدا از همه‌چیز دقیقاً آگاه است .
توضیحات :
« أَتُعَلِّمُونَ » : آیا یاد می‌دهید ؟ « وَاللهُ یَعْلَمُ » : حرف واو حالیه است .
سوره حجرات آیه 17
متن آیه :
یَمُنُّونَ عَلَیْکَ أَنْ أَسْلَمُوا قُل لَّا تَمُنُّوا عَلَیَّ إِسْلَامَکُم بَلِ اللَّهُ یَمُنُّ عَلَیْکُمْ أَنْ هَدَاکُمْ لِلْإِیمَانِ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
آنان بر تو منت می‌گذارند که اسلام آورده‌اند ! بگو : با اسلام خود بر من منت مگذارید ، بلکه خدا بر شما منت می‌گذارد که شما را به سوی ایمان آوردن رهنمود کرده است ، اگر ( در ادعای ایمان ) راست و درست هستید .
توضیحات :
« أَنْ أَسْلَمُوا » : از این که اسلام آورده‌اند . « إِسْلامَکُمْ » : اسلام مفعول به ( لا تَمُنُّوا ) و یا منصوب به نزع خافض است و اصل آن چنین است : بِإِسْلامِکُمْ . « إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ » : جواب شرط محذوف است و ماقبل آن ، دالّ بر آن است .
سوره حجرات آیه 18
متن آیه :
إِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ غَیْبَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
خداوند رازها و نهانیهای آسمانها و زمین را می‌داند ، و او می‌بیند آنچه را که انجام می‌دهید .
توضیحات :
« غَیْبَ » : ( نگا : انعام / 50 ، اعراف / 188 ، هود / 31 ، نمل / 65 ) .
تفسیر سوره ق برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره ق
سوره ق آیه 1
متن آیه :
ق وَالْقُرْآنِ الْمَجِیدِ
ترجمه :
قاف . سوگند به قرآن مجید ( تو فرستاده خدائی ! )
توضیحات :
« ق » : از حروف مقطعه است ( نگا : بقره / 1 ) . « الْمَجِیدِ » : بزرگوار . مراد کثیرالفوائد ، و دارای ظاهری آراسته و محتوائی ارزشمند ، و دستورهائی عالی ، و برنامه‌هائی آموزنده و حیات‌بخش است . « وَالْقُرْءَانِ الْمَجِیدِ » : مقسوم‌له یا جواب قسم ( إِنَّکَ رَسُولُ اللهِ ) محذوف است .
سوره ق آیه 2
متن آیه :
بَلْ عَجِبُوا أَن جَاءهُمْ مُنذِرٌ مِّنْهُمْ فَقَالَ الْکَافِرُونَ هَذَا شَیْءٌ عَجِیبٌ
ترجمه :
( اهل مکه نه‌تنها ایمان نیاورده‌اند ) بلکه آنان در شگفت هم هستند از این که پیغمبر بیم‌دهنده‌ای از خودشان به سویشان بیاید . این است که کافران می‌گویند : این ، چیز شگفتی است ( که کسی بیاید و بگوید : دوباره زنده می‌شوید ، و حساب و کتابی ، و بهشت و دوزخی در میان است ) .
توضیحات :
« أَن جَآءَهُمْ . . . » : از این که به سوی ایشان آمده است .
سوره ق آیه 3
متن آیه :
أَئِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً ذَلِکَ رَجْعٌ بَعِیدٌ
ترجمه :
آیا هنگامی که ما مردیم و خاک شدیم ( دوباره به زندگی برمی‌گردیم ؟ ! ) چنین بازگشتی بعید ( و دور از عقل ) است .
توضیحات :
« إِذَا . . . » : جواب آن محذوف است ، و از جمله بعد فهمیده می‌شود ، و در تقدیر چنین است : أَإِذَا مِتْنَا وَ کُنَّا تُرَاباً ، نُرْجَعُ وَ نُرَدُّ حَیّاً . « رَجْعٌ » : بازگشت . بازگرداندن ( نگا : طارق / 8 ) .
سوره ق آیه 4
متن آیه :
قَدْ عَلِمْنَا مَا تَنقُصُ الْأَرْضُ مِنْهُمْ وَعِندَنَا کِتَابٌ حَفِیظٌ
ترجمه :
ما می‌دانیم ( بعد از این که مردند ) زمین چه اندازه از ( پیکر ) آنان را ( می‌خورد و ) می‌کاهد ، و نزد ما کتابی است ( به نام لوح محفوظ که همه چیز را ) دقیقاً حساب می‌کند .
توضیحات :
« کِتَابٌ » : مراد لوح محفوظ است ( نگا : انعام / 59 ، یس / 12 ) . « حَفِیظٌ » : صیغه مبالغه است و به معنی بسیار نگاهدارنده تفصیلات و دقائق هر چیزی است ( نگا : هود / 57 ) و یا این که فَعیل به معنی فاعِل ، یعنی حافِظ است ( نگا : انعام / 104 ) . یا فَعیل به معنی مَفْعول ، یعنی مَحْفوظ از خطر اشتباه و بدور از دسترس است ( نگا : بروج / 22 ) .
سوره ق آیه 5
متن آیه :
بَلْ کَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ فَهُمْ فِی أَمْرٍ مَّرِیجٍ
ترجمه :
بلکه آنان ( درباره حق و حقیقتی که پیغمبر برای ایشان آورده است نمی‌اندیشند و ) حق و حقیقت همین که بدیشان برسد فوراً دروغش می‌نامند و تکذیبش می‌کنند . اصلاً آنان دارای حال پریشان و کارنابسامانی هستند .
توضیحات :
« الْحَقِّ » : قرآن که حق و حقیقت محض است ( نگا : یونس / 108 ) . دین حق که اسلام است ( نگا : توبه / 33 ، فتح / 28 ) . « لَمَّا » : همین که . زمانی که . « أَمْرٍ » : شأن و حال ( نگا : نحل / 77 ، مائده / 52 ، محمد / 21 ) . کار و بار ( نگا : بقره / 210 ، آل‌عمران / 109 و 186 ) . « مَرِیجٍ » : مختلط و مضطرب . آمیخته و آشفته . « فِی أَمْرٍ مَّرِیجٍ » : دارای حال آشفته و کار پریشانی هستند . یعنی گاهی پیغمبر را ساحر ، گاهی شاعر ، وقتی مجنون ، وقتی کاهن ، و . . . می‌نامند و بر یک حال نمی‌مانند .
سوره ق آیه 6
متن آیه :
أَفَلَمْ یَنظُرُوا إِلَى السَّمَاء فَوْقَهُمْ کَیْفَ بَنَیْنَاهَا وَزَیَّنَّاهَا وَمَا لَهَا مِن فُرُوجٍ
ترجمه :
آیا آنان ( تاکنون سر بلند نکرده‌اند و ) به آسمان ننگریسته‌اند که ما چگونه آن را بنا کرده‌ایم و آراسته‌ایم و هیچ گونه خلل و شکافی در آن نیست ؟
توضیحات :
« زَیَّنَّاهَا » : آن را با ستارگان زینت داده‌ایم ( نگا : صافات / 6 ، ملک / 5 ) . « فُرُوجٍ » : شقوق . درزها و شکافها . مراد خلل و ناموزونی است .
سوره ق آیه 7
متن آیه :
وَالْأَرْضَ مَدَدْنَاهَا وَأَلْقَیْنَا فِیهَا رَوَاسِیَ وَأَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ بَهِیجٍ
ترجمه :
و زمین را گسترانیده‌ایم ، و در آن کوههای محکم و پابرجائی را فرو افکنده‌ایم ، و از هر نوع گیاه بهجت‌انگیز و مسرت‌بخش در آن رویانده‌ایم .
توضیحات :
« مَدَدْنَاهَا » : گسترانیده‌ایم . گسترش داده‌ایم ( نگا : حجر / 19 ) . « زَوْجٍ بَهِیجٍ » : نوع و صنف و جفت مسرت‌بخش و بهجت‌انگیز . ( نگا : حج / 5 ) .
سوره ق آیه 8
متن آیه :
تَبْصِرَةً وَذِکْرَى لِکُلِّ عَبْدٍ مُّنِیبٍ
ترجمه :
( همه اینها را آفریده‌ایم ) به منظور بینش و بیداری بخشیدن به جملگی بندگان توبه‌کار ( ی که بخواهند به سوی آفریدگارشان برگردند ) .
توضیحات :
« تَبْصِرَةً » : بینا کردن . بینش بخشیدن . مفعول‌له یا مفعول مطلق است . « ذِکْری » : بیدار کردن . یادآور شدن . یاد کردن ( نگا : انعام / 68 و 69 و 90 ) . « مُنِیبٍ » : توبه‌کار . برگردنده ( نگا : هود / 75 ، سبأ / 9 ، زمر / 8 ) .
سوره ق آیه 9
متن آیه :
وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُّبَارَکاً فَأَنبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصِیدِ
ترجمه :
و از آسمان آب پربرکتی را بارانده‌ایم ، و بدان باغها رویانده‌ایم ، و دانه‌های کشتزارهائی را برآورده‌ایم که درو می‌گردد .
توضیحات :
« نَزَّلْنَا . . . » : ( نگا : بقره / 22 و 164 ، انفال / 11 ) . « الْحَصِیدِ » : درو شده . « حَبَّ الْحَصِیدِ » : دانه‌های کشتزارهائی که درویده می‌شوند .
سوره ق آیه 10
متن آیه :
وَالنَّخْلَ بَاسِقَاتٍ لَّهَا طَلْعٌ نَّضِیدٌ
ترجمه :
و درختان خرمای بلندی را که دارای شکوفه‌های متراکم و چین‌چین هستند .
توضیحات :
« بَاسِقَاتٍ » : طولانی و دراز . بلندبالا و سرکشیده . حال است . « طَلْعٌ » : ( نگا : انعام / 99 ، شعراء / 148 ، صافات / 65 ) . « نَضِیدٌ » : چین‌چین چیده شده . در کنار هم مرتب و منظم قرار گرفته . فعیل به معنی مفعول است ( نگا : هود / 82 ، واقعه / 29 ) .
سوره ق آیه 11
متن آیه :
رِزْقاً لِّلْعِبَادِ وَأَحْیَیْنَا بِهِ بَلْدَةً مَّیْتاً کَذَلِکَ الْخُرُوجُ
ترجمه :
( همه اینها ) به منظور بخشیدن روزی به بندگان است . ما به وسیله آب باران ، سرزمین مرده را زنده گردانده‌ایم . ( آری ! زنده شدن مردگان ، و ) از گورها سربرآوردن آنان نیز همین گونه است .
توضیحات :
« رِزْقاً » : مفعول‌به فعل محذوف و یا مفعول‌له است ، و یا حال و به معنی اسم مفعول ، یعنی مرزوق است . « بَلْدَةً » : سرزمین . ناحیه . « الْخُرُوجُ » : بیرون آمدن از گورها در روز قیامت .
سوره ق آیه 12
متن آیه :
کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَأَصْحَابُ الرَّسِّ وَثَمُودُ
ترجمه :
پیش از اینان ، قوم نوح ، و اصحاب الرّسّ ، و قوم ثمود ( پیغمبران را ) تکذیب کرده‌اند .
توضیحات :
« أَصْحَابُ الرَّسِّ » : همان اصحاب اخدود مذکور در ( بروج / 4 ) است که در سرزمین یمن زندگی می‌کردند .
سوره ق آیه 13
متن آیه :
وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ وَإِخْوَانُ لُوطٍ
ترجمه :
و همچنین قوم عاد و فرعون و قوم لوط .
توضیحات :
« إِخْوَانُ لُوطٍ » : قوم لوط ( نگا : اعراف / 65 و 73 و 85 ، هود / 50 و 61 و 84 ) .
سوره ق آیه 14
متن آیه :
وَأَصْحَابُ الْأَیْکَةِ وَقَوْمُ تُبَّعٍ کُلٌّ کَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ وَعِیدِ
ترجمه :
و اصحاب اَیکه ، و قوم تبّع ، هر یک از آنان ، فرستادگان الهی را تکذیب کردند و وعده عذاب من درباره ایشان تحقق یافت .
توضیحات :
« أَصْحَابُ الأیْکَةِ » : قوم شعیب هستند ( نگا : حجر / 78 ، شعراء / 176 و 177 ) . « قَوْمُ تُبَّعٍ » : گروهی از مردم یمن که پیرو پادشاه خوبی به نام تُبّع الْحِمْیَری بودند . ( نگا : دخان / 37 ) .
سوره ق آیه 15
متن آیه :
أَفَعَیِینَا بِالْخَلْقِ الْأَوَّلِ بَلْ هُمْ فِی لَبْسٍ مِّنْ خَلْقٍ جَدِیدٍ
ترجمه :
آیا ما از آفرینش نخستین ، درمانده و ناتوان بوده‌ایم ( که قادر بر آفرینش دوم ، یعنی رستاخیز نباشیم ؟ ! آنان در آفرینش نخستین تردید ندارند ؛ زیرا خالق انسانها را خدا می‌دانند . ) ولی ایشان درباره آفرینش مجدد ( بعد از مرگ ، یعنی رستاخیز مردگان ) تردید دارند !
توضیحات :
« أَفَعَیِینَا » : آیا ناتوان و درمانده بوده‌ایم ؟ ( نگا : احقاف / 33 ) . « بِالْخَلْقِ الأوَّلِ » : در آفرینش نخستین . یعنی آفرینش آسمانها و زمین و همه موجودات دیگر در آغاز . « لَبْسٍ » : شک و تردید . مراد سرگشتگی حاصل از عدم اندیشه و بررسی مسائل و ادلّه و براهین دالّ بر قدرت نامحدود و بی‌پایان خدا است . کسی که معتقد باشد که خدا انسانها را از خاک آفریده است ، چرا باید در آفرینش مجدد انسانها از خاک متردد باشد . « خَلْقٍ جَدیدٍ » : مراد آفرینش دوباره و رستاخیز مردگان است .
سوره ق آیه 16
متن آیه :
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَنَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ
ترجمه :
ما انسان را آفریده‌ایم و می‌دانیم که به خاطرش چه می‌گذرد و چه اندیشه‌ای در سر دارد ، و ما از شاهرگ گردن بدو نزدیکتریم .
توضیحات :
« تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ » : ضمیر ( ه ) اگر به انسان برگردد ، معنی چنین است : چیزهائی که نفس بدو می‌گوید . اگر به ( ما ) برگردد ، معنی بدین شکل است : خواستهای دل و اندیشه‌های مغز . « حَبْلِ الْوَرِیدِ » : شاهرگ گردن . اضافه ( حَبْلِ ) به ( الْوَرِیدِ ) بیانیه است . یعنی رشته‌ای که ورید نام دارد . وریدها دو رگ هستند که در دو طرف گردن قرار دارند و به دو استخوان پشت گوش متصلند و با قطع هر یک انسان می‌میرد ( نگا : المصحف المیسر ) . « نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ . . . » : قرب خدا قرب علمی است ؛ نه مکانی .
سوره ق آیه 17
متن آیه :
إِذْ یَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّیَانِ عَنِ الْیَمِینِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ
ترجمه :
بدانگاه که دو فرشته‌ای که در سمت راست و در طرف چپ انسان نشسته‌اند و اعمال او را دریافت می‌دارند ( ما از همه چیز و همه کس - حتی از این دو فرشته - به او نزدیکتریم ) .
توضیحات :
« إِذْ » : معمول واژه اقرب است ، یا مفعول به فعل محذوف ( أُذْکُرْ ) . « یَتَلَقّی » : دریافت می‌دارند . « الْمُتَلَقِّیَانِ » : دو دریافت‌کننده . مراد دو فرشته‌ای است که همراه هر انسانی بوده ، یکی در طرف راست مأمور ثبت و ضبط اعمال نیک است ، و دیگری در طرف چپ مأمور ثبت و ضبط اعمال بد است . « قَعِیدٌ » : نشسته . همدم . فعیل به معنی فاعِل ، یعنی قَعید به معنی قاعِد ، مثل جَلیس به معنی جالِس است ، و یا این که فَعیل به معنی مُفاعِل ، یعنی قَعید به معنی مُقاعِد است . مثل جَلیس به معنی مُجالِس یا نَدیم به معنی مُنادِم . مبتدای مؤخر است . « عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ » : در اصل عَنِ الْیَمِینِ قَعِیدٌ وَ عَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ است که به قرینه ( قَعِیدٌ ) اوّل حذف شده است .
سوره ق آیه 18
متن آیه :
مَا یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ
ترجمه :
انسان هیچ سخنی را بر زبان نمی‌راند مگر این که فرشته‌ای ، مراقب و آماده ( برای دریافت و نگارش ) آن سخن است .
توضیحات :
« مَا یَلْفِظُ » : نمی‌اندازد . به بیرون پرت نمی‌کند . مراد از انداختن و پرت کردن ، گفتن است . « لَدَیْهِ » : در کنار آن . نزد او . ضمیر ( ه ) به قول برمی‌گردد . این احتمال نیز وجود دارد که به گوینده بازگردد . « رَقِیبٌ » : مراقب و مواظب . « عَتِیدٌ » : مهیای انجام مأموریت و آماده انجام کار . در اینجا مراد آماده برای دریافتن و نوشتن است .
سوره ق آیه 19
متن آیه :
وَجَاءتْ سَکْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذَلِکَ مَا کُنتَ مِنْهُ تَحِیدُ
ترجمه :
سکرات مرگ ( سرانجام فرا می‌رسد و ) واقعیت را بهمراه می‌آورد ( و دریچه قیامت را به رویتان باز می‌کند ، و حوادث و صحنه‌های دنیای جدید را کم و بیش نشانتان خواهد داد . بدین هنگام انسان را فریاد می‌زنند که ) این همان چیزی است که از آن کناره می‌گرفتی و می‌گریختی .
توضیحات :
« سَکْرَةُ الْمَوْتِ » : مستی و منگی مرگ . مراد بیهوشیها و سختیهائی است که به هنگام وداع با این جهان به انسان دست می‌دهد . چرا که در این لحظه بی‌ثباتی و ناچیزی جهان را با چشم خود می‌بیند و جهان بقا را دورادور می‌نگرد و وحشتی عظیم سرتاپای او را فرا می‌گیرد و حالتی شبیه به مستی پیدا می‌کند . « جَآءَتْ . . . بِالْحَقِّ » : به راستی فرا می‌رسد . واقعیت را می‌آورد و نشان می‌دهد . « کُنتَ . . . تَحِیدُ » : کناره‌گیری می‌کردی . می‌گریختی .
سوره ق آیه 20
متن آیه :
وَنُفِخَ فِی الصُّورِ ذَلِکَ یَوْمُ الْوَعِیدِ
ترجمه :
و ( سرانجام برای دومین بار ) در صور دمیده می‌شود . آن ( روز ) روز ( تحقق و پیاده شدن ) بیم‌دادنها ( ی الهی به کافران ) است .
توضیحات :
« نُفِخَ فِی‌الصُّورِ » : مراد نفخه دوم است ( نگا : زمر / 68 ) . « یَوْمُ الْوَعِیدِ » : روز تحقق بیم‌دادنهای الهی است . یعنی وقوع آن چیزهائی است که در جهان کافران از آنها بیم داده می‌شدند .
سوره ق آیه 21
متن آیه :
وَجَاءتْ کُلُّ نَفْسٍ مَّعَهَا سَائِقٌ وَشَهِیدٌ
ترجمه :
در آن روز هر انسانی ( اعم از نیکوکار و بدکار ، به میدان محشر ) می‌آید همراه با راهنمائی ( که او را رهبری و رهنمود می‌کند ) و همراه با گواهی ( که بر پندار و گفتار و کردار او شهادت می‌دهد ) .
توضیحات :
« سَآئِقٌ » : راننده و سوق‌دهنده . مراد فرشته‌ای است که او را به سوی جایگاه محشر می‌برد و رهنمون او می‌شود ( نگا : روح‌المعانی ) . « شَهِیدٌ » : گواه . شاهد . مراد فرشته‌ای است که بر اعمال او گواهی می‌دهد ( نگا : روح‌المعانی ) . البته جز این فرشته ، شاهدان دیگری از قبیل : فرشتگان موکل ، پیغمبران ، اندامهای بدن ، نامه‌های اعمال وجود دارند ( نگا : نساء / 41 ، فصّلت / 20 و 21 ، نور / 24 ، جاثیه / 29 ) . که به شیوه‌های مختلف گواهی می‌دهند ، لیکن در مضمون و محتوی با همدیگر هم‌آوا و هم‌صدا هستند ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .
سوره ق آیه 22
متن آیه :
لَقَدْ کُنتَ فِی غَفْلَةٍ مِّنْ هَذَا فَکَشَفْنَا عَنکَ غِطَاءکَ فَبَصَرُکَ الْیَوْمَ حَدِیدٌ
ترجمه :
( سپس به انسان بی‌باور خطاب می‌شود : ) تو از این ( دادگاه بزرگ و چیزهائی که می‌بینی و خواهی دید ) غافل بودی ، و ما پرده از جلو چشمان تو به کنار زده‌ایم و امروز چشمانت کاملاً تیزبین شده‌اند .
توضیحات :
« غِطَآءَ » : پوشش . پرده . مراد پرده‌های جهان مادی و علائق دنیوی است که انسان را از دیدن حقائق بازمی‌دارند . « حَدِیدٌ » : تیزبین و قوی .
سوره ق آیه 23
متن آیه :
وَقَالَ قَرِینُهُ هَذَا مَا لَدَیَّ عَتِیدٌ
ترجمه :
فرشته همدم او می‌گوید ، اینها چیزهائی است که در پیش من آماده است ( و من آنها را ثبت و ضبط کرده‌ام . پروردگارا ! خود دانی که برابر اینها در حق او چکار می‌کنی ) .
توضیحات :
« قَرِینُهُ » : همدم او . مراد فرشته موکل مذکور در آیه 18 است . برخی هم گفته‌اند ، مراد اهریمن و اهریمنان مذکور در ( زخرف / 36 ، فصّلت / 25 ) است ! لیکن مقبول به نظر نمی‌رسد در آن روز شیاطین جرأت بکنند به خود بنازند و بگویند : ما این را گمراه و از راه بدر کرده‌ایم . چرا که شیاطین در آن روز منکر کارهای خود می‌گردند ( نگا : آیه 27 ) . « هذا » : مراد پرونده اعمال است که توسط فرشته موکّل ثبت و ضبط و فراهم آمده است .
سوره ق آیه 24
متن آیه :
أَلْقِیَا فِی جَهَنَّمَ کُلَّ کَفَّارٍ عَنِیدٍ
ترجمه :
( خدا به دو فرشته مأمور ثبت و ضبط اعمال دستور می‌دهد : ) هر کافر سرکش و کینه‌توزی را به دوزخ بیندازید !
توضیحات :
« أَلْقِیَا » : پرت کنید و بیندازید . مخاطب دو فرشته ثبت و ضبط اعمال و یا دو فرشته راهنما و گواه است . « عَنِیدٍ » : سرکش . کینه‌توز .
سوره ق آیه 25
متن آیه :
مَّنَّاعٍ لِّلْخَیْرِ مُعْتَدٍ مُّرِیبٍ
ترجمه :
آن کسی را که سخت از انجام کارهای نیک دست بازداشته ( و دیگران را ) نیز از انجام خوبیها بازداشته است ، و متجاوز ( از حدود احکام الهی ) و متعدی ( به حقوق دیگران ) بوده است ، و ( در دین خود ) شک داشته است و ( دیگران را نیز راجع به دین ) به شک انداخته است و بدبین کرده است .
توضیحات :
« مَنَّاعٍ » : کسی که خویشتن را از انجام خوبیها بدور داشته است ، و یا مانع دیگران از انجام خوبیها بوده است . « مُعْتَدٍ » : تجاوزپیشه . کسی که از قوانین آسمانی سرپیچی کند و از حدود مقررات بگذرد ، و یا به حقوق دیگران تجاوز کند . « مُرِیبٍ » : متردد . شک‌انداز . از مصدر ( إِرَابَة ) که به صورت لازم و متعدی آمده است ( نگا : هود / 62 و 110 ، ابراهیم / 9 ، سبأ / 54 ) .
سوره ق آیه 26
متن آیه :
الَّذِی جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ فَأَلْقِیَاهُ فِی الْعَذَابِ الشَّدِیدِ
ترجمه :
آن کسی که با خدا ، معبود دیگری را برگزیده است . پس او را به عذاب سخت ( دوزخ ) بیندازید .
توضیحات :
« أَلْقِیَا » : تکرار این واژه برای تأکید مطلب است .
سوره ق آیه 27
متن آیه :
قَالَ قَرِینُهُ رَبَّنَا مَا أَطْغَیْتُهُ وَلَکِن کَانَ فِی ضَلَالٍ بَعِیدٍ
ترجمه :
( شیطانی که در دنیا پیوسته ) همدم او ( بوده است ) می‌گوید : پروردگارا ! من او را به طغیان و سرکشی ( از فرمان یزدان ) وا نداشته‌ام ، بلکه او خود در گمراهی ژرف ( و دور از ساحل نجاتی ) بوده است .
توضیحات :
« قَرِینُهُ » : اهریمن همدم و همراه او در دنیا که پیوسته وی را به گمراهی و بدکرداری می‌خوانده است ( نگا : زخرف / 36 ، فصّلت / 25 ) . « مَآ أَطْغَیْتُهُ » : او را به سرکشی و تجاوز وا نداشته‌ام و به نافرمانی نکشانده‌ام . مراد این است که خودش به وسوسه‌های من گوش فرا داده است و من قدرت بر اجبار و اکراه نداشته‌ام ( نگا : ابراهیم / 22 ، نحل / 100 ) .
سوره ق آیه 28
متن آیه :
قَالَ لَا تَخْتَصِمُوا لَدَیَّ وَقَدْ قَدَّمْتُ إِلَیْکُم بِالْوَعِیدِ
ترجمه :
خدا می‌فرماید : در پیشگاه من ستیزه مکنید . من پیش از این شما را ( از این سرنوشت شوم ) بیم داده بودم .
توضیحات :
« قَدَّمْتُ إِلَیْکُم بِالْوَعِیدِ » : توسط پیغمبران قبلاً به شما اخطار کرده‌ام و شما را از چنین روزی و سرنوشتی ترسانده‌ام .
سوره ق آیه 29
متن آیه :
مَا یُبَدَّلُ الْقَوْلُ لَدَیَّ وَمَا أَنَا بِظَلَّامٍ لِّلْعَبِیدِ
ترجمه :
سخن من ( مبنی بر عذاب دادن کافران و نعمت رساندن به مؤمنان ) تغییرناپذیر است و دگرگون نمی‌شود ، و من کمترین ستمی به بندگان نمی‌کنم .
توضیحات :
« الْقَوْلُ » : منظور تهدیدها و وعیدها و مژده‌ها و بشارتهای فراوان در آیات مختلف است . « ظَلاّمٍ » : ( نگا : آل‌عمران / 182 ، انفال / 51 ، حج / 10 ، فصّلت / 46 ) .
سوره ق آیه 30
متن آیه :
یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِن مَّزِیدٍ
ترجمه :
روزی به دوزخ خواهیم گفت : آیا پر شده‌ای ؟ ( قطعاً که پر شده‌ای و ما به وعده خود وفا کرده‌ایم ) . و دوزخ می‌گوید : مگر افزون بر این هم هست ؟ !
توضیحات :
« هَلِ امْتَلاَتِ » : آیا پر شده‌ای ؟ حرف استفهام ، تقریری است . یعنی بگو که پر شده‌ای و ما به وعده خود ( نگا : سجده / 13 ، ص / 85 ) وفا کرده‌ایم . « هَلِ امْتَلاَتِ . . . مَزِیدٍ » : معنی دیگر : آیا پر شده‌ای ؟ دوزخ می‌گوید : آیا افزون بر این هم هست ؟ در این صورت افزون‌طلبی دوزخ بر اثر خشم بر دوزخیان و تقاضای تضییق مکان بر آنان و رویهم متراکم شدن ایشان است .
سوره ق آیه 31
متن آیه :
وَأُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ لِلْمُتَّقِینَ غَیْرَ بَعِیدٍ
ترجمه :
و بهشت به پرهیزکاران نزدیک گردانده می‌شود و فاصله چندانی از آنان نخواهد داشت .
توضیحات :
« أُزْلِفَتْ » : نزدیک گردانده شد ( نگا : شعراء / 64 و 90 ) . « غَیْرَ » : ظرف یا حال است . « غَیْرَ بَعِیدٍ » : برای تأکید معنی ( أُزْلِفَتِ الْجَنَّةُ ) است .
سوره ق آیه 32
متن آیه :
هَذَا مَا تُوعَدُونَ لِکُلِّ أَوَّابٍ حَفِیظٍ
ترجمه :
این همان چیزی است که به شما وعده داده می‌شد ، و به همه کسانی که ( از معاصی دست بکشند و به سوی اطاعت خدا ) برگردند ، و ( فرائض خدا و قوانین و عهدها و پیمانهای او را ) مراعات بدارند .
توضیحات :
« لِکُلِّ . . . » : بدل از ( لِلْمُتَّقِینَ ) است با اعاده جار و مجرور . « أَوَّابٍ » : ( نگا : ص / 17 و 19 و 30 و 44 ) . توّاب . « حَفِیظٍ » : محافظ دین خدا ، و حافظ فرائض او .
سوره ق آیه 33
متن آیه :
مَنْ خَشِیَ الرَّحْمَن بِالْغَیْبِ وَجَاء بِقَلْبٍ مُّنِیبٍ
ترجمه :
همان کسی که در نهان از خداوند مهربان بترسد و با دلی توبه‌کار ( به محضر او ) بیاید .
توضیحات :
« مَنْ » : بدل از ( کُلِّ ) است . « مُنِیبٍ » : توبه‌کار . متوجه خدا و روی‌آرنده به طاعت او .
سوره ق آیه 34
متن آیه :
ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ
ترجمه :
( فرشتگان بدیشان می‌گویند : ) به سلامت وارد بهشت شوید . امروز ، روز جاودانگی است . ( جاودانگی بهشت با تمام مواهب و نعمتهایش ، روز بقاء و ماندگاری همیشگی ) .
توضیحات :
« أُدْخُلُوهَا » : داخل بهشت شوید . « بِسَلامٍ » : با درود ما بر شما ، با سلامت از هرگونه بدی و ناراحتی و آفت و بلا و کیفر و عذاب . با سلامت کامل از نظر جسم و جان . در امن و امان . « یَوْمُ الْخُلُودِ » : روزی که خدا وعده جاودانه زیستن در آن را به شما داده بود .
سوره ق آیه 35
متن آیه :
لَهُم مَّا یَشَاؤُونَ فِیهَا وَلَدَیْنَا مَزِیدٌ
ترجمه :
هرچه بخواهند در بهشت برای آنان هست ، و افزون بر آن نزد ما نعمتهای دیگری وجود دارد ( که هرگز به فکر انسانی نرسیده است و به دل کسی نگذشته است ) .
توضیحات :
« مَا یَشَآؤُونَ » : بهشتیان هرچه بخواهند . « مَزِیدٌ » : افزون بر آن ، علاوه از آن .
سوره ق آیه 36
متن آیه :
وَکَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ هُمْ أَشَدُّ مِنْهُم بَطْشاً فَنَقَّبُوا فِی الْبِلَادِ هَلْ مِن مَّحِیصٍ
ترجمه :
ما پیش از آنان ( یعنی جلوتر از قریشیان ) اقوام زیادی را هلاک ساخته‌ایم . اقوامی که از ایشان بسی قویتر و نیرومندتر بوده‌اند و در جهان پیشروی کرده‌اند و کشورها را گشوده‌اند و بر شهرها تسلط یافته‌اند ، ( اما بر اثر کفر و ظلم و بیدادگری و فسق و فجور ، عاقبت به خشم خود گرفتارشان ساخته‌ایم ) و نابودشان نموده‌ایم . آیا این گونه افراد راه فراری ( از مرگ و کیفر الهی ) داشته‌اند ( تا قریشیان هم داشته باشند ؟ ! ) .
توضیحات :
« وَ کَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّن قَرْنٍ . . . » : ( نگا : انعام / 6 ، مریم / 74 و 98 ، ص / 3 ) . « بَطْشاً » : گرفتن چیزی با قوت و قدرت . یورش و ستیز ( نگا : زخرف / 8 ، دخان / 16 ، شعراء / 130 ) . « نَقَّبُوا » : راهها را شکافته‌اند و کشورها را گشوده‌اند . در جهان حرکت کرده‌اند و پیشروی نموده‌اند . « نَقَّبُوا فِی الْبِلادِ » : کشورها و شهرها را گشوده‌اند و در آنجاها گشته‌اند . به کاوش نواحی و کندوکاو مکانها پرداخته‌اند . کشورها و شهرها را جستجو کرده‌اند تا جاودانه بمانند و از مرگ ، خویشتن را در پناه کاخها و دژها دارند . « مَحِیصٍ » : راه فرار . گریزگاه ( نگا : ابراهیم / 21 ، فصّلت / 48 ، شوری / 35 ) .
سوره ق آیه 37
متن آیه :
إِنَّ فِی ذَلِکَ لَذِکْرَى لِمَن کَانَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَهُوَ شَهِیدٌ
ترجمه :
به راستی در این ( سرگذشت پیشینیان ) بیدارباش و اندرز بزرگی است برای آن که دلی ( آگاه ) داشته باشد ، یا با حضور قلب گوش فرا دارد .
توضیحات :
« ذِکْری » : پند و اندرز . به خود آمدن . بیداری ( نگا : انعام / 68 و 69 و 90 ، شعراء / 209 ، عنکبوت / 51 ) . « شَهِیدٌ » : حاضر . در اینجا مراد کسی است که حضور قلب دارد ، و به اصطلاح دلش در مجلس است ، و با دقت به سخنان گوش می‌دهد و مطالب را پیگیری می‌کند .
سوره ق آیه 38
متن آیه :
وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٍ
ترجمه :
ما آسمانها و زمین را در شش دوره آفریده‌ایم و هیچ گونه درماندگی و خستگی به ما نرسیده است ( و کمترین مشکلی برای ما نداشته است . پس چگونه زنده گرداندن مردگان برای ما رنج‌آور و مشکل خواهد بود ؟ ) .
توضیحات :
« سِتَّةِ أَیّامٍ » : ( نگا : اعراف / 54 ، یونس / 3 ، هود / 7 ) . « لُغُوبٍ » : درماندگی و خستگی ( نگا : فاطر / 35 ) .
سوره ق آیه 39
متن آیه :
فَاصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ
ترجمه :
( حال که چنین است ) پس در برابر چیزهائی که می‌گویند پایدار و شکیبا باش ، و ستایش و سپاس پروردگارت را پیش از طلوع آفتاب و قبل از غروب آن بجای آور . ( چرا که عبادت در آن اوقات ، بزرگ و ارزشمنداست ) .
توضیحات :
« فَاصْبِرْ عَلی . . . » : ( نگا : طه / 130 ) .
سوره ق آیه 40
متن آیه :
وَمِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ
ترجمه :
و نیز در پاره‌ای از شب و بدنبال نمازها ، او را بستای و تسبیح و تقدیسش نمای .
توضیحات :
« أَدْبَارَ » : جمع دُبُر ، عقب . دنبال . آخر ( نگا : آل‌عمران / 111 ، انفال / 15 ) . « السُّجُودِ » : مراد نمازها است .
سوره ق آیه 41
متن آیه :
وَاسْتَمِعْ یَوْمَ یُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ
ترجمه :
( ای محمد ! این سخن را ) بشنو ! روزی منادی از مکان نزدیکی ندا درمی‌دهد ( و در صور می‌دمد و فریاد رستاخیز برمی‌کشد ، و همگان را به زنده شدن فرا می‌خواند ) .
توضیحات :
« إِسْتَمِعْ » : بشنو . گوش فرادار . مفعول آن محذوف است و تقدیر چنین است : إِسْتَمِعْ حَدِیثَ رَبِّکَ گوش فرادار . اخبار روزی را بشنو . مفعول در این صورت ( یَوْمَ ) است . « الْمُنَادِی » : ندادهنده . مراد اسرافیل است که برای بار دوم در صور می‌دمد که نشانه زنده شدن مردگان و آغاز رستاخیز است . « مَکَانٍ قَرِیبٍ » : اشاره به این است که صدای صور او در فضا پخش می‌شود بگونه‌ای که گوئی بیخ گوش همگان است .
سوره ق آیه 42
متن آیه :
یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ
ترجمه :
روزی فریاد ( رستاخیز ) را راست و درست و چنانکه باید می‌شنوند ، آن روز ، روز بیرون آمدن ( مردگان از میان قبورشان ) است .
توضیحات :
« الصَّیْحَةَ » : فریاد رستاخیز که نفخه دوم مذکور در آیه 20 است .
سوره ق آیه 43
متن آیه :
إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی وَنُمِیتُ وَإِلَیْنَا الْمَصِیرُ
ترجمه :
ما ، بلی فقط ما زنده می‌گردانیم و می‌میرانیم ، و بازگشت مردمان به سوی ما است و بس .
توضیحات :
« إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی . . . » : ( نگا : حجر / 23 ) .
سوره ق آیه 44
متن آیه :
یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعاً ذَلِکَ حَشْرٌ عَلَیْنَا یَسِیرٌ
ترجمه :
روزی زمین از روی مردمان می‌شکافد و کنار می‌رود ، و ایشان به سرعت ( از میان خاکها ) بیرون می‌آیند . آن روز ، روز گردهمآئی است و برای ما سهل و آسان است ( و کمترین رنج و زحمتی برای ما در بر ندارد ) .
توضیحات :
« سِرَاعاً » : جمع سَریع ، شتابان . حال برای فاعل ( یَخْرُجُونَ ) محذوف است ، و تقدیر چنین است : یَخْرُجُونَ سِرَاعاً . یا حال ضمیر ( هُمْ ) در ( عَنْهُمْ ) است . « یَسِیرٌ » : ساده و آسان ( نگا : نساء / 30 و 169 ، حج / 70 ، عنکبوت / 19 ) .
سوره ق آیه 45
متن آیه :
نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ وَمَا أَنتَ عَلَیْهِم بِجَبَّارٍ فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ مَن یَخَافُ وَعِیدِ
ترجمه :
ما از آنچه ( درباره رسالت تو ) می‌گویند ، آگاه‌تر ( از هر کس دیگری ) هستیم . تو مأمور نیستی که آنان را وادار ( به ایمان ) کنی ( و با قهر و اجبار به سوی اسلام بکشانی ) . چون چنین است ، کسانی را به وسیله قرآن پند و اندرز بده که از بیم دادن و تهدید کردن من می‌ترسند .
توضیحات :
« جَبَّارٍ » : غالب و چیره . ( نگا : مائده / 22 ) . « فَذَکِّرْ بِالْقُرْءَانِ » : با قرآن پند بده و موعظه کن .