تفسیر سوره الحاقه برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره حاقة
سوره حاقة آیه 1
متن آیه :
الْحَاقَّةُ
ترجمه :
رخداد راستین !
توضیحات :
« ألْحَآقَّةُ » : یکی از نامهای قیامت است . از آنجا که قیامت حتماً و قطعاً فرا می‌رسد و حقیقت و واقعیّت دارد ، بدین نام خوانده شده است .
سوره حاقة آیه 2
متن آیه :
مَا الْحَاقَّةُ
ترجمه :
رخداد راستین چگونه رخدادی است ؟ !
توضیحات :
« مَا » : مبتدا ، و ( أَلْحَآقَّةُ ) خبر مبتدا است ، و جمله ( مَاحاقّه ) خبر ( ألْحَآقَّةُ ) در آیه قبلی است .
سوره حاقة آیه 3
متن آیه :
وَمَا أَدْرَاکَ مَا الْحَاقَّةُ
ترجمه :
تو چه می‌دانی رخداد راستین چگونه رخدادی است ؟ !
توضیحات :
« مَآ أَدْرَاکَ » : چه چیز تو را متوجّه کرده است ؟ تو کَی می‌دانی ؟ قیامت جزو غیب است و غیب دان تنها خدا است . فرا رسیدن قیامت و چگونگی آن ، برای انسانها که زندانیان زندان دنیایند ، معمّا و راز سربه مهری است . تکرار واژگان و شیوه سخن بدین گونه که در این سه آیه است ، برای بیان عظمت مسأله و تأکید بر یقینی بودن آن است . در تعبیرات روزمرّه خود ، گاهی می‌گوئیم : فلان کس انسان است ! چه انسانی ؟ تو چه می‌دانی چگونه انسانی است ؟ یعنی حدّ و مرزی برای توصیف انسانیّت او نیست . در اینجا دنباله کلام ، یا بحث از قیامت و چگونگی‌آن قطع می‌گردد و راز بود و راز ماند .
سوره حاقة آیه 4
متن آیه :
کَذَّبَتْ ثَمُودُ وَعَادٌ بِالْقَارِعَةِ
ترجمه :
قوم ثمود و قوم عاد ( رخداد راستین ) درهم کوبنده را تکذیب کردند .
توضیحات :
« الْقَارِعَةَ » : یکی از نامهای قیامت است . از آنجا که جهان را در هم می‌کوبد و حوادث و اهوال آن مردمان را فرا می‌گیرد ، بدان نام خوانده شده است .
سوره حاقة آیه 5
متن آیه :
فَأَمَّا ثَمُودُ فَأُهْلِکُوا بِالطَّاغِیَةِ
ترجمه :
در نتیجه قوم ثمود با عذاب سرکش و سهمگین ( صاعقه ) نابود گشتند .
توضیحات :
« ثَمُودُ » : قوم پیغمبری به نام صالح بودند . « الطَّاغِیَة » : حادثه و بلائی که شدّت آن از حدّ در گذرد . مراد صاعقه مذکور در ( فصّلت / 13 ) است . صاعقه هم همیشه با لرزش و صدای مهیب همراه است ، لذا در ( اعراف / 78 ) رَجْفه ، و در ( هود / 67 ) صَیْحَه ذکر شده است .
سوره حاقة آیه 6
متن آیه :
وَأَمَّا عَادٌ فَأُهْلِکُوا بِرِیحٍ صَرْصَرٍ عَاتِیَةٍ
ترجمه :
و قوم عاد به وسیله تندباد سرد و سرکش و پر سر و صدای ویرانگری نابود شدند .
توضیحات :
« عَادٌ » : قوم پیغمبری به نام هود بودند . « صَرْصَرٍ » : باد تند و ویرانگر و سرد و پر سر و صدا . « عَاتِیَةٍ » : سرکش . سخت ویرانگر .
سوره حاقة آیه 7
متن آیه :
سَخَّرَهَا عَلَیْهِمْ سَبْعَ لَیَالٍ وَثَمَانِیَةَ أَیَّامٍ حُسُوماً فَتَرَى الْقَوْمَ فِیهَا صَرْعَى کَأَنَّهُمْ أَعْجَازُ نَخْلٍ خَاوِیَةٍ
ترجمه :
خداوند چنین تندبادی را هفت شب و هشت روز پیاپی بر آنان گمارد . ( اگر در آنجا می‌بودی ) در این مدّت مردمان را می‌دیدی که روی زمین افتاده‌اند و انگار تنه‌های پوک و توخالی درختان خرمایند .
توضیحات :
« سَخَّرَهَا » : باد را مسلّط کرد . باد را گمارد . « حُسُوماً » : پی در پی . ریشه کن کننده و خانمانسوز . حال ضمیر ( هَا ) یا صفت ( سَبْعَ و ثَمانِیَةَ ) و یا مفعول مطلق فعل محذوفی است . این واژه جمع حاسِم است ، و یا این که مصدر ثلاثی مجرّد است . « فِیهَا » : در آن‌روزها . درآنجاها . در گذر باد . « صَرْعی » : جمع صَریع ، روی زمین‌افتاده . نقش زمین شده . مرده . حال است . « أَعْجَازُ » : ( نگا : قمر / 20 ) . « خَاوِیَةٍ » : فروتپیده ( نگا : بقره / 259 ، کهف / 42 ، حجّ / 45 ، نمل / 52 ) . پوک و توخالی . در اینجا مراد پوسیده و متلاشی است .
سوره حاقة آیه 8
متن آیه :
فَهَلْ تَرَى لَهُم مِّن بَاقِیَةٍ
ترجمه :
آیا کسی را می‌بینی که از ایشان بر جای مانده باشد .
توضیحات :
« باقِیَةٍ » : باقیمانده . بر جای . در اصل : مِن بَقِیَّةٍ بَاقِیَةٍ ، یا این که مِن نَّفْسٍ بَاقِیَةٍ . یا به معنی بقاء و اثر است . مصدری است همچون طَاغِیَة ، به معنی طغیان ( نگا : اعراب القرآن درویش ) .
سوره حاقة آیه 9
متن آیه :
وَجَاء فِرْعَوْنُ وَمَن قَبْلَهُ وَالْمُؤْتَفِکَاتُ بِالْخَاطِئَةِ
ترجمه :
فرعون و کسانی که پیش از او بودند ، و همچنین اهالی شهرها و آبادیهای زیر و روشده ( قوم لوط ) مرتکب گناهان بزرگ شدند .
توضیحات :
« جَآءَ . . . بِالْخَاطِئَةِ » : گناه ورزیدند . مرتکب گناه شدند . « الْمُؤْتَفِکَاتُ » : جمع مُؤْتَفِکَة ، شهرها و آبادیهای زیر و رو شده ( نگا : توبه / 70 ، نجم / 53 ) . در اینجا مراد اهالی آنجا ، یعنی قوم لوط است . « الْخَاطِئَةِ » : خطا . مراد کفر و شرک و ظلم و فساد و انواع گناهان است . مصدر ثلاثی مجرّد است ، همچون عَافِیَة و عاقِبَة .
سوره حاقة آیه 10
متن آیه :
فَعَصَوْا رَسُولَ رَبِّهِمْ فَأَخَذَهُمْ أَخْذَةً رَّابِیَةً
ترجمه :
آنان با فرستاده پروردگارشان به مخالفت برخاستند ، و خداوند ایشان را به سختی فرو گرفت ( و به عذاب شدیدی گرفتار ساخت ) .
توضیحات :
« أَخْذَةً » : گرفتار کردن . فرو گرفتن . « رَابِیَةً » : فوق العاده شدید . زیاد و فراوان .
سوره حاقة آیه 11
متن آیه :
إِنَّا لَمَّا طَغَى الْمَاء حَمَلْنَاکُمْ فِی الْجَارِیَةِ
ترجمه :
ما بدان گاه که ( در طوفان نوح ) آب طغیان کرد ( و از حدّ معمول فراتر رفت ، نیاکان ) شما را سوار کشتی کردیم .
توضیحات :
« حَمَلْنَاکُمْ » : شما را حمل کردیم . این تعبیر کنایه از اسلاف و نیاکان ما است . چرا که اگر آنان نجات نمی‌یافتند ، ما نیز امروزه وجود نداشتیم . « الْجَارِیَةِ » : کشتی ( نگا : ذاریات / 3 ، شوری / 32 ، رحمن / 24 ) .
سوره حاقة آیه 12
متن آیه :
لِنَجْعَلَهَا لَکُمْ تَذْکِرَةً وَتَعِیَهَا أُذُنٌ وَاعِیَةٌ
ترجمه :
تا آن ( حادثه نجات مؤمنان و غرق شدن کافران ، درس عبرتی و ) مایه اندرزی ، برای شما بوده و گوشهای شنوا آن را فرا گیرند و به خاطر سپرند .
توضیحات :
« تَذْکِرَةً » : پند و اندرز . درس عبرت ( نگا : طه / 3 ، واقعه / 73 ) . « وَاعِیَةٌ » : شنوا و نگاه دارنده . به خاطر سپارنده ( نگا : / 37 ) .
سوره حاقة آیه 13
متن آیه :
فَإِذَا نُفِخَ فِی الصُّورِ نَفْخَةٌ وَاحِدَةٌ
ترجمه :
هنگامی که یک دم در صور دمیده شود .
توضیحات :
« نَفْخَةٌ وَاحِدَةٌ » : یک دم . دمیدن نفخه نخستین در صور مراد است .
سوره حاقة آیه 14
متن آیه :
وَحُمِلَتِ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ فَدُکَّتَا دَکَّةً وَاحِدَةً
ترجمه :
و زمین و کوهها از جا برداشته شوند و یکباره در هم کوبیده و متلاشی گردند .
توضیحات :
« دَکَّةً » : یکباره در هم کوبیدن و پخش و پراکنده کردن ( نگا : اعراف / 143 ، کهف / 98 ) . « الْجِبَالُ » : ذکر کوهها بعد از زمین ، مراد همواریها و ناهمواریهای زمین است که به هم می‌خورند و صاف می‌گردند ( نگا : طه / 106 و 107 ) .
سوره حاقة آیه 15
متن آیه :
فَیَوْمَئِذٍ وَقَعَتِ الْوَاقِعَةُ
ترجمه :
بدان هنگام است که آن واقعه ( بزرگ قیامت در جهان ) رخ می‌دهد ( و رستاخیز بر پا می‌شود ) .
توضیحات :
« فَیَوْمَئِذٍ » : این آیه ، جواب شرط ( إِذا ) است .
سوره حاقة آیه 16
متن آیه :
وَانشَقَّتِ السَّمَاء فَهِیَ یَوْمَئِذٍ وَاهِیَةٌ
ترجمه :
و آسمان از هم می‌شکافد و می‌پراکند ، و در آن روز سست و نااستوار می‌گردد .
توضیحات :
« إنشَقَّتْ » : از هم می‌شکافد و متفرّق می‌گردد . « وَاهِیَةٌ » : سست و شُل ( نگا : رحمن / 37 ) .
سوره حاقة آیه 17
متن آیه :
وَالْمَلَکُ عَلَى أَرْجَائِهَا وَیَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمَانِیَةٌ
ترجمه :
و فرشتگان در اطراف و کناره‌های آسمان ( جدید آن روزی ) قرار می‌گیرند ، و در آن روز ، هشت فرشته ، عرش پروردگارت را بر فراز سر خود بر می‌دارند .
توضیحات :
« الْمَلَکُ » : فرشتگان . اسم جنس است و در اینجا معنی جمع دارد . « أَرْجَآئِهَا » : أَرْجَآء جمع رَجیِّ ، یا رَجا ، کناره‌ها ، جوانب و اطراف . ضمیر ( ها ) به آسمان جدید آن روز بر می‌گردد ( نگا : المصحف المیسّر ) . « ثَمَانِیَةٌ » : عرش ، بردارندگان عرش ، ملائکه ، کرسی ، قلم ، لوح ، و مانند اینها از غیبیّات است و ما بدانها ایمان داریم و از چند و چون و کم و کیف آنها بی‌خبریم .
سوره حاقة آیه 18
متن آیه :
یَوْمَئِذٍ تُعْرَضُونَ لَا تَخْفَى مِنکُمْ خَافِیَةٌ
ترجمه :
در آن روز ( برای حساب و کتاب ، به خدا ) نموده می‌شوید ، و ( چه رسد به کارهای آشکارتان ) چیزی از کارهای نهانیّتان مخفی و پوشیده نمی‌ماند .
توضیحات :
« تُعْرَضُونَ » : عرضه می‌شوید . نموده می‌شوید ( نگا : غافر / 46 ، شوری / 45 ) . بسان می‌گردید ( نگا : هود / 18 ) . « لا تَخْفی مِنکُمْ خَافِیَةٌ » : هیچ نهانی از نهانیهای شما بر خدا پنهان نمی‌ماند . هیچ کاری مخفی و نهانی از کارهایتان بر خودتان و بر دیگران پنهان نمی‌ماند ( نگا : طارق / 9 ) .
سوره حاقة آیه 19
متن آیه :
فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَیَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَؤُوا کِتَابِیهْ
ترجمه :
و امّا هر کس که نامه اعمالش به دست راست او داده شود ، ( فریاد شادی سر می‌دهد و ) می‌گوید : ( ای اهل محشر ! بیائید ) نامه اعمال مرا بگیرید و بخوانید !
توضیحات :
« هَآؤُمُ » : بگیرید ! . ( هَآء ) اسم الفعل است و به معنی ( بگیرید ) . واژه ( م ) بیانگر جمع بودن مخاطب است که افراد پیرامون او هستند . « کِتَابِیَهْ » : حرف ( ه ) در آخر این واژه و واژه‌های : حِسَابِیَهْ ، و مَالِیَهْ ، و سُلْطَانِیَهْ در آیات بعدی ، هاء سکته نامیده می‌شود و معنی خاصّی ندارد .
سوره حاقة آیه 20
متن آیه :
إِنِّی ظَنَنتُ أَنِّی مُلَاقٍ حِسَابِیهْ
ترجمه :
آخر من می‌دانستم که ( رستاخیزی در کار است و ) من با حساب و کتاب خود رویاروی می‌شوم .
توضیحات :
« ظَنَنتُ » : به یقین می‌دانستم . « مُلاقٍ » : ملاقات کننده . رویاروی شونده .
سوره حاقة آیه 21
متن آیه :
فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَّاضِیَةٍ
ترجمه :
پس او در زندگی رضایت بخشی خواهد بود .
توضیحات :
« رَاضِیَةٍ » : رضایت بخش .
سوره حاقة آیه 22
متن آیه :
فِی جَنَّةٍ عَالِیَةٍ
ترجمه :
در میان باغ والای بهشت ، جایگزین خواهد شد .
توضیحات :
« فِی جَنَّةٍ عَالِیَةٍ » : این آیه ، بدل ( فی عِیشَةٍ رَاضِیَةٍ ) است .
سوره حاقة آیه 23
متن آیه :
قُطُوفُهَا دَانِیَةٌ
ترجمه :
میوه‌های آن در دسترس است .
توضیحات :
« قُطُوف » : جمع قِطْف ، به معنی میوه‌های چیده شده ، ولی در اینجا به معنی میوه‌هائی است که آماده چیدن است . « دَانِیَةٌ » : نزدیک . در دسترس .
سوره حاقة آیه 24
متن آیه :
کُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِیئاً بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِی الْأَیَّامِ الْخَالِیَةِ
ترجمه :
در برابر کارهائی که در روزگاران گذشته ( دنیا ) انجام می‌داده‌اید . بخورید و بنوشید ، گوارا باد !
توضیحات :
« هَنِیئاً » : گوارا . گوارا باد . « بِمَا » : در مقابل چیزی که . در برابر کارهائی که . « أَسْلَفْتُمْ » : پیشاپیش فرستاده‌اید و تقدیم داشته‌اید ( نگا : یونس / 30 ) . « الْخَالِیَةِ » : گذشته . مراد روزگاران دنیا است .
سوره حاقة آیه 25
متن آیه :
وَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَیَقُولُ یَا لَیْتَنِی لَمْ أُوتَ کِتَابِیهْ
ترجمه :
و امّا کسی که نامه اعمالش به دست چپش داده شود ، می‌گوید : ای کاش هرگز نامه اعمالم به من داده نمی‌شد !
توضیحات :
« شِمَال » : دست چپ .
سوره حاقة آیه 26
متن آیه :
وَلَمْ أَدْرِ مَا حِسَابِیهْ
ترجمه :
و هرگز نمی‌دانستم که حساب من چیست !
توضیحات :
« مَا » : اسم استفهام و مبتدا است .
سوره حاقة آیه 27
متن آیه :
یَا لَیْتَهَا کَانَتِ الْقَاضِیَةَ
ترجمه :
ای کاش پایان بخشِ عمرم ، همان مرگ بود و بس !
توضیحات :
« لَیْتَهَا » : ضمیر ( هَا ) به ( مَوْتَة ) یعنی مرگ بر می‌گردد . شخص کافر آرزو می‌کند که همان گونه که عقیده داشت ، مرگ آخرین لحظات عمر بود ، و دیگر زنده شدنی در میان نبود . یا این که ضمیر ( هَا ) به ( حَالَة ) و وضع کنونی او بر می‌گردد که از مقام پیدا است . در این صورت معنی آیه چنین است : ای کاش مرگم فرا می‌رسید و هم اکنون می‌مُردم ! . « الْقَاضِیَة » : پایان دهنده . قطع کننده رشته حیات .
سوره حاقة آیه 28
متن آیه :
مَا أَغْنَى عَنِّی مَالِیهْ
ترجمه :
دارائی من ، مرا سودی نبخشید ، و به درد ( بیچارگی امروز ) من نخورد .
توضیحات :
« مَا أَغْنی » : ( نگا : اعراف / 48 ، حجر / 84 ، شعراء / 207 ) .
سوره حاقة آیه 29
متن آیه :
هَلَکَ عَنِّی سُلْطَانِیهْ
ترجمه :
قدرت من ، از دست من برفت ! ( و دلیل و برهان من ، پوچ و نادرست از آب درآمد ! ) .
توضیحات :
« سُلْطَانِیَهْ » : سلطان ، عبارت از سُلطه و قدرت است . مراد ، هم صحّت بدنی و هم قدرت مقام و هم نفوذ کلام است . دلیل و برهان . در این صورت مراد این است که حجّت و برهان دنیوی او باطل بوده و هم اینک عکس آن ثابت شده است .
سوره حاقة آیه 30
متن آیه :
خُذُوهُ فَغُلُّوهُ
ترجمه :
( خدا به فرشتگان نگهبان دوزخ دستور می‌فرماید : ) او را بگیرید و به غل و بند و زنجیرش کشید .
توضیحات :
« غُلُّوهُ » : غل و بند و زنجیرش کنید ( نگا : اعتراف / 157 ، رعد / 5 ، سبأ / 33 ) .
سوره حاقة آیه 31
متن آیه :
ثُمَّ الْجَحِیمَ صَلُّوهُ
ترجمه :
سپس او را به دوزخ بیندازید .
توضیحات :
« صَلُّوهُ » : او را داخل آتش کنید ( نگا : نساء / 10 ، ابراهیم / 29 ، یس / 64 ) .
سوره حاقة آیه 32
متن آیه :
ثُمَّ فِی سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً فَاسْلُکُوهُ
ترجمه :
سپس او را با زنجیری ببندید و بکَشید که هفتاد ذراع درازا دارد .
توضیحات :
« سِلْسِلَةٍ » : زنجیر . « ذَرْع » : اندازه و درازا . اندازه گرفتن . « سَبْعُونَ » : هفتاد . مراد تکثیر است . « ذِرَاعاً » : فاصله آرنج تا نوک انگشتان دست . ارش . « أسْلُکُوهُ » : جایگزینش کنید . داخلش کنید .
سوره حاقة آیه 33
متن آیه :
إِنَّهُ کَانَ لَا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ
ترجمه :
چرا که او به خداوند بزرگ ایمان نمی‌آورد .
توضیحات :
« کَانَ لا یُؤْمِنُ » : در سراسر زندگی دنیویش ، ایمان و باور نداشت .
سوره حاقة آیه 34
متن آیه :
وَلَا یَحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْکِینِ
ترجمه :
و مردمان را به دادن خوراک به بینوا ، تشویق و ترغیب نمی‌کرد .
توضیحات :
« لا یَحُضُّ » : تشویق نمی‌کرد . ترغیب نمی‌نمود . « طَعَامِ » : به معنی اطعام ، یعنی خوراک دادن است ، یا این که مضافی همچون ( بذل ) محذوف است .
سوره حاقة آیه 35
متن آیه :
فَلَیْسَ لَهُ الْیَوْمَ هَاهُنَا حَمِیمٌ
ترجمه :
لذا امروز در اینجا یار مهربانی ندارد .
توضیحات :
« حَمِیمٌ » : دوست صمیمی . یار مهربان ( نگا : شعراء / 101 ، غافر / 18 ، فصّلت / 34 ) .
سوره حاقة آیه 36
متن آیه :
وَلَا طَعَامٌ إِلَّا مِنْ غِسْلِینٍ
ترجمه :
و خوراکی هم ندارد مگر از زردابه و خونابه ( دوزخیان ) .
توضیحات :
« غِسْلِینٍ » : چرک و خون . شوخابه . خونابه . زردابه . ریم . دوزخیان دارای مکان و عذاب مختلفی هستند و هریک از ( ضَرِیع ) و ( زَقُّوم ) و ( غِسْلِین ) غذای گروهی از ایشان است . یا این که هر یک از اینها - که در حقیقت خوراک نیست - به همه دوزخیان داده می‌شود ، و خوراک ایشان همچون چیزهائی است ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .
سوره حاقة آیه 37
متن آیه :
لَا یَأْکُلُهُ إِلَّا الْخَاطِؤُونَ
ترجمه :
چنین خوراکی را جز بزهکاران نمی‌خورند .
توضیحات :
« الْخَاطِئُونَ » : مجرمان و بزهکاران . خطاکاران .
سوره حاقة آیه 38
متن آیه :
فَلَا أُقْسِمُ بِمَا تُبْصِرُونَ
ترجمه :
سوگند می‌خورم به آنچه می‌بینید !
توضیحات :
« لآ أُقْسِمُ » : ( نگا : واقعه / 75 ) .
سوره حاقة آیه 39
متن آیه :
وَمَا لَا تُبْصِرُونَ
ترجمه :
و سوگند می‌خورم به آنچه نمی‌بینید !
توضیحات :
« بِمَا تُبْصِرُونَ . . . وَ مَا لا تُبْصِرُونَ » : مراد از دیدنیها و نادنیها ، همه مخلوقات و موجودات است .
سوره حاقة آیه 40
متن آیه :
إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ
ترجمه :
این ( قرآن از سوی خدا آمده است و ) گفتاری است ( که ) از ( زبان ) پیغمبر بزرگواری ( به نام محمّد ، پخش و تبلیغ می‌شود ) .
توضیحات :
« إِنَّهُ » : قرآن . « رَسُولٍ » : مراد پیغمبر اسلام است که از سوی خداوند مبلّغِ کلام آسمانی است ( نگا : حاقّه / 43 ) .
سوره حاقة آیه 41
متن آیه :
وَمَا هُوَ بِقَوْلِ شَاعِرٍ قَلِیلاً مَا تُؤْمِنُونَ
ترجمه :
و سخن هیچ شاعری نیست ( چنان که شما گمان می‌برید . اصلاً ) شما کمتر ایمان می‌آورید ( و به دنبال حق و حقیقت می‌افتید ) .
توضیحات :
« قَلِیلاً مَّا تُؤْمِنُونَ » : ( نگا : بقره / 88 ) .
سوره حاقة آیه 42
متن آیه :
وَلَا بِقَوْلِ کَاهِنٍ قَلِیلاً مَا تَذَکَّرُونَ
ترجمه :
و گفته هیچ غیبگو و کاهنی نیست . اصلاً شما کمتر پند می‌گیرید ( و یادآور حق و حقیقت می‌گردید ، و درست و نادرست را فرق می‌نهید ) .
توضیحات :
« قَلِیلاً مَّا تَذَکَّرُونَ » : ( نگا : اعراف / 3 ، نمل / 62 ، غافر / 58 ) .
سوره حاقة آیه 43
متن آیه :
تَنزِیلٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
( بلکه کلامی است که ) از جانب پروردگار جهانیان نازل شده است .
توضیحات :
« تَنزِیلٌ » : ( نگا : شعراء / 192 ، سجده / 2 ، یس / 5 ) .
سوره حاقة آیه 44
متن آیه :
وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِیلِ
ترجمه :
اگر پیغمبر پاره‌ای سخنان را به دروغ بر ما می‌بست .
توضیحات :
« الأَقَاوِیلِ » : جمع أَقْوال ، و آن جمع قَوْل است همچون اَبابیت جمع اَبْیات ، و اَناعیم جمع اَنْعام . این واژه بیشتر به سخنان دروغین گفته می‌شود .
سوره حاقة آیه 45
متن آیه :
لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْیَمِینِ
ترجمه :
ما دست راست او را می‌گرفتیم .
توضیحات :
« الْیَمِینِ » : دست راست . مراد دست راست پیغمبر است ( نگا : روح المعانی ، روح البیان ، کشّاف ) . منظور جلوگیری از تعدّی به کلام خدا است . همان گونه که می‌گویند : جلو دستش را بگیرید .
سوره حاقة آیه 46
متن آیه :
ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِینَ
ترجمه :
سپس رگ دلش را پاره می‌کردیم .
توضیحات :
« الْوَتِینَ » : شاهرگ قلب که خون را به تمام اعضاء بدن می‌رساند و اگر قطع شود مرگ انسان آنی و حتمی است .
سوره حاقة آیه 47
متن آیه :
فَمَا مِنکُم مِّنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِینَ
ترجمه :
و کسی از شما نمی‌توانست مانع ( این کار ما در باره ) او شود ( و مرگ را از او باز دارد ) .
توضیحات :
« حَاجِزِینَ » : جمع حاجِز ، به معنی مانِع و رادِع . بازدارندگان . جلوگیری کنندگان . خبر ( مَا ) است .
سوره حاقة آیه 48
متن آیه :
وَإِنَّهُ لَتَذْکِرَةٌ لِّلْمُتَّقِینَ
ترجمه :
مسلّماً قرآن پند و اندرز پرهیزگاران است .
توضیحات :
« تَذْکِرَةٌ » : ( نگا : طه / 3 ) .
سوره حاقة آیه 49
متن آیه :
وَإِنَّا لَنَعْلَمُ أَنَّ مِنکُم مُّکَذِّبِینَ
ترجمه :
ما قطعاً می‌دانیم که برخی از شما ( قرآن را ) تکذیب می‌کنند .
توضیحات :
« مُکَذِّبِینَ » : تکذیب کنندگان .
سوره حاقة آیه 50
متن آیه :
وَإِنَّهُ لَحَسْرَةٌ عَلَى الْکَافِرِینَ
ترجمه :
آخر قرآن ، مایه حسرت و سبب اندوه کافران است .
توضیحات :
« إِنَّهُ » : این که قرآن .
سوره حاقة آیه 51
متن آیه :
وَإِنَّهُ لَحَقُّ الْیَقِینِ
ترجمه :
قرآن ، یقینِ راستین ( و حق و حقیقت فرو فرستاده جهان آفرین ) است .
توضیحات :
« حَقُّ الْیَقِینِ » : ( نگا : واقعه / 95 ) .
سوره حاقة آیه 52
متن آیه :
فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظِیمِ
ترجمه :
حال که چنین است . با ذکر نام پروردگار بزرگوار خود ، خدا را تسبیح و تقدیس کن .
توضیحات :
« فَسَبِّحْ » : ( نگا : آل‌عمران / 41 ، حجر / 98 ، طه / 130 ) . « بِاسْمِ » : به وسیله نام . با بردن نام .
تفسیر سوره المعارج برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره معارج
سوره معارج آیه 1
متن آیه :
سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ
ترجمه :
خواستاری ( از روی تمسخر ) درخواست عذابی کرد که به وقوع می‌پیوندد .
توضیحات :
« سَأَلَ » : درخواست کرد . تقاضا کرد . « سَآئِلٌ » : خواستار . تقاضا کننده . تنوین آن برای تحقیر است . « عَذَابٍ وَاقِعٍ » : عذاب رخ دهنده . مراد عذاب استیصال دنیوی و یا عذاب دردناک و سرمدی اخروی است . یعنی فرد حقیری از مستکبران گفت : اگر راست می‌گوئی که بلا و مصیبت دنیوی ، و یا عذاب شدید اخروی حق است ، هم اینک از خدا بخواه که ما را بدان گرفتار کند ( نگا : انفال / 32 ، ص / 16 ) . معنی دیگر آیه : پرسنده‌ای درباره عذاب محقّق الوقوع اخروی پرسش کرد که : کی می‌آید ؟ مرادش این بود که هرگز نمی‌آید .
سوره معارج آیه 2
متن آیه :
لِّلْکَافِرینَ لَیْسَ لَهُ دَافِعٌ
ترجمه :
( این عذاب ) گریبانگیر کافران می‌گردد ، و هیچ کس نمی‌تواند آن را از ایشان باز دارد .
توضیحات :
« لِلْکَافِرِینَ » : واژه ( لِ ) می‌تواند به معنی ( عَلی ) باشد .
سوره معارج آیه 3
متن آیه :
مِّنَ اللَّهِ ذِی الْمَعَارِجِ
ترجمه :
از ناحیه خدائی به وقوع می‌پیوندد که صاحب درجات و مقامات عالی است .
توضیحات :
« ذِی‌الْمَعَارِجِ » : دارای درجات والا و مقامات بالا ( نگا : روح المعانی ، فی ظِلال‌القرآن ) . در معنی ، برابر با ( رَفِیعُ‌الدَّرَجاتِ ) است ( نگا : غافر / 15 ) . « الْمَعَارِجِ » : جمع مَِعْرَج ، محلّ صُعود . جای بالا رفتن ( نگا : زخرف / 33 ) . مراتب و منازل و درجات عظمت و رفعت و قدرت .
سوره معارج آیه 4
متن آیه :
تَعْرُجُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ
ترجمه :
فرشتگان و جبرئیل به سوی او ( پر می‌کشند و ) بالا می‌روند در مدّتی که پنجاه هزار سال ( معمولی برای انسانها ) طول می‌کشد .
توضیحات :
« تَعْرُجُ » : بالا می‌رود . صعود می‌کند . « الرُّوحُ » : جبرئیل . ذکر آن به خاطر اهمّیّت ویژه جبرئیل در میان سائر فرشتگان است . اصلاً جبرئیل نماد بزرگی بوده و جنبه سردستگی فرشتگان را دارد . « یَوْمٍ » : مراد مدّت و زمان است . برخی آن را روز قیامت دانسته‌اند . « خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ » : پنجاه هزار سالِ اینجا ، و یا هزار سالِ سوره سجده ، آیه 5 ، برای تکثیر است . روی هم رفته بیانگر این واقعیّت است که برابر الفبای انسانها ، صدرنشینی خدا ، آن اندازه بالا است که اگر انسانها بخواهند با وسائل معمولی و ساختار علمی خود به سوی او رهسپار شوند ، هزار سال و چه بسا پنجاه هزار سال و بیشتر و کمتر طول بکشد . خلاصه خدا بر تخت سلطنت کائنات است و رفیع‌الدرجات است ، و این ما را بس .
سوره معارج آیه 5
متن آیه :
فَاصْبِرْ صَبْراً جَمِیلاً
ترجمه :
صبر جمیل داشته باش ( و جزع و فزع و یأس و نومیدی به خود راه مده ) .
توضیحات :
« صَبْراً جَمِیلاً » : شکیبائی زیبا و قابل توجّه ( نگا : یوسف / 18 و 83 ) .
سوره معارج آیه 6
متن آیه :
إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیداً
ترجمه :
آنان آن روز را بعید و دور می‌دانند .
توضیحات :
« یَرَوْنَهُ » : آن را می‌بینند . دیدن ، به معنی دانستن ، یا انگاشتن است .
سوره معارج آیه 7
متن آیه :
وَنَرَاهُ قَرِیباً
ترجمه :
و ما آن را ممکن و نزدیک می‌دانیم .
توضیحات :
« نَرَاهُ » : آن را می‌بینیم . دیدن ، در اینجا به معنی دانستن است و بس .
سوره معارج آیه 8
متن آیه :
یَوْمَ تَکُونُ السَّمَاء کَالْمُهْلِ
ترجمه :
روزی ، آسمان ، همسان فلز گداخته‌ای می‌شود .
توضیحات :
« الْمُهْلِ » : ( نگا : کهف / 29 ، دخان / 45 ) .
سوره معارج آیه 9
متن آیه :
وَتَکُونُ الْجِبَالُ کَالْعِهْنِ
ترجمه :
و کوهها همسان پشم رنگین می‌گردد .
توضیحات :
« الْعِهْنِ » : پشم رنگین .
سوره معارج آیه 10
متن آیه :
وَلَا یَسْأَلُ حَمِیمٌ حَمِیماً
ترجمه :
هیچ دوست صمیمی و خویشاوند نزدیکی ، سراغ دوست صمیمی و خویشاوند نزدیکی را نمی‌گیرد و از او نمی‌پرسد !
توضیحات :
« حَمِیمٌ » : دوست صمیمی و گرم . خویشاوند نزدیک و گرم ( نگا : المصحف‌المیسّر ) .
سوره معارج آیه 11
متن آیه :
یُبَصَّرُونَهُمْ یَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدِی مِنْ عَذَابِ یَوْمِئِذٍ بِبَنِیهِ
ترجمه :
( دوستان صمیمی و خویشاوندان نزدیک ) به همدیگر نشان داده می‌شوند و معرّفی می‌گردند ( امّا هر کس گرفتار کار خویشتن است ، و هول و هراس بیش از آن است که کسی بتواند به دیگری بیندیشد . وضع چنان است که ) شخص گناهکار آرزو می‌کند کاش می‌شد برای رهائی خود از عذاب آن روز ، پسران خود را فدا سازد .
توضیحات :
« یَفْتَدِی » : فدا سازد و خویشتن را باز رهاند . از ماده ( فداء ) به معنی حِفْظ کردن خود از مصائب و مشکلات ، به وسیله پرداخت چیزی .
سوره معارج آیه 12
متن آیه :
وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِیهِ
ترجمه :
همچنین همسر و برادرش را .
توضیحات :
« صَاحِبَة » : همسر . زن .
سوره معارج آیه 13
متن آیه :
وَفَصِیلَتِهِ الَّتِی تُؤْویهِ
ترجمه :
همچنین فامیل و قبیله و عشیره‌ای که او را در پناه خود می‌گرفتند .
توضیحات :
« فَصِیلَة » : قوم و قبیله . خانواده و فامیل . خویشاوندان نزدیک . « تُؤْوِیهِ » : او را در پناه خود می‌گیرد . او را منزل و مأوی می‌دهد .
سوره معارج آیه 14
متن آیه :
وَمَن فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ یُنجِیهِ
ترجمه :
و حتّی تمام کسانی را که در روی زمین هستند ( همگی را فدا کند ) تا این که مایه نجاتش شود .
توضیحات :
« یُنجِیهِ » : او را رستگار کند و مایه نجاتش شود . فاعل این فعل ضمیر مستتر است و به فداء بر می‌گردد .
سوره معارج آیه 15
متن آیه :
کَلَّا إِنَّهَا لَظَى
ترجمه :
هرگز ! ( این تمنّاها و آرزوها بر آورده نمی‌گردد ، و هیچ فدیه و فدائی پذیرفته نمی‌شود ) . این ، آتش سوزان و سراپا شعله ( دوزخ ) است .
توضیحات :
« إِنَّهَا ) » : ضمیر ( هَا ) به ( نَار ) بر می‌گردد که عذاب بیانگر آن است . « لَظی » : زبانه صِرف و شعله خالص . نامی از نامهای دوزخ .
سوره معارج آیه 16
متن آیه :
نَزَّاعَةً لِّلشَّوَى
ترجمه :
پوست بدن را می‌کند و با خود می‌برد .
توضیحات :
« نَزَّاعَةً » : سخت جدا کننده . به چابکی کننده و بَرنده . « الشَّوی » : پوست بدن . اعضاء و اندامهائی همچون دست و پا و گوش و بینی که به منزله شاخ و برگ درخت بدن هستند ، چرا که آتش سوزان و شعله‌ور وقتی که به چیزی می‌رسد ، اوّل اطراف و جوانب و شاخ و برگ آن را می‌سوزاند و جدا می‌کند . بعضی هم این واژه را جمع شَواء یا شَواة دانسته‌اند . که پوست سر است .
سوره معارج آیه 17
متن آیه :
تَدْعُو مَنْ أَدْبَرَ وَتَوَلَّى
ترجمه :
به سوی خود می‌خواند ( و نام می‌برد ) کسی را که پشت ( به فرمان خدا ) کرده است و ( از اطاعت او ) رویگردان بوده است .
توضیحات :
« تَدْعُو » : صدا می‌زند . نام می‌برد . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد .
سوره معارج آیه 18
متن آیه :
وَجَمَعَ فَأَوْعَى
ترجمه :
و دارائی را جمع آورده است و در خزینه‌ها نگاهداری کرده است ( و در خیرات و حسنات آن را مصرف ننموده است ) .
توضیحات :
« أَوْعی » : در گنجینه‌ها نگاه داشته است . یعنی ثروت را فقط انباشته و نگاه داشته و در راه خدا مصرف نکرده است .
سوره معارج آیه 19
متن آیه :
إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعاً
ترجمه :
آدمی کم‌طاقت و ناشکیبا ، آفریده شده است .
توضیحات :
« هَلُوعاً » : کم طاقت . ناشکیبا . آیه‌های 20 و 21 تفسیر و تبیین ( هَلُوع ) است .
سوره معارج آیه 20
متن آیه :
إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً
ترجمه :
هنگامی که بدی بدو رو می‌کند ، سخت بی‌تاب و بیقرار می‌گردد .
توضیحات :
« جَزُوعاً » : بسیار بی‌تاب و بیقرار . کسی که بسیار داد و فریاد و جزع و فزع به راه می‌اندازد . حال است .
سوره معارج آیه 21
متن آیه :
وَإِذَا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً
ترجمه :
و زمانی که خوبی بدو رو می‌کند ، سخت ( از حسنات و خیرات دست باز می‌دارد و ) دریغ می‌ورزد .
توضیحات :
« مَنُوعاً » : بسیار دریغ کننده . بسیار دست باز دارنده .
سوره معارج آیه 22
متن آیه :
إِلَّا الْمُصَلِّینَ
ترجمه :
مگر نمازگزاران .
توضیحات :
. . .
سوره معارج آیه 23
متن آیه :
الَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ
ترجمه :
نمازگزارانی که همیشه نماز خود را به موقع می‌خوانند و بر آن مداومت و مواظبت دارند .
توضیحات :
« دَآئِمُونَ » : جمع دائم ، همیشه ماندگار . مراد این نیست که نمازگزار همیشه در حال نماز باشد ، بلکه منظور این است که در اوقات معیّن خود نماز را انجام دهد ، و همیشه چنین بوده و دائماً مواظب و متوجّه باشد که نماز او فوت نشود .
سوره معارج آیه 24
متن آیه :
وَالَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ
ترجمه :
همان کسانی که در دارائی ایشان سهم مشخّصی است .
توضیحات :
« حَقٌّ مَّعْلُومٌ » : مراد سهمی است غیر از زکات که صدقه و بذل و بخشش می‌کند ( نگا : قاسمی ) .
سوره معارج آیه 25
متن آیه :
لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ
ترجمه :
برای دادن به گدا و بی‌چیز .
توضیحات :
« الْمَحْرُوم » : بی‌بهره از دارائی . بی‌چیز . مراد نیازمندی است که گدائی نمی‌کند و دست نیاز به سوی کسی دراز نمی‌نماید . کسی که درآمدش کفاف زندگیش را نمی‌کند .
سوره معارج آیه 26
متن آیه :
وَالَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ
ترجمه :
آن کسانی که به روز جزا و سزا ایمان دارند .
توضیحات :
« یَوْمِ الدِّینِ » : ( نگا : فاتحه / 4 ) . روز قیامت .
سوره معارج آیه 27
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُم مِّنْ عَذَابِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ
ترجمه :
کسانی که از عذاب پروردگارشان بیمناک و ترسانند .
توضیحات :
« مُشْفِقُونَ » : جمع مُشْفِق ، هراسان و ترسان ( نگا : کهف / 49 ، انبیاء / 28 و 49 ، مؤمنون / 57 ) .
سوره معارج آیه 28
متن آیه :
إِنَّ عَذَابَ رَبِّهِمْ غَیْرُ مَأْمُونٍ
ترجمه :
آخر ، عذاب پروردگارشان امان نمی‌دهد ( کسی را که در آن بیفتد ) .
توضیحات :
« غَیْرُ مَأْمُونٍ » : بی‌امان . معنی دیگر آیه : آخر از عذاب پروردگارشان ایمن نتوان بود .
سوره معارج آیه 29
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ
ترجمه :
و آن کسانی که عورت خود را محافظت می‌دارند .
توضیحات :
« الَّذِینَ . . . حَافِظُونَ » : ( نگا : مؤمنون / 5 ، نور / 30 ، احزاب / 35 ) .
سوره معارج آیه 30
متن آیه :
إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ
ترجمه :
مگر از زنان و کنیزان خود ، که در این صورت لومه و سرزنشی بر ایشان نیست .
توضیحات :
« إِلاّ عَلی . . . غَیْرُ مَلُومِینَ » : ( نگا : مؤمنون / 5 و 6 ) .
سوره معارج آیه 31
متن آیه :
فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْعَادُونَ
ترجمه :
آنان که فراتر از این را بطلبند ، متعدّی و متجاوز بشمارند ( و از حلال به حرام گرائیده‌اند ) .
توضیحات :
« الْعَادُونَ » : تجاوز پیشگان . ( نگا : مؤمنون / 7 ) .
سوره معارج آیه 32
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ
ترجمه :
و کسانی که امانتدار بوده و نگاهدارنده عهد و پیمان خود هستند .
توضیحات :
« وَ الَّذِینَ . . . رَاعُونَ » : ( نگا : مؤمنون / 8 ) .
سوره معارج آیه 33
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُم بِشَهَادَاتِهِمْ قَائِمُونَ
ترجمه :
و کسانی که گواهیهائی را که باید بدهند ، چنان که باید اداء می‌کنند ( و شهادت لازم را پنهان و کتمان نمی‌کنند ) .
توضیحات :
« شَهَادَات » : گواهیها . « قَآئِمُونَ » : چنان که باید اداء کنندگان . یعنی گواهی دهندگانی که گواهی را دادگرانه و بدون گرایش به این و آن اداء می‌کنند ، و شهادت را قائم بر ارکان و اصول خود به جای می‌آورند ( نگا : بقره / 140 و 283 ، مائده / 106 و 108 ) .
سوره معارج آیه 34
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ
ترجمه :
و کسانی که مواظب و مراقب ( اوقات و ارکان ) نمازهای خود می‌باشند .
توضیحات :
« عَلی صَلاتِهِمْ یُحَافِظُونَ » : در آیه 23 اشاره به تداوم نماز ، و در این آیه سخن از حفظ اوقات و آداب و شرائط و ارکان آن است . به هرحال ذکر مجدّد نماز به خاطر اهمّیّتی است که دارد .
سوره معارج آیه 35
متن آیه :
أُوْلَئِکَ فِی جَنَّاتٍ مُّکْرَمُونَ
ترجمه :
آنان ( که دارای چنین صفاتی باشند ) در باغهای بهشت مورد احترام و اکرام هستند .
توضیحات :
« مُکْرَمُونَ » : اشخاص مورد احترام و اکرام . کسانی که گرامی و عزیزند .
سوره معارج آیه 36
متن آیه :
فَمَالِ الَّذِینَ کَفَرُوا قِبَلَکَ مُهْطِعِینَ
ترجمه :
کافران را چه شده است که به سوی تو شتابان می‌آیند ( و گردن می‌کشند و به سخنان تو گوش فرا می‌دهند ؟ ) .
توضیحات :
« مَا لِلَّذِینَ کَفَرُوا ؟ » : کافران را چه خبر است ؟ بی‌دینان را چه می‌شود ؟ در رسم‌الخطّ قرآنی ( مالِ الَّذینَ کَفَرُوا ) نوشته شده است . « مُهْطِعِینَ » : جمع مُهْطِع ، در شتاب ، شتابنده ( نگا : ابراهیم / 43 ، قمر / 8 ) . کافران با عجله به خدمت پیغمبر می‌آمدند تا کلام او را بشنوند و کسب خبر کنند ، و آن را وسیله استهزاء و مایه تمسخر کنند ( نگا : المصحف‌المیسّر ) .
سوره معارج آیه 37
متن آیه :
عَنِ الْیَمِینِ وَعَنِ الشِّمَالِ عِزِینَ
ترجمه :
دسته دسته ، در راست و چپ ( تو حلقه می‌زنند و ) قرار می‌گیرند .
توضیحات :
« عِزِینَ » : گروه گروه . دسته‌های پراکنده . مفرد آن ( عِزَة ) از ماده ( عزو ) ( نگا : مجمع البیان الحدیث ) . حال است .
سوره معارج آیه 38
متن آیه :
أَیَطْمَعُ کُلُّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ أَن یُدْخَلَ جَنَّةَ نَعِیمٍ
ترجمه :
آیا هر یک از ایشان امیدوارند که به بهشت پر نعمت وارد شوند ( چرا که خویشتن را در پیشگاه خدا بالاتر و گرامی‌تر از مؤمنان می‌دانند ؟ ) .
توضیحات :
« أَیَطْمَعُ کُلُّ امْرِئٍ » : کافران و مشرکان خودخواه و خودپرست ، دارا و مرفه بودن خود را نشانه عزّت و احترام در پیشگاه خدا می‌دانستند ، و قدرت مادی دنیوی را دلیل بر بلندی مقام و محبوبیت اخروی خود می‌گرفتند ( نگا : روح المعانی ، روح البیان ) .
سوره معارج آیه 39
متن آیه :
کَلَّا إِنَّا خَلَقْنَاهُم مِّمَّا یَعْلَمُونَ
ترجمه :
هرگز ! ( این همه غرور بیجا چیست ؟ ) . ما ایشان را از چیزی که خودشان می‌دانند ( از قطره آب گندیده و بدبوئی ، منی نام ) آفریده‌ایم .
توضیحات :
« کَلاّ ! » : نه چنین است که می‌پندارند ! « مِمَّا » : از چیزی که مراد منی و نطفه است .
سوره معارج آیه 40
متن آیه :
فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ
ترجمه :
سوگند به پروردگار خاورها و باخترها که توانائیم !
توضیحات :
« الْمَشَارِقِ و الْمَغَارِبِ » : ( نگا : رحمن / 17 ، صافّات / 5 ) .
سوره معارج آیه 41
متن آیه :
عَلَى أَن نُّبَدِّلَ خَیْراً مِّنْهُمْ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِینَ
ترجمه :
توانائیم بر این که جای ایشان را به کسانی بدهیم که از آنان بهترند ، و ما هیچ وقت مغلوب و شکست خورده نخواهیم بود .
توضیحات :
« أَن نُّبَدِّلَ » : ( نگا : محمّد / 38 ) . « بِمَسْبُوقِینَ » : ( نگا : واقعه / 60 ) .
سوره معارج آیه 42
متن آیه :
فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَیَلْعَبُوا حَتَّى یُلَاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی یُوعَدُونَ
ترجمه :
آنان را به حال خود واگذار تا به باطل خود فرو روند و به بازیچه بنشینند ، تا زمانی که به روزی می‌رسند که بدیشان وعده داده شده است ، ( آن وقت می‌دانند که چه کار کرده‌اند ) .
توضیحات :
« فَذَرْهُمْ . . . یُوعَدُونَ » : ( نگا : زخرف / 83 ) .
سوره معارج آیه 43
متن آیه :
یَوْمَ یَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعاً کَأَنَّهُمْ إِلَى نُصُبٍ یُوفِضُونَ
ترجمه :
آن روزی که از گورها شتابان بیرون می‌شوند ، گوئی که به سوی بتهایشان می‌دوند !
توضیحات :
« الأجْدَاثِ » : جمع جَدَث ، گورها . ( نگا : یس / 51 ، قمر / 7 ) . « سِرَاعاً » : جمع سَرِیع ، شتابان . « نُصُبٍ » : بتها ( نگا : مائده / 3 و 90 ) . نشانه راه . علائم راهنمائی . در این صورت معنی آیه چنین می‌شود : آن روزی که از گورها شتابان بیرون می‌آیند ، گوئی ( سرگشتگانی هستند که راه را گم کرده‌اند و هم اینک چشمانشان به علائم و نشانه‌های راه افتاده است و ) به سوی علائم و نشانه‌های راه می‌دوند . « یُوفِضُونَ » : شتاب می‌گیرند . سرعت می‌گیرند . می‌دوند .
سوره معارج آیه 44
متن آیه :
خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ذَلِکَ الْیَوْمُ الَّذِی کَانُوا یُوعَدُونَ
ترجمه :
در حالی که چشمانشان ( از هول و هراس ) به زیر افتاده است ، و خواری و پستی ایشان را فرو گرفته است . ( بدیشان گفته می‌شود : ) این همان روزی است که به شما وعده داده می‌شد .
توضیحات :
« خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ » : ( نگا : قلم / 43 ) .
تفسیر سوره نوح برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره نوح
سوره نوح آیه 1
متن آیه :
إِنَّا أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى قَوْمِهِ أَنْ أَنذِرْ قَوْمَکَ مِن قَبْلِ أَن یَأْتِیَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ
ترجمه :
ما نوح را به سوی قومش فرستادیم ( و بدو دستور دادیم ) که قوم خود را ( از عذاب خدا ) بترسان ، پیش از آن که عذاب دردناکی به سراغ ایشان بیاید .
توضیحات :
« عَذَابٌ أَلِیمٌ » : این عذاب دردناک ممکن است عذاب دنیا باشد یا عذاب آخرت ، یا هر دو .
سوره نوح آیه 2
متن آیه :
قَالَ یَا قَوْمِ إِنِّی لَکُمْ نَذِیرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
گفت : ای قوم من ! من برای شما بیم دهنده روشن و روشنگرم .
توضیحات :
« نَذِیرٌ مُّبِینٌ » : ( نگا : اعراف / 184 ، هود / 25 ، حجر / 89 ) .
سوره نوح آیه 3
متن آیه :
أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ وَأَطِیعُونِ
ترجمه :
خدا را بپرستید ، و از او بترسید ، و از من فرمانبرداری کنید .
توضیحات :
« أَنْ » : حرف تفسیریّه است .
سوره نوح آیه 4
متن آیه :
یَغْفِرْ لَکُم مِّن ذُنُوبِکُمْ وَیُؤَخِّرْکُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذَا جَاء لَا یُؤَخَّرُ لَوْ کُنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
( اگر دعوت مرا بپذیرید ) خداوند گناهان شما را می‌آمرزد ، و تا اجل نهائی مرگ شما را به تأخیر می‌اندازد . امّا اگر متوجّه باشید ، هنگامی که اجل نهائی الهی فرا رسد ، تأخیر پیدا نمی‌کند .
توضیحات :
« یُؤَخِّرْکُمْ » : شما را به تأخیر می‌اندازد . مراد طول عمر بخشیدن و به آن برکت دادن است . حکمت خدا مقتضی آن است که ملّتی که ایمان داشته باشد و جاده عدل و داد را در پیش گیرد ، بیشتر زیست کند و از طول عمر برخوردار شود ، و ملّتی که کفر و فساد و ظلم و زور را در پیش گیرد ، هرچه زودتر نابود گردد ( نگا : المصحف‌المیسّر ) . امّا در هر صورت ، سر رسید عمر یا اجل نهائی در وقت خود فرا می‌رسد و پَسی و پیشی در آن نیست . به عبارت دیگر ، انسان دارای دو اجل است : یکی اجل معلّق ، که مشروط به عوامل و اسباب بوده و قابل تغییر است ، و دیگری اجل مُبْرَم ، که حتمی است و مقیّد به چیزی نبوده و قابل تغییر و تعجیل و تأخیر نیست ( نگا : نمونه . التفسیر القرآنی للقرآن ) . « أَجَلٍ مُّسَمّیً » : ( نگا : انعام / 2 ، اعراف / 34 ، یونس / 49 ، هود / 3 ) .
سوره نوح آیه 5
متن آیه :
قَالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمِی لَیْلاً وَنَهَاراً
ترجمه :
نوح گفت : پروردگارا ! من قوم خود را شب و روز ( به سوی ایمان به تو ) فرا خوانده‌ام .
توضیحات :
« لَیْلاً وَ نَهَاراً » : شب و روز . مراد استمرار در دعوت است .
سوره نوح آیه 6
متن آیه :
فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعَائِی إِلَّا فِرَاراً
ترجمه :
امّا دعوت و فرا خواندنم تنها بر گریز ایشان افزود !
توضیحات :
« دُعَآئِی » : دعوت من . فرا خواندن و رهنمود کردن من .
سوره نوح آیه 7
متن آیه :
وَإِنِّی کُلَّمَا دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِی آذَانِهِمْ وَاسْتَغْشَوْا ثِیَابَهُمْ وَأَصَرُّوا وَاسْتَکْبَرُوا اسْتِکْبَاراً
ترجمه :
من هر زمان که ایشان را دعوت کرده‌ام تا ( ایمان بیاورند و ) تو آنان را بیامرزی ، انگشتهای خود را به گوشهایشان فرو کرده‌اند ( تا ندای حق را نشنوند ) و جامه‌هایشان را بر سر کشیده‌اند ( تا قیافه مرا نبینند ) و ( در فسق و فجور و ظلم و زور بیشتر فرو رفته‌اند و بر کفر ) پافشاری کرده‌اند و سخت سرکشی نموده و بزرگی فروخته‌اند .
توضیحات :
« جَعَلُوا أَصَابِعَهُمْ فِی ءَاذَانِهِمْ » : ( نگا : بقره / 19 ) . انگشت در گوش فرو کردن ، کنایه از گوش فرا ندادن ، و خود را از شنیدن حق کر کردن است . « إسْتَغْشَوْا » : جامه بر سر کشیدند . جامه بر خود پیچیدن و خویشتن را به زیر جامه کردن ، کنایه از نفرت و عداوت است . « إِسْتَکْبَرُوا » : ( نگا : نساء / 173 ، اعراف / 36 و 40 ) .
سوره نوح آیه 8
متن آیه :
ثُمَّ إِنِّی دَعَوْتُهُمْ جِهَاراً
ترجمه :
سپس من آنان را آشکارا و با صدای بلند ( به یکتاپرستی و ایمان راستین ) دعوت کرده‌ام .
توضیحات :
« جِهَاراً » : آشکارا . با صدای بلند . مفعول مطلق است چون به معنی نوعی دعوت است . یا صفت مصدر محذوفی است ، و یا در معنی ( مُجَاهِراً ) و حال است ( نگا : روح‌المعانی ) .
سوره نوح آیه 9
متن آیه :
ثُمَّ إِنِّی أَعْلَنتُ لَهُمْ وَأَسْرَرْتُ لَهُمْ إِسْرَاراً
ترجمه :
گذشته از این ، به گونه علنی و ( جمعی ) ، و به صورت نهانی ( و فردی ، دعوت آسمانی را ) بدیشان رسانده‌ام .
توضیحات :
« أَعْلَنتُ » : علنی و آشکارا بیان کرده‌ام . مراد بیشتر دعوت جمعی و گروهی است . « أَسْرَرْتُ » : پنهان و نهان کرده‌ام . منظور بیشتر دعوت فردی و شخصی است . به طور کلّی ، مراد از فرموده نوح انواع و اقسام دعوت و گونه‌های مختلف تبلیغ است .
سوره نوح آیه 10
متن آیه :
فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّاراً
ترجمه :
و بدیشان گفته‌ام : از پروردگار خویش طلب آمرزش کنید که او بسیار آمرزنده است ( و شما را می‌بخشاید ) .
توضیحات :
. . .
سوره نوح آیه 11
متن آیه :
یُرْسِلِ السَّمَاء عَلَیْکُم مِّدْرَاراً
ترجمه :
( اگر چنین کنید ) خدا از آسمان بارانهای پر خیر و برکت را پیاپی می‌باراند .
توضیحات :
« یُرْسِلْ » : جواب شرط محذوفی است : إِن تَسْتَغْفِرُوا یُرْسِلِ الْسَّمَآءَ . « السَّمَآءَ » : مراد ابر آسمان ، و باران آن است ( نگا : المصحف‌المیسّر ، روح‌البیان ) . « مِدْرَاراً » : فراوان و پیاپی . صیغه مبالغه بوده و حال واقع شده است .
سوره نوح آیه 12
متن آیه :
وَیُمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیَجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَیَجْعَل لَّکُمْ أَنْهَاراً
ترجمه :
و با اعطاء دارائی و فرزندان ، شما را کمک می‌کند و یاری می‌دهد ، و باغهای سرسبز و فراوان بهره شما می‌سازد ، و رودبارهای پر آب در اختیارتان می‌گذارد .
توضیحات :
« جَنَّاتٍ . . . أَنْهَاراً » : تنوین این واژه‌ها بیانگرِ وفور نعمت آنها است .
سوره نوح آیه 13
متن آیه :
مَّا لَکُمْ لَا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقَاراً
ترجمه :
شما را چه می‌شود که برای خدا عظمت و شکوهی قائل نیستید ؟
توضیحات :
« لا تَرْجُونَ » : در نظر نمی‌گیرید . قائل نیستید . « وَقَاراً » : سنگینی و شکوه . در اینجا بزرگی و عظمت مراد است ( نگا : روح‌البیان ) . منظور آیه ، این است که : چرا شما در برابر عظمت خدا خاضع نبوده و از او نمی‌ترسید ؟
سوره نوح آیه 14
متن آیه :
وَقَدْ خَلَقَکُمْ أَطْوَاراً
ترجمه :
در حالی که خدا شما را در مراحل مختلف خلقت به گونه‌های گوناگونی آفریده است ( و در هر گام شما را رهبری و هدایت کرده ، و به شما لطف و عنایت نموده است ) .
توضیحات :
« أَطْوَاراً » : جمع طَوْر ، حال و وضع . مراحل و حالات ( نگا : مؤمنون / 12 و 14 ) .
سوره نوح آیه 15
متن آیه :
أَلَمْ تَرَوْا کَیْفَ خَلَقَ اللَّهُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقاً
ترجمه :
مگر نمی‌بینید که خداوند چگونه هفت آسمان را یکی بالای دیگر آفریده است ؟
توضیحات :
« طِبَاقاً » : ( نگا : ملک / 3 ) . « سَبْعَ سَمَاوَاتٍ » : ( نگا : بقره / 29 ، اسراء / 44 ، مؤمنون / 86 ) .
سوره نوح آیه 16
متن آیه :
وَجَعَلَ الْقَمَرَ فِیهِنَّ نُوراً وَجَعَلَ الشَّمْسَ سِرَاجاً
ترجمه :
و ماه را در میان آنها تابان ، و خورشید را چراغ ( درخشان ) کرده است ؟
توضیحات :
« نُوراً » : ( نگا : یونس / 5 ) . « سِرَاجاً » : ( نگا : فرقان / 61 ) .
سوره نوح آیه 17
متن آیه :
وَاللَّهُ أَنبَتَکُم مِّنَ الْأَرْضِ نَبَاتاً
ترجمه :
خدا است که شما را از زمین به گونه شگفتی آفریده است .
توضیحات :
« أَنبَتَکُمْ » : شما را رویانده است . مراد از رویاندن ، هستی بخشیدن و پدید آوردن است ( نگا : حجر / 19 ) . « نَبَاتاً » : ( نگا : آل‌عمران / 37 ) .
سوره نوح آیه 18
متن آیه :
ثُمَّ یُعِیدُکُمْ فِیهَا وَیُخْرِجُکُمْ إِخْرَاجاً
ترجمه :
سپس شما را به همان زمین بر می‌گرداند ، و بعد شما را به گونه شگفتی ( زنده می‌گرداند و ) از زمین بیرون می‌آورد .
توضیحات :
« یُخْرِجُکُمْ إِخْراجاً » : ذکر مفعول مطلق ، بیانگر غرابت و شگفتی نوع بیرون آوردن و زندگی دوباره بخشیدن است .
سوره نوح آیه 19
متن آیه :
وَاللَّهُ جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ بِسَاطاً
ترجمه :
خداوند زمین را برای شما گسترده و فراخ کرده است .
توضیحات :
« بِسَاطاً » : پهن . گسترده و فراخ .
سوره نوح آیه 20
متن آیه :
لِتَسْلُکُوا مِنْهَا سُبُلاً فِجَاجاً
ترجمه :
تا از جاده‌های وسیع آن بگذرید .
توضیحات :
« فِجَاج » : جمع فَجّ ، راههای فراخ و جاده‌های گشاد ( نگا : انبیاء / 31 ) .
سوره نوح آیه 21
متن آیه :
قَالَ نُوحٌ رَّبِّ إِنَّهُمْ عَصَوْنِی وَاتَّبَعُوا مَن لَّمْ یَزِدْهُ مَالُهُ وَوَلَدُهُ إِلَّا خَسَاراً
ترجمه :
نوح ( بعد از یأس و نومیدی از ایشان به آستان الهی عرضه داشت و ) گفت : پروردگارا ! آنان از من نافرمانی کرده‌اند ، و از کسانی پیروی نموده‌اند که اموال و اولادشان جز زیان و خسران ( برای ایشان پدید نیاورده است و ) بر آنان نیفزوده است .
توضیحات :
« عَصَوْنِی » : از من نافرمانی کرده‌اند . « مَنْ » : مراد رؤساء و اغنیاء است که ضعفاء و فقراء به فرمانشان گوش می‌دادند و بدیشان امید می‌بستند . رؤساء و اغنیائی که قدرت مادی ایشان مایه زیان و بدبختی خودشان شده بود . چرا که اندوختن اموال از راه حرام ، مصرف آن در فساد ، به وجود آوردن فرزندان بی‌دین و ناصالح ، سرکشی و طغیان در برابر فرمان یزدان ، و تحمیل افکار هیچ و پوچ خود بر توده‌های مستضعف ، جز زیان و خسران نیست .
سوره نوح آیه 22
متن آیه :
وَمَکَرُوا مَکْراً کُبَّاراً
ترجمه :
( چنین رهبران گمراهی ) نیرنگ بزرگی به کار برده‌اند .
توضیحات :
« کُبَّاراً » : بزرگ . صیغه مبالغه است .
سوره نوح آیه 23
متن آیه :
وَقَالُوا لَا تَذَرُنَّ آلِهَتَکُمْ وَلَا تَذَرُنَّ وَدّاً وَلَا سُوَاعاً وَلَا یَغُوثَ وَیَعُوقَ وَنَسْراً
ترجمه :
به آنان گفته‌اند : معبودهای خود را وامگذارید ، و وَدّ ، سُواع ، یَغوث ، یعوق ، و نَسر را رها نسازید .
توضیحات :
« وَدّ » : وَدّ ، سُواع ، یَغوث ، یَعوق ، نَسر ، پنج بتی بوده‌اند که از سایر بتها در نزد بت‌پرستان مشهورتر و بزرگتر بودند . گویا هر یک از اینها نام انسان خداشناس و صالحی بوده و بعد از فوت آنان ، گنبدها و بارگاهها بر سر قبر ایشان برپا نموده و بعدها بتشان ساخته ، و واسطه و شفیعشان شمرده‌اند ( نگا : المصحف المیسّر ) .
سوره نوح آیه 24
متن آیه :
وَقَدْ أَضَلُّوا کَثِیراً وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا ضَلَالاً
ترجمه :
و بدین وسیله بسیاری از مردم را گمراه ساخته‌اند ! ( پروردگارا ! این خودخواهان گمراهند گمراه‌ترشان گردان ) و جز گمراهی بر ستمکاران میفزا !
توضیحات :
« لا تَزِدْ » : جملات پیشین جنبه مقدّمه دعا دارد ، و در اینجا حضرت نوح از خداوند متعال درخواست می‌نماید از کافران خودخواه و گمراه سلب توفیق بفرماید و بر بدبختی ایشان بیفزاید .
سوره نوح آیه 25
متن آیه :
مِمَّا خَطِیئَاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا نَاراً فَلَمْ یَجِدُوا لَهُم مِّن دُونِ اللَّهِ أَنصَاراً
ترجمه :
( سرانجام ، همگی ) به خاطر گناهانشان ( در طوفان ) غرق شدند ، و به دوزخ در افتادند ، و جز خدا برای خود یار و یاوری نیافتند ( که بتواند از ایشان دفاع کند و از دوزخشان برهاند ) .
توضیحات :
« مِمَّا » : بر اثرِ . به خاطرِ . حرف ( مِنْ ) سببیّه است ، و واژه ( ما ) را بعضی زائد دانسته ، و برخی مصدریّه گرفته‌اند ، و گروهی مجرور به حرف جرّ شمرده ، و ( خَطِیئَاتِ ) را بدل آن حساب کرده‌اند . به هر حال بیانگر بزرگی گناهان و بزهکاریهای کافران ، و تأکید علّت و سبب است . « مِن دُونِ اللهِ » : بجز خدا . سوای خدا . معلوم است که خدا هم یار و یاورشان نبوده و نخواهد بود .
سوره نوح آیه 26
متن آیه :
وَقَالَ نُوحٌ رَّبِّ لَا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْکَافِرِینَ دَیَّاراً
ترجمه :
نوح ( به دعای خود ادامه داد و ) گفت : پروردگارا ! هیچ احدی از کافران را بر روی زمین زنده باقی مگذار .
توضیحات :
« دَیَّاراً » : کسی . فردی . در اصل به معنی کسی است که بیاید و برود و بگردد و بچرخد . یعنی جنبنده انسان نامی .
سوره نوح آیه 27
متن آیه :
إِنَّکَ إِن تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبَادَکَ وَلَا یَلِدُوا إِلَّا فَاجِراً کَفَّاراً
ترجمه :
که اگر ایشان را رها کنی ، بندگانت را گمراه می‌سازند ، و جز فرزندان بزهکار و کافرِ سرسخت نمی‌زایند و به دنیا نمی‌آورند .
توضیحات :
« کَفَّاراً » : بسیار کفر پیشه . بسیار ناسپاس .
سوره نوح آیه 28
متن آیه :
رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِمَن دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِناً وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا تَبَاراً
ترجمه :
پروردگارا ! مرا ، و پدر و مادرم را ، و همه کسانی را که مؤمنانه و باورمندانه به خانه من در می‌آیند و سایر مردان و زنان با ایمان را بیامرز ! و کافران را جز هلاک و نابودی میفزا !
توضیحات :
« بَیْتِیَ » : خانه من . مراد از ( بَیْت ) چهار چیز می‌تواند باشد : خانه شخصی نوح ، مسجد نوح ، کشتی نوح ، و آئین و شریعت او . . . متبادر به ذهن منزل است ، ولیکن چهارمی بهتر و با آئین آسمانی سازگارتر است . چرا که نوح قطعاً برای همه پیروان خود دعا می‌کند ، و پیروانِ شخص ، جزو اهل و تبار او است ؛ نه زادگان بی ایمان او . دیگر این که به صورت استعاره گفته می‌شود : قبّه دین ، بارگاه دین . و خود دین مراد است . « الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ » : شامل همه مؤمنان در تمام امکنه و ازمنه می‌گردد ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .
تفسیر سوره الجن برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره جن
سوره جن آیه 1
متن آیه :
قُلْ أُوحِیَ إِلَیَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِّنَ الْجِنِّ فَقَالُوا إِنَّا سَمِعْنَا قُرْآناً عَجَباً
ترجمه :
( ای محمّد ! به امت خود ) بگو : به من وحی شده است که گروهی از پریان ( به‌تلاوت قرآن من ) گوش فرا داده‌اند و ( پس از مراجعت به میان قوم خود ، بدیشان ) گفته‌اند : ما قرآن زیبا و شگفتی را شنیده‌ایم .
توضیحات :
« الْجِنّ » : پری . آفریدگانی از آفریدگان خدا هستند که از آتش آفریده شده‌اند ( نگا : حجر / 27 ) . دارای عقل و شعور و فهم و درک ، و تکلیف و مسؤولیّت ، و آشنائی به زبان بوده ، و مخاطب کتابهای آسمانی و از جمله قرآن می‌باشند ( نگا : احقاف / 30 ) ، و موظّف به تبلیغ حق هستند . آنها پیش از انسانها آفریده شده‌اند ( نگا : حجر / 27 ) و می‌توانند برخی از کارهای مورد نیاز بشر را انجام دهند ( نگا : سبأ / 12 و 13 ، نمل / 39 ) . وجود جنّ حتمی و قطعی است ، ولی ما چیزی از نحوه زندگی و ماهیّت ایشان - جز آنچه قرآن فرموده است - نمی‌دانیم . لیکن باید انسان مؤمن به دنبال خرافات و موهومات راه نرود و ناآگاهانه افسانه‌هائی را درباره ایشان از خود نبافد . این را هم بداند که جای تعجّب نیست که چه بسا انواع و اقسام موجودات زنده‌ای در این عالم وجود داشته باشند و ما با حواسّ محدود و دانش اندک خود با آنها آشنا نباشیم ، همان گونه که رنگها و صداهای فراوانی در جهان ما است ، ولی مقدار ناچیزی از آنها را می‌بینیم و می‌شنویم . « نَفَرٌ » : گروه ( نگا : اعراف / 27 ، احقاف / 29 - 32 ) . « عَجَباً » : عجیب و بی‌نظیر . یعنی این کلام ، از نظر لفظ و معنی اعجاز انگیز است ، و با سخنان دیگر متفاوت است . مصدر است و برای مبالغه ، صفت شده است .
سوره جن آیه 2
متن آیه :
یَهْدِی إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَلَن نُّشْرِکَ بِرَبِّنَا أَحَداً
ترجمه :
همگان را به راه راست رهنمود می‌سازد ، و ما بدان ایمان آورده‌ایم ( و دیگر از ایمان خود بر نمی‌گردیم و یکتاپرستی را در پیش می‌گیریم ، و ) کسی را انباز پروردگارمان نمی‌سازیم .
توضیحات :
« الرُّشْدِ » : راه راست و درستی که پویندگان را به سر منزل سعادت و کمال می‌رساند .
سوره جن آیه 3
متن آیه :
وَأَنَّهُ تَعَالَى جَدُّ رَبِّنَا مَا اتَّخَذَ صَاحِبَةً وَلَا وَلَداً
ترجمه :
جلال و عظمت پروردگار ما والا است ، او همسر و فرزندی بر نگرفته است .
توضیحات :
« أَنَّهُ » : عطف بر ( إِنَّا سَمِعْنَا ) با تقدیر فعل مناسب همچون ( نَعْلَمُ ) است : فَقَالُوا وَ نَعْلَمُ أَنَّهُ تَعَالی . یا این که عطف بر ضمیر ( ه ) است : فَئَامَنَّا بِأَنَّهُ . « جَدُّ » : جلال و عظمت . فاعل فعل ( تَعالی ) است .
سوره جن آیه 4
متن آیه :
وَأَنَّهُ کَانَ یَقُولُ سَفِیهُنَا عَلَى اللَّهِ شَطَطاً
ترجمه :
نادانان ما درباره خداوند سخنان ناروائی می‌گفته‌اند .
توضیحات :
« سَفِیهُ » : نادان . مراد جنس سفیه است . لذا شامل اهریمن و سپاهیان او می‌گردد ( نگا : المصحف المیسّر ) . « شَطَطاً » : سخنان دور از حقیقت . اقوال نادرست ( نگا : الکهف / 14 ) .
سوره جن آیه 5
متن آیه :
وَأَنَّا ظَنَنَّا أَن لَّن تَقُولَ الْإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى اللَّهِ کَذِباً
ترجمه :
و ما ( پیش از این ) چنین می‌پنداشتیم که آدمیان و پریان هرگز بر خدا دروغ نمی‌بندند ( و از زبان خدا دروغ نمی‌گویند و بدو نسبتهای ناروائی - همچون داشتن زن و فرزند - نمی‌دهند ) .
توضیحات :
« لَن تَقُولَ . . . کَذِباً » : این سخن ممکن است اشاره به تقلید کورکورانه‌ای باشد که این گروه از پریان قبلاً از دیگران داشته‌اند و برای خدا انباز و همگون و زن و فرزند قرار می‌داده‌اند .
سوره جن آیه 6
متن آیه :
وَأَنَّهُ کَانَ رِجَالٌ مِّنَ الْإِنسِ یَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِّنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقاً
ترجمه :
و کسانی از انسانها به کسانی از پریها پناه می‌آوردند ، و بدین وسیله بر گمراهی و سرکشی ایشان می‌افزودند .
توضیحات :
« رَهَقاً » : سفاهت و جهالت . گمراهی و سرکشی . « فَزَادَهُمْ رَهَقاً » : پناه بردن انسانها به پریان ، بر سفاهت و سرکشی و گمراهسازی بیشتر پریها می‌افزوده است . برخی گفته‌اند : پناه بردن انسانها به پریها ، بر گمراهی و سرکشی و بزهکاری خود انسانها می‌افزوده است .
سوره جن آیه 7
متن آیه :
وَأَنَّهُمْ ظَنُّوا کَمَا ظَنَنتُمْ أَن لَّن یَبْعَثَ اللَّهُ أَحَداً
ترجمه :
و ( انسانهای کافر ) گمان برده‌اند ، همان گونه که شما ( پریهای کافر ) گمان برده‌اید ، که خداوند هرگز کسی را پیغمبر نمی‌سازد ، و کسی را دوباره زنده نمی‌گرداند .
توضیحات :
« لَن یَبْعَثَ اللهُ أَحَداً » : خداوند هرگز کسی را پیغمبر نمی‌سازد و برای تبلیغ روانه نمی‌دارد . خداوند هرگز کسی را پس از مرگ زندگی دوباره نمی‌بخشد و قیامت و رستاخیزی در میان نمی‌باشد .
سوره جن آیه 8
متن آیه :
وَأَنَّا لَمَسْنَا السَّمَاء فَوَجَدْنَاهَا مُلِئَتْ حَرَساً شَدِیداً وَشُهُباً
ترجمه :
ما قصد آسمان کردیم ، و همه جای آن را پر از محافظان و نگهبانان نیرومند ( ملائکه ) و شهابها ( ی سوزنده ) یافتیم .
توضیحات :
« لَمَسْنَا » : قصد کریم . طلبیدیم و جستجو کردیم . لمس به معنی مس کردن و پسودن است ، ولی در اینجا مراد قصد کردن و رو نمودن است . « حَرَساً » : اسم جمع است ، و یا جمع حارِس است : محافظان . نگهبانان . مراد فرشتگان است . « شُهُب » : جمع شِهاب ، آذرخشها ( نگا : حجر / 18 ) . « شَدِیداً » : وزن فَعِیل ، مفرد و جمع در آن یکسان است .
سوره جن آیه 9
متن آیه :
وَأَنَّا کُنَّا نَقْعُدُ مِنْهَا مَقَاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَن یَسْتَمِعِ الْآنَ یَجِدْ لَهُ شِهَاباً رَّصَداً
ترجمه :
ما ( پیش از این ) در گوشه‌ها و کنارهای آسمان برای استراق سمع می‌نشستیم ( و کسب خبر می‌کردیم ) ولی اکنون هر کس بخواهد گوش فرا دهد ، شهاب آماده‌ای را در کمین خود می‌یابد که به سوی او نشانه می‌رود .
توضیحات :
« مَقَاعِدَ » : جمع مَقْعَد ، نشیمنگاهها . جایگاهها . مراد اطراف و اکنافی است که بشود در آنجاها نشست و کمین کرد . « رَصَداً » : آماده و نشانه گرفته شده . مصدر است و در معنی اسم مفعول ، یعنی مَرْصُود به کار رفته است . یا این که به معنی راصِد ، یعنی نگهبان است .
سوره جن آیه 10
متن آیه :
وَأَنَّا لَا نَدْرِی أَشَرٌّ أُرِیدَ بِمَن فِی الْأَرْضِ أَمْ أَرَادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَداً
ترجمه :
ما نمی‌دانیم که آیا برای ساکنان زمین شر و بلا در نظر گرفته شده است ، و یا این که پروردگارشان خیر و هدایت ایشان را خواسته است ؟
توضیحات :
« أُرِیدَ » : اراده شده است . مقدّر گشته است . « رَشَداً » : هدایت و رهنمود . مراد خیر و برکت مادی و معنوی است .
سوره جن آیه 11
متن آیه :
وَأَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَمِنَّا دُونَ ذَلِکَ کُنَّا طَرَائِقَ قِدَداً
ترجمه :
برخی از ما تسلیم فرمان خدا و پرهیزگارند ، و بعضی از ما جز این ، ( یعنی نافرمان و بی‌دین ) . اصلاً ما فرقه‌ها و گروههای متفاوت و گوناگونی هستیم .
توضیحات :
« دُونَ » : جز . سوای . « طَرَآئِقَ » : جمع طریقه ، راهها و روشها . مراد مردمان صاحب راهها و روشهای گوناگون است . « قِدَداً » : جمع قِدَّة : فِرقه . دسته . گروه .
سوره جن آیه 12
متن آیه :
وَأَنَّا ظَنَنَّا أَن لَّن نُّعجِزَ اللَّهَ فِی الْأَرْضِ وَلَن نُّعْجِزَهُ هَرَباً
ترجمه :
ما یقین داریم که هرگز نمی‌توانیم بر اراده خداوند در زمین غالب شویم ، و نمی‌توانیم از پنجه قدرت او فرار کنیم . ( بنابراین ، وقتی که نه راه غلبه وجود دارد ، و نه راه گریز ، چاره‌ای جز تسلیم فرمان دادگرانه او نیست ) .
توضیحات :
« ظَنَنَّا » : یقین داریم . قطعاً دانسته‌ایم . « هَرَباً » : گریز . فرار . مصدر است و به معنی اسم فاعل ، یعنی ( هَارِبِینَ ) بوده و حال است .
سوره جن آیه 13
متن آیه :
وَأَنَّا لَمَّا سَمِعْنَا الْهُدَى آمَنَّا بِهِ فَمَن یُؤْمِن بِرَبِّهِ فَلَا یَخَافُ بَخْساً وَلَا رَهَقاً
ترجمه :
ما هنگامی که رهنمود ( قرآن را ) شنیدیم ، بدان ایمان آوردیم . هر کس که به پروردگارش ایمان بیاورد ، نه از کاستی ( پاداش ) می‌ترسد ، و نه از ستم ( حاصل از افزودن بر بدیهایش ) .
توضیحات :
« الْهُدی » : رهنمود . مراد قرآن است ( نگا : بقره / 185 ) . « بَخْساً » : نقصان . کاهش . مراد کاستن از حسنات است . « رَهَقاً » : ستم . مراد افزایش بر سیّئات ، و دچار ساختن به خواری و ذلّت آخرت است .
سوره جن آیه 14
متن آیه :
وَأَنَّا مِنَّا الْمُسْلِمُونَ وَمِنَّا الْقَاسِطُونَ فَمَنْ أَسْلَمَ فَأُوْلَئِکَ تَحَرَّوْا رَشَداً
ترجمه :
در میان ما ، فرمانبرداران ، و منحرفان و بیدادگرانند . آنان که فرمانبردارند ، هدایت و خیر را برگزیده‌اند .
توضیحات :
« الْمُسْلِمُونَ » : ( نگا : بقره / 132 و 133 و 136 ) . « الْقَاسِطُونَ » : کج‌روان و منحرفان . ستمگران و بیدادگران . « تَحَرَّوْا » : قصد کردند و گرائیدند . برگزیدند . تحرّی ، به معنی تلاش برای شناخت چیزی که راست‌تر و بهتر است ( نگا : معجم‌الفاظ القرآن‌الکریم ) .
سوره جن آیه 15
متن آیه :
وَأَمَّا الْقَاسِطُونَ فَکَانُوا لِجَهَنَّمَ حَطَباً
ترجمه :
و امّا آنان که ستمگر و بیدادگرند ، هیزم و هیمه دوزخ هستند .
توضیحات :
« حَطَباً » : هیزم . هیمه .
سوره جن آیه 16
متن آیه :
وَأَلَّوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِیقَةِ لَأَسْقَیْنَاهُم مَّاء غَدَقاً
ترجمه :
اگر آدمیان و پریان بر راستای راه ( یکتاپرستی و فرمانبرداری از اوامر و نواهی الهی ) ماندگار بمانند ، آب زیاد ( و نعمت فراوان ) بهره ایشان می‌گردانیم .
توضیحات :
« الطَّرِیقَهِ » : راه . مراد راه خداشناسی و فرمانبرداری ، یا به عبارت دیگر ، آئین اسلام است . « غَدَقاً » : فراوان . زیاد . « مَآءً غَدَقاً » : آب فراوان ، که نماد و سبب نعمت فراوان است .
سوره جن آیه 17
متن آیه :
لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ وَمَن یُعْرِضْ عَن ذِکْرِ رَبِّهِ یَسْلُکْهُ عَذَاباً صَعَداً
ترجمه :
هدف این است که ما آنان را با این نعمت فراوان بیازمائیم ، و هر کس از ذکر و یاد پروردگارش رویگردان گردد ، او را به عذاب سخت و طاقت فرسائی داخل می‌گرداند .
توضیحات :
« یَسْلُکْهُ » : داخل می‌گرداند ( نگا : قصص / 32 ، حاقّه / 32 ) . « صَعَداً » : سخت . غیر قابل تحمّل . طاقت‌فرسا .
سوره جن آیه 18
متن آیه :
وَأَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلَّهِ فَلَا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً
ترجمه :
مسجدها مختصّ پرستش خدا است ، و ( در آنها ) کسی را با خدا پرستش نکنید .
توضیحات :
« أَنَّ الْمَسَاجِدَ لِلّهِ » : مساجد از آن خدا است . مراد این است که مساجد مختصّ عبادت خدا است ، لذا در آنها کسی را با خدا عبادت نکنید . « لا تَدْعُوا » : مپرستید . عبادت نکنید .
سوره جن آیه 19
متن آیه :
وَأَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ یَدْعُوهُ کَادُوا یَکُونُونَ عَلَیْهِ لِبَداً
ترجمه :
( به من وحی شده است که ) چون بنده خدا ( محمّد ) بر پای ایستاد ( و شروع به نماز و خواندن قرآن در آن کرد ) و به پرستش خداوند پرداخت ، کافران پیرامون او تنگِ یکدیگر ازدحام کردند .
توضیحات :
« عَبْدُاللهِ » : مراد حضرت محمّد است . « لِبَد » : جمع لِبْدَة ، متراکم و انباشته . مجازاً به معنی گروه و دسته تنگ یکدیگر و پشت سر هم است .
سوره جن آیه 20
متن آیه :
قُلْ إِنَّمَا أَدْعُو رَبِّی وَلَا أُشْرِکُ بِهِ أَحَداً
ترجمه :
بگو : تنها پروردگارم را می‌پرستم و کسی را انباز او نمی‌کنم .
توضیحات :
« أَدْعُو » : می‌پرستم . به کمک می‌طلبم . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی در آخر دارد .
سوره جن آیه 21
متن آیه :
قُلْ إِنِّی لَا أَمْلِکُ لَکُمْ ضَرّاً وَلَا رَشَداً
ترجمه :
بگو : من نمی‌توانم هیچ گونه زیانی و سودی به شما برسانم ، و به هیچوجه نمی‌توانم گمراهتان سازم یا هدایتتان دهم .
توضیحات :
« ضَرّاً » : زیان . گمراهی . « رَشَداً » : خیر و خوبی . هدایت و توفیق . « لآ أَمْلِکُ لَکُمْ » : من نمی‌توانم زیان و ضرری را از شما دفع و برطرف کنم ، و نمی‌توانم خیر و خوبی را به شما برسانم ( نگا : زاد المسیر ) .
سوره جن آیه 22
متن آیه :
قُلْ إِنِّی لَن یُجِیرَنِی مِنَ اللَّهِ أَحَدٌ وَلَنْ أَجِدَ مِن دُونِهِ مُلْتَحَداً
ترجمه :
بگو : ( اگر من از خدا نافرمانی کنم ) هیچ کس مرا در برابر ( خشم ) خدا پناه نمی‌دهد ، و پناهگاهی ( برای حفظ خود از عذاب خدا ) جز خدا نمی‌یابم .
توضیحات :
« لَن یُجِیرَنِی » : هرگز پناهم نمی‌دهد . هیچ وقت مرا در جوار خود نمی‌گیرد ( نگا : مؤمنون / 88 ، احقاف / 31 ، ملک / 28 ) . « مُلْتَحَداً » : پناهگاه . ملجأ ( نگا : کهف / 27 ) .
سوره جن آیه 23
متن آیه :
إِلَّا بَلَاغاً مِّنَ اللَّهِ وَرِسَالَاتِهِ وَمَن یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا أَبَداً
ترجمه :
لیکن ( تنها کاری که می‌توانم بکنم ) تبلیغ از سوی خدا ، و رساندن پیامهای او است . هر کس از خدا و پیغمبرش نافرمانی کند ، نصیب او آتش دوزخ است و جاودانه در آن می‌ماند .
توضیحات :
« بَلاغاً » : ابلاغ تبلیغ . مستثنی از ( لآ أَمْلِکُ ) است و جملات میان آنها معترضه و برای تأکیدِ عدم استطاعت است ( نگا : قاسمی ) . یا این که مفعول مطلق فعل محذوفی است . « رِسَالاتِهِ » : مراد از رسالتهای خدا توضیح مسائل مجمل قرآنی ، در پرتو رهنمودهای آسمانی است . مثل توضیح و بیان احکام نماز و زکات و حجّ ، و غیره ( نگا : المصحف‌المیسّر ) .
سوره جن آیه 24
متن آیه :
حَتَّى إِذَا رَأَوْا مَا یُوعَدُونَ فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ أَضْعَفُ نَاصِراً وَأَقَلُّ عَدَداً
ترجمه :
( کافران همواره به استهزاء خود ادامه می‌دهند ) تا زمانی که مشاهده خواهند کرد چیزی را که بدانان وعده داده شده است . آن گاه خواهند دانست که چه کسی ( از کافر و مؤمن ) یاورانش ناتوانتر ، و شماره و تعدادش کمتر است .
توضیحات :
« حَتّی إِذَا رَأَوْا » : ( نگا : مریم / 75 ) . « نَاصِراً » : تمییز است .
سوره جن آیه 25
متن آیه :
قُلْ إِنْ أَدْرِی أَقَرِیبٌ مَّا تُوعَدُونَ أَمْ یَجْعَلُ لَهُ رَبِّی أَمَداً
ترجمه :
بگو : ( ای کافران ! ) من نمی‌دانم آیا چیزی که به شما وعده داده می‌شود ، نزدیک است ، یا این که پروردگارم زمان طولانی و زیادی را برای آن در نظر گرفته است .
توضیحات :
« مَا تُوعَدُونَ » : آنچه به شما وعده داده می‌شود ، مراد قیامت و عذاب آن است . « أَمَداً » : مدّت زمان طولانی ( نگا : آل‌عمران / 30 ، کهف / 12 ، حدید / 16 ) .
سوره جن آیه 26
متن آیه :
عَالِمُ الْغَیْبِ فَلَا یُظْهِرُ عَلَى غَیْبِهِ أَحَداً
ترجمه :
داننده غیب خدا است ، و هیچ کسی را بر غیب خود آگاه نمی‌سازد .
توضیحات :
« عَالِمُ » : خبر مبتدای محذوف ( هُوَ ) یا بدل از ( رَبّ ) است . « فَلا یُظْهِرُ عَلی غَیْبِهِ » : ( نگا : انعام / 59 ، نمل / 65 ) .
سوره جن آیه 27
متن آیه :
إِلَّا مَنِ ارْتَضَى مِن رَّسُولٍ فَإِنَّهُ یَسْلُکُ مِن بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَداً
ترجمه :
مگر پیغمبری که خدا از او خوشنود باشد . خدا ( برای حفظ آن مقدار غیبی که او را از آن مطّلع می‌کند ، از میان فرشتگان ) محافظان و نگهبانانی در پیش و پس او روان می‌دارد .
توضیحات :
« إِلاّ مَنِ ارْتَضی مِن رَّسُولٍ » : مگر پیغمبری که از او راضی باشد . خداوند تنها برخی از پیغمبران را بر بعضی از امور غیب مطّلع می‌سازد ، آن هم بدان اندازه که بیانگر معجزات ایشان بوده و به مأموریّت و دعوتشان مربوط باشد ( نگا : آل‌عمران / 49 و 179 ) . « إِرْتَضی » : ( نگا : انبیاء / 28 ، نور / 55 ) . « یَسْلُکُ » : داخل می‌کند . روان می‌سازد ( نگا : جنّ / 17 ) . « بَیْنَ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ » : مراد همه جوانب و اطراف است . در وقت نزول غیب ، خدا توسّط فرشتگان ، پیغمبران را از هر سو می‌پاید ، و از شیاطین و پریان و وسوسه‌های ایشان مراقبت و مواظبت می‌نماید ( نگا : حجر / 9 ، شعراء / 212 ) . « رَصَداً » : جمع راصِد ، نگهبانان و مراقبان .
سوره جن آیه 28
متن آیه :
لِیَعْلَمَ أَن قَدْ أَبْلَغُوا رِسَالَاتِ رَبِّهِمْ وَأَحَاطَ بِمَا لَدَیْهِمْ وَأَحْصَى کُلَّ شَیْءٍ عَدَداً
ترجمه :
تا خدا بداند که پیغمبران پیامهای پروردگارشان را رسانده‌اند ، هر چند که خدا از همه چیزهائی که نزدیک ایشان است ( و در درون و بیرون آنان است ) کاملاً آگاه بوده و بدانها احاطه دارد ، و هر چیزی را دانه‌دانه سرشماری کرده است و دقیقاً می‌داند .
توضیحات :
« لِیَعْلَمَ » : ( نگا : بقره / 143 ، آل‌عمران / 140 ) . « عَدَداً » : شماره . شمرده . شمرنده . یکی‌یکی . تمییز است ، و یا به معنی ( إحصاء ) و مفعول مطلق است ، و یا این که در معنی ( مَعْدُوداً ) و حال ( کُلَّ شَیْءٍ ) و یا به معنی ( عادّاً ) و حال فاعل فعل ( أَحْصی ) است .
تفسیر سوره المزمل برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره مزّمِّل
سوره مزّمِّل آیه 1
متن آیه :
یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ
ترجمه :
ای جامه به خود پیچیده !
توضیحات :
« الْمُزَّمِّلُ » : جامه به خود پیچیده . گویا پیغمبر اسلام در وقت نزول وحی اغلب با جامه‌ای خود را می‌پوشاند . در اینجا پیغمبر گرامی با همان حالتی مخاطب قرار می‌گیرد که به هنگام وحی پیدا می‌کرد ، و چنین ندائی هم برای ملاطفت با او است ؛ نه معاتبت . اشاره‌ای هم به این دارد که هر مؤمنی که در دل شبها جامه به خود پیچیده است ، بلند شود و خودسازی کند و اندوخته‌ای بیندوزد . صورت اصلی این واژه ( مُتَزَمِّل ) و از باب تفعّل است .
سوره مزّمِّل آیه 2
متن آیه :
قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلاً
ترجمه :
شب ، جز اندکی ( از آن ) بیدار بمان .
توضیحات :
« قُمْ » : پاشو ! برخیز ! مراد برخاستن از خواب و شب‌زنده‌داری و پرداختن به نماز و نیایش است . « قَلِیلاً » : مستثنی است . برابر این آیه ، حضرت تنها اندکی از شب می‌توانست بخوابد .
سوره مزّمِّل آیه 3
متن آیه :
نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً
ترجمه :
نیمی از شب ، یا کمی از نیمه بکاه ( تا به یک سوم شب می‌رسد ) .
توضیحات :
« مِنْهُ » : از نصف . برابر این آیه ، حضرت می‌توانست دست کم تا یک سوم شب بخوابد .
سوره مزّمِّل آیه 4
متن آیه :
أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً
ترجمه :
یا بر نیمه آن بیفزا ( تا به دو سوم شب می‌رسد ) و قرآن را بخوان خواندنی ( همراه با دقّت و تأمّل ، و در ضمن شمرده و روشن ) .
توضیحات :
« عَلَیْهِ » : بر نصف . برابر این آیه ، حضرت می‌توانست تا دو سوم شب به خواب رود . « رَتِّلِ الْقُرْءَانَ تَرْتِیلاً » : مراد این است که قرآن را با تلفّظ صحیح حروف و واژه‌ها ، و با تدبّر و تفکّر در مفاهیم و معانی بخواند .
سوره مزّمِّل آیه 5
متن آیه :
إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقِیلاً
ترجمه :
ما سخن ( پر مسؤولیّت و پر دردسر و لبریز از تکالیف و وظائف ) سنگینی را بر تو نازل خواهیم کرد ( که قرآن است ) .
توضیحات :
« قَوْلاً ثَقِیلاً » : سخن سنگین . مراد قرآن است . سنگین ، دو معنی دارد : الف - دارای رزانت لفظ و متانت معنی ( نگا : قاسمی ) . ب - دارای تکالیف و وظائف و اوامر و نواهی سنگین بر دلها ، و مشکل از نظر تبلیغ مقاصد و تبیین محتوا .
سوره مزّمِّل آیه 6
متن آیه :
إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْءاً وَأَقْوَمُ قِیلاً
ترجمه :
عبادت شبانه ، ( افعال آن ) مؤثّرتر و ماندگارتر ، و اقوال ( آن ) درست‌تر و پابرجاتر است .
توضیحات :
« نَاشِئَةَ » : قیام . برخاستن . مراد عبادت شبانه است . مصدر ثلاثی مجرّدی است همچون خَاتِمَة و فَاتِحَة و عَاقِبَة . « وَطْأً » : سنگینی . ثبات . اثر ( نگا : أضواءالبیان ) .
سوره مزّمِّل آیه 7
متن آیه :
إِنَّ لَکَ فِی اَلنَّهَارِ سَبْحاً طَوِیلاً
ترجمه :
تو در روز ، تلاش فراوان و طولانی‌داری ( و به سبب اشتغال به امور زندگی و تبلیغ رسالت ، فراغتی برای پرداختن به قرائت قرآن نخواهی داشت ) .
توضیحات :
« سَبْحاً » : تلاش و جنبش . مراد اشتغال به امور زندگی و حرکت در راه انجام کار تبلیغ و مأموریّت سنگین پیغمبری است . شنا . گوئی جامعه انسانی ، دریای بیکرانی است که گروه زیادی در آن در حال غرق شدن هستند ، و پیغمبر شناگر نیرومندی است که با کشتی قرآن ، سرگرم نجات آنان است . لذا در پرتو نیایش شبانه باید این کشتی نجات را با دقّت بنگرد و خود را برای چنین مأموریّت و رسالت بزرگی آماده سازد .
سوره مزّمِّل آیه 8
متن آیه :
وَاذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلاً
ترجمه :
نام پروردگارت را بِبَر ، و از همه چیز بِبُر و بدو بپیوند ( و در دلهای شب به نیایش و پرستش او بپرداز ) .
توضیحات :
« أذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ » : نام پروردگارت را ببر و به یاد او باش . ذکر خدا بکن . « تَبَتَّلْ » : کناره‌گیری کن . مراد دوری از مردم و با تمام وجود متوجّه خدا شدن و در خلوت شبها به عبادت پرداختن است .
سوره مزّمِّل آیه 9
متن آیه :
رَبُّ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَاتَّخِذْهُ وَکِیلاً
ترجمه :
یزدان ، خداوندگار مشرِق و مغرب ( و همه جهان هستی ) است ، و جز او معبودی نیست ، پس تنها او را به عنوان کارساز و یاور برگیر و برگزین ( و کار و بار خویش را بدو واگذار کن ) .
توضیحات :
« وَکِیلاً » : ( نگا : آل‌عمران / 173 ، نساء / 81 ) .
سوره مزّمِّل آیه 10
متن آیه :
وَاصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَاهْجُرْهُمْ هَجْراً جَمِیلاً
ترجمه :
در برابر چیزهائی که می‌گویند شکیبائی کن ، و به گونه پسندیده از ایشان دوری کن .
توضیحات :
« مَا یَقُولُونَ » : مراد یاوه‌سرائیهای کافران و مشرکان است . « أُهْجُرْهُمْ » : به ترک ایشان بگوی . از آنان دوری کن . « هَجْراً جَمِیلاً » : دوری و رویگردانی زیبا و پسندیده . یعنی در مسیر دعوت گاهی لازم است به گونه محترمانه و شایسته ، از بدگوئی دشمنان رویگردان شد ، و بدون عتاب و انتقام موقّتاً به ترک ایشان گفت .
سوره مزّمِّل آیه 11
متن آیه :
وَذَرْنِی وَالْمُکَذِّبِینَ أُولِی النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِیلاً
ترجمه :
مرا با ثروتمندانی واگذار که ( تو را و رسالت آسمانی را دروغ می‌نامند و ) تکذیب می‌دارند ، و با آسودگی خاطر آنان را اندکی مهلت بده . ( خود دانم و ایشان ) .
توضیحات :
« أُوْلِی‌النَّعْمَةِ » : صاحبان نعمت . اشخاص دارا . « مَهِّلْهُمْ » : ایشان را به آرامی و بدون دغدغه خاطر ، مهلت و فرصت بده ، و آنان را به خود واگذار .
سوره مزّمِّل آیه 12
متن آیه :
إِنَّ لَدَیْنَا أَنکَالاً وَجَحِیماً
ترجمه :
نزد ما غل و زنجیرها و آتش سوزان دوزخ است .
توضیحات :
« أَنکَالاً » : جمع نِکلْ ، هر نوع غل و زنجیر سنگین و بند گران .
سوره مزّمِّل آیه 13
متن آیه :
وَطَعَاماً ذَا غُصَّةٍ وَعَذَاباً أَلِیماً
ترجمه :
و همچنین خوراک گلوگیری و عذاب دردناکی موجود است .
توضیحات :
« غُصَّةٍ » : هرچیزی که در گلو گیر کند و نه بیرون بیاید و نه درون برود . همچون استخوان و خار ( نگا : ابراهیم / 17 ، دخان / 43 - 46 ، غاشیه / 6 ) .
سوره مزّمِّل آیه 14
متن آیه :
یَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ وَکَانَتِ الْجِبَالُ کَثِیباً مَّهِیلاً
ترجمه :
روزی ، زمین و کوهها سخت به لرزش و جنبش درمی‌آید و ( چنان کوهها در هم کوبیده می‌شود که ) کوهها به توده‌های پراکنده و تپه‌های ریگ روان تبدیل می‌گردد .
توضیحات :
« تَرْجُفُ » : می‌لرزد و می‌جنبد ( نگا : اعراف / 78 و 91 و 155 ، عنکبوت / 37 ) . « کَثِیباً » : توده شن . تپه ریگ . « مَهِیلاً » : پراکنده . روان . اسم مفعول از ماده ( هیل ) .
سوره مزّمِّل آیه 15
متن آیه :
إِنَّا أَرْسَلْنَا إِلَیْکُمْ رَسُولاً شَاهِداً عَلَیْکُمْ کَمَا أَرْسَلْنَا إِلَى فِرْعَوْنَ رَسُولاً
ترجمه :
( ای اهل مکّه ! ) ما پیغمبری را به سوی شما فرستاده‌ایم که ( در روز قیامت ) گواه بر شما است ، همان گونه که به سوی فرعون پیغمبری را فرستاده بودیم .
توضیحات :
« رَسُولاً » : مراد حضرت محمّد ( ص ) است . « شَاهِداً » : ( نگا : نساء / 41 ) .
سوره مزّمِّل آیه 16
متن آیه :
فَعَصَى فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ فَأَخَذْنَاهُ أَخْذاً وَبِیلاً
ترجمه :
فرعون با آن پیغمبر به مخالفت برخاست ، و ما هم او را به سختی فرو گرفتیم ( و به مجازات شدیدی گرفتار ساختیم ) .
توضیحات :
« وَبِیلاً » : سخت و شدید . سنگین . « فَأَخَذْنَاهُ » : ( نگا : اعراف / 130 ، عنکبوت / 40 ) .
سوره مزّمِّل آیه 17
متن آیه :
فَکَیْفَ تَتَّقُونَ إِن کَفَرْتُمْ یَوْماً یَجْعَلُ الْوِلْدَانَ شِیباً
ترجمه :
اگر کافر شوید ، چگونه خود را از ( عذاب شدید ) روزی برکنار می‌دارید که ( ترس و هراس آن ) کودکان را پیر می‌سازد ؟ !
توضیحات :
« الْوِلْدَانَ » : جمع وَلید ، کودکان ( نگا : نساء / 75 ، شعراء / 18 ) . نوجوانان ( نگا : انسان / 19 ) . « شِیباً » : جمع أَشْیَب ، پیران مو سپید .
سوره مزّمِّل آیه 18
متن آیه :
السَّمَاء مُنفَطِرٌ بِهِ کَانَ وَعْدُهُ مَفْعُولاً
ترجمه :
در آن روز آسمان ( با همه قوت و عظمتی که دارد ، از خوف و هول قیامت ) از هم شکافته می‌گردد . وعده خدا قطعاً به وقوع می‌پیوندد .
توضیحات :
« مُنفَطِرٌ » : شکافته . « وَعْدُهُ » : مراد حوادث روز قیامت است که خدا از آنها خبر داده است . « مَفْعُولاً » : انجام پذیرفته ( نگا : نساء / 47 ، انفال / 42 و 44 ، اسراء / 5 و 108 ، احزاب / 37 ) .
سوره مزّمِّل آیه 19
متن آیه :
إِنَّ هَذِهِ تَذْکِرَةٌ فَمَن شَاء اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِیلاً
ترجمه :
اینها اندرز و یادآوری است ، هرکس که خواستار ( استفاده از آنها ) است ، او راهی را به سوی پروردگار خود برمی‌گزیند ( و خویشتن را به سعادت ابدی می‌رساند ) .
توضیحات :
« تَذْکِرَةٌ » : پند و اندرز . تذکّر و یادآوری . « فَمَن شَآءَ . . . » : مردمان در انتخاب راه یا چاه آزادند ( نگا : کهف / 29 ) . مفعول ( شَآءَ ) محذوف است و می‌تواند از جنس جواب و مقدّر باشد . یعنی : فَمَن شَآءَ اتِّخَاذَ سَبِیلٍ إِلی رَبِّهِ تَعَالیَ اتَّخَذَ . یا این که به مناسبت ماقبل ، پند گرفتن مقدّر شود . یعنی : فَمَن شَآءَ الإِتِّعَاظَ اتَّخَذَ إِلی رَبِّهِ سَبِیلاً . بدین مفهوم که هر که قصد دارد که پند گیرد ، با ایمان و طاعت ، به خدا خود را نزدیک سازد .
سوره مزّمِّل آیه 20
متن آیه :
إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنَى مِن ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِّنَ الَّذِینَ مَعَکَ وَاللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَن لَّن تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَن سَیَکُونُ مِنکُم مَّرْضَى وَآخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِن فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّکَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنفُسِکُم مِّنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ هُوَ خَیْراً وَأَعْظَمَ أَجْراً وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
ترجمه :
پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از کسانی که با تو هستند ، نزدیک به دو سوم شب ، یا نصف ، و یا یک سوم آن را ( نمی‌خوابید و به عبادت می‌پردازید و ) به نماز می‌ایستید . خدا است که اوقات شب و روز را می‌داند و دقیقاً تعیین می‌کند . او می‌داند که شما نمی‌توانید ( ساعات شب و روز را دقیقاً تعیین کنید و ) حساب آن را داشته باشید ، لذا ( برای شما تخفیف قائل شد و ) بر شما بخشید . پس آن مقدار از قرآن را ( در نماز ) بخوانید که برایتان میسّر است . خدا می‌داند که کسانی از شما بیمار می‌شوند ، و گروهی دیگر برای جستجوی روزی و به دست آوردن نعمت خدا در زمین مسافرت می‌کنند ، و دسته دیگر در راه خدا می‌جنگند . لذا آن مقدار که برایتان ممکن است و توانائی دارید ( در نماز شبانه ) قرآن بخوانید . نماز بگزارید ، و زکات مال به در کنید ، و قرض‌الحسنه به خدا دهید . هر خوبی و خیری را که برای خود پیشاپیش می‌فرستید ، آن را نزد خداوند بهتر و با پاداش بیشتری خواهید یافت . از خدا آمرزش بخواهید ، چرا که خدا آمرزگار و مهربان است .
توضیحات :
« أَدْنی » : کمتر . « یُقَدِّرُ الَّیْلَ وَ النَّهَارَ » : شب و روز را تعیین و اندازه‌گیری می‌کند . حساب شب و روز را دارد . « یَضْرِبُونَ » : به سفر می‌پردازند ( نگا : مائده / 106 ) . « أَقْرِضُوا اللهَ قَرْضاً حَسَناً » : ( نگا : بقره / 245 ، مائده / 12 ، حدید / 11 و 18 ، تغابن / 17 ) . « هُوَ خَیْراً » : واژه ( هُوَ ) ضمیر فصل و یا تأکید ضمیر ( ه ) در ( تَجِدُوهُ ) است ( نگا : آلوسی ) . واژه ( خَیْراً ) مفعولٌ‌به دوم ( تَجِدُوهُ ) است .