تفسیر سوره سبأ برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره سبأ
سوره سبأ آیه 1
متن آیه :
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَهُ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَلَهُ الْحَمْدُ فِی الْآخِرَةِ وَهُوَ الْحَکِیمُ الْخَبِیرُ
ترجمه :
( در همین جهان ) سپاس خداوندی را سزا است که تمام آنچه در آسمانها و زمین است از آن او است ، و هم در آن جهان سپاس او را سزا است ، ( چرا که حاکمیّت و مالکیّت هر دو جهان از آن او است ) و او کار بجا و بس آگاه است .
توضیحات :
« لَهُ الْحَمْدُ فِی الآخِرَةِ » : اشاره به این است که بندگانش در برابر تفضّل و الطافی که در آخرت بدیشان خواهد فرمود ، او را خواهند ستود ( نگا : یونس / 10 ، فاطر / 34 ، زمر / 74 ) .
سوره سبأ آیه 2
متن آیه :
یَعْلَمُ مَا یَلِجُ فِی الْأَرْضِ وَمَا یَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا یَنزِلُ مِنَ السَّمَاءِ وَمَا یَعْرُجُ فِیهَا وَهُوَ الرَّحِیمُ الْغَفُورُ
ترجمه :
می‌داند آنچه را که به زمین وارد می‌شود ، و آنچه را که از آن خارج می‌شود ، و آنچه را که از آسمان پائین می‌آید ، و آنچه را که به سوی آن بالا می‌رود ، و او مهربان و بخشاینده است .
توضیحات :
« یَلِجُ » : از مصدر ولوج به معنی ورود ( نگا : اعراف / 40 ) . « یَعْرُجُ » : صعود می‌کند . « فِیهَا » : به سوی آن . واژه ( فی ) به معنی ( إِلی ) است .
سوره سبأ آیه 3
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَا تَأْتِینَا السَّاعَةُ قُلْ بَلَى وَرَبِّی لَتَأْتِیَنَّکُمْ عَالِمِ الْغَیْبِ لَا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَلَا أَصْغَرُ مِن ذَلِکَ وَلَا أَکْبَرُ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
کافران می‌گویند : قیامت هرگز برای ( حساب و کتاب و سزا و جزای ) ما برپا نمی‌شود . بگو : چرا ، به پروردگارم سوگند ! آن کسی که دانای راز ( نهان در گستره جهان ) است ، قیامت به سراغ شما می‌آید ( و خدا به اعمال شما رسیدگی می‌نماید ) . به اندازه سنگینی ذرّه‌ای ، در تمام آسمانها و در زمین از او پنهان و نهان نمی‌گردد ، و نه کمتر از اندازه ذرّه و نه بزرگتر از آن ، چیزی نیست مگر این که در کتاب آشکاری ثبت و ضبط و نگهداری می‌شود .
توضیحات :
« بَلی » : آری . این حرف برای ابطال نفی ماقبل است . « وَ رَبّی » : به پروردگارم سوگند . « عَالِمِ » : بدل یا صفت ( رَبّ ) است . « لا یَعْزُبُ » : ( نگا : یونس / 61 ) . « أَصْغَرُ » : مبتدا و ( أَکْبَرُ ) عطف بر آن است ، ( فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ ) خبر . « کِتَابٍ مُّبِینٍ » : لوح محفوظ . علم خدا . جهان پهناور هستی . ( نگا : انعام / 59 ، یونس / 61 ، هود / 6 ، نمل / 75 ) .
سوره سبأ آیه 4
متن آیه :
لِیَجْزِیَ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِکَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ
ترجمه :
( برپائی قیامت و ضبط اعمال برای این است ) تا خداوند پاداش کسانی را بدهد که ایمان آورده‌اند و کارهای بایسته و شایسته کرده‌اند . آنان آمرزش ( خدا ) و روزی ارزشمند و فراخی دارند . ( خداوند آمرزش خود را شامل لغزشهایشان می‌گرداند ، و نعمت فراوان و خوب بهشت را بهره آنان می‌سازد ) .
توضیحات :
« لِیَجْزِیَ » : ( نگا : ابراهیم / 51 ، روم / 45 ، احزاب / 24 ) . « رِزْقٍ کَرِیمٌ » : ( نگا : انفال / 74 ، حجّ / 50 ، نور / 26 ) .
سوره سبأ آیه 5
متن آیه :
وَالَّذِینَ سَعَوْا فِی آیَاتِنَا مُعَاجِزِینَ أُوْلَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مِّن رِّجْزٍ أَلِیمٌ
ترجمه :
کسانی که ( در دنیا پیوسته ) تلاش می‌کردند آیات ما را تکذیب و انکار کنند ، و تصوّر می‌کردند که ( پیغمبر را شکست می‌دهند و او را ) درمانده می‌سازند ( و جلو پخش قرآن و فرمان یزدان را می‌گیرند ) ، آنان عذابی از بدترین و دردناکترین عذابها را خواهند داشت .
توضیحات :
« وَالَّذینَ سَعَوْا فِی ءَایَاتِنَا مُعَاجِزِینَ » ( نگا : حجّ / 51 ) . « رِجْزٍ » : ( نگا : اعراف / 134 و 135 ، انفال / 11 ) . در اینجا مراد بدترین و سخت‌ترین عذاب است .
سوره سبأ آیه 6
متن آیه :
وَیَرَى الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِی أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ هُوَ الْحَقَّ وَیَهْدِی إِلَى صِرَاطِ الْعَزِیزِ الْحَمِیدِ
ترجمه :
کسانی که فرزانه و آگاهند ، چیزی را که از سوی پروردگارت بر تو نازل شده است ، حق می‌بینند ، و راهنمای راه خدای چیره و ستوده می‌دانند .
توضیحات :
« الَّذِی » : آنچه . مراد قرآن است . « هُوَ الْحَقَّ » : مراد این است که قرآن عین حقیقت است و هماهنگ با قوانین آفرینش و واقعیّتهای عالم هستی و جهان انسانیّت است . « الْحَقَّ » : مفعول دوم فعل ( یَری ) است و مفعول اوّل آن ( الَّذی ) است .
سوره سبأ آیه 7
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا هَلْ نَدُلُّکُمْ عَلَى رَجُلٍ یُنَبِّئُکُمْ إِذَا مُزِّقْتُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّکُمْ لَفِی خَلْقٍ جَدِیدٍ
ترجمه :
کافران ( برخی به برخی دیگر ، تمسخرکنان ) می‌گویند : آیا مردی را به شما بنمائیم که شما را خبر می‌دهد از این که هنگامی که پیکرهایتان کاملاً متلاشی شد ( و ذرّات وجودتان در جهان پخش و پراکنده گردید ، دوباره زنده می‌شوید و ) آفرینش تازه‌ای پیدا می‌کنید ؟
توضیحات :
« هَلْ نَدُلُّکُمْ ؟ » : آیا شما را رهنمود کنیم ؟ ! مرادشان تمسخر پیغمبر بود و این است که واژه ( رَجُلٍ ) هم به کار برده‌اند . انگار او را نمی‌شناسند . « مُزِّقْتُمْ » : متلاشی شدید . یعنی مردید و پوسیدید و خاک شدید و ذرّات خاکِ پیکرهایتان در گوشه‌ها و کنارهای جهان ، و چه بسا در بدن جانوران و گیاهان پراکنده گردید . « کُلَّ مُمَزَّقٍ » : کاملاً پراکنده . واژه ( کلّ ) مفعول مطلق است ، و ( مُمَزَّقٍ ) مصدر میمی و بر وزن اسم مفعول و به معنی تمزیق ، یعنی قطعه قطعه و تکّه تکّه کردن است .
سوره سبأ آیه 8
متن آیه :
أَفْتَرَى عَلَى اللَّهِ کَذِباً أَم بِهِ جِنَّةٌ بَلِ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ فِی الْعَذَابِ وَالضَّلَالِ الْبَعِیدِ
ترجمه :
آیا او بر خدا دروغ می‌بندد ؟ یا نوعی دیوانگی دارد ؟ ( وگرنه انسان صادق و عاقل چگونه لب به چنین سخنی‌می‌گشاید ؟ چنین نیست که ایشان تصوّر می‌کنند . نخیر ! ) بلکه کسانی که به آخرت ایمان ندارند ، گرفتار عذاب ( یک نوع نگرانی جانکاه ) و گمراهی عجیب ( زندگی نامفهوم و بی‌محتوا ) هستند ( و با وجود ظاهر آراسته ، آرام و قرار ندارند ، و در حقیقت ایشان دیوانه و سرگردانند . غافل‌وار به مسیر نادرست و گناه‌آلودشان ادامه می‌دهند تا طومار زندگی ننگینشان درهم پیچیده می‌شود و به دوزخ درمی‌آیند ) .
توضیحات :
« أَفْتَری » : در اصل چنین است : أَإِفْتَری ؟ همزه وصل حذف شده و همزه استفهام به حال خود مانده است . « جِنَّةٌ » : جنون . دیوانگی ( نگا : اعراف / 184 ، مؤمنون / 25 و 70 ) . « بَلْ » : حرفی است که بر ابطال ماقبل ، و اثبات مابعد دلالت می‌کند . « فِی الْعَذَابِ . . . » : مراد عذاب و سرگشتگی دنیوی است که هم اینک در آنند ، و یا این که مراد شکنجه و ویلانی اخروی است که چون محقّقاً گریبانگیر کفّار می‌گردد ، انگار هم اکنون در آنند . « الضَّلالِ الْبَعیدِ » : ( نگا : نساء / 60 و 116 و 136 و 167 ، ابراهیم / 3 و 18 ) .
سوره سبأ آیه 9
متن آیه :
أَفَلَمْ یَرَوْا إِلَى مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَمَا خَلْفَهُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ إِن نَّشَأْ نَخْسِفْ بِهِمُ الْأَرْضَ أَوْ نُسْقِطْ عَلَیْهِمْ کِسَفاً مِّنَ السَّمَاءِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَةً لِّکُلِّ عَبْدٍ مُّنِیبٍ
ترجمه :
آیا به چیزهائی که پیش رو و پشت سر آنان از آسمان و زمین قرار دارد نگاه نمی‌کنند ( تا ببینند زیر پایشان کره مذاب و سوزان و در حال فوَرانی است ، و بالای سرشان اشعّه کیهانی و سنگهای سرگردانی است ، و انسانها در میان دو منبع خطر زندگی می‌کنند ؟ ) . اگر بخواهیم ایشان را به دل زمین فرو می‌بریم ، یا این که قطعه‌هائی از آسمان بر سرشان فرو می‌افکنیم . قطعاً در این ( چیزهائی که می‌بینند ) نشانه‌ای ( از عظمت و قدرت خدا ) است برای هر بنده‌ای که بخواهد خالصانه به سوی خدا برگردد .
توضیحات :
« مَا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ » : مراد همه چیزهائی است که پیش روی انسان است و رو بدانها دارد . یا مراد زمین است که در زیر پای انسان است . « مَا خَلْفَهُمْ » : مراد همه چیزهائی است که پشت سر انسان است و رو بدانها ندارد . یا مراد آسمان است که بالای سر او قرار دارد . « نَخْسِفْ » : ( نگا : قصص / 81 و 82 ، عنکبوت / 40 ، نحل / 45 ) . « کِسَفاً » : جمع کِسْفَة ، بر وزن و معنی قِطْعَة ( نگا : اسراء / 92 ) . « مُنِیبٍ » : کسی که با توبه خالصانه به درگاه خدا برمی‌گردد . بازگردنده .
سوره سبأ آیه 10
متن آیه :
وَلَقَدْ آتَیْنَا دَاوُودَ مِنَّا فَضْلاً یَا جِبَالُ أَوِّبِی مَعَهُ وَالطَّیْرَ وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ
ترجمه :
ما به داود از جانب خود فضیلت بزرگی بخشیدیم . ( از جمله به کوهها و پرنده‌ها دستور دادیم که ) ای کوهها و ای پرندگان ! با او ( در تسبیح و تقدیس خدا ) هم آواز شوید . همچنین آهن را ( همچون موم ) برای او نرم کردیم ( تا در زره‌سازی نیازی به تافتن آن نداشته باشد ) .
توضیحات :
« دَاوُدَ » : یکی از پیغمبران بنی‌اسرائیل است که در فاصله سالهای 970 - 1033 قبل از میلاد می‌زیسته است . « فَضْلاً » : فضیلت و نعمت بزرگ . مراد مواهبی همچون نبوّت ، زَبور ، تسخیر کوهها و پرنده‌ها ، نرم کردن آهن ، و تعلیم زره‌سازی است . برتری ( نگا : نمل / 15 و 16 ) . « أَوِّبی » : هم‌آواز شوید . تکرار کنید ( نگا : انبیاء / 79 ) . « الطَّیْرَ » : علّت نصب آن سه چیز می‌تواند باشد : عطف بر محلّ ( جِبالُ ) . مفعول معه . مفعول به فعل مقدّر ( سَخَّرْنا ) ( نگا : ص / 18 و 19 ) . « أَلَنَّا » : نرم کردیم . بعضی می‌گویند : آهن در دست او همچون موم و خمیر نرم بود . برخی می‌گویند : مراد تعلیم ذوب آهن بدو است .
سوره سبأ آیه 11
متن آیه :
أَنِ اعْمَلْ سَابِغَاتٍ وَقَدِّرْ فِی السَّرْدِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً إِنِّی بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ
ترجمه :
( ما به داود دستور دادیم ) که زره‌های کامل و فراخ بساز ، و بافته‌های ( حلقه‌های آنها ) را به اندازه و متناسب کن ، و کار شایسته‌ای انجام دهید ( و دقّت کافی در کیفیّت و کمیّت محصول و مصنوع خود داشته باشید ) چرا که من می‌بینم آنچه را که انجام می‌دهید ( و ساخته و پرداخته کسی ، بی‌حساب و کتاب نمی‌ماند ) .
توضیحات :
« أَنِ اعْمَلْ . . . » : حرف أَنْ مفسِّره است و به معنی : این که و یعنی . یا مصدریّه است و حرف جرّی محذوف است . تقدیر آن چنین است : لاَنِ اعْمَلْ . یعنی : أَلَنَّا لَهُ الْحَدِیدَ لِهذاَ الأمْرِ . « سَابِغَاتٍ » : جمع سابِغ ، به معنی تامّ و کامل ، و مراد زره است . « قَدِّرْ » : اندازه و تناسب را رعایت کن . « السَّرْدِ » : بافت . حلقه زره . زره‌ساز را ( سَرّاد ) و ( زَرّاد ) می‌گویند . « إِعْمَلُوا صَالِحاً » : کار شایسته و بایسته انجام دهید . مخاطب داود و خاندان و قوم او است ، و در اصل درسی است برای انسانهای مؤمن که باید در ساخته‌ها و بافته‌های خود دقّت کافی داشته باشند و محصول کامل و مفیدی ارائه دهند و از خیانت و دغلکاری بپرهیزند .
سوره سبأ آیه 12
متن آیه :
وَلِسُلَیْمَانَ الرِّیحَ غُدُوُّهَا شَهْرٌ وَرَوَاحُهَا شَهْرٌ وَأَسَلْنَا لَهُ عَیْنَ الْقِطْرِ وَمِنَ الْجِنِّ مَن یَعْمَلُ بَیْنَ یَدَیْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ وَمَن یَزِغْ مِنْهُمْ عَنْ أَمْرِنَا نُذِقْهُ مِنْ عَذَابِ السَّعِیرِ
ترجمه :
باد را مسخّر سلیمان کردیم که صبحگاهان مسیر یک ماه را می‌پیمود ، و شامگاهان مسیر یک ماه را . و چشمه مس مذاب را برای او روان ساختیم ، و پروردگارش گروهی از جنّیان را رام او کرده و در پیش او کار می‌کردند و اگر یکی از آنها از فرمان ما سرپیچی می‌کرد ( و به سخن سلیمان گوش نمی‌داد ، کیفرش می‌دادیم و ) از آتش سوزان بدو می‌چشاندیم .
توضیحات :
« الرّیحَ » : باد . مفعول فعل محذوف ( سَخَّرْنا ) است ( نگا : ص / 36 ) . « غُدُوُّها » : بامدادان آن . مراد حرکت باد از صبح تا ظهر است . « رَوَاحُهَا » : شامگاهان آن . مراد حرکت باد به هنگام برگشت از ظهر تا شب است . باد چگونه دستگاه سلیمان - اعم از تخت یا فرش او - را به حرکت درمی‌آورده است ، بر ما روشن نیست . « أَسَلْنَا » : جاری ساختیم . از ماده ( سَیَلان ) . « عَیْنَ » : چشمه . مراد معدن است . « الْقِطْرِ » : مس مذاب ( نگا : کهف / 96 ) . « بِإِذْنِ رَبِّهِ » : به فرمان پروردگارش . مراد این است که خدا ایشان را مسخر و مطیع سلیمان کرد . « یَزِغْ » : منحرف و کج شود . یعنی بر سلیمان عصیان و طغیان کند .
سوره سبأ آیه 13
متن آیه :
یَعْمَلُونَ لَهُ مَا یَشَاءُ مِن مَّحَارِیبَ وَتَمَاثِیلَ وَجِفَانٍ کَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَّاسِیَاتٍ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُکْراً وَقَلِیلٌ مِّنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ
ترجمه :
آنان هر چه سلیمان می‌خواست برایش درست می‌کردند ، از قبیل : پرستشگاههای عظیم ، مجسّمه‌ها ، ظرفهای بزرگ غذاخوریِ همانند حوضها ، و دیگهای ثابت ( که از بزرگی قابل جابه جائی نبود . به دودمان داود گفتیم : ) ای دودمان داود ! سپاسگزاری ( این همه نعمت را ) بکنید ، و ( بدانید که ) اندکی از بندگانم سپاسگزارند ( و خدای را به هنگام خوشی و نعمت یاد می‌آرند . پس کاری کنید که از زمره این گروه گزیده شکرگزار باشید ) .
توضیحات :
« مَحَارِیبَ » : جمع مِحراب ، معبدها و پرستشگاهها . قصرها و کاخها . « تَمَاثِیلَ » : جمع تِمثال ، مجسّمه‌ها و تندیسها . « جِفَانٍ » : جمع جَفْنَة ، ظرفهای غذاخوری . « الْجَوابِ » : اصل آن ( الْجَوابی ) است و جمع جَابِیَة ، حوضها . « جِفَانٍ کَالْجَوَابِ » : مراد ظرفهای غذاخوری همچون حوض است . از قبیل : مجمعه‌ها و سینیهای بزرگ . « قُدُورٍ » : جمع قِدْر ، دیکها . « رَاسِیَاتٍ » : جمع راسِیَة ، ثابت و پابرجا . مراد از ( قُدُورٍ راسِیاتٍ ) دیکهائی است که به سبب بزرگی و سنگینی آنها را از جا تکان ندهند و بالا و پائین نبرند . « الشَّکُورُ » : بسیار سپاسگزار .
سوره سبأ آیه 14
متن آیه :
فَلَمَّا قَضَیْنَا عَلَیْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْکُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَیَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ الْغَیْبَ مَا لَبِثُوا فِی الْعَذَابِ الْمُهِینِ
ترجمه :
زمانی که بر سلیمان ( که سمبل قدرت و عظمت بود ) مرگ مقرّر داشتیم ، جنّیان را از مرگ او نیاگاهانید مگر موریانه‌هائی که ( مدّتها بود به عصای سلیمان رخنه کرده بودند و ) عصای وی را می‌خوردند . هنگامی که سلیمان ( که در میان جنّیان بر عصای خود تکیه زده بود و کارهای ایشان را می‌پائید ) فرو افتاد ، فهمیدند که اگر آنان از غیب مطّلع می‌بودند ، در عذاب خوار کننده ( بیگاری و اسارت ) باقی نمی‌ماندند ( و راه خود را در پیش می‌گرفتند ) .
توضیحات :
« قَضَیْنَا » : مقرّر داشتیم . واجب گرداندیم . فرمان صادر کردیم . « دَآبَّةُ الأرْضِ » : موریانه . چوبخواره . چوبخوارک . واژه ( أَرْض ) به معنی ( أَکْل ) یعنی خوردن است . یا این که جمع ( أَرَضَة ) به معنی موریانه بوده و در نتیجه ( دَآبَّةُ الأرْضِ ) معنی موریانه‌ها و چوبخواره‌ها و چوبخوارکها دارد . « مِنسَأَة » : عصا . « تَبَیَّنَتْ » : فهمیدند و دانستند . این فعل از افعال ذو وجهین است و در اینجا به صورت متعدّی به کار رفته است . فاعل آن ( الْجِنُّ ) و مفعول آن جمله ( أَن لَّوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ الْغَیْبَ . . . ) می‌باشد . « لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ الْغَیْبَ » : اشاره به این است که جنّیان که مردمان این همه خوارق و اوهام بدیشان نسبت می‌دهند ، و گویا فالگیران و کاهنان و دیگر شیادان ، سحر و جادو را با استمداد از ایشان می‌کنند ، و بالاخره از غیب آگاهشان می‌دانند ، قرآن آنان را در کار غیب همچون انسانها ناتوان و درمانده معرّفی می‌فرماید . « الْعَذَابِ الْمُهِینِ » : چه بسا اشاره به کارهای سنگین و سختی باشد که سلیمان گاهی به عنوان جریمه و مجازات بر عهده گروهی از جنّیان می‌گذاشت . یا این که عدم آزادی ، خودش عذاب خوار کننده و کمرشکنی است .
سوره سبأ آیه 15
متن آیه :
لَقَدْ کَانَ لِسَبَإٍ فِی مَسْکَنِهِمْ آیَةٌ جَنَّتَانِ عَن یَمِینٍ وَشِمَالٍ کُلُوا مِن رِّزْقِ رَبِّکُمْ وَاشْکُرُوا لَهُ بَلْدَةٌ طَیِّبَةٌ وَرَبٌّ غَفُورٌ
ترجمه :
برای اهالی سبا در محلّ سکونتشان نشانه‌ای ( از قدرت خدا ) بود . دو باغ ( عظیم و گسترده ) در سمت راست و چپ ( شهر یمن ، با میوه‌های فراوان . بدیشان گفته شد : ) از روزی پروردگارتان بخورید و شکر او را به جای آورید . شهری است پاک و پاکیزه ، و ( پربرکت و نعمت ، و آفریدگارتان ) پروردگاری است بس آمرزنده .
توضیحات :
« سَبَإٍ » : قبیله مشهور سَبَأ . شهر سبأ . ساکنان شهر سبأ . « مَسْکَنِهِمْ » : محلّ سکونت ایشان که مأرب است و در 100 کیلومتری صنعاء قرار دارد . « ءَایَةٌ » : نشانه قدرت خداوند تعالی . « جَنَّتَانِ » : دو باغ . مراد باغهای فراوان و متّصل به هم است . بدل از ( ءَایَة ) یا خبر مبتدای محذوف و تقدیر چنین است : هِیَ جَنَّتَانِ ، و یا این که مبتدا است و خبر آن محذوف بوده و در اصل چنین است : هُنَاکَ جَنَّتَانِ . « بَلْدَةٌ » : شهر . خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است . هذِهِ بَلْدَةٌ .
سوره سبأ آیه 16
متن آیه :
فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بِجَنَّتَیْهِمْ جَنَّتَیْنِ ذَوَاتَى أُکُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَیْءٍ مِّن سِدْرٍ قَلِیلٍ
ترجمه :
امّا آنان ( از شکر نعمت ) روی گردان شدند ( و مغرور رفاه و لذائذ گشتند ) . بدین سبب ما سیل ویرانگری را به سویشان روان کردیم و باغهای ( پربرکت و پرمیوه ) ایشان را به باغهای ( بی‌ارزش ) با میوه‌های تلخ ، و درختهای شوره گز و اندکی درخت سدر ، مبدّل ساختیم .
توضیحات :
« الْعَرِمِ » : ویرانگر . در این صورت ( سَیْلَ الْعَرِمِ ) اضافه موصوف به صفت است . یا این که جمع عَرِمَة ، به معنی سدّ است . برخی هم آن را نام درّه‌ای دانسته‌اند . « أُکُلٍ » : ثمره ( نگا : رعد / 4 ) . « خَمْطٍ » : تلخ . بدمزه . « أَثْلٍ » : گز . شوره گز . « سِدْرٍ » : نام درختی است مشهور به کُنار .
سوره سبأ آیه 17
متن آیه :
ذَلِکَ جَزَیْنَاهُم بِمَا کَفَرُوا وَهَلْ نُجَازِی إِلَّا الْکَفُورَ
ترجمه :
این ( تعویض و تبدیل ، ) چیزی بود که به خاطر کفران نعمت ، ایشان را بدان کیفر دادیم . مگر ما جز ناسپاس را مجازات می‌کنیم ؟
توضیحات :
« هَلْ نُجَازِی ؟ » : آیا مجازات می‌کنیم و کیفر می‌دهیم ؟
سوره سبأ آیه 18
متن آیه :
وَجَعَلْنَا بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ الْقُرَى الَّتِی بَارَکْنَا فِیهَا قُرًى ظَاهِرَةً وَقَدَّرْنَا فِیهَا السَّیْرَ سِیرُوا فِیهَا لَیَالِیَ وَأَیَّاماً آمِنِینَ
ترجمه :
میان آنان و شهرهای دیگری که پربرکت و نعمت کرده بودیم ، شهرکها و روستاهائی ساخته و پرداخته بودیم که ( از یکی ، دیگری ) نمایان بود ، و در میان آنها فاصله‌های مناسب و نزدیک به هم ترتیب داده بودیم ( به گونه‌ای که امنیّت برقرار بود و نیازی هم به حمل آب و توشه سفر دیده نمی‌شد . توسّط انبیاء بدیشان پیام دادیم که ) شبها و روزها در امن و امان در آنجاها سیر و سفر کنند ( و از حق منحرف نشوند و به یاد الطاف خدا باشند و پرستش او را فراموش ننمایند ) .
توضیحات :
« قُریً ظَاهِرَةً » : شهرها و روستاهائی که به هم نزدیک و از یکدیگر نمایان باشند . « قَدَّرْنا » : مقدور کردیم . نظم و نظام بخشیدیم و سر و سامان دادیم . مراد تنظیم فواصل و ترتیب محلّهای غذاخوری و استراحت شبانه و روزانه است .
سوره سبأ آیه 19
متن آیه :
فَقَالُوا رَبَّنَا بَاعِدْ بَیْنَ أَسْفَارِنَا وَظَلَمُوا أَنفُسَهُمْ فَجَعَلْنَاهُمْ أَحَادِیثَ وَمَزَّقْنَاهُمْ کُلَّ مُمَزَّقٍ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ
ترجمه :
امّا ایشان ( مست و مغرور نعمت و قدرت گشتند و همچون بنی‌اسرائیل از خوشیها سیر شدند و ) گفتند : پروردگارا ! فاصله‌های ( منازل ) سفرهای ما را زیاد بفرما ( تا فقرای بی‌سروپا نتوانند همچون ما اغنیاء سفر کنند . ) و بدین وسیله به خود ستم کردند و ( ما چنان زندگانی ایشان را پریشان کردیم و در هم پیچیدیم که ) آنان را سخنانی ( بر سر زبانها ) نمودیم ، و سخت متلاشیشان ساختیم ( و هر کدام را به گوشه‌ای از جهان پرت کردیم ) . قطعاً در این سرگذشت ، نشانه‌های عبرت برای همه شکیبایان سپاسگزار است .
توضیحات :
« بَاعِدْ » : دور کن . فاصله بینداز . « بَاعِدْ بَیْنَ أَسْفَارِنَا » : این درخواست به درخواست بیجای بنی‌اسرائیل می‌ماند که می‌گفتند : کو سیر و پیاز ؟ ! . ( نگا : بقره / 61 ) . چه بسا مراد از این خواست ، توسعه طلبی و گسترش منطقه نفوذ و قدرت ، یعنی چیزی نزدیک به مفهوم امپریالیسم امروزی باشد . « أَحَادِیثَ » : مراد سخنانی است که بر سر زبانها و نقل مجالس بوده و به عنوان افسانه عبرت و ضرب‌المثل نابودی قدرت روایت می‌شده است . « مَزَّقْنَاهُمْ . . . » : ( نگا : سبأ / 7 ) .
سوره سبأ آیه 20
متن آیه :
وَلَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِیقاً مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
واقعاً ابلیس پندار خود را درباره آنان راست گرداند ( و به کرسی نشاند ) . چرا که همگی از او پیروی کردند مگر گروه اندکی از مؤمنان .
توضیحات :
« لَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ » : ابلیس گمان و آرزوی خود را درباره ایشان واقعیّت بخشید . شیطان پنداری که درباره آنان داشت ، محقّق یافت . « عَلَیْهِمْ » : واژه ( عَلی ) به معنی ( فی ) است . « ظَنَّهُ » : اشاره به آرزو و قصد ابلیس در حق انسانها ، به هنگام طرد شیطان از آستانه یزدان است ( نگا : اعراف / 11 - 18 ، حجر / 38 - 44 ) .
سوره سبأ آیه 21
متن آیه :
وَمَا کَانَ لَهُ عَلَیْهِم مِّن سُلْطَانٍ إِلَّا لِنَعْلَمَ مَن یُؤْمِنُ بِالْآخِرَةِ مِمَّنْ هُوَ مِنْهَا فِی شَکٍّ وَرَبُّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ حَفِیظٌ
ترجمه :
شیطان هیچ گونه قدرتی بر آنان نداشت ( تا با آن بتواند ایشان را به پیروی از خود وادارد . تنها کاری که از دست او ساخته است ، وسوسه است . این هم بدو داده نشده است ) مگر بدان خاطر تا بدانیم که چه کسی به آخرت ایمان می‌آورد ، و چه کسی درباره آن متردّد می‌ماند . پروردگار تو مراقب ( احوال ) و نگهدار ( حساب افعال بندگان ) است .
توضیحات :
« سُلْطَانٍ » : سلطه و قدرت و استیلاء . « لِنَعْلَمَ » : ( نگا : بقره / 143 ، آل‌عمران / 140 و 142 و 167 ، مائده / 94 ، کهف / 12 ) . « حَفِیظٌ » : ( نگا : هود / 57 ) .
سوره سبأ آیه 22
متن آیه :
قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ لَا یَمْلِکُونَ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِیهِمَا مِن شِرْکٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِیرٍ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! به مشرکان ) بگو : کسانی را به فریاد بخوانید که بجز خدا ( معبود خود ) می‌پندارید . ( امّا بدانید آنها هرگز گرهی از کارتان نمی‌گشایند و سودی و زیانی به شما نمی‌رسانند . چرا که ) آنها در آسمانها و زمین به اندازه ذرّه‌ای مالک چیزی نیستند و در آسمانها و زمین کمترین حق مشارکت ( در خلقت و مالکیّت و اداره جهان ) نداشته ( و انباز خدا نمی‌باشند ) ، و خداوند در میانشان یاور و پشتیبانی ندارد ( تا در اداره مملکت کائنات بدو نیازمند باشد ) .
توضیحات :
« زَعَمْتُمْ » : گمان برده‌اید . بعد از آن ، جمله ( أَنَّهُمْ ءَالِهَةٌ ) مقدّر است . « مِن دُونِ اللهِ » : بجز خدا . بعد از آن جمله ( لا یَسْتَجِیبُونَ دُعَآءَکُمْ ) مقدّر است . لذا مجموعاً چنین می‌شود : قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ ءَالِهَةٌ مِّن دُونِ اللهِ لا یَسْتَجِیبُونَ لَکُمْ . « شِرْکٍ » : مشارکت . نصیب و بهره . « ظَهِیرٍ » : یاور و پشتیبان .
سوره سبأ آیه 23
متن آیه :
وَلَا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ حَتَّى إِذَا فُزِّعَ عَن قُلُوبِهِمْ قَالُوا مَاذَا قَالَ رَبُّکُمْ قَالُوا الْحَقَّ وَهُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ
ترجمه :
هیچ گونه شفاعتی در پیشگاه خدا سودمند واقع نمی‌گردد ، مگر شفاعت کسی که خدا بدو اجازه ( میانجیگری ) دهد ( و آن هم جز خوب و پسندیده نگوید . در آن روز اضطراب و وحشتی بر دلهای شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان چیره می‌شود ، و در انتظار این هستند که ببینند خداوند به چه کسانی اجازه شفاعت می‌دهد و برای چه کسانی باید شفاعت بشود . این حالت اضطراب و نگرانی همچنان ادامه می‌یابد ) تا زمانی که ( فرمان از ناحیه خدا صادر می‌شود و ) فزع و اضطراب از دلهای آنان زایل می‌گردد . ( گروهی رو به گروه دیگر کرده شادان و خندان می‌پرسند : ) آیا پروردگارتان چه ( دستوری صادر ) فرمود ؟ می‌گویند : حق را ( صادر ) فرمود ( که اجازه شفاعت است ) و او والا و بزرگوار است .
توضیحات :
« لا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ » : ( نگا : بقره / 254 و 255 ، طه / 109 ، انبیاء / 28 ، نجم / 26 ) . « فُزِّعَ » : هراس برطرف شد . باب تفعیل فَزَعَ ، برای سلب است . « قَالُوا : مَاذَا قَالَ رَبُّکُمْ » : این جمله جنبه مژده به یکدیگر را دارد و بیانگر اوج شادی شفاعت کنندگان و شفاعت شوندگان است . « الْحَقَّ » : درست . مراد اجازه شفاعت برابر شرائط مذکور آیات دیگر قرآن است .
سوره سبأ آیه 24
متن آیه :
قُلْ مَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ وَإِنَّا أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! به مشرکان ) بگو : چه کسی شما را از آسمانها و زمین روزی می‌رساند ( و برکات و نعمات آنها را در اختیارتان می‌گذارد ؟ اگر از روی عناد پاسخت ندادند ، خودت ) بگو : خدا . قطعاً یا ما ( مؤمنان ) و یا شما ( مشرکان ) بر هدایت یا ضلالت آشکاری هستیم . ( چرا که عقیده ما و شما با هم تضادّ روشنی دارد . پس حتماً گروهی از ما و شما اهل هدایت و دستهای گرفتار ضلالت است ) .
توضیحات :
« مِنَ السَّمَاوَاتِ » : روزیهای پروردگار که از ناحیه آسمان ، یعنی از سوی بالا به ما می‌رسد ، همچون : نور و حرارت آفتاب و هوا و برف و باران . « وَ الأرْضِ » : برکات زمین همچون : منابع آبهای زیرزمینی و معادن گوناگون .
سوره سبأ آیه 25
متن آیه :
قُل لَّا تُسْأَلُونَ عَمَّا أَجْرَمْنَا وَلَا نُسْأَلُ عَمَّا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
بگو : از شما درباره گناهانی که ما کرده‌ایم ، و از ما درباره گناهانی که شما کرده‌اید ، پرسیده نمی‌شود ( و پافشاری ما برای راهنمائی شما تنها جنبه دلسوزی به حال شما دارد و بس ) .
توضیحات :
« أَجْرَمْنَا » : مرتکب گناه شده‌ایم .
سوره سبأ آیه 26
متن آیه :
قُلْ یَجْمَعُ بَیْنَنَا رَبُّنَا ثُمَّ یَفْتَحُ بَیْنَنَا بِالْحَقِّ وَهُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
بگو : پروردگارمان ما را ( در روز رستاخیز ) گرد می‌آورد و سپس در میان ما به حق داوری می‌کند . تنها او داور آگاه ( از کارهای ما و شما ) است .
توضیحات :
« یَفْتَحُ » : قضاوت و داوری می‌کند ( نگا : شعراء / 118 ) . « الْفَتَّاحُ » : قاضی و داور ( نگا : اعراف / 89 ) .
سوره سبأ آیه 27
متن آیه :
قُلْ أَرُونِی الَّذِینَ أَلْحَقْتُم بِهِ شُرَکَاء کَلَّا بَلْ هُوَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ
ترجمه :
بگو : کسانی را که به عنوان شریک خدا به خدا ملحق ساخته‌اید ، به من نشان دهید ( تا ببینم برابر کدام ویژگی ، در الوهیّت با خداوندی انبازند که چیزی همسان او نیست ؟ ! ) نه ، هرگز ! ( چنین چیزی ممکن نیست . آخر این یک مشت سنگ و چوب خاموش و بیجان ، که آنها را سمبل و نماد ارواح و فرشتگان می‌دانید ، ساخته و پرداخته دست خودتان بوده و مرتبه خدائی را نشایند ) بلکه تنها الله ( که آفریدگار آسمانها و زمین ) و چیره و کار بجا است ، خدا است و بس .
توضیحات :
« أَرُونِی‌َ » : به من بنمائید . نشانم دهید . « بِهِ » : به خدا . « شُرَکَآءَ » : حال ( الَّذِینَ ) است . « هُوَ اللهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ » : ( هُوَ ) مبتدا و ( اللهُ ) خبر آن بوده و تفسیرش می‌کند و ( الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ) صفت اوّل و دوم ( اللهُ ) است . یا این که ( هُوَ ) ضمیر شأن و ( اللهُ ) مبتدا و ( الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ ) خبر اوّل و دوم است .
سوره سبأ آیه 28
متن آیه :
وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِیراً وَنَذِیراً وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ
ترجمه :
ما تو را برای جملگی مردمان فرستاده‌ایم تا مژده‌رسان ( مؤمنان به سعادت ابدی ) و بیم دهنده ( کافران به شقاوت سرمدی ) باشی ، ولیکن اکثر مردم ( از این معنی ) بی‌خبرند ( و همگانی بودن نبوّت تو را باور نمی‌دارند ) .
توضیحات :
« کَآفَّةً » : همه . جملگی ( نگا : بقره / 208 ، توبه / 36 و 122 ) . حال ضمیر ( کَ ) است . اسم فاعل و ( ه ) برای مبالغه است همچون رَاوِیَة ، و یا این که مصدر است همچون عَاقِبَة . یا این که حال مقدّم ( ناس ) است . « بَشِیراً وَ نَذِیراً » : حال ( کَ ) هستند . این آیه جهانی بودن دعوت پیغمبر را می‌رساند ( نگا : اعراف / 158 ، انعام / 19 ، فرقان / 1 ) .
سوره سبأ آیه 29
متن آیه :
وَیَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
( کافران ) می‌گویند : اگر راست می‌گوئید ( که رستاخیزی در میان است ، به ما بگوئید ) این وعده کی به وقوع می‌پیوندد ؟ !
توضیحات :
« مَتی هذَا الْوَعْدُ ؟ » : مراد وعده وقوع قیامت و داخل شدن نیکان به بهشت و ورود بدان به دوزخ است . البتّه پرسش کافران جنبه استهزاء داشت .
سوره سبأ آیه 30
متن آیه :
قُل لَّکُم مِّیعَادُ یَوْمٍ لَّا تَسْتَأْخِرُونَ عَنْهُ سَاعَةً وَلَا تَسْتَقْدِمُونَ
ترجمه :
بگو : وعده شما روز مشخّصی است که نه ساعتی از آن پسی می‌گیرید ، و نه ساعتی از آن پیشی می‌گیرید .
توضیحات :
« مِیعَادُ یَوْمٍ » : مراد از میعاد ، زمان شی‌ء موعود است . اضافه به چیزی شده است که بیانگر آن است . یعنی : میعادٌ هُوَ یَوْمٌ . « لا تَسْتَأْخِرُونَ . . . » : ( نگا : اعراف / 34 ، یونس / 49 ) .
سوره سبأ آیه 31
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَن نُّؤْمِنَ بِهَذَا الْقُرْآنِ وَلَا بِالَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَلَوْ تَرَى إِذِ الظَّالِمُونَ مَوْقُوفُونَ عِندَ رَبِّهِمْ یَرْجِعُ بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ الْقَوْلَ یَقُولُ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لَوْلَا أَنتُمْ لَکُنَّا مُؤْمِنِینَ
ترجمه :
کافران می‌گویند : ما هرگز به این قرآن و دیگر کتابهای پیش از آن ایمان نخواهیم آورد . اگر برایت ممکن بود که ببینی ( حال چنین ستمگرانی را ) در آن زمان که ستمگران در پیشگاه پروردگارشان ( برای حساب و کتاب ) نگاه داشته شده‌اند ( از کارشان در شگفت می‌ماندی . چرا که ) همه با یکدیگر در گفتگویند و هر یکی گناه را به گردن دیگری می‌اندازند . مستضعفان و زیردستان ، به مستکبران و بالادستان می‌گویند : اگر شما نبودید ( و ما را گمراه نمی‌کردید ) ما ایمان می‌آوردیم ( و اکنون رستگار می‌شدیم ) .
توضیحات :
« وَ لَوْ تَری . . . » : ( نگا : انعام / 27 و 30 و 93 ، انفال / 50 ، سجده / 12 ) . « یَرْجِعُ » : ردّ می‌کنند . بازگشت می‌دهند . مراد لومه و سرزنش و گناه را به گردن یکدیگر انداختن است . این فعل از افعال ذو وجهین است و در اینجا متعدّی است .
سوره سبأ آیه 32
متن آیه :
قَالَ الَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا لِلَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا أَنَحْنُ صَدَدْنَاکُمْ عَنِ الْهُدَى بَعْدَ إِذْ جَاءکُم بَلْ کُنتُم مُّجْرِمِینَ
ترجمه :
مستکبران هم به مستضعفان می‌گویند : آیا ما شما را از هدایتی باز داشته‌ایم که برایتان آمده بوده است ؟ ! ( هرگز ما چنین کاری را نکرده‌ایم و ) بلکه خود شما گناهکار بوده‌اید ( و به کفر و الحاد گرائیده‌اید ) .
توضیحات :
« صَدَدْنَاکُمْ » : شما را بازداشته‌ایم . مانع شما بوده‌ایم .
سوره سبأ آیه 33
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ اسْتُضْعِفُوا لِلَّذِینَ اسْتَکْبَرُوا بَلْ مَکْرُ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ إِذْ تَأْمُرُونَنَا أَن نَّکْفُرَ بِاللَّهِ وَنَجْعَلَ لَهُ أَندَاداً وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَجَعَلْنَا الْأَغْلَالَ فِی أَعْنَاقِ الَّذِینَ کَفَرُوا هَلْ یُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ
ترجمه :
مستضعفان به مستکبران ( بار دیگر ) می‌گویند : بلکه توطئه‌ها و تبلیغات مکّارانه شما در شب و روز سبب شد که ما از هدایت بازمانیم ، در آن هنگامی که شما به ما دستور می‌دادید که خدا را به یگانگی نشناسیم و انبازها و همتاهائی برای او قرار دهیم . ( سرانجام هر دو گروه از شدّت وحشت ، نفَسهایشان در سینه‌ها حبس می‌شود ) و پشیمانی خود را پنهان می‌دارند ، بدان گاه که عذاب را مشاهده می‌کنند و ما غل و زنجیرها را به گردن کافران می‌اندازیم ( و ایشان را روانه دوزخ می‌سازیم ) . آیا به آنان جزائی جز ( جزای ) کارهائی که می‌کرده‌اند داده می‌شود ؟
توضیحات :
« مَکْرُ الَّیْلِ وَ النَّهَارِ » : نیرنگ شب و روز ، یعنی حیله‌گریها و توطئه‌های مستمرّ شما درباره ما ما را از هدایت بازداشت . « أَندَاداً » : همگونها و همتاها . مراد انبازها و شرکاء است . « أَسَرُّوا » : پنهان داشتند . مراد بند آمدن زبان از گفتار به خاطر شدّت وحشتی است که از مشاهده عذاب بدیشان دست می‌دهد . یا این که ( أَسَرُّوا ) از اضداد است و به معنی : اظهار پشیمانی کردند « هَلْ یُجْزَوْنَ إِلاّ مَا . . . » : مراد تجسم اعمال است . یعنی این اعمال و کردار کفّار و مجرمین است که به صورت زنجیرهای اسارت بر گردن و دست و پای آنان گذارده می‌شود . یا این که انسان جزای همان چیزهائی را می‌بیند که کرده است و لاغیر .
سوره سبأ آیه 34
متن آیه :
وَمَا أَرْسَلْنَا فِی قَرْیَةٍ مِّن نَّذِیرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُم بِهِ کَافِرُونَ
ترجمه :
ما به هر شهر و دیاری که پیغمبری را فرستاده‌ایم ، سران و متنعّمان آنجا گفته‌اند : ما بدانچه آورده‌اید باور نداریم .
توضیحات :
« قَرْیَةٍ » : شهر و دیار . « نَذِیرٍ » : بیم دهنده . مراد پیغمبر الهی است . « مُتْرَفُوهَا » : مراد رؤساء و اغنیاء و زورمداران و متنعّمان و بالاخره مستان ناز و نعمت و قدرت است ( نگا : اسراء / 16 ، مؤمنون / 64 ) . « أُرْسِلْتُم بِهِ » : ( نگا : ابراهیم / 9 ) .
سوره سبأ آیه 35
متن آیه :
وَقَالُوا نَحْنُ أَکْثَرُ أَمْوَالاً وَأَوْلَاداً وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ
ترجمه :
و گفته‌اند : ما که ( در دنیا ) اموال و اولاد بیشتری داریم و ( این نشانه علاقه و محبّت خدا به ما است ، و در آخرت هم ) ما هرگز عذاب نمی‌بینیم و شکنجه نمی‌شویم .
توضیحات :
« أَمْوَالاً وَ أَوْلاداً » : تمییزند .
سوره سبأ آیه 36
متن آیه :
قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ وَیَقْدِرُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ
ترجمه :
بگو : پروردگارم روزی را برای هر کس که خود بخواهد فراخ یا تنگ می‌گرداند ( اعم از عاصی و مطیع . داشتن و نداشتن ، نشانه محبّت و خوشنودی ، و یا نفرت و ناخوشنودی خدا از بنده نیست ) و لیکن بیشتر مردم ( چنین چیزی را ) نمی‌دانند .
توضیحات :
« یَبْسُطُ وَ یَقْدِرُ » : ( نگا : رعد / 26 ، اسراء / 30 ، قصص / 82 ) .
سوره سبأ آیه 37
متن آیه :
وَمَا أَمْوَالُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُم بِالَّتِی تُقَرِّبُکُمْ عِندَنَا زُلْفَى إِلَّا مَنْ آمَنَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَأُوْلَئِکَ لَهُمْ جَزَاء الضِّعْفِ بِمَا عَمِلُوا وَهُمْ فِی الْغُرُفَاتِ آمِنُونَ
ترجمه :
اموال و اولاد شما چیزهائی نیستند که شما را به ما نزدیک و مقرّب سازند ، بلکه کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته و بایسته بکنند آنان ( مقرّب درگاه الهی بوده و ) در برابر اعمالی که انجام داده‌اند پاداش مضاعف دارند ، و ایشان در طبقات بالا ( یعنی در برترین منازل بهشت ) در امن و امان بسر می‌برند .
توضیحات :
« زُلْفی » : قرب و منزلت . پایه و مقام . مفعول مطلق است و هم معنی با مصدر فعل . « الضِّعْفِ » : مضاعف . چندین برابر . مراد دست کم یک به ده است ( نگا : انعام / 160 ) . « إِلاّ » : لیکن . امّا . « مَنْ » : مستثنی از ضمیر ( کُمْ ) در فعل ( تُقَرِّبُکُمْ ) است و یا مبتدا و مابعد آن خبر است . « الْغُرُفَاتِ » : ( نگا : زمر / 20 ، عنکبوت / 58 ) . « جَزَآءُ الضِّعْفِ » : اضافه موصوف به صفت ، و یا اضافه مصدر به مفعول خود است .
سوره سبأ آیه 38
متن آیه :
وَالَّذِینَ یَسْعَوْنَ فِی آیَاتِنَا مُعَاجِزِینَ أُوْلَئِکَ فِی الْعَذَابِ مُحْضَرُونَ
ترجمه :
کسانی که ( در دنیا پیوسته ) تلاش می‌کنند آیات ما را تکذیب و انکار کنند ، و تصوّر می‌کنند که ( پیغمبر را شکست می‌دهند و او را ) درمانده می‌سازند ( و جلو پخش قرآن و فرمان یزدان را می‌گیرند ) آنان به عذاب احضارشدگانند ( و جاودانه در آن ماندگار می‌مانند ) .
توضیحات :
« الَّذِینَ یَسْعَوْنَ . . . » : ( نگا : حجّ / 51 ، سبأ / 5 ) . « مُحْضَرُونَ » : احضار شدگان . یعنی فرشتگان به زور آنان را در دوزخ حاضر می‌آورند ( نگا : قصص / 61 ) .
سوره سبأ آیه 39
متن آیه :
قُلْ إِنَّ رَبِّی یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَیَقْدِرُ لَهُ وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ
ترجمه :
بگو : پروردگارم روزی را برای هر کس از بندگانش که بخواهد فراخ و یا تنگ می‌گرداند ، و هر چه را ( در راه خدا ) ببخشید و صرف کنید ، خدا جای آن را پر می‌کند ، و او بهترین روزی دهندگان است .
توضیحات :
« یُخْلِفُهُ » : جای آن را پر می‌کند . عوض آن را می‌دهد .
سوره سبأ آیه 40
متن آیه :
وَیَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمِیعاً ثُمَّ یَقُولُ لِلْمَلَائِکَةِ أَهَؤُلَاء إِیَّاکُمْ کَانُوا یَعْبُدُونَ
ترجمه :
( یادآور شو ) روزی را که خداوند جملگی آنان را گرد می‌آورد و سپس به فرشتگان ( رو در روی فرشته پرستان ) می‌گوید : آیا اینان شما را ( به جای من ) پرستش می‌کرده‌اند ؟ !
توضیحات :
« إِیَّاکُمْ کَانُوا یَعْبُدُونَ » : مراد این است که ای فرشتگان شما به این جماعت گفته‌اید که آنان شما را پرستش کنند ؟ این سؤال برای تنبیه و شرمندگی هر چه بیشتر کافران و مشرکان است .
سوره سبأ آیه 41
متن آیه :
قَالُوا سُبْحَانَکَ أَنتَ وَلِیُّنَا مِن دُونِهِم بَلْ کَانُوا یَعْبُدُونَ الْجِنَّ أَکْثَرُهُم بِهِم مُّؤْمِنُونَ
ترجمه :
می‌گویند : تو منزّهی ( از این نسبتهای ناروائی که به ساحت مقدّست داده‌اند ، ما به هیچ وجه با این گروه ارتباط نداشته‌ایم ) و تنها تو یار و یاور ما بوده‌ای نه آنان . بلکه ایشان جنّیان را می‌پرستیده‌اند ، و اکثر آنان بدیشان ایمان داشته‌اند .
توضیحات :
« أَنتَ وَلِیُّنَا مِنْ . . . » : ( نگا : فرقان / 18 ) . « الْجِنَّ » : مراد شیاطین است ( نگا : نساء / 117 ) .
سوره سبأ آیه 42
متن آیه :
فَالْیَوْمَ لَا یَمْلِکُ بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ نَّفْعاً وَلَا ضَرّاً وَنَقُولُ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ النَّارِ الَّتِی کُنتُم بِهَا تُکَذِّبُونَ
ترجمه :
در آن روز هیچ یک از شما نمی‌تواند برای دیگری سودی و زیانی داشته باشد ، و به ستمگران می‌گوئیم : عذاب آتشی را بچشید که آن را دروغ می‌دانستید .
توضیحات :
« الْیَوْمَ » : آن روز که قیامت است . امروز که قیامت است .
سوره سبأ آیه 43
متن آیه :
وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ آیَاتُنَا بَیِّنَاتٍ قَالُوا مَا هَذَا إِلَّا رَجُلٌ یُرِیدُ أَن یَصُدَّکُمْ عَمَّا کَانَ یَعْبُدُ آبَاؤُکُمْ وَقَالُوا مَا هَذَا إِلَّا إِفْکٌ مُّفْتَرًى وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلْحَقِّ لَمَّا جَاءهُمْ إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
و هنگامی که آیه‌های روشن ما بر آنان خوانده می‌شود ، می‌گویند : او مردی است که می‌خواهد شما را باز دارد از چیزهائی که پدرانتان پرستش می‌کرده‌اند . و می‌گویند : این ( قرآن ) جز دروغ بزرگی نیست که ( به خدا ) نسبت داده شده است . همچنین کافران هنگامی که قرآن برایشان می‌آید درباره آن می‌گویند : این جادوی آشکاری بیش نیست .
توضیحات :
« بَیِّنَاتٍ » : واضح و آشکار . حال است « مَا هذَا . . . » : مرادشان پیغمبر اسلام است . « إِفْکٌ » : سخنی که حقیقت نداشته باشد . دروغ ( نگا : نور / 11 و 12 ، فرقان / 4 ) . « مُفْتریً » : از پیش خود ساخته شده و به هم بافته شده . ( نگا : قصص / 36 ) . « الْحَقِّ » : مراد قرآن است .
سوره سبأ آیه 44
متن آیه :
وَمَا آتَیْنَاهُم مِّن کُتُبٍ یَدْرُسُونَهَا وَمَا أَرْسَلْنَا إِلَیْهِمْ قَبْلَکَ مِن نَّذِیرٍ
ترجمه :
ما ( قبلاً ) هیچ کتابی برای ایشان نفرستاده‌ایم تا آن را بخوانند ( و به اتّکای آن ، سخنان تو را تکذیب کنند ) ، و پیش از تو هیچ پیغمبری نیز به سویشان روانه نکرده‌ایم ( تا در پرتو کلام او ، دعوت تازه اسلام را نادرست و ناروا ببینند ) .
توضیحات :
« یَدْرُسُونَهَا » : آن را می‌خوانند . « وَ مَآ أَرْسَلْنَا . . . » : ( نگا : قصص / 46 ، سجده / 3 ) .
سوره سبأ آیه 45
متن آیه :
وَکَذَّبَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَمَا بَلَغُوا مِعْشَارَ مَا آتَیْنَاهُمْ فَکَذَّبُوا رُسُلِی فَکَیْفَ کَانَ نَکِیرِ
ترجمه :
کسانی که پیش از اینان بوده‌اند . ( آیات کتابهای آسمانی را ) تکذیب کرده‌اند ، و حال این که اینان ( حتّی از لحاظ قوّت و قدرت ) به یکدهم ایشان هم نمی‌رسند ، از آنجا که پیغمبران مرا تکذیب کرده‌اند ، بنگرید که چگونه کیفرشان داده‌ام ( و شهر و دیارشان را آئینه عبرت دیگران ساخته‌ام . پس شما ستمگرانِ مکّه ، و شما ستمگرانِ تاریخ ، سرنوشت خود را از ایشان قیاس کنید و بدانید نه سنّت الهی تغییرپذیر است و نه شما از آنان برتر و مقتدرترید ) .
توضیحات :
« مِعْشَارَ » : ده یک . یکدهم . « نَکِیرِ » : ناخوشنودی و بد آمدنم از ایشان . مراد اثر ناخوشنودی است که کیفر و مجازات است ( نگا : حجّ / 44 ) .
سوره سبأ آیه 46
متن آیه :
قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکُم بِوَاحِدَةٍ أَن تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنَى وَفُرَادَى ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا مَا بِصَاحِبِکُم مِّن جِنَّةٍ إِنْ هُوَ إِلَّا نَذِیرٌ لَّکُم بَیْنَ یَدَیْ عَذَابٍ شَدِیدٍ
ترجمه :
بگو : من شما را تنها یک نصیحت می‌کنم ، و آن این است که : خالصانه برای خدا ، دو نفر دو نفر ، و یا یک نفر یک نفر ، برخیزید ( و اندیشه‌های خفته را زنده کنید ) . سپس ( درباره محمّد که سالها با او بسر برده‌اید فکر خود را به کار گیرید و ) بیندیشید ( تا پاکی و امانتداری و سلامت جسمانی و روحانی او ، در خاطره‌ها مجسّم شود . . . این ) همدم و همنشین ( دیرینه ) شما ، جنّ زده و دیوانه نیست . بلکه او بیم دهنده شما از عذاب سختی است که در پیش است .
توضیحات :
« بِوَاحِدَةٍ » : به خصلت و نصیحت یگانه‌ای . « أَن تَقُومُوا لِلّهِ » : و آن این که برای خدا برخیزید و دست به کار شوید . « مَثْنی » : دوتا دوتا . حال است . « فُرَادی » : یک یک . مفرد آن فرد است ( نگا : انعام / 94 ) . « جِنَّةٍ » : دیوانگی ( نگا : اعراف / 184 ، مؤمنون / 25 و 70 ، سبأ / 8 ) . « بَیْنَ یَدَیْ » : پیشاپیش ( نگا : اعراف / 57 ، نمل / 63 ، فرقان / 48 ) . جلو . پیش رو . « بَیْنَ یَدَیْ عَذابٍ شَدِیدٍ » : قبل از وقوع عذاب سخت . رویاروئی عذاب سخت . یعنی انگار عذاب خدا رویاروی انسان قرار گرفته است . یا این که آن اندازه نزدیک است که هر آن به انسان برسد .
سوره سبأ آیه 47
متن آیه :
قُلْ مَا سَأَلْتُکُم مِّنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ
ترجمه :
بگو : هر مزدی که ( در قبال تبلیغ دعوت آسمانی ) از شما خواسته باشم ، برای خودتان . ( من پاداش مادی چشم نمی‌دارم ، و بلکه ) اجر و مزد من بر خدا است و بس . او آگاه از هر چیزی و حاضر و ناظر بر هر امری است .
توضیحات :
« شَهِیدٌ » : گواه . مطلع ( نگا : آل‌عمران / 98 ، مائده / 117 ) .
سوره سبأ آیه 48
متن آیه :
قُلْ إِنَّ رَبِّی یَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَّامُ الْغُیُوبِ
ترجمه :
بگو : پروردگار من ، حق را آشکارا بیان می‌دارد ( و با آن باطل را از میان بر می‌دارد . . . او ) دانای نهانیها و کاملاً آگاه از پنهانیها است .
توضیحات :
« یَقْذِفُ بِالْحَقِّ » : حق را به جان باطل می‌اندازد . ( نگا : انبیاء / 18 ) . مراد بیان ادلّه حق به صورت قاطع و واضح است . یا این که منظور از افکندن حق ، ارسال کتب آسمانی برای انبیاء ، و القاء وحی الهی به قلوب پیغمبران : است .
سوره سبأ آیه 49
متن آیه :
قُلْ جَاء الْحَقُّ وَمَا یُبْدِئُ الْبَاطِلُ وَمَا یُعِیدُ
ترجمه :
بگو : حق به میان آمد و باطل ( در پرتو نور حق ، اثری از آن نماند و مُرد ، و لذا ) نه کار تازه‌ای را می‌تواند انجام دهد ، و نه کار گذشته‌ای را می‌تواند از سر گیرد .
توضیحات :
« الْحَقُّ » : مراد اسلام است . « الْبَاطِلُ » : مراد کفر است . « مَا یُبْدِئُ » : شروع نمی‌کند . نقش جدیدی ایفاء نمی‌کند . « مَا یُعِیدُ » : از سر نمی‌گیرد . دوباره انجام نمی‌دهد . نقش قدیم بازی نمی‌کند . « مَا یُبْدِئُ البَاطِلُ وَ مَا یُعِیدُ » : مراد نقش بر آب بودن همه نقشهای باطل است . انگار باطل به شخص مُرده می‌ماند که نه کارهای گذشته را می‌تواند بکند و نه کارهای تازه‌ای از او ساخته است . ذکر این نکته ضروری است که نور اسلام فاعلیت زدودن کفر و شرک و نفاق را دارد ، همان گونه که نور ، ظلمت را می‌زداید . امّا انسانها هم باید از نور آن استفاده کنند و قابلیّت را بهم برسانند ، تا در پرتو فاعلیتِ فاعلْ و قابلیّت قابل ، پیروزی ظاهر و حاصل شود .
سوره سبأ آیه 50
متن آیه :
قُلْ إِن ضَلَلْتُ فَإِنَّمَا أَضِلُّ عَلَى نَفْسِی وَإِنِ اهْتَدَیْتُ فَبِمَا یُوحِی إِلَیَّ رَبِّی إِنَّهُ سَمِیعٌ قَرِیبٌ
ترجمه :
( به مشرکان بت‌پرست ) بگو : اگر من ( با ترک بتها و دوری از آئین شما ) گمراه شده باشم ، به زیان خود گمراه شده‌ام ( و کیفر آن را می‌بینم ) و اگر راهیاب بوده باشم ، در پرتو چیزهائی است که پروردگارم به من وحی می‌فرماید . او شنوا و نزدیک است ( و اقوال و افعال ما بر او پنهان نمی‌ماند ) .
توضیحات :
« أَضِلُّ عَلی نَفْسِی » : به زیان خود گمراه می‌شوم و کیفر آن را می‌بینم .
سوره سبأ آیه 51
متن آیه :
وَلَوْ تَرَى إِذْ فَزِعُوا فَلَا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ
ترجمه :
اگر برایت ممکن بود ببینی ( حال ستمگران را ) در آن دم که به وحشت می‌افتند و راه گریزی ندارند و اصلاً مهلتی بدیشان داده نمی‌شود ، و از مکان نزدیکی گرفتار ( و روانه آتش ) می‌گردند ، ( صحنه هراس‌انگیزی را خواهی دید که انسان از آن برخود می‌لرزد و بیتاب می‌شود ) .
توضیحات :
« وَ لَوْ تَری » : ( نگا : سبأ / 31 ) . « فَزِعُوا » : به هراس افتادند . سراسیمه شدند . « لا فَوْتَ » : هیچ رهائی نیست . مراد از ( فَوْتَ ) گریز و مهلت است . یعنی اصلاً خدا بدیشان مهلت نمی‌دهد و راه گریزی هم ندارند . « مَکَانٍ قَرِیبٍ » : مراد این است که در اسرع وقت از نزدیکترین محلّ گرفتارشان می‌سازند . این آیه بیانگر حال آشفته کافران در آغاز هنگامه رستاخیز است ( نگا : / 41 - 44 ) . یا این که وضع نابسامان آنان به هنگام بلایای نابود کننده و عذاب استیصال در دنیا است ( نگا : غافر / 83 - 85 ) .
سوره سبأ آیه 52
متن آیه :
وَقَالُوا آمَنَّا بِهِ وَأَنَّى لَهُمُ التَّنَاوُشُ مِن مَکَانٍ بَعِیدٍ
ترجمه :
و ( به هنگام گرفتار شدن در چنگال مجازات الهی ) خواهند گفت : به « حق » ایمان داریم . آنان چگونه می‌توانند از فاصله دور ( از جهان که جای پذیرش ایمان و مزرعه آخرت بود ) سهل و ساده حقّ را فرا چنگ آورند ( و از مزایای ایمان بدان برخوردار شوند ؟ ) .
توضیحات :
« بِهِ » : مرجع ضمیر ( ه ) حق در آیه 49 است که مراد اسلام و قرآن است . « أَنّی » : چگونه ؟ « التَّنَاوُشُ » : دسترسی پیدا کردن . فراچنگ آوردن . « مَکَانٍ بَعیدٍ » : مراد آخرت است که با جهان ما فاصله دوری دارد . یعنی بعد از خروج از دنیا ، تازه کسی نمی‌تواند ایمانی به دست آورد که در پرتو آن رستگاری میسّر گردد ( نگا : انعام / 158 ، غافر / 84 و 85 ) .
سوره سبأ آیه 53
متن آیه :
وَقَدْ کَفَرُوا بِهِ مِن قَبْلُ وَیَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ مِن مَّکَانٍ بَعِیدٍ
ترجمه :
و حال این که قبلاً ( در زمان حیات که از عقل و اختیار و اراده برخوردار بوده‌اند ) حقّ را نپذیرفته‌اند ، و بلکه دورادور به جهان غیب نسبتهای ناروائی زده‌اند ( و نبوّت و قیامت و بهشت و دوزخ و بالاخره جهان ماوراء طبیعت را به تمسخر گرفته‌اند ) .
توضیحات :
« بِهِ » : ( نگا : سبأ / 52 ) . « یَقْذِفُونَ بِالْغَیْبِ » : نسبتهای ناروائی به جهان غیب می‌دادند و سخنان نادرستی درباره آن اظهار می‌کردند . گمانهای نادرستی درباره ماوراء طبیعت داشتند . « مَکَانٍ بَعیدٍ » : دورادور . نقطه دور دست . مراد دور از حقیقت است .
سوره سبأ آیه 54
متن آیه :
وَحِیلَ بَیْنَهُمْ وَبَیْنَ مَا یَشْتَهُونَ کَمَا فُعِلَ بِأَشْیَاعِهِم مِّن قَبْلُ إِنَّهُمْ کَانُوا فِی شَکٍّ مُّرِیبٍ
ترجمه :
میان ایشان و آنچه آرزو دارند ( که پذیرش ایمان ایشان و نجات از عذاب است ) جدائی افکنده می‌شود ، همان گونه که با گروههای همسان و همکیش آنان قبلاً چنین عمل شده است . آخر ایشان ( در جهان ) سراپا در شکّ بوده‌اند ( و زندگی را پیوسته با ظنّ و گمان به سر برده‌اند و اینک چنین سرنوشتی باید داشته باشند ) .
توضیحات :
« حِیلَ » : حائل و مانع انداخته شده است . فاصله و جدائی افکنده شده است . « مَا » : آنچه . مراد پذیرش ایمان اخروی و رهائی از دوزخ است یا بازگشت به جهان و انجام کارهای شایسته در آن است ( نگا : سجده / 12 ) . یا رهائی از بلاهای بزرگ آسمانی و عذاب استیصال جهانی است ( نگا : غافر / 83 - 85 ) . « أَشْیَاع » : جمع شیعَة ، مراد اَمثال و اَقران است ( نگا : انعام / 65 ) . « مُرِیبٍ » : شکّ‌انداز . به دودلی افکنده . این واژه صفت و برای مبالغه و تأکید است . مثل : شِعْرٌ شاعِرٌ .
تفسیر سوره فاطر برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره فاطر
سوره فاطر آیه 1
متن آیه :
الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِکَةِ رُسُلاً أُولِی أَجْنِحَةٍ مَّثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ مَا یَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ
ترجمه :
ستایش خداوندی را سزا است که آفریننده آسمانها و زمین است ، و فرشتگان را با بالهای دوتا دوتا ، و سه‌تا سه‌تا ، و چهارتا چهارتائی که دارند ، مأموران ( قدرتمند اجرای فرمان خود در زمینه‌های مختلف تکوینی و تشریعی ) کرد . او هر چه بخواهد بر آفرینش ( فرشتگان و مردمان و سایر موجودات جهان ) می‌افزاید . چرا که خدا بر هر چیزی توانا است .
توضیحات :
« فَاطِرِ » : مُخترع . مُبدِع . آفریننده بدون مُدل و اُلگو ( نگا : انعام / 14 ، یوسف / 101 ، ابراهیم / 10 ) . « جَاعِلِ » : سازنده . قراردهنده . ( نگا : بقره / 30 و 124 ، آل‌عمران / 55 ، قصص / 7 ) . « أُوْلِی » : دارندگان . صاحبان . « أَجْنِحَةٍ » : جمع جناح ، بالها . بال و پر نماد سرعت و قدرت است و می‌تواند معنی کنائی داشته باشد . « مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُبَاعَ » : ( نگا : نساء / 3 ) . « یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ » : بر آفرینش می‌افزاید . مراد افزایش اندامهایی همچون بال و پر فرشتگان یا حسن و زیبائی مردمان و غیره . یا این که : خدا هر چه بخواهد می‌آفریند و بر مخلوقات و موجودات فعلی عالَم می‌افزاید . در صورتی که جز او کسی نمی‌تواند حتی ذرّه‌ای را از عدم بیافریند و بر ذرّات هستی بیفزاید . « رُسُلاً » : فرستادگان . مراد گمارده شدن فرشتگان برای اجرای مأموریّتهای مختلف است ( نگا : یونس / 21 ، انعام / 61 ، عنکبوت / 31 ) .
سوره فاطر آیه 2
متن آیه :
مَا یَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِن رَّحْمَةٍ فَلَا مُمْسِکَ لَهَا وَمَا یُمْسِکْ فَلَا مُرْسِلَ لَهُ مِن بَعْدِهِ وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ
ترجمه :
خداوند ( درِ خزائن ) هر رحمتی را برای مردم بگشاید ، کسی نمی‌تواند ( آن را ببندد و ) از آن جلوگیری نماید ، و خداوند هر چیزی را که باز دارد و از آن جلوگیری کند ، کسی جز او نمی‌تواند آن را رها و روان سازد ، و او توانا و کار بجا است . ( لذا نه در کاری در می‌ماند ، و نه کاری را بدون فلسفه انجام می‌دهد ) .
توضیحات :
« مُرْسِلَ » : فرستنده . روانه کننده . « مِن بَعْدِهِ » : بجز خدا . پس از جلوگیری از آن . هم معنیِ آیه ( نگا : یونس / 107 ) .
سوره فاطر آیه 3
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّاسُ اذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَیْرُ اللَّهِ یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ
ترجمه :
ای مردم ! نعمتی را که خدا به شما عطا فرموده است ( با به جای آوردن شکر و ادای حق آن ) یادآوری کنید ( و سفله و ناسپاس نباشید ، و از کنار این همه مواهب و برکات و امکانات حیات ، سهل و ساده نگذرید . بلکه از خود بپرسید ) . آیا جز الله ، آفریننده‌ای وجود دارد که شما را از آسمان و زمین روزی برساند ؟ ( نه ! اصلاً ) . جز او خدائی وجود ندارد . پس با این حال چگونه منحرف می‌گردید ( و از راه راست به راه کج می‌گرائید ، و به جای یزدان برای بتان کرنش می‌برید و سجده می‌کنید ؟ ) .
توضیحات :
« یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَآءِ وَ الأرْضِ » : این جمله ، اگر صفت ( خالق ) باشد ، معنی آن در بالا گذشت . و اگر حال ( الله ) باشد ، معنی چنین است : آیا آفریننده‌ای جز خدا ، که شما را از آسمان و زمین روزی می‌رساند ، وجود دارد ؟ . « فَأَنّی تُؤْفَکُونَ » : ( نگا : انعام / 95 ، یونس / 34 ) .
سوره فاطر آیه 4
متن آیه :
وَإِن یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِّن قَبْلِکَ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ
ترجمه :
اگر تو را تکذیب کنند ، ( غم مخور ، چیز تازه‌ای نیست ، و ) پیغمبران پیش از تو نیز مورد تکذیب قرار گرفته‌اند . ( خدا حاضر و ناظر است و سرانجام ) همه کارها به سوی خدا برگردانده می‌شود ( و از آنها پرس و جو می‌گردد و بدانها پاداش و پادافره داده می‌شود ) .
توضیحات :
« وَ إِن یُکَذِّبُوکَ . . . » : ( نگا : آل‌عمران / 184 ) .
سوره فاطر آیه 5
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ
ترجمه :
ای مردمان ! وعده خدا حق است ، پس زندگی دنیوی شما را گول نزند و اهریمن شما را درباره خدا نفریبد .
توضیحات :
« وَعْدَ اللهِ » : وعده‌هائی همچون : قیامت ، حساب و کتاب ، بهشت و دوزخ . « الْغَرُوُر » : بسیار گول زننده . مراد اهریمن ، مال و دارائی ، شهوات و لذّات ، و بالاخره هر چیزی است که انسان را از راه به در برد ( نگا : لقمان / 33 ) .
سوره فاطر آیه 6
متن آیه :
إِنَّ الشَّیْطَانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوّاً إِنَّمَا یَدْعُو حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحَابِ السَّعِیرِ
ترجمه :
بی‌گمان اهریمن دشمن شما است ، پس شما هم او را دشمن بدانید ( و از مکر و کید او یک لحظه غافل نمانید و از وسوسه‌های او پیروی نکنید ) . او پیروان خود را فرا می‌خواند تا از ساکنان آتش سوزان جهنّم شوند .
توضیحات :
« یَدْعُو » : فرا می‌خواند . به دور خود می‌خواند . الف زائدی در رسم‌الخطّ قرآنی دارد . « السَّعِیرِ » : آتش سوزان ( نگا : حجّ / 4 ، لقمان / 21 ) . « حِزْب » : هر کس از برنامه و هدف شیطان پیروی کند .
سوره فاطر آیه 7
متن آیه :
الَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ کَبِیرٌ
ترجمه :
کسانی که کافر بشوند ، عذاب سختی دارند ، و کسانی که ایمان بیاورند و کارهای شایسته بکنند ، آمرزش ( خدا شامل گناهانشان می‌گردد ) و پاداش بزرگی دارند .
توضیحات :
. . .
سوره فاطر آیه 8
متن آیه :
أَفَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَناً فَإِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَن یَشَاءُ وَیَهْدِی مَن یَشَاءُ فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِمَا یَصْنَعُونَ
ترجمه :
آیا کسی که عملهای بدش ( توسّط شیطان و شیطان صفتان ) در نظرش زینت و آراسته شده است و آن را زیبا و آراسته می‌بیند ( همانند کسی است که واقع را آن چنان که هست می‌بیند و از قوانین آسمانی پیروی می‌کند ؟ ) خداوند هر کس را بخواهد گمراه می‌سازد ، و هر کس را بخواهد راهیاب می‌نماید . پس خود را با غم و غصّه آنان هلاک مکن . خدا بس آگاه از کارهائی است که می‌کنند .
توضیحات :
« أَفَمَن زُیِّنَ . . . » : مقابل این گروه ، مقدّر است ، برای آن ( نگا : اعراف / 30 ، کهف / 103 و 104 ) . « فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ . . . » : ( نگا : کهف / 6 ، شعراء / 3 ) . « حَسَرَاتٍ » : جمع حَسْرَة ، غمها و اندوهها . مفعول له است .
سوره فاطر آیه 9
متن آیه :
وَاللَّهُ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ فَتُثِیرُ سَحَاباً فَسُقْنَاهُ إِلَى بَلَدٍ مَّیِّتٍ فَأَحْیَیْنَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا کَذَلِکَ النُّشُورُ
ترجمه :
خدا کسی است که بادها را روان می‌دارد ، و بادها ابرها را برمی‌انگیزند ، و ما ابرها را به سوی سرزمینهای موات می‌رانیم و آن سرزمینهای موات را دارای حیات می‌گردانیم . زنده گرداندن ( مردگان در گورها برای حساب و کتاب ) نیز به همین منوال است .
توضیحات :
« تُثِیرُ » : برمی‌انگیزد . به حرکت در می‌آورد ( نگا : روم / 48 ) . « سُقْنَا » : سوق دادیم . راندیم . « بَلَدٍ مَّیِّتٍ » : سرزمین خشک و بی‌گیاه ( نگا : اعراف / 57 ) . « النُّشُورُ » : ( نگا : فرقان / 3 و 40 و 47 ) . برانگیختن از گورها .
سوره فاطر آیه 10
متن آیه :
مَن کَانَ یُرِیدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِیعاً إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ یَرْفَعُهُ وَالَّذِینَ یَمْکُرُونَ السَّیِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ وَمَکْرُ أُوْلَئِکَ هُوَ یَبُورُ
ترجمه :
هر کس عزّت و قدرت می‌خواهد ، ( آن را از خدا بخواهد چرا که ) هر چه عزّت و قدرت است در دست خدا است . ( راه وصول به عزّت و قدرت هم گفتار و کردار نیک است ) . گفتار پاکیزه به سوی خدا اوج می‌گیرد ( و گوینده خود را پرواز می‌دهد ) ، و خدا کردار پسندیده را بالا می‌برد ( و انجام دهنده‌اش را والا می‌گرداند ) . کسانی که نقشه‌های سوء می‌کشند و نیرنگها به راه می‌اندازند ، عذاب سختی دارند ، و نقشه‌ها و نیرنگهایشان نقش بر آب و تباه می‌شود .
توضیحات :
« یَصْعَدُ » : بالا می‌رود و پذیرفته می‌شود . « یَبُورُ » : تباه می‌گردد و نابود می‌شود ( نگا : فرقان / 18 ، ابراهیم / 28 ) .
سوره فاطر آیه 11
متن آیه :
وَاللَّهُ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَکُمْ أَزْوَاجاً وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَمَا یُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا یُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتَابٍ إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ
ترجمه :
خداوند ( اصل ) شما ( آدم ) را از خاک بیافرید ، سپس شما ( ذرّیّه آدم ) را از نطفه خلق کرد ، و آن گاه شما را به صورت زوجهای ( نر و ماده ) درآورد . هیچ زنی باردار نمی‌شود و وضع حمل نمی‌کند مگر که خدا می‌داند ( جنین او پسر یا دختر است و در شکم مادر چه احوالی دارد و کی به دنیا می‌آید ) . هیچ شخص پیری عمر درازی بدو داده نمی‌شود ( و زنده نمی‌ماند و عمر زیادی نمی‌کند ) ، و هیچ شخصی از عمرش کاسته نمی‌شود ( و مرگ زودرس گریبانگیرش نمی‌گردد ) مگر این که در کتاب ( لوح محفوظ ) ثبت و ضبط است . این برای خدا ساده و آسان است .
توضیحات :
« وَ اللهُ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ . . . » : ( نگا : آل‌عمران / 59 ، کهف / 37 ، حجّ / 5 ، روم / 20 ) . « أَزْوَاجاً » : جمع زَوْج ، جنس نر و ماده ، یعنی زن و مرد ( نگا : انعام / 143 ) . « جَعَلَکُمْ أَزْوَاجاً » : شما را همسران یکدیگر کرد و به صورت نر و ماده در آورد . دستهای از شما را به صورت زن ، و گروهی از شما را به صورت مرد خلق کرد . برابری تقریبی زن و مرد در مسیر زندگی ، یکی از مسائل مهمّ و قابل توجّه است و بیانگر این واقعیّت است که جهان به خود رها نشده ، و بلکه ناظم و ناظری دارد . « مَا یُعَمَّرُ » : ( نگا : بقره / 96 ) . « مُعَمَّرٍ » : سالخورده . پیر . « کِتَابٍ » : لوح محفوظ ( نگا : انعام / 59 ) . « مَا یُعَمَّرُ . . . وَ لا یُنقَصُ . . . » : دو معنی دارد : یکی این که : خداوند مقدّر فرموده است که برخیها در پیری بمیرند و گروهی در کودکی و جوانی . دوم این که : روزی یا شبی از عمر شخص سالخورده نمی‌گذرد ، مگر این که در لوح محفوظ ثبت و ضبط است . به عبارت دیگر : مدّت عمر شخص در لوح محفوظ تعیین شده است ، و پیوسته شبها و روزها از آن کاسته می‌شود ، تا همه دقائق پایان می‌پذیرد . « یَسِیرٌ » : ساده و آسان ( نگا : نساء / 30 و 169 ، حجّ / 70 ) .
سوره فاطر آیه 12
متن آیه :
وَمَا یَسْتَوِی الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِن کُلٍّ تَأْکُلُونَ لَحْماً طَرِیّاً وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَى الْفُلْکَ فِیهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ
ترجمه :
دو دریا یکسان نیستند . این یکی گوارا و شیرین و برای نوشیدن خوشگوار است ، و آن دیگر شور و تلخ . ( با وجود این تفاوت ) از هر دوی آنها گوشت تازه ( ماهیها و جانوران دیگر دریا را ) می‌خورید ، و از هر دوی آنها وسائل زینت ( مروارید و صدف و درّ و مرجان و غیره ) برای پیرایش بیرون می‌آورید . ( به علاوه از هر دو می‌توانید برای نقل و انتقالات استفاده کنید . لذا ، شما انسانها ) می‌بینید کشتیها ( در پرتو قانون وزن مخصوص اشیاء ، از هر طرف دل ) دریاها را می‌شکافند و پیش می‌روند ، تا از فضل خدا بهره گیرید و شکرگزار ( این همه نعمت و لطف خداوندگار ) باشید .
توضیحات :
« الْبَحْرَانِ » : مراد دریاهای شیرین و دریاهای شور است . « عَذْبٌ فُرَاتٌ » و « مِلْحٌ أُجَاجٌ » : ( نگا : فرقان / 53 ) . « سَآئِغٌ » : ( نگا : نحل / 66 ) . « لَحْماً طَرِیّاً » : ( نگا : نحل / 14 ) . « حِلْیَةً » : ( نگا : رعد / 17 ، نحل / 14 ) . « تَری الْفُلْکَ مَوَاخِرَ فِیهِ . . . » : ( نگا : نحل / 14 ) .
سوره فاطر آیه 13
متن آیه :
یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی لِأَجَلٍ مُّسَمًّى ذَلِکُمُ اللَّهُ رَبُّکُمْ لَهُ الْمُلْکُ وَالَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِهِ مَا یَمْلِکُونَ مِن قِطْمِیرٍ
ترجمه :
خدا شب را داخل در روز ، و روز را داخل در شب می‌کند . او خورشید و ماه را مسخر کرده است ( و برای سود انسانها به گردش و چرخش انداخته است ) . هر یک از آن دو تا مدّت معیّن و سرآمد روشنی به حرکت خود ادامه می‌دهند . آن کسی که ( درازی و کوتاهی شبها و روزها و نظام نور و ظلمت و حرکات دقیق ماه و خورشید را سر و سامان داده است ) الله است که خداوندگار شما است ، و مالکیّت و حاکمیّت ( جهان هستی ) از آن او است . و بجز او کسانی که به فریاد می‌خوانید ( و پرستش می‌نمائید ) حتی مالکیّت و حاکمیّت پوسته نازک خرمائی را ندارند .
توضیحات :
« یُولِجُ » : ( نگا : آل‌عمران / 27 ، حجّ / 61 ، لقمان / 29 ) / « أَجَلٍ مُّسَمّیً » : ( نگا : رعد / 2 ، روم / 8 ، لقمان / 29 ) . « تَدْعُونَ » : ( نگا : انعام / 40 و 41 و 56 ، اعراف / 37 و 194 و 197 ، اسراء / 67 ، مریم / 48 ، حجّ / 73 ) . « قِطْمِیرٍ » : پوسته نازک و سفیدرنگ پیرامون هسته خرما ، که نشان و نماد ناچیزی و کمی است .
سوره فاطر آیه 14
متن آیه :
إِن تَدْعُوهُمْ لَا یَسْمَعُوا دُعَاءکُمْ وَلَوْ سَمِعُوا مَا اسْتَجَابُوا لَکُمْ وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ وَلَا یُنَبِّئُکَ مِثْلُ خَبِیرٍ
ترجمه :
اگر آنها را ( برای حل مشکلات و رفع گرفتاریهای خود ) به فریاد بخوانید ، صدای شما را نمی‌شنوند ، و ( به فرض ) اگر هم بشنوند ، توانائی پاسخگوئی به شما را ندارند ، و ( گذشته از این ) در روز قیامت انبازگری و شرک‌ورزی شما را رد می‌کنند ( و می‌گویند : شما ما را پرستش نکرده‌اید و بیخود می‌گوئید ) . و هیچ کسی همچون ( خداوند ) آگاه ( از احوال آخرت ، به گونه قطع و یقین ، از چنین مطالبی ) تو را باخبر نمی‌سازد .
توضیحات :
« یَکْفُرُونَ بِشِرْکِکُمْ » : ( نگا : یونس / 28 ، قصص / 63 ) . « خَبِیرٍ » : مراد ذات پاک الله است که از تمام عالم هستی و ذرّه ذرّه آن آگاه است و دنیا و آخرت و گذشته و حال و آینده در پیشگاه علم او روشن و آشکار و یکسان است .
سوره فاطر آیه 15
متن آیه :
یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ
ترجمه :
ای مردم ! شما ( در هر چیزی ، محتاج و ) نیازمند خدائید ، و خدا بی‌نیاز ( از عبادت شما است ) و ستوده است .
توضیحات :
« الْحَمِیدُ » : شایسته سپاس و ستایش در همه حال . ذاتاً ستوده .
سوره فاطر آیه 16
متن آیه :
إِن یَشَأْ یُذْهِبْکُمْ وَیَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِیدٍ
ترجمه :
اگر بخواهد شما را از میان برمی‌دارد ، و مردمان دیگری را جایگزین شما می‌سازد .
توضیحات :
« یُذْهِبْکُمْ . . . » : ( نگا : انعام / 133 ) .
سوره فاطر آیه 17
متن آیه :
وَمَا ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِیزٍ
ترجمه :
و این کار برای خدا مشکل و سنگین نیست .
توضیحات :
« عَزِیزٍ » : صعب و سخت . مشکل و پرمشقّت ( نگا : توبه / 128 ، هود / 91 ، ابراهیم / 20 ) .
سوره فاطر آیه 18
متن آیه :
وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى وَإِن تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَى حِمْلِهَا لَا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْءٌ وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَى إِنَّمَا تُنذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالغَیْبِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَمَن تَزَکَّى فَإِنَّمَا یَتَزَکَّى لِنَفْسِهِ وَإِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ
ترجمه :
هیچ گناهکاری بار گناه دیگری را به دوش نمی‌کشد ، و اگر انسان سنگین‌باری کسی را برای حمل گناهانش به فریاد خواند ، ( او چنین کمکی را نمی‌تواند بکند و ) چیزی از بار گناهانشان برداشته نمی‌شود ، هر چند از نزدیکان و بستگان باشد . ( ای پیغمبر ! از عناد قوم خود ناراحت مباش ) تو کسانی را ( با این قرآن ) می‌ترسانی که نهانی از پروردگارشان می‌هراسند و نماز را چنان که باید می‌خوانند . هر کس پاکی پیشه کند ( و خویشتن را از کثافات معاصی پاکیزه دارد ) پاکی او برای خودش است و ( خود از آن سود می‌برد . به هر حال ) بازگشت ( همگان ، اعم از کافران و مؤمنان ) به سوی خدا است ( و سرانجام به حساب عاصی و مطیع خواهد رسید ) .
توضیحات :
« لا تَزِرُ . . . » : ( نگا : انعام / 164 ، اسراء / 15 ) . این بخش از آیه ، پاسخ سخن کسانی است که در ( عنکبوت / 12 ) مذکور است . « مُثْقَلَةٌ » : نفْس سنگین بار . یعنی کسی که بار گناهانش سنگین باشد . « حِمْل » : بار . « إِنَّمَا تُنذِرُ . . . » : یعنی چنین افرادی از برحذر داشتن تو سود می‌برند . « تَزَکَّی » : پاک از چرک کفر و گناه شد .
سوره فاطر آیه 19
متن آیه :
وَمَا یَسْتَوِی الْأَعْمَى وَالْبَصِیرُ
ترجمه :
نابینا و بینا یکسان نیست .
توضیحات :
« الأعْمی وَ الْبَصِیرُ » : مراد جاهل و عالم ، و گمراه و راهیاب است .
سوره فاطر آیه 20
متن آیه :
وَلَا الظُّلُمَاتُ وَلَا النُّورُ
ترجمه :
و تاریکیها و نور هم همسان نمی‌باشد .
توضیحات :
« الظُّلُمَاتُ » : تاریکیهای کفر مراد است . « النُّورُ » : نور ایمان مراد است .
سوره فاطر آیه 21
متن آیه :
وَلَا الظِّلُّ وَلَا الْحَرُورُ
ترجمه :
و سایه و گرمای سوزان هم یکی نیست .
توضیحات :
« الِظّلُّ » : مراد بهشت است . « الْحَرُورُ » : باد داغ و سوزان . گرمای سوزان . مراد دوزخ است .
سوره فاطر آیه 22
متن آیه :
وَمَا یَسْتَوِی الْأَحْیَاء وَلَا الْأَمْوَاتُ إِنَّ اللَّهَ یُسْمِعُ مَن یَشَاءُ وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِی الْقُبُورِ
ترجمه :
و مردگان و زندگان هم مساوی نمی‌باشند . خداوند هر کس را بخواهد شنوا ( و پذیرای حق و حقیقت ) می‌گرداند ، و تو نمی‌توانی ( پند و اندرز آسمانی را به دل دلمردگان فرو بری ، همان گونه که نمی‌توانی ) مردگان آرمیده در گورها را شنوا گردانی .
توضیحات :
« الأَحْیَآءُ وَ الأَمْوَاتُ » : مراد مؤمنان و کافران است ( نگا : انعام / 122 ) . « وَ مَآ أَنتَ بِمُسْمِعٍ . . . » : ( نگا : نمل / 80 و 81 ، روم / 52 ) .
سوره فاطر آیه 23
متن آیه :
إِنْ أَنتَ إِلَّا نَذِیرٌ
ترجمه :
تو تنها بیم‌دهنده‌ای و بس .
توضیحات :
« إِنْ » : حرف نفی است . « نَذِیرٌ » : ترساننده دیگران از نافرمانی خدا . برحذر دارنده دیگران از خشم و عذاب الله .
سوره فاطر آیه 24
متن آیه :
إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ بِالْحَقِّ بَشِیراً وَنَذِیراً وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خلَا فِیهَا نَذِیرٌ
ترجمه :
ما تو را همراه ( دین ) حقّ ، به عنوان مژده دهنده ( مؤمنان به بهشت ) و بیم دهنده ( کافران به دوزخ ، به میان مردمان ) فرستاده‌ایم . هیچ ملّتی ( از ملّتهای پیشین ) هم نبوده است که بیم دهنده‌ای به میانشان فرستاده نشده باشد .
توضیحات :
« إِن مِّنْ أُمَّةٍ . . . » : ( نگا : یونس / 19 ، نحل / 36 ) . « خَلا » : رفته است ( نگا : بقره / 134 و 141 ) . آمده است ( نگا : احقاف / 21 ) . « نَذِیرٌ » : مراد رسول یا نبی ، و یا عالِم و دانشمند است ( نگا : المصحف المیسّر ، نمونه ، روح‌المعانی ) . یعنی یا پیغمبری در میان هر ملّتی برانگیخته شده است ، و یا دعوت پیغمبران و سخنان ایشان به گوش آنان رسیده است .
سوره فاطر آیه 25
متن آیه :
وَإِن یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کَذَّبَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ جَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ وَبِالزُّبُرِ وَبِالْکِتَابِ الْمُنِیرِ
ترجمه :
اگر تو را تکذیب کنند ، ( عجیب نیست ) . زیرا کسانی هم که پیش از آنان بوده‌اند ، پیغمبران خود را که برای ایشان دلائل روشن ( بیان کرده‌اند ) و رساله‌ها و کتابهای آسمانی روشنگر ( راه هدایت ) را آورده‌اند تکذیب نموده‌اند .
توضیحات :
« وَ إِن یُکَذِّبُوکَ . . . » : ( نگا : حجّ / 42 - 44 ) . « بِالْبَیِّنَاتِ وَ بِالزُّبُرِ وَ الْکِتابِ الْمُنِیرِ » : ( نگا : آل‌عمران / 184 ، نحل / 44 ) .
سوره فاطر آیه 26
متن آیه :
ثُمَّ أَخَذْتُ الَّذِینَ کَفَرُوا فَکَیْفَ کَانَ نَکِیرِ
ترجمه :
سپس کافران را ( به گناهانشان ) گرفته‌ام ( و سخت تنبیهشان کردم ) . بنگرید که چگونه کیفرشان داده‌ام ( و شهر و دیارشان را آئینه عبرت دیگران ساخته‌ایم ؟ ! )
توضیحات :
« نَکِیرِ » : ( نگا : حجّ / 44 ، سبأ / 45 ) .
سوره فاطر آیه 27
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُّخْتَلِفاً أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِیضٌ وَحُمْرٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِیبُ سُودٌ
ترجمه :
( ای عاقل ! ) مگر نمی‌بینی که خداوند از آسمان آب سودمندی را می‌باراند و با آن محصولات گوناگون و میوه‌های رنگارنگ را به وجود می‌آورد ؟ ( و مگر نمی‌بینی که ) کوهها خطوط و جاده‌هائی است ( که بر سطح زمین کشیده شده است . خطوط و جاده‌هائی ) که برخیها سفید و برخیها سرخ و بعضیها سیاه پر رنگ است ، و هر یک از آنها به رنگهای مختلفی و در طرحهای متفاوتی ( با دست تقدیر پروردگار ، بر چهره زمین ترسیم گشته ) است .
توضیحات :
« جُدَدٌ » : جمع جُدَّة ، خطها و راهها . مراد خود کوهها می‌تواند باشد که انگار جاده‌هائی هستند که به صحرا کشیده‌اند ، و خطهائی هستند که با قلم قضا بر صفحه زمین نوشته‌اند . یا این که چینها و لایه‌های کوهها و همچنین خود خطوط و نقشهای روی صخره‌ها و سنگها است . « بِیضٌ » : جمع أَبْیَض و بَیْضاء ، سفید رنگ . « حُمْرٌ » : جمع أَحْمَر و حَمْراء ، سرخ رنگ . « مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهَا » : ( مُخْتَلِفٌ ) صفت ( بِیضٌ و حُمْرٌ ) است ، و ( أَلْوَانُ ) فاعل ( مُخْتَلِفٌ ) است . « غَرَابِیبُ » : جمع غِرْبیب ، سیاه پر رنگ . این واژه عطف بر ( بِیضٌ و حُمْرٌ ) است . « سُودٌ » : جمع أَسْوَد و سَوْداء ، سیاه . این واژه بدل یا عطف بیان ( غَرَابِیبُ ) است ، و جنبه تأکید و تفسیر معنی آن را دارد . برخی هم گفته‌اند : در کلام تقدیم و تأخیر است و در اصل چنین است : سُودٌ غَرَابِیبُ .
سوره فاطر آیه 28
متن آیه :
وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ کَذَلِکَ إِنَّمَا یَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاء إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ
ترجمه :
انسانها و جنبندگان و چهارپایان نیز کاملاً دارای رنگهای مختلفی بوده و متفاوتند . ( این نشانه‌های بزرگ آفرینش ، بیش از همه توجّه خردمندان و فرزانگان را به خود جلب می‌کند ، و این است که ) تنها بندگان دانا و دانشمند ، از خدا ، ترس آمیخته با تعظیم دارند . قطعاً خداوند توانا و چیره ( در کار جهان آرائی است ) و بس آمرزگار ( برای بندگان توبه‌کار و امیدوار به الطاف کردگاری ) است .
توضیحات :
« مُخْتَلِفٌ » : مبتدای مؤخّر و جمله پیشین خبر آن است . « کَذلِکَ » : برخی این واژه را به جمله قبل از خود مربوط دانسته و آن را محلاًّ منصوب و صفت مصدر محذوف ( إِخْتِلافاً ) دانسته و تقدیر چنین است : مُخْتَلِفٌ إِخْتِلافاً کَائِناً کَذلِکَ . بعضی هم آن را جمله مستقلّی به حساب آورده و خبر مبتدای محذوف به شمار آورده‌اند و تقدیر چنین است : أَلأمْرُ کَذلِکَ . یعنی : آری مطلب چنین است که گذشت . یادآوری : آیه‌های 27 و 28 صفحه تازه‌ای از کتاب بزرگ آفرینش را در برابر دیدگان انسانها می‌گشاید ، و بیانگر این واقعیّت است که ماده همه این آفریدگان یعنی قلم و مرکب آن یکی است و امّا نقّاش چیره‌دست ، این همه نقش و نگار بر در و دیوار وجود پدیدار کرده است . از آب بی‌رنگ صد هزاران رنگ ، و از عناصر بسیطه محدود ، این همه موجودات کاملاً متنوّع و مختلف خلق فرموده است . « یَخْشَی » : خشیت ، ترس آمیخته با تعظیم است ، و مولود سیر در آفاق و انفس ، و درک گوشه‌هائی از عجائب و غرائب کائنات و راز و رمز موجودات ، و آگاهی از مسؤولیّتهائی است که انسان در برابر خالق جهان دارد .
سوره فاطر آیه 29
متن آیه :
إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرّاً وَعَلَانِیَةً یَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ
ترجمه :
کسانی که کتاب خدا ( قرآن را ) می‌خوانند ، و نماز را پا برجای می‌دارند ، و از چیرهائی که بدیشان داده‌ایم ، پنهان و آشکار ، بذل و بخشش می‌نمایند ، آنان چشم امید به تجارتی دوخته‌اند که هرگز بی‌رونق نمی‌گردد و از میان نمی‌رود .
توضیحات :
« یَرْجُونَ » : می‌خواهند . امید می‌دارند . جمله ( یَرْجُونَ تِجَارَةًَ . . . ) خبر ( إِنَّ ) است . « لَن تَبُورَ » : هرگز تباه و نابود نمی‌گردد . یعنی بی‌رونقی و زیانمندی و از میان رفتن ندارد . چرا که معامله با خدا پیوسته سودمند است و زیان و ضرر نمی‌بیند ( نگا : صف / 10 - 13 ) .
سوره فاطر آیه 30
متن آیه :
لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَیَزِیدَهُم مِّن فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَکُورٌ
ترجمه :
( آنان قرآن را تلاوت می‌کنند ، و نماز را می‌خوانند ، و بذل و بخشش می‌کنند ) تا خداوند اجرشان را به تمام و کمال بدهد ، و از فضل خود بر پاداششان بیفزاید . چرا که خدا آمرزگار و سپاسگزار است ( و بدیهایشان را می‌بخشاید ، و از خوبیهایشان سپاسگزاری می‌فرماید ، و مواهبی بدیشان عطاء می‌نماید که به اندیشه و تصوّر در نمی‌آید ) .
توضیحات :
« لِیُوَفِّیَهُمْ » : متعلّق به ( یَتْلُونَ کِتابَ . . . ) ، یا به ( لَن تَبُورَ ) است . در صورت اوّل معنی آن گذشت . در صورت دوم معنی چنین است : تجارت آنان هرگز زیان نمی‌بیند و نابود نمی‌گردد ، چرا که پاداش دهنده ایشان خدا است .
سوره فاطر آیه 31
متن آیه :
وَالَّذِی أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ هُوَ الْحَقُّ مُصَدِّقاً لِّمَا بَیْنَ یَدَیْهِ إِنَّ اللَّهَ بِعِبَادِهِ لَخَبِیرٌ بَصِیرٌ
ترجمه :
آنچه از کتاب ( قرآن ) به تو پیام داده‌ایم ، حقّ است ، و تصدیق کننده کتابهای آسمانی پیش از خود است . قطعاً خداوند از ( اوضاع ) بندگان خود کاملاً آگاه ( و به احوالشان ) بینا است .
توضیحات :
« مُصَدِّقاً . . . » : ( نگا : آل‌عمران / 3 و 50 ، مائده / 48 ) .
سوره فاطر آیه 32
متن آیه :
ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَابَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ وَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَلِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ
ترجمه :
( ما کتابهای پیشین را برای ملّتهای گذشته فرستادیم و ) سپس کتاب ( قرآن ) را به بندگان برگزیده خود ( یعنی امت محمّدی ) عطاء کردیم . برخی از آنان به خویشتن ستم می‌کنند ، و گروهی از ایشان میانه‌روند ، و دستهای از ایشان در پرتو توفیقات الهی در انجام نیکیها پیشتازند . این ( سبقت در خیرات ) واقعاً فضیلت بزرگی است .
توضیحات :
« ثُمَّ » : بعد از فرستادن کتابهای آسمانی پیشین . « أَوْرَثْنَا . . . » : ( نگا : اعراف / 137 ) . « مُقْتَصِدٌ » : میانه‌رو ( نگا : لقمان / 32 ) . « سَابِقٌ بِالْخَیْرَاتِ » : سبقت گیرنده بر دیگران در انجام نیکیها . سبقت گیرنده بر دیگران به سبب کارهای نیک . « إِذْن » : توفیق ( نگا : بقره / 251 ، انفال / 66 ) . « ذلِکَ » : به ارث رساندن قرآن به بندگان برگزیده . انتخاب امت محمّدی . سبقت در خیرات .
سوره فاطر آیه 33
متن آیه :
جَنَّاتُ عَدْنٍ یَدْخُلُونَهَا یُحَلَّوْنَ فِیهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِن ذَهَبٍ وَلُؤْلُؤاً وَلِبَاسُهُمْ فِیهَا حَرِیرٌ
ترجمه :
( پاداش پیشگامان در نیکیها ) باغهای اقامتی است که بدانها داخل می‌شوند ، و در آنجاها با دستبندهای طلا و مروارید آراسته و پیراسته می‌گردند ، و جامه‌هایشان در آنجاها ابریشمین است .
توضیحات :
« جَنَّاتُ » : بدل از ( الْفَضْلُ الْکَبِیرُ ) یا خبر مبتدای محذوف است : جَزَآئُهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ . یا این که مبتدای مؤخّر و خبر مقدم آن محذوف است : لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ . « عَدْنٍ » : اقامت گزیدن و ماندن ( نگا : توبه / 72 ، رعد / 23 ) . « یُحَلَّوْنَ . . . » : ( نگا : کهف / 31 ، حجّ / 23 ) .
سوره فاطر آیه 34
متن آیه :
وَقَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَکُورٌ
ترجمه :
و خواهند گفت : سپاس خداوندی را سزا است که غم و اندوه را از ما زدود . بی‌گمان پروردگار ما آمرزنده ( گناهان بندگان و ) سپاسگزار ( کارهای نیک ایشان ) است .
توضیحات :
« أَذْهَبَ » : از میان برد . برطرف ساخت . « الْحَزَنَ » : غم و اندوه ( نگا : توبه / 92 ، قصص / 8 ) .
سوره فاطر آیه 35
متن آیه :
الَّذِی أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِن فَضْلِهِ لَا یَمَسُّنَا فِیهَا نَصَبٌ وَلَا یَمَسُّنَا فِیهَا لُغُوبٌ
ترجمه :
خداوندی که در پرتو فضل و لطف خویش ، ما را در سرای اقامت و ماندگاری جای داد . در آن هیچ گونه رنج و مشقّت جسمانی و هیچ گونه ناتوانی و واماندگی روحانی به ما دست نمی‌دهد .
توضیحات :
« نَصَبٌ » : رنج و مشقّت . خستگی . « لُغُوبٌ » : درماندگی ناشی از خستگی ، و ناتوانی حاصل از رنج و مشقّت . برخی ( نَصَبٌ ) را خستگی جسمی ، و ( لُغُوب ) را خستگی روحی دانسته‌اند . « الْمُقامَةِ » : مصدر میمی و به معنی اقامت است .
سوره فاطر آیه 36
متن آیه :
وَالَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ نَارُ جَهَنَّمَ لَا یُقْضَى عَلَیْهِمْ فَیَمُوتُوا وَلَا یُخَفَّفُ عَنْهُم مِّنْ عَذَابِهَا کَذَلِکَ نَجْزِی کُلَّ کَفُورٍ
ترجمه :
کسانی که کفر پیشه‌اند ، آتش دوزخ برای آنان است . هرگز فرمان مرگ ایشان صادر نمی‌شود تا بمیرند ( و راحت شوند ) . و هرگز عذاب دوزخ برای ایشان تخفیف داده نمی‌شود ( تا مدّتی بیارامند ) . ما هر کافر لجوج در کفر را این چنین کیفر و سزا می‌دهیم .
توضیحات :
« لا یُقْضی عَلَیْهِمْ » : درباره ایشان حکم مرگ دوباره صادر نمی‌شود . « کَفُورٍ » : صیغه مبالغه کافر است . یعنی مبالغه کننده در کفر . بسیار ناسپاس و کفران کننده نعمت .
سوره فاطر آیه 37
متن آیه :
وَهُمْ یَصْطَرِخُونَ فِیهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحاً غَیْرَ الَّذِی کُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْکُم مَّا یَتَذَکَّرُ فِیهِ مَن تَذَکَّرَ وَجَاءکُمُ النَّذِیرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِینَ مِن نَّصِیرٍ
ترجمه :
آنان در دوزخ فریاد برمی‌آورند : پروردگارا ! بیرونمان بیاور تا کارهای شایسته‌ای انجام دهیم که جدای از کارهائی باشد که قبلاً می‌کردیم . ( بدیشان خواهیم گفت : ) آیا بدان اندازه به شما عمر ندادیم که در آن هر کس بخواهد بیدار و هوشیار شود ، کافی و بسنده باشد ؟ و آیا بیم دهنده ( الهی ، اعم از پیغمبران و علماء ادیان ، برای ابلاغ آئین آسمانی ) به پیش شما نیامد ؟ ( ما که همه وسائل نجات را در اختیارتان گذاشتیم و راه رستگاری را به شما نمودیم ، ولی خودتان از آن بهره نگرفتید و فرصت را از دست دادید ) پس بچشید . اصلاً برای ستمگران یار و یاوری نیست .
توضیحات :
« یَصْطَرِخُونَ » : نعره‌زنان کمک می‌طلبند . فریاد برمی‌آورند . « مَا » : مدّت زمانی که . « مَنْ » : فاعل ( یَتَذَکَّرُ ) است .
سوره فاطر آیه 38
متن آیه :
إِنَّ اللَّهَ عَالِمُ غَیْبِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
ترجمه :
خداوند داننده غیب آسمانها و زمین است و مسلّماً از چیرهائی که در درون دلها است کاملاً آگاه است .
توضیحات :
« إِنَّهُ عَلِیمُ . . . » : مراد این است که خدا که آگاه از همه چیز است می‌داند که اگر دوزخیان به دنیا برگردند ، دوباره همان اعمال گذشته را ادامه می‌دهند ( نگا : انعام / 28 ) .
سوره فاطر آیه 39
متن آیه :
هُوَ الَّذِی جَعَلَکُمْ خَلَائِفَ فِی الْأَرْضِ فَمَن کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَلَا یَزِیدُ الْکَافِرِینَ کُفْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ إِلَّا مَقْتاً وَلَا یَزِیدُ الْکَافِرِینَ کُفْرُهُمْ إِلَّا خَسَاراً
ترجمه :
خدا کسی است که شما را جانشین ( گذشتگان ) روی زمین کرده است . هر کس ( از شما ) کافر گردد ، به زیان خود کافر می‌گردد ، و کفر کافران در پیشگاه خدا جز بر خشم نمی‌افزاید ، و جز زیان چیزی نصیب کافران نمی‌نماید .
توضیحات :
« خَلآئِفَ » : جانشینان . مراد جانشین و جایگزین پیشینیان است ( نگا : انعام / 165 ، یونس / 14 و 73 ) . « مَقْتاً » : خشم و غضب ( نگا : نساء / 22 ) .
سوره فاطر آیه 40
متن آیه :
قُلْ أَرَأَیْتُمْ شُرَکَاءکُمُ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ أَرُونِی مَاذَا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْکٌ فِی السَّمَاوَاتِ أَمْ آتَیْنَاهُمْ کِتَاباً فَهُمْ عَلَى بَیِّنَةٍ مِّنْهُ بَلْ إِن یَعِدُ الظَّالِمُونَ بَعْضُهُم بَعْضاً إِلَّا غُرُوراً
ترجمه :
بگو : آیا درباره انبازهای خود که علاوه از خدا آنها را هم به فریاد می‌خوانید ، خوب دقّت کرده‌اید ؟ نشانم دهید آنها کدام چیز زمین را آفریده‌اند ؟ و یا در آفرینش ( کدام چیز ) آسمانها مشارکت داشته‌اند ؟ یا شاید کتاب ( آسمانی ) در اختیار مشرکان گذارده‌ایم و ایشان حجّت روشنی از آن ( بر کار شرک و بت‌پرستی خود ) دارند ؟ ! ( اصلاً ایشان دلیل عقلی و دلیل نقلی ندارند ) و بلکه ستمگران جز وعده‌های دروغ به یکدیگر نمی‌دهند ( و فقط همدیگر را گول می‌زنند ) .
توضیحات :
« أَرَأَیْتُمْ ؟ » : آیا دیده‌اید ؟ به من بگوئید . مراد دقّت کافی درباره معبودهای دروغین است . خدا در این بخش از ایشان دلیل عقلی می‌طلبد . « أَرُونِی » : به من نشان دهید . بدل اشتمال ( أَرَأَیْتُمْ ) است . « شِرْکٌ » : مشارکت ( نگا : سبأ / 22 ) . « ءَاتَیْنَاهُمْ » : ضمیر ( هُمْ ) بهتر است به صورت التفات ، به مشرکان برگردد . « أَمْ ءَاتَیْنَاهُمْ کِتَاباً » : مراد دلیل نقلی‌است . « غُرُوراً » : ( نگا : نساء / 120 ، اسراء / 64 ، احزاب / 12 ) . « قُلْ أَرَأَیْتُمْ . . . مَاذَا خَلَقُوا » : این بخش آیه ، دو معنی دارد . یکی در بالا گذشت ، و دیگری چنین است : به من بگوئید : انبازهائی را که علاوه از خدا آنها را هم به فریاد می‌خوانید و پرستش می‌نمائید ، آنها چه چیز را در زمین یا در آسمانها آفریده‌اند ؟
سوره فاطر آیه 41
متن آیه :
إِنَّ اللَّهَ یُمْسِکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ أَن تَزُولَا وَلَئِن زَالَتَا إِنْ أَمْسَکَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِّن بَعْدِهِ إِنَّهُ کَانَ حَلِیماً غَفُوراً
ترجمه :
خداوند آسمانها و زمین را نگاهداری می‌کند و نمی‌گذارد ( از مسیر خود ) خارج و نابود شوند . هر گاه ( هم بخواهند از مسیر خود ) خارج و نابود شوند ، جز خدا هیچ کس نمی‌تواند آنها را ( در مسیر خود ) نگاه و محفوظ دارد . خداوند شکیبا است ( و در مجازات تعجیل روا نمی‌دارد ) و آمرزنده است ( و توبه بزهکاران را می‌بخشاید ) .
توضیحات :
« یُمْسِکُ » : حفظ می‌کند . نگاه می‌دارد . « أَن تَزُولا » : نابود بشوند ، و یا کنار بروند . از مصدر زوال ، به معنی نابود شدن ، یا از مدار خود منحرف شدن . « إِنْ أَمْسَکَهُمَا » : حرف ( إِنْ ) نافیه است . « مِن بَعْدِهِ » : غیر او . بجز او .
سوره فاطر آیه 42
متن آیه :
وَأَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِمْ لَئِن جَاءهُمْ نَذِیرٌ لَّیَکُونُنَّ أَهْدَى مِنْ إِحْدَى الْأُمَمِ فَلَمَّا جَاءهُمْ نَذِیرٌ مَّا زَادَهُمْ إِلَّا نُفُوراً
ترجمه :
آنان ( یعنی کفّار مکّه ) مؤکّدانه به خدا قسم می‌خوردند که اگر پیغمبری به میان ایشان بیاید ، راهیاب‌ترین ملّتها خواهند بود ( و در پذیرش دین او ، بر همگان پیشی خواهند گرفت ) . امّا هنگامی که پیغمبری ( از خودشان برانگیخته شد و ) به میانشان آمد ، ( بعثت او ) جز گریز و بیزاری ( از حق ) چیزی بر آنان نیفزود .
توضیحات :
« أَقْسَمُوا بِاللهِ جَهْدَ أَیْمَانِهِم » : ( نگا : مائده / 53 ، انعام / 109 ، نحل / 38 ، نور / 53 ) . « إِحْدَی الأُمَمِ » : ملّت یگانه‌ای در میان همه ملّتها . واژه ( إحْدَی ) به معنی ( جَمیع ) و ( هر ) است . جنبه عموم و تعظیم را دارد . مراد یگانه و پیشگام است . « نُفُوراً » : گریز . بیداری ( نگا : اسراء / 41 و 46 ) .
سوره فاطر آیه 43
متن آیه :
اسْتِکْبَاراً فِی الْأَرْضِ وَمَکْرَ السَّیِّئِ وَلَا یَحِیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ فَهَلْ یَنظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِینَ فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِیلاً وَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِیلاً
ترجمه :
( گریزشان از حق ) به خاطر استکبار در زمین و حیله‌گریهای زشت است ، و حیله‌گریهای زشت جز دامنگیر حیله‌گران نمی‌گردد . آیا آنان انتظار دارند سرنوشتی جز سرنوشت پیشینیان را داشته باشند ؟ ! هرگز دگرگونی و تبدیلی در شیوه رفتار خدا ( در معامله با ملّتها ) نخواهی یافت ، و هرگز نخواهی دید که روش خدا تغییر مسیر و جهت دهد .
توضیحات :
« إِسْتِکْبَاراً » : عظمت فروشی . خود بزرگ بینی . خود را بزرگتر از آن دیدن که حق را پذیرفتن ( نگا : بقره / 34 ، نساء / 172 ، اعراف / 48 و 206 ) . مفعول له است . « مَکْرَ » : عطف بر ( إِسْتِکْبَاراً ) است . « لا یَحِیقُ » : گریبانگیر نمی‌گردد . نمی‌رسد ( نگا : انعام / 10 ، هود / 8 ، نحل / 34 ) . « فَهَلْ یَنظُرُونَ » : آیا انتظار دارند ؟ ( نگا : بقره / 210 ، انعام / 158 ، اعراف / 53 ، نحل / 33 ) . « سُنَّةَ » : طریقه . شیوه . خطّ سیر ( نگا : انفال / 38 ، اسراء / 77 ) . « تَحْوِیلاً » : تغییر جهت . دگرگونی ( نگا : اسراء / 56 و 77 ) .
سوره فاطر آیه 44
متن آیه :
أَوَلَمْ یَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَکَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُعْجِزَهُ مِن شَیْءٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ إِنَّهُ کَانَ عَلِیماً قَدِیراً
ترجمه :
آیا در زمین به گشت و گذار نمی‌پردازند تا ببینند فرجام کار پیشینیان به کجا کشیده است ، در حالی که آنان از اینان قدرت و قوت بیشتری داشته‌اند ؟ هیچ چیزی چه در آسمانها و چه در زمین خدا را درمانده و ناتوان نخواهد کرد . چرا که او بسیار فرزانه و خیلی قدرتمند است .
توضیحات :
« أَوَلَمْ یَسِیرُوا . . . » : ( نگا : یوسف / 109 ، روم / 9 ) . « مِن شَیْءٍ » : هیچ چیزی . حرف ( مِنْ ) زائد و برای استغراق است ، و ( شَیْءٍ ) فاعل است .
سوره فاطر آیه 45
متن آیه :
وَلَوْ یُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِمَا کَسَبُوا مَا تَرَکَ عَلَى ظَهْرِهَا مِن دَابَّةٍ وَلَکِن یُؤَخِّرُهُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بِعِبَادِهِ بَصِیراً
ترجمه :
هر گاه خداوند مردمان را در برابر کارهائی که می‌کنند ( فوراً و بدون کمترین مهلتی برای اصلاح و تجدید نظر و خودسازی ) به کیفر برساند ، انسانی را بر روی زمین باقی نخواهد گذاشت . ولیکن خداوند ( به لطف و کرم خود ، کیفر ) ایشان را تا سررسید زمان معیّنی ( که قیامت است ) به تأخیر می‌اندازد . وقتی که مدّت مشخّصه ایشان فرا رسید ، خداوند بندگان خود را دیده است ( و از گفتار و کردار و پندار ایشان باخبر بوده است ، لذا چنان که باید پاداش و پادافره آنان را می‌دهد ) .
توضیحات :
« وَ لَوْ یُؤَاخِذُ اللهُ النَّاسَ . . . » : ( نگا : نحل / 61 ) . « دَآبَّةٍ » : جنبنده . مراد انسان است ( نگا : انفال / 22 و 55 ) . « أَجَلٍ مُّسَمّیً » : مدّت معیّن . مراد روز قیامت است . « فَإِذَا جَآءَ أَجَلُهُمْ » : وقتی که قیامت ایشان فرا رسید . برخی گفته‌اند : مراد از ( أَجَلٍ مُّسَمّیً ) و ( أَجَلُهُمْ ) زمان محدود عمر و سررسید معلوم مدّت زندگانی هر کسی است که با مرگ او فرا می‌رسد ( نگا : انعام / 93 ) .
تفسیر سوره یس برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره یس
سوره یس آیه 1
متن آیه :
یس
ترجمه :
یا ، سین .
توضیحات :
« یس » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره / 1 ) .
سوره یس آیه 2
متن آیه :
وَالْقُرْآنِ الْحَکِیمِ
ترجمه :
سوگند به قرآن حکیم !
توضیحات :
« الْحَکِیمِ » : دارای حکمت و دانش سودمند .
سوره یس آیه 3
متن آیه :
إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
قطعاً تو از زمره فرستادگان ( یزدان ) هستی .
توضیحات :
. . . .
سوره یس آیه 4
متن آیه :
عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ
ترجمه :
و بر راه راست ( خداشناسی ) قرار داری ( که دین اسلام است ) .
توضیحات :
« صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ » : ( نگا : فاتحه / 6 ) . « عَلی صِراطٍ مُّسْتَقِیمٍ » : خبر دوم ( إِنَّ ) است .
سوره یس آیه 5
متن آیه :
تَنزِیلَ الْعَزِیزِ الرَّحِیمِ
ترجمه :
( این قرآن را ) فرو فرستاده است خداوند چیره و مهربان .
توضیحات :
« تَنزِیلَ » : فرو فرستادن . در اینجا به معنی فرو فرستاده بوده و مفعول مطلق است . برای مبالغه ، قرآن وصف به مصدر شده است ( نگا : سجده / 2 ) .
سوره یس آیه 6
متن آیه :
لِتُنذِرَ قَوْماً مَّا أُنذِرَ آبَاؤُهُمْ فَهُمْ غَافِلُونَ
ترجمه :
( آن را برای تو فرو فرستاده است ) تا قومی را بیم دهی که پدران و نیاکان ( نزدیک ) ایشان ( توسّط پیغمبران ) بیم داده نشده‌اند ، و به همین علّت است که غافل و بی‌خبر ( از قانون آسمانی ، نسبت به خدا و خود و مردمان ) هستند .
توضیحات :
« قَوْماً » : مراد کفّار مکّه در آغاز نبوّت پیغمبر اسلام است . « مَآ أُنذِرَ » : بیم داده نشده است ( نگا : سجده / 3 ) . « ءَابَآؤُهُمْ » : مراد پدران و نیاکان قریب قریش همعصر پیغمبر است ، والاّ پدران و نیاکان بعید ایشان توسّط انبیاء ، از جمله ابراهیم و اسماعیل بیم داده شده است ( نگا : فاطر / 24 و 25 ) .
سوره یس آیه 7
متن آیه :
لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ عَلَى أَکْثَرِهِمْ فَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
( ایشان مستحقّ عذاب گشته‌اند و ) سخن ( خدا مبنی بر پر کردن جهنّم از چنین افرادی ) درباره بیشتر آنان به حقیقت پیوسته است ، و آنان دیگر ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« لَقَدْ حَقَّ الْقَوْلُ . . . » : ( نگا : اسراء / 16 ، قصص / 63 ، سجده / 13 ) . « الْقَوْلُ » : مراد فرموده خدا : لأَمْلأَنَّ جَهَنَّمَ مِنکَ وَ مِمَّن تَبِعَکَ مِنْهُمْ أَجْمَعِینَ ، در ( ص / 85 ، و نظیر آن در حجر / 43 ، اعراف / 18 ، هود / 119 ، سجده / 13 ) می‌باشد .
سوره یس آیه 8
متن آیه :
إِنَّا جَعَلْنَا فِی أَعْنَاقِهِمْ أَغْلاَلاً فَهِیَ إِلَى الأَذْقَانِ فَهُم مُّقْمَحُونَ
ترجمه :
ما به گردنهایشان غلّهائی می‌اندازیم که تا چانه‌هایشان می‌رسد و سرهای ایشان ( بر اثر آن ) رو به بالا نگاه داشته می‌شود ( و نه می‌توانند به زیر پاهای خود بنگرند ، و نه می‌توانند سرهایشان را بدین سو و آن سو حرکت دهند ) .
توضیحات :
« أَغْلالاً » : ( نگا : اعراف / 157 ، رعد / 5 ، سبأ / 33 ) . « الأذْقَانِ » : جمع ذَقَن ، چانه‌ها . زنخها ( نگا : اسراء / 107 و 109 ) . « مُقْمَحُونَ » : سر در هوا ماندگان . کسانی که سرهایشان رو به بالا شق و رق مانده باشد .
سوره یس آیه 9
متن آیه :
وَجَعَلْنَا مِن بَیْنِ أَیْدِیهِمْ سَدّاً وَمِنْ خَلْفِهِمْ سَدّاً فَأَغْشَیْنَاهُمْ فَهُمْ لاَ یُبْصِرُونَ
ترجمه :
ما در پیش روی آنان سدّی ، و در پشت سر ایشان سدّی قرار داده‌ایم ( و لذا به کسانی می‌مانند که در میان دو سدّ ، گیر کرده باشند ، و پیش رو و پشت سر خود را مشاهده نکنند ) و بدین وسیله جلو چشمان ایشان را گرفته‌ایم و دیگر نمی‌بینند .
توضیحات :
« بَیْنَ أَیْدِیهِمْ » : جلو ایشان . « مَا خَلْفَهُمْ » : پشت سر آنان . « سَدّاً . . . » : خداوند کسانی را که به آینده ننگرند و مستقبل را فراموش سازند ، و به گذشته ننگرند و احوال ملّتهای پیشین را پیش چشم ندارند ، به افرادی تشبیه فرموده است که میان دو سدّ عظیم گیر کرده باشند و روبرو و پشت سر خود را نبینند ، و همگون و همسان کوران ، راه پیشروی و راه پَسروی خود را پیدا نکنند . « فَأَغْشَیْنَاهُمْ » : بر چشمانشان پرده‌ای کشیده‌ایم ( نگا : بقره / 7 ) .
سوره یس آیه 10
متن آیه :
وَسَوَاء عَلَیْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ
ترجمه :
چه آنان را بترسانی و چه ایشان را نترسانی ، برایشان یکسان است ایمان نمی‌آورند .
توضیحات :
« سَوَآءٌ عَلَیْهِمْ . . . » : ( نگا : بقره / 6 ) .
سوره یس آیه 11
متن آیه :
إِنَّمَا تُنذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّکْرَ وَخَشِیَ الرَّحْمَن بِالْغَیْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَأَجْرٍ کَرِیمٍ
ترجمه :
تو تنها کسی را می‌ترسانی ( و با بیم دادنت بدو سود می‌رسانی ) که از قرآن پیروی کند ، و پنهانی از ( خداوند ) مهربان هراس داشته باشد . چنین کسی را به گذشت و پاداش ارزشمندی مژده بده .
توضیحات :
« إِنَّمَا تُنذِرُ مَنْ . . . » : تو تنها کسی را بیم خواهی داد . مراد این است که تنها کسی از بیم دادن تو سود می‌برد و از آن استفاده می‌کند که . « بِالْغَیْبِ » : در نهان . در خلوت ( نگا : فاطر / 18 ) .
سوره یس آیه 12
متن آیه :
إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی الْمَوْتَى وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَکُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ
ترجمه :
ما خودمان مردگان را زنده می‌گردانیم ، و چیزهائی را که ( در دنیا ) پیشاپیش فرستاده‌اند و ( کارهائی را که کرده‌اند ، و همچنین ) چیزهائی را که ( در آن ) برجای نهاده‌اند ( و کارهائی را که نکرده‌اند ، ثبت و ضبط می‌کنیم و ) می‌نویسیم . و ما همه چیز را در کتاب آشکار ( لوح محفوظ ) سرشماری می‌نمائیم و می‌نگاریم .
توضیحات :
« مَا قَدَّمُوا » : اعمال خوب و بدی که در دنیا انجام داده‌اند و پیشاپیش به آخرت فرستاده‌اند . « ءَاثَارَهُمْ » : چیزهائی را که باقی گذارده‌اند و بر جای نهاده‌اند ، اعم از آثار خیری همچون مسجد و مدرسه و بیمارستان و دیگر موقوفات ، و آثار بدی همچون غصب املاک و بنای میخانه‌ها و کتابهای گمراه کننده و طرحهای استعمارگرانه و پروژه‌های خانمانسوز و ستمگرانه . یا عبادات و کارهای نیکی که می‌بایست بکنند ، ولی نکرده‌اند ، و معاصی و کارهای بدی که می‌بایست نکنند ، ولی کرده‌اند . « أَحْصَیْنَاهُ » : سرشماری کرده‌ایم . ضبط و ثبت نموده‌ایم . « إِمَامٍ مُّبِینٍ » : کتاب آشکار . کتاب روشنگر . مراد لوح محفوظ است که کتاب جامع و عمومی است و همه اعمال و همه حوادث و همه موجودات این جهان در آن ثبت و ضبط می‌گردد ، و به منزله کتاب اصلی یا دفتر کلّ برای نامه اعمال شخصی بندگان ( نگا : اسراء / 14 ، کهف / 49 ، حاقّه / 19 و 25 ) و نامه اعمال عمومی ملّتها ( نگا : جاثیه / 28 ) است .
سوره یس آیه 13
متن آیه :
وَاضْرِبْ لَهُم مَّثَلاً أَصْحَابَ الْقَرْیَةِ إِذْ جَاءهَا الْمُرْسَلُونَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! از آنجا که داستان قریشیان همچون داستان ساکنان انطاکیه در روزگاران گذشته است ) برای ایشان سرگذشت ساکنان شهر ( انطاکیه ) را مثال بزن ، بدان گاه که فرستادگان ( خدا ) به سوی آنان آمدند .
توضیحات :
« الْقَرْیَةِ » : شهر ( نگا : بقره / 58 و 259 ، نساء / 75 ، انعام / 123 ) . مراد از آن ، انطاکیه یکی از شهرهای ترکیه فعلی است که سابقاً از شهرهای معروف روم بوده است . « أَصْحَابَ » : بدل از ( مَثَلاً ) است .
سوره یس آیه 14
متن آیه :
إِذْ أَرْسَلْنَا إِلَیْهِمُ اثْنَیْنِ فَکَذَّبُوهُمَا فَعَزَّزْنَا بِثَالِثٍ فَقَالُوا إِنَّا إِلَیْکُم مُّرْسَلُونَ
ترجمه :
وقتی ( از اوقات ) دو نفر ( از فرستادگان خود ) را به سوی ایشان روانه کردیم و آنان آن دو را تکذیب کردند . سپس آنان را ( با ارسال فرد ) سومی تقویت نمودیم . آنان ( سه نفری بدیشان ) گفتند : ما فرستادگانی هستیم که به سوی شما روانه شده‌ایم .
توضیحات :
« فَعَزَّزْنَا » : تقویت کردیم . تأیید کردیم .
سوره یس آیه 15
متن آیه :
قَالُوا مَا أَنتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِّثْلُنَا وَمَا أَنزَلَ الرَّحْمن مِن شَیْءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلاَّ تَکْذِبُونَ
ترجمه :
( در پاسخ ایشان ، بدانان ) گفتند : شما انسانهائی همچون ما بیش نیستید ، و خداوند مهربان چیزی را ( از وحی آسمانی برای کسی ) فرو نفرستاده است ، و شما جز دروغ نمی‌گوئید .
توضیحات :
« إِنْ أَنتُمْ إِلاّ . . . » : ( نگا : ابراهیم / 10 ) .
سوره یس آیه 16
متن آیه :
قَالُوا رَبُّنَا یَعْلَمُ إِنَّا إِلَیْکُمْ لَمُرْسَلُونَ
ترجمه :
گفتند : به خدا ! پروردگارتان می‌داند که ما به سوی شما فرستاده شده‌ایم . ( مهمّ نیست شما بپذیرید یا نپذیرید . ما که به وظیفه خود عمل کرده‌ایم . چرا که . . . ) .
توضیحات :
« رَبُّنَا یَعْلَمُ إِنَّا . . . » : عربها گاهی جمله ( رَبُّنا یَعْلَمُ ) را به عنوان قَسَم به کار می‌برند ، این است که بعد از ماده « علم » همزه « إِنّا » که باید مفتوح باشد ، در اینجا چون مراد قَسَم است ، مکسور خوانده شده است ( نگا : تفسیر روح‌المعانی ، و المصحف المیسّر ) .
سوره یس آیه 17
متن آیه :
وَمَا عَلَیْنَا إِلاَّ الْبَلاَغُ الْمُبِینُ
ترجمه :
بر ما جز تبلیغ روشن و روشنگر نمی‌باشد .
توضیحات :
« الْبَلاغُ الْمُبِینُ » : ( نگا : مائده / 92 و 110 ، نحل / 35 و 82 ) .
سوره یس آیه 18
متن آیه :
قَالُوا إِنَّا تَطَیَّرْنَا بِکُمْ لَئِن لَّمْ تَنتَهُوا لَنَرْجُمَنَّکُمْ وَلَیَمَسَّنَّکُم مِّنَّا عَذَابٌ أَلِیمٌ
ترجمه :
گفتند : ما شما را به فال بد گرفته‌ایم . ( وجود شما شوم است و مایه بدبختی شهر و دیار ما است . سوگند می‌خوریم که از این سخنان ) اگر دست برندارید ، قطعاً شما را سنگسار خواهیم کرد و شکنجه دردناکی از ما خواهید دید .
توضیحات :
« تَطَیَّرْنَا بِکُمْ » : شما را به فال بد گرفته‌ایم . وجود شما را شوم می‌دانیم ( نگا : نمل / 47 ، اعراف / 131 ) . « لَئِن لَّمْ تَنتَهُوا » : اگر پایان ندهید . اگر دست نکشید ( نگا : بقره / 192 و 193 و 275 ، مریم / 46 ) .
سوره یس آیه 19
متن آیه :
قَالُوا طَائِرُکُمْ مَعَکُمْ أَئِن ذُکِّرْتُم بَلْ أَنتُمْ قَوْمٌ مُّسْرِفُونَ
ترجمه :
گفتند : شومی خودتان ( که ناشی از کفرتان است ) با خودتان همراه است ( و اگر درست بیندیشید ، به این حقیقت واقف خواهید شد که تیره‌روزی شما ناشی از افکار منحطّ و اعمال زشت و عقیده پلشتی است که دارید ، نه این که به سبب دعوت ما به خداپرستی و انجام نیکیها و ترک بدیها باشد ) آیا اگر یادآور گردید ( به خدا و اوامر و نواهی او و چیزهائی که سعادت شما در آنها است ، باید ما دعوت‌کنندگان را شکنجه دهید و بکشید ؟ ! ) اصلاً شما گروهی هستید که ( در سرکشی و کفر از حدّ درمی‌گذرید ، و در معاصی و زشتکاریها ) اسرافکار و متجاوزید .
توضیحات :
« طَآئِرُکُمْ » : شوم و نحوست شما . بدبختی و تیره‌روزیتان ( نگا : نمل / 47 ، اعراف / 131 ) . « أَئِن ذُکِّرْتُمْ » : آیا اگر پند داده شدید و خدا و نیکیها و بدیها را به شما گوشزد کردند ؟ جواب شرط محذوف است و تقدیر چنین است : أَئِن ذُکِّرْتُمْ ، تَلَقَّیْتُمُ التَّذْکِیرَ وَ الإِنذَارَ بِالْکُفْرِ وَ الإِنکَارِ ؟ « مُسْرِفُونَ » : اسراف پیشگان ، متجاوزین از حدّ در طغیان و کفر و معاصی .
سوره یس آیه 20
متن آیه :
وَجَاء مِنْ أَقْصَى الْمَدِینَةِ رَجُلٌ یَسْعَى قَالَ یَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
مردی از دورترین نقطه شهر با شتاب بیامد ، گفت : ای قوم من ! از فرستادگان ( خدا ) پیروی کنید ( که سعادت هر دو جهان شما در آن است ) .
توضیحات :
« أَقْصی » : دورترین نقطه . « الْمَدِینَةِ » : شهر . مراد همان ( الْقَرْیَةِ ) در آیه سیزده است که انطاکیه است . « رَجُلٌ » : مردی که مؤمن بود و ایمان خود را پنهان می‌کرد ، و در این لحظه حسّاس به یاری پیغمبران شتافت . گویا نام او ( حبیب نجّار ) بوده است . « یَسْعی » : جمله وصفیه و صفت ( رَجُلٌ ) است .
سوره یس آیه 21
متن آیه :
اتَّبِعُوا مَن لاَّ یَسْأَلُکُمْ أَجْراً وَهُم مُّهْتَدُونَ
ترجمه :
پیروی کنید از کسانی که پاداشی ( در برابر تبلیغ خود ) از شما نمی‌خواهند و آنان ( از کردار و گفتارشان پیدا است که ) افرادی راهیاب و هدایت یافته‌اند .
توضیحات :
« لا یَسْأَلُُکُمْ . . . هُمْ . . . . » : مفرد آمدن فعل ( لا یَسْأَلُ ) و ذکر ضمیر جمع ( هُمْ ) در آیه ، با توجّه به لفظ و معنی موصول ( مَنْ ) است .
سوره یس آیه 22
متن آیه :
وَمَا لِی لاَ أَعْبُدُ الَّذِی فَطَرَنِی وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ
ترجمه :
من چرا کسی را پرستش نکنم که مرا آفریده است و به سوی او برگردانده می‌شوید ؟
توضیحات :
« مَا لِیَ . . . » : چرا من نباید ؟ مرا نسزد و نرسد که . این آیه تا آخر آیه 25 سخن مرد مؤمن است و مخاطب او فرستادگان خدا ( نگا : المختصر فی تفسیر القرآن ) و یا این که ساکنان شهر است و آنچه را برای خود می‌پسندد ، برای ایشان هم می‌پسندد . « فَطَرَنِی » : مرا آفریده است ( نگا : هود / 51 ، انعام / 79 ) .
سوره یس آیه 23
متن آیه :
أَأَتَّخِذُ مِن دُونِهِ آلِهَةً إِن یُرِدْنِ الرَّحْمَن بِضُرٍّ لاَّ تُغْنِ عَنِّی شَفَاعَتُهُمْ شَیْئاً وَلاَ یُنقِذُونِ
ترجمه :
آیا غیر از خدا ، معبودهائی را برگزینم ( و پرستش نمایم ) که اگر خداوند مهربان بخواهد زیانی به من برساند ، میانجیگری ایشان کمترین سودی برای من ندارد و مرا ( از زیان وارده ) نجات نمی‌دهند ؟
توضیحات :
« أَأَتَّخِذُ . . . » : ( نگا : انعام / 14 ، فرقان / 28 ) . « إِن یُرِدْنِ بِضُرٍّ » : اگر بخواهد به من زیانی برساند . « لا تُغْنی عَنّی . . . » : ( نگا : آل‌عمران / 10 ، توبه / 25 ) . « لا یُنقِذُونِی » : مرا نجات نمی‌دهند و رها نمی‌سازند .
سوره یس آیه 24
متن آیه :
إِنِّی إِذاً لَّفِی ضَلاَلٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
( هر گاه چنین کاری را بکنم و انبازهائی را پرستش نمایم ) در این صورت من در گمراهی آشکاری خواهم بود .
توضیحات :
. . .
سوره یس آیه 25
متن آیه :
إِنِّی آمَنتُ بِرَبِّکُمْ فَاسْمَعُونِ
ترجمه :
من به پروردگار شما ایمان آورده‌ام ، پس بشنوید ، ( و بدانید که من دعوت این فرستادگان خدا را پذیرفته‌ام . شما نیز دعوت ایشان را پذیرا شوید که سعادتتان در پذیرش فرموده‌ها و رهنمودهای آنان است ) .
توضیحات :
« فَاسْمَعُونِ » : پس از من بشنوید . اگر مخاطب فرستادگان خدا باشد ، مراد این است که فردای قیامت شاهد ایمان آوردن وی باشند . و اگر مخاطب سائر مردم باشد ، مراد این است که بشنوند و گواه جرأت او باشند ، و یا این که سخن وی را بپذیرند و همچون او از پیغمبران پیروی کنند که به سود ایشان است .
سوره یس آیه 26
متن آیه :
قِیلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ یَا لَیْتَ قَوْمِی یَعْلَمُونَ
ترجمه :
( مردمان بر او شوریدند و شهیدش کردند . از سوی خدا ) بدو گفته شد : وارد بهشت شو . ( وقتی که آن همه نعمت و کرامت دید ) گفت : ای کاش ! قوم من می‌دانستند .
توضیحات :
« قِیلَ » : این سخن ، از طرف فرشتگان یا مستقیماً از سوی خدای جهان است . « أُدْخُلِ الْجَنَّةً » : بیشتر آیات قرآن بیانگر این واقعیّت است ، شهادت و مرگ مؤمن همان است و داخل شدن به بهشت همان . انگار فاصله‌ای میان بدرود زندگی دنیوی و دخول به بهشت اخروی نیست ( نگا : آل‌عمران / 169 ، واقعه / 89 ) .
سوره یس آیه 27
متن آیه :
بِمَا غَفَرَ لِی رَبِّی وَجَعَلَنِی مِنَ الْمُکْرَمِینَ
ترجمه :
( ای کاش ! می‌دانستند ) که پروردگارم مرا آمرزیده است و از زمره گرامیانم قلمداد فرموده است .
توضیحات :
« بِمَا غَفَرَ لِی » : به چه سبب و در برابر چه کاری مرا بخشیده است ؟ مراد تحقیر عمل خود و تعظیم مغفرت خدا است . چه غفرانی نصیبم کرده است . مراد اظهار تعجّب از الطاف بی‌حدّ پروردگاری است . بدانچه خدا مرا بخشیده است . خلاصه « مَا » می‌تواند موصوله و استفهامیّه و مصدریّه باشد .
سوره یس آیه 28
متن آیه :
وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى قَوْمِهِ مِن بَعْدِهِ مِنْ جُندٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَمَا کُنَّا مُنزِلِینَ
ترجمه :
ما بعد از ( قتل ) او ، اصلاً لشکری از آسمان فرو نفرستادیم ، و حکمت ما اقتضاء نمی‌کرد که ( برای نابودی ایشان ) سپاهی از فرشتگان روانه سازیم .
توضیحات :
« مَا کُنَّا مُنزِلِینَ » : ما فرو نفرستادیم . مراد این است که حکمت ما اقتضاء نمی‌کرد ، یا ایشان در خور این نبودند که فرشتگانی برای نابودیشان نازل کنیم .
سوره یس آیه 29
متن آیه :
إِن کَانَتْ إِلاَّ صَیْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ خَامِدُونَ
ترجمه :
تنها یک صدا بود و بس که ( موج انفجارش کار ایشان را بساخت و ) ناگهان جملگی خاموش شدند ( و بر جای سرد گشتند و مردند ) .
توضیحات :
« صَیْحَةً » : صدای شدید . فریاد توفنده . خبر ( کَانَتْ ) است و اسم آن محذوف ( نگا : هود / 67 ) . « فَإِذَا . . . » : واژه ( إِذا ) بر سرعت حصول مابعد خود به دنبال حصول ماقبل خود دلالت دارد . « خَامِدُونَ » : خاموش شدگان . مراد مردگان است .
سوره یس آیه 30
متن آیه :
یَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا یَأْتِیهِم مِّن رَّسُولٍ إِلاَّ کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُون
ترجمه :
فسوسا و اسفا بندگان را ! هیچ پیغمبری به سوی ایشان نمی‌آید مگر این که او را مسخره می‌کنند و به باد استهزاء می‌گیرند .
توضیحات :
« یَا حَسْرَةً » : دردا و فسوسا ! این عبارت بیانگر تعجّب از کار بندگان است . آن بندگان تیره‌روزی که نه تنها گوش هوش به ندای پیغمبران و رهبران آسمانی نمی‌دهند ، بلکه ایشان را به تمسخر می‌گیرند .
سوره یس آیه 31
متن آیه :
أَلَمْ یَرَوْا کَمْ أَهْلَکْنَا قَبْلَهُم مِّنْ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَیْهِمْ لاَ یَرْجِعُونَ
ترجمه :
مگر نمی‌دانند که در روزگاران پیش از ایشان چه ملّتهای فراوانی را ( به گناهانشان گرفته‌ایم و ) نابودشان نموده‌ایم ، که هرگز به سویشان باز نمی‌گردند ( و دیگر به دنیا گام نمی‌گذارند ؟ ! ) .
توضیحات :
« أَلَمْ یَرَوْا » : آیا ندیده‌اند ؟ مراد از دیدن در اینجا دانستن است ( نگا : انعام / 6 ، اعراف / 148 ) . « الْقُرُونِ » : ملّتها و نژادها ( نگا : انعام / 6 ، یونس / 13 ، اسراء / 17 ) .
سوره یس آیه 32
متن آیه :
وَإِن کُلٌّ لَّمَّا جَمِیعٌ لَّدَیْنَا مُحْضَرُونَ
ترجمه :
همه آنان ( بدون استثناء در روز قیامت ) نزد ما گرد می‌آیند و حاضر می‌گردند .
توضیحات :
« إِنْ » : حرف نفی است . « لَمَّا » : به معنی إِلاّ است . « جَمِیعٌ » : فعیل به معنی مفعول یعنی مجموع است . « جَمِیعٌ . . . . مُحْضَرُونَ » : خبر اوّل و دوّم ( کُلٌّ ) است . یا این که ( مُحْضَرُونَ ) صفت ( جَمیْعٌ ) است .
سوره یس آیه 33
متن آیه :
وَآیَةٌ لَّهُمُ الْأَرْضُ الْمَیْتَةُ أَحْیَیْنَاهَا وَأَخْرَجْنَا مِنْهَا حَبّاً فَمِنْهُ یَأْکُلُونَ
ترجمه :
نشانه‌ای ( از قدرت خدا بر رستاخیز ) برای آنان ، زمین مرده است که آن را حیات بخشیده‌ایم و از آن دانه‌هائی را بیرون آورده‌ایم که ایشان از آن تغذیه می‌کنند .
توضیحات :
« أَلأرْضُ الْمَیْتَةُ » : مراد زمین خشک کره زمین ، پیش از پیدایش حیات ، و اشاره به معمّای فوق‌العاده مرموز و پیچیده و شگفت‌انگیز شروع حیات است که کسی به درستی نمی‌داند تحت تأثیر چه عواملی در روز نخست موجودات بیجان تبدیل به سلولهای زنده شده است . یا این که اشاره به زمینهای خشک کنونی و مسأله حیات در جهان گیاهان و حیوانات و زنده شدن زمینهای مرده است که از یک سو دلیل روشنی است بر این که علم و دانش عظیمی در آفرینش این جهان به کار رفته است ، و از سوی دیگر نشانه آشکاری از رستاخیز است .
سوره یس آیه 34
متن آیه :
وَجَعَلْنَا فِیهَا جَنَّاتٍ مِن نَّخِیلٍ وَأَعْنَابٍ وَفَجَّرْنَا فِیهَا مِنْ الْعُیُونِ
ترجمه :
و در زمین باغهای خرما و انگور ( و سایر درختان و گیاهان دیگر ) پدیدار کردیم ، و چشمه‌سارانی از آن بیرون آوردیم .
توضیحات :
« الْعُیُونِ » : چشمه‌ها .
سوره یس آیه 35
متن آیه :
لِیَأْکُلُوا مِن ثَمَرِهِ وَمَا عَمِلَتْهُ أَیْدِیهِمْ أَفَلَا یَشْکُرُونَ
ترجمه :
تا از میوه‌های آن درختان که ( به صورتِ غذای آماده و بسته‌بندی شده بر شاخسارها ظاهر می‌شوند و ) دست انسانها در ساختن آنها کمترین دخالتی نداشته است ، تناول کنند . آیا انسانها ( در برابر این همه خوراکیهای لذیذ و بی‌نیاز از پخت و پز ) سپاسگزاری نخواهند کرد ؟ !
توضیحات :
« ثَمَرِهِ » : مرجع ضمیر ( ه ) می‌تواند ( الله ) باشد . یعنی تا از ساختار خداوندی بخورند . یا مرجع آن شی‌ء مجهول یا مذکور بوده که باغها است . برخی هم مرجع ضمیر را ( نخیل ) دانسته‌اند که مذکّر است ، و بدان اکتفا شده است چون بر اثر عطف ( اعناب ) را نیز شامل می‌شود . « وَ مَا عَمِلَتْهُ أَیْدِیهِمْ » : این جمله می‌تواند حالیّه و ( ما ) نافیه باشد که معنی چنین خواهد بود : در حالی که دست آنان در آن کمترین دخالتی نداشته است . و یا این که واو حرف عطف و ( ما ) موصوله باشد که معنی چنین خواهد شد : و چیزی که خود می‌سازند . یعنی در آیه ، هم اشاره به میوه‌هائی است که بدون تغییر مورد استفاده انسانها قرار می‌گیرد ، و هم اشاره به میوه‌هائی است که با انجام عملی روی آنها چون پخت و پز و کنسرو به غذاهای مختلف تبدیل می‌گردند .
سوره یس آیه 36
متن آیه :
سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْوَاجَ کُلَّهَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا یَعْلَمُونَ
ترجمه :
تسبیح و تقدیس خداوندی را سزا است که همه نرها و ماده‌ها را آفریده است ، اعم از آنچه از زمین می‌روید ، و از خود آنان ، و از چیزهائی که ایشان نمی‌دانند .
توضیحات :
« سُبْحَانَ الَّذِی » : ( نگا : اسراء / 1 ) . « الأزْوَاجَ » : زوجها . یعنی جنس نر و ماده . این آیه بیانگر زوجیّت در گیاهان و انسانها و همه موجودات دیگر است ( نگا : رعد / 3 ، ذاریات / 49 ، طه / 53 ) .
سوره یس آیه 37
متن آیه :
وَآیَةٌ لَّهُمْ اللَّیْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظْلِمُونَ
ترجمه :
و نشانه‌ای ( دالّ بر قدرت ما ) شب است . ما روز را از آن برمی‌گیریم ، ناگهان تاریکی آنان را فرا می‌گیرد .
توضیحات :
« نَسْلَخُ » : بیرون می‌کشیم . برمی‌گیریم . سلخ در اصل به معنی کندن پوست حیوان است . در اینجا انگار روشنائی روز را از پیکر سیاه شب می‌کنند ، و ظلمت موجود در جو زمین ، هویدا می‌گردد . « مُظْلِمُونَ » : به تاریکی افتادگان . ظلمت زدگان .
سوره یس آیه 38
متن آیه :
وَالشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ
ترجمه :
و ( نشانه دیگری بر قدرت خدا ، این است که ) خورشید به سوی قرارگاه خود در حرکت است . این ، محاسبه و اندازه‌گیری و تعیین خدای بس چیره و توانا و آگاه و دانا است .
توضیحات :
« الشَّمْسُ تَجْرِی » : خورشید در حرکت است . مراد حرکت خورشید با مجموعه منظومه شمسی در وسط کهکشان ما به سوی یک سمت معیّن و ستاره دوردستی به نام « وِگا » است با سرعت 700 کیلومتر در ثانیه . البتّه خورشید حرکت وضعی به دور خود نیز دارد ( نگا : تفسیر نمونه و تفسیر المنتخب ، ذیل آیه ، کتاب نجوم به زبان ساده ، جلد دوم ، صفحه 174 ، تألیف مایردگانی ، ترجمه محمّد رضا خواجه‌پور ) . « لِمُسْتَقَرٍّ لَّهَا » : به سوی قرارگاه خود . تا زمان استقرار نهائی خود که قیامت است . اگر مراد از جریان خورشید ، گردش آن برگرد محور خود باشد ، حرف ( لام ) به معنی ( فی ) بوده و معنی چنین می‌شود : در محلّ و مدار خود . « تَقْدِیرُ » : معیّن کردن . مقدّر نمودن . محاسبه و اندازه‌گیری ( نگا : انعام / 96 ، فرقان / 2 ) .
سوره یس آیه 39
متن آیه :
وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ
ترجمه :
برای ماه نیز منزلگاههائی تعیین کرده‌ایم که ( پس از طی کردن آنها ) به صورت ته مانده کهنه ( خوشه خرما بر درخت ) در می‌آید ( قوسی شکل و زرد رنگ ) .
توضیحات :
« مَنَازِلَ » : ماه در فاصله گردش به دور زمین ، و گردش زمین به دور خورشید ، از کنار مجموعه‌هائی از ستارگان می‌گذرد که منزلگاههای ماه نامیده می‌شود . « عَادَ » : درمی‌آید . این فعل به معنی ( صَارَ ) است ، برمی‌گردد . « الْعُرْجُونِ » : پایه خوشه خرما که پس از چیدن خوشه بر درخت می‌ماند و زرد رنگ و قوسی شکل است . « عَادَ کَالْعُرْجُونِ . . . » : به شکل عرجون در می‌آید . دوباره همچون عرجون برمی‌گردد . مراد هلال آخر ماه است که در جانب مشرِق نزدیک صبحگاهان ظاهر می‌شود ، خمیده و پژمرده و زردرنگ و نوکهای آن رو به پائین . هلال در ربع اوّل و ربع آخر ماه به همین شکل است .
سوره یس آیه 40
متن آیه :
لَا الشَّمْسُ یَنبَغِی لَهَا أَن تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّیْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَکُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ
ترجمه :
نه خورشید را سزد ( در مدار خود سریعتر شود و ) به ( مدار ) ماه رسد ، و نه شب را سزد که بر روز پیشی گیرد ( و مانع پیدایش آن شود ) . هر یک در مداری شناورند ( و مسیر خود را بدون کمترین تغییر ادامه می‌دهند ) .
توضیحات :
« یَنبَغِی لَهَا » : آن را سزد . سزاوار آن است . « أَن تُدْرِکَ » : برسد . ملحق شود . « یَسْبَحُونَ » : شناورند . مراد حرکت آرام خورشید و ماه بر حسب ظاهر و مطابق حسّ بینائی ما ، و یا حرکت هر یک در فلک مربوط است که متوازی یکدیگرند .
سوره یس آیه 41
متن آیه :
وَآیَةٌ لَّهُمْ أَنَّا حَمَلْنَا ذُرِّیَّتَهُمْ فِی الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ
ترجمه :
و ( نشانه دیگری بر قدرت ما ، این که برابر وزن مخصوص اجسام و خواصّ ویژه آب ) ما آدمیزادگان را در کشتی مملوّ ( از ایشان و کالاهایشان ) حمل می‌کنیم . ( کشتیهائی که حرکت آنها در دل اقیانوسها ، بی‌شباهت به حرکت کواکب در گستره آسمانها نیست ) .
توضیحات :
« الْفُلْکِ » : ( نگا : ابراهیم / 32 ، نحل / 14 ، اسراء / 66 ) . « الْمَشْحُونِ » : ( نگا : شعراء / 119 ) .
سوره یس آیه 42
متن آیه :
وَخَلَقْنَا لَهُم مِّن مِّثْلِهِ مَا یَرْکَبُونَ
ترجمه :
و برای ایشان همسان کشتی چیزهائی را آفریده‌ایم که بر آنها سوار می‌شوند .
توضیحات :
« خَلَقْنَا » : تعبیر از انواع مرکبها بدین واژه ، بدان خاطر است که خالق موادّ خام و وسائل اوّلیّه آنها خدا است . « مَا » : این واژه مفهوم وسیعی را ترسیم می‌کند که شامل هر نوع وسیله سواری زمینی و هوائی و دریائی است .
سوره یس آیه 43
متن آیه :
وَإِن نَّشَأْ نُغْرِقْهُمْ فَلَا صَرِیخَ لَهُمْ وَلَا هُمْ یُنقَذُونَ
ترجمه :
و اگر بخواهیم آنان را غرق خواهیم کرد ، به گونه‌ای که هیچ فریادرسی نداشته باشند ، و اصلاً نجات داده نشوند .
توضیحات :
« صَرِیخَ » : فریادرس . فریاد خواه . در این صورت مصدر به معنی اسم فاعل یعنی صارِخ است . صدا و فریاد . در این صورت معنی « فَلا صَرِیخَ لَهُمْ » : چنین است : اصلاً صدا و فریادی نخواهند داشت تا کمک و یاری طلب کنند . یعنی فوراً غرق و در حال می‌میرند .
سوره یس آیه 44
متن آیه :
إِلَّا رَحْمَةً مِّنَّا وَمَتَاعاً إِلَى حِینٍ
ترجمه :
مگر این که رحمت ما باشد ( و نسیم لطف ما وزیدن گیرد ) و تازمانی ( که اجل ایشان در می‌رسد ، آنان را از زندگی ) بهره‌مند سازیم .
توضیحات :
« إِلاّ رَحْمَةً . . . » : لکن رحمت ما ایشان را درمی‌یابد و تا وقت اجل مقدّر آنان را از زندگی بهره‌مند می‌سازیم ( نگا : تفسیر المنتخب ) . واژه ( رَحْمَة ) مفعول له ، یا منصوب به نزع خافض است و تقدیر چنین است : بِرَحْمَةٍ .
سوره یس آیه 45
متن آیه :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّقُوا مَا بَیْنَ أَیْدِیکُمْ وَمَا خَلْفَکُمْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ
ترجمه :
هنگامی که بدانان گفته شود : بپرهیزید از عذاب و مجازات دنیوی که پیش رو دارید ، و از عذاب و مجازات اخروی که در پشت سر دارید ، تا به شما رحم شود ، ( اعتناء نمی‌کنند ) .
توضیحات :
« مَا بَیْنَ أَیْدِیکُمْ » : آنچه در پیش رو دارید . مراد کیفر و مجازات دنیوی است . « مَا خَلْفَکُمْ » : آنچه در پشت سر دارید . مراد عذاب و عقاب اخروی است . « إِذَا قِیلَ لَهُمْ . . . » : جمله شرطیّه است و جزاء آن محذوف است که از آیه بعد استفاده می‌شود ، و تقدیر چنین است : إِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّقُوا . . . أَعْرَضُوا . . .
سوره یس آیه 46
متن آیه :
وَمَا تَأْتِیهِم مِّنْ آیَةٍ مِّنْ آیَاتِ رَبِّهِمْ إِلَّا کَانُوا عَنْهَا مُعْرِضِینَ
ترجمه :
هیچ آیه‌ای از آیات پروردگارشان برای آنان نمی‌آید ، مگر این که از آن روی گردان می‌شوند .
توضیحات :
« ءَایَاتِ » : آیه‌های کتابهای آسمانی و تعلیمات پیغمبران . دلائل و براهین توحید خدا و صدق پیامبران . « مُعْرِضِینَ » : روی‌گردانان .
سوره یس آیه 47
متن آیه :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ أَنفِقُوا مِمَّا رَزَقَکُمْ اللَّهُ قَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنُطْعِمُ مَن لَّوْ یَشَاءُ اللَّهُ أَطْعَمَهُ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِی ضَلَالٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
و هنگامی که به آنان گفته شود : از چیزهائی که خدا به شما داده است ، انفاق و احسان کنید ، کافران به مؤمنان می‌گویند : آیا به کسی خوراک بدهیم که اگر خدا می‌خواست خوراک بدو می‌داد ( و فقیرش نمی‌کرد ؟ مگر مشیّت الهی چنین نخواسته است ؟ ما با مشیّت الهی مخالفت نمی‌ورزیم ) شما در گمراهی آشکار و روشنی هستید .
توضیحات :
« أَنُطْعِمُ مَن لَّوْ یَشَآءُ اللهُ أَطْعَمَهُ » : کافران از راه تمسخر به مؤمنان می‌گفتند : اگر رازق خداوند است ، پس چرا از ما می‌خواهید که به فقیران خوراک دهیم ؟ و اگر خدا خواسته است که آنان محروم بمانند ، پس چرا ما کسانی را از دارائی خود بهره‌مند سازیم که خداوند ایشان را محروم ساخته است ؟ این منطق جاهلانه ، علاوه از تمسخر مؤمنان ، به آن می‌ماند که افرادی بگویند : چه ضرورتی دارد که ما درس بخوانیم ، و یا به دیگری درس بدهیم ؟ اگر خدا می‌خواست همه را عالم و باسواد می‌کرد .
سوره یس آیه 48
متن آیه :
وَیَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
و خواهند گفت : اگر راست می‌گوئید ( که رستاخیز و قیامتی در میان است ) این وعده کی تحقّق می‌یابد ؟ !
توضیحات :
« مَتی هذَا لْوَعْدُ ؟ » : این وعده کی خواهد بود ؟ ! تاریخی برای رستاخیز تعیین نمی‌کنند ؟ چرا هم اینک فرا نمی‌رسد ؟
سوره یس آیه 49
متن آیه :
مَا یَنظُرُونَ إِلَّا صَیْحَةً وَاحِدَةً تَأْخُذُهُمْ وَهُمْ یَخِصِّمُونَ
ترجمه :
( پاسخ استهزاء ایشان ، این است که آنان ، چندان ) انتظار نمی‌کشند مگر صدائی را که ( ناگهان طنین‌انداز می‌گردد و موج آن ) ایشان را در بر می‌گیرد ( و نابودشان می‌گرداند ) در حالی که با یکدیگر ( به معامله و کار و بار روزمرّه زندگی ، سرگرم و ) درگیرند .
توضیحات :
« مَا یَنظُرُونَ » : انتظار ندارند . توقّع ندارند . ماده « نظر » بدون « إِلی » بیشتر به معنی انتظار و توجّه و توقّع و تدبّر است ( نگا : بقره / 210 ، انعام / 158 ، اعراف / 53 ، نحل / 33 ، فاطر / 43 ) . « یَخِصِّمُونَ » : به نزاع و جدال مشغول ، و سرگرم گیر و دارند . اصل آن یختصمون و از باب افتعال است .
سوره یس آیه 50
متن آیه :
فَلَا یَسْتَطِیعُونَ تَوْصِیَةً وَلَا إِلَى أَهْلِهِمْ یَرْجِعُونَ
ترجمه :
( این حادثه به قدری سریع و برق‌آسا و غافلگیرانه است که ) حتّی توانائی وصیّت نمودن و سفارش کردن نخواهند داشت ، و حتّی فرصت مراجعت به سوی خانواده و فرزندانشان را پیدا نخواهند کرد .
توضیحات :
« تَوْصِیَةً » : سفارش . نکره آمدن آن ، بیانگر این واقعیّت است که حتّی فرصت یک سفارش یا کمترین وصیّتی در میان نخواهد بود .
سوره یس آیه 51
متن آیه :
وَنُفِخَ فِی الصُّورِ فَإِذَا هُم مِّنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّهِمْ یَنسِلُونَ
ترجمه :
( برای بار دوم ) در صور دمیده می‌شود و به ناگاه همه آنان از گورها بیرون آمده و به سوی ( دادگاه حساب و کتاب ) پروردگارشان شتابان رهسپار می‌گردند .
توضیحات :
« نُفِخَ » : دمیده شد . مراد نفخه ثانی است که دیگر باره صور برای زنده‌شدن مردگان زده می‌شود . « الأجْدَاثِ » : جمع جَدَث ، قبر . گور . ( نگا : قمر / 7 ، معارج / 43 ) . « یَنسِلُونَ » : می‌شتابند ( نگا : انبیاء / 96 ) .
سوره یس آیه 52
متن آیه :
قَالُوا یَا وَیْلَنَا مَن بَعَثَنَا مِن مَّرْقَدِنَا هَذَا مَا وَعَدَ الرَّحْمَنُ وَصَدَقَ الْمُرْسَلُونَ
ترجمه :
خواهند گفت : ای وای بر ما ! چه کسی ما را از خوابمان ( بیدار کرد و ) برانگیخت ؟ ! این همان چیزی است که خداوند مهربان وعده داده بود ، و فرستادگان ( خدا در سخنها و پیامهای خود ) راست گفته بودند .
توضیحات :
« یَا وَیْلَنَا » : ای وای بر ما ! واویلا به حال ما ! ( نگا : انبیاء / 14 و 46 و 97 ) . « بَعَثَنَا » : ما را دوباره زنده کرد . ما را برانگیخت . « مَرْقَدِ » : مصدر میمی و به معنی خواب است ، و یا این که اسم مکان و به معنی خوابگاه است . عقاب و عذاب قبر ، در برابر کیفر و مجازات قیامت ، خوابه گونه‌ای بیش نمی‌باشد . « مَن بَعَثَنَا » : این سؤال بدان خاطر است که کافران با دیدن آن همه هول و هراس و دهشت و وحشت ، اختلاط عقول و اختلال حواسّ پیدا می‌کنند و ناخودآگاه چنین سؤالی بر زبانشان جاری می‌گردد . همان گونه که در دنیا معمول است که انسان به هنگام انجام کار بدی و یا رویاروی شدن با کیفر آن می‌گوید : وای چه کار کردم ؟ ! چنین کاری را من کردم ؟ آیا این بلا را من بر سر خود آوردم ؟ « هذَا مَا . . . » : این بخش ، پاسخ کافران به سؤال خودشان است . برخی هم آن را پاسخ آفریدگار ، یا فرشتگان ، و یا مؤمنان به کافران می‌دانند .
سوره یس آیه 53
متن آیه :
إِن کَانَتْ إِلَّا صَیْحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ جَمِیعٌ لَّدَیْنَا مُحْضَرُونَ
ترجمه :
صدای واحدی بیش نخواهد بود ( که ایشان را دعوت به خروج از گورها می‌کند ) و ناگهان ایشان در پیشگاهمان ( برای دادگاهی ) گرد آورده می‌شوند و حاضر می‌گردند .
توضیحات :
« إِن کَانَتْ إِلاّ صَیْحَةً . . . » : ( نگا : یس / 29 ) . مراد نفخه ثانی است . « جَمِیعٌ » : جمع آمده . گرد آورده شده . فعیل به معنی مفعول ، یعنی مجموع است . خبر اوّل ( هُمْ ) و واژه ( مُحْضَرُونَ ) خبر دوم یا صفت بشمار است ( نگا : یس / 32 ) .
سوره یس آیه 54
متن آیه :
فَالْیَوْمَ لَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَلَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
در چنین روزی به هیچ کس کمترین ستمی نمی‌گردد ، و به شما جز پاداش و پادافره کارهائی که در دنیا می‌کرده‌اید داده نمی‌شود .
توضیحات :
« شَیْئاً » : چیزی از ظلم . مفعول مطلق است . چیزی از چیزها . مفعول به است ( نگا : یونس / 44 ، مریم / 60 ) .
سوره یس آیه 55
متن آیه :
إِنَّ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ الْیَوْمَ فِی شُغُلٍ فَاکِهُونَ
ترجمه :
بهشتیان در چنین روزی ، سخت سرگرم خوشی ، و شادانند ( و بی‌خبر از غم و اندوه دیگران ، و خندان از نعمتهای یزدانند ) .
توضیحات :
« شُغُلٍ » : سرگرمی عظیم . هر چیز که انسان را به خود مشغول سازد و بی‌خبر از دیگران کند و موجب فراموشی غم و اندوه شود . تنکیر آن برای تعظیم است . « فِی شُغُلٍ » : سرگرم سُرور و شادمانی ، و بهره‌مند از نعمتهای الهی هستند . « فَاکِهُونَ » ، جمع فَاکِهٌ ، خوشحال و خندان . بهره‌مند از نعمت و سرگرم لذّت . سرگرم شوخی و مزاح .
سوره یس آیه 56
متن آیه :
هُمْ وَأَزْوَاجُهُمْ فِی ظِلَالٍ عَلَى الْأَرَائِکِ مُتَّکِؤُونَ
ترجمه :
آنان و همسرانشان در زیر سایه‌های پر و فراخ ، بر تختها تکیه زده‌اند .
توضیحات :
« ظِلال » : جمع ظِلّ ، سایه . تنکیر آن برای تعظیم است . « الأرَآئِکِ » : جمع اَریکة ، تخت . اورنگ ( نگا : کهف / 31 ، انسان / 13 ، مطفّفین / 23 و 35 ) . « مُتَّکِئُونَ » : تکیه‌کنندگان . لم‌دهندگان ( نگا : کهف / 31 ، زخرف / 34 ) .
سوره یس آیه 57
متن آیه :
لَهُمْ فِیهَا فَاکِهَةٌ وَلَهُم مَّا یَدَّعُونَ
ترجمه :
برای آنان در بهشت ، میوه‌های لذّت‌بخش و فراوانی است . و هر چه بخواهند در اختیار ایشان خواهد بود .
توضیحات :
« فَاکِهَةٌ » : میوه . مراد انواع میوه‌ها است . تنکیر آن برای تفخیم است که بیانگر مرغوبیّت و کثرت میوه‌ها است . « یَدَّعُونَ » : طلب می‌کنند . درخواست می‌نمایند . دلشان بخواهد .
سوره یس آیه 58
متن آیه :
سَلَامٌ قَوْلاً مِن رَّبٍّ رَّحِیمٍ
ترجمه :
از سوی پروردگاری مهربان ، بدیشان درود و تهنیّت گفته می‌شود .
توضیحات :
« سَلامٌ » : درود ( نگا : اعراف / 46 ، یونس / 10 ، رعد / 24 ، ابراهیم / 23 ) . بدل ( ما ) یا مبتدا و خبر آن محذوف است : سَلامٌ عَلَیْکُمْ . « قَوْلاً » : مفعول مطلق فعل محذوف است .
سوره یس آیه 59
متن آیه :
وَامْتَازُوا الْیَوْمَ أَیُّهَا الْمُجْرِمُونَ
ترجمه :
( این سرگذشت شوق‌انگیز و پرافتخار بهشتیان بود ، و امّا با خطابی تحقیرآمیز به گناهکاران گفته می‌شود : ) ای بزهکاران ! امروز ( از مؤمنان ) جدا و به دور شوید .
توضیحات :
« إِمْتَازُوا » : جدا گردید . به کنار روید .
سوره یس آیه 60
متن آیه :
أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یَا بَنِی آدَمَ أَن لَّا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ
ترجمه :
ای آدمیزادگان ! مگر من به شما سفارش ننمودم و امر نکردم که اهریمن را پرستش نکنید ، چرا که او دشمن آشکار شما است ؟
توضیحات :
« أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ ؟ » : آیا با شما پیمان نبستم ؟ آیا به شما توصیه نکردم ؟ مراد فرمان دادن است ( نگا : طه / 115 ) . چنین عهد و پیمان و توصیه و دستوری ، از طرق مختلف با انسان بسته شده و بدو فرمان داده شده است . یکم : توسّط پیغمبران ( نگا : بقره / 168 ، اعراف / 27 ، یونس / 2 ، زخرف / 62 ) . دوم : توسّط عقل . چرا که دلائل و براهین عقلی با زبان گویائی به انسانها می‌فهمانند که نباید جز خدا را پرستید و اطاعت کرد . سوم : از راه فطرت . چرا که انسان ذاتاً یکتاپرست بوده و فطرت سالم ، طاعت و عبادت را منحصر به ذات پاک پروردگار می‌داند . « لا تَعبُدُوا » : مراد از عبادت در اینجا ، اطاعت است . چرا که یکی از صورتهای عبادت اطاعت می‌باشد ( نگا : توبه / 31 ، مؤمنون / 47 ) .
سوره یس آیه 61
متن آیه :
وَأَنْ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِیمٌ
ترجمه :
و ( آیا به شما دستور ندادم ) این که مرا بپرستید و بس که راه راست همین است .
توضیحات :
« وَ أَنِ اعْبُدُونِی . . . » : عطف بر ( لا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ ) است و واژه ( أَنْ ) تفسیریّه است .
سوره یس آیه 62
متن آیه :
وَلَقَدْ أَضَلَّ مِنکُمْ جِبِلّاً کَثِیراً أَفَلَمْ تَکُونُوا تَعْقِلُونَ
ترجمه :
اهریمن گروههای فراوانی از شما انسانها را گمراه کرده است . آیا ( تاریخ جبّاران گمراه پیشین را خواندید ، و آثار سرنوشت گول خوردگان ابلیس را دیدید و ) نیندیشیدید ؟
توضیحات :
« جِبِلاًّ » : گروه . ملّت . ( نگا : شعراء / 184 ) .
سوره یس آیه 63
متن آیه :
هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِی کُنتُمْ تُوعَدُونَ
ترجمه :
این ( که در پیش رو دارید و بدان می‌نگرید ) همان دوزخی است که به شما وعده داده می‌شد .
توضیحات :
« هذِهِ جَهَنَّمُ . . . » : وقتی بدانان چنین خطابی می‌گردد که دادگاهی به پایان آمده و در کنار دوزخ گرد آورده شده‌اند .
سوره یس آیه 64
متن آیه :
اصْلَوْهَا الْیَوْمَ بِمَا کُنتُمْ تَکْفُرُونَ
ترجمه :
به سبب کفری که می‌ورزیدید ، امروز به دوزخ وارد شوید و بدان بسوزید .
توضیحات :
« إِصْلَوْهَا » : با دوزخ بسوزید و سوزش آن را بچشید . بدان وارد شوید ( نگا : المختصر فی تفسیر القرآن ، تفسیر نمونه ، تفسیر صفوة البیان ) .
سوره یس آیه 65
متن آیه :
الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُکَلِّمُنَا أَیْدِیهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ
ترجمه :
امروزه بر دهانهایشان مهر می‌نهیم ، و دستهایشان با ما سخن می‌گویند ، و پاهایشان بر ( کارهائی که انجام می‌داده‌اند و ) چیزهائی که فرا چنگ می‌آورده‌اند ، گواهی می‌دهند .
توضیحات :
« نَخْتِمُ . . . » : ( نگا : بقره / 7 ، انعام / 46 ) . « أَفْوَاهِهِمْ » : ( نگا : آل‌عمران / 118 و 167 ) . « تَشْهَدُ » : گواهی اعضاء در قیامت مسلّم است ( نگا : فصّلت / 20 و 21 ، نور / 24 ) .
سوره یس آیه 66
متن آیه :
وَلَوْ نَشَاء لَطَمَسْنَا عَلَى أَعْیُنِهِمْ فَاسْتَبَقُوا الصِّرَاطَ فَأَنَّى یُبْصِرُونَ
ترجمه :
اگر ما بخواهیم ایشان را ( در دنیا مجازات کنیم ، می‌توانیم . از جمله ) کورشان می‌نمائیم ، به گونه‌ای که اگر آنان بخواهند در راه بر یکدیگر پیشی گیرند ، به هیچ وجه نتوانند راه را ببینند .
توضیحات :
« لَطَمَسْنَا » : محو می‌کردیم . از بین می‌بردیم ( نگا : نساء / 47 ، یونس / 88 ، مرسلات / 8 ) . در اینجا مراد کور کردن و از میان بردن بینائی دیدگان است . « فَاسْتَبِقُوا » : ( نگا : بقره / 148 ، یوسف / 17 و 25 ) . « فَأَنّی » : چگونه ؟ « فَأَنّی یُبْصِرُونَ ؟ » : چگونه می‌توانند ببینند ؟ یعنی به هیچ وجه نمی‌توانند مسیر خود را ببینند . « الصِّرَاطَ » : مفعول به ، یا منصوب به نزع خافض است .
سوره یس آیه 67
متن آیه :
وَلَوْ نَشَاء لَمَسَخْنَاهُمْ عَلَى مَکَانَتِهِمْ فَمَا اسْتَطَاعُوا مُضِیّاً وَلَا یَرْجِعُونَ
ترجمه :
و اگر ما بخواهیم ، ایشان را با وجود مکانت و منزلتشان ، در جای خود مسخ می‌نمائیم و ( آنان را به شکل انسان افلیج یا زمینگیر در می‌آوریم . ) به گونه‌ای که نه بتوانند به جلو حرکت کنند و نه به عقب برگردند .
توضیحات :
« لَمَسَخْنَاهُمْ » : ایشان را مسخ می‌کردیم . مراد از مسخ ، دگرگون کردن و حال به حال نمودن است ، یعنی به صورتهای بسیار زشت و پست و ناتوان و ناجور درآوردن . در اینجا بیشتر مراد تغییر و تبدیل انسان زیبا و توانا ، به انسان نازیبا و درمانده و زار و نزار است . امّا مراد از مسخ می‌تواند تبدیل به حیوانات و مجسّمه‌های بی‌روح نیز باشد . « عَلی مَکَانَتِهِمْ » : بر جای خود . در محلّ توقّف خود . با وجود قوّت و قدرت و عظمت و منزلتی که ایشان دارند . ( نگا : اضواء البیان ، المنتخب ) . « مُضِیّاً » : رفتن . مصدر ثلاثی مجرّد ( مَضی ، یَمْضی ) است ( نگا : معجم الفاظ القرآن الکریم ) . با ضم و کسر میم آمده است ، همچون ( عُتِیّ و عِتِیّ ) ( نگا : روح‌المعانی ) .
سوره یس آیه 68
متن آیه :
وَمَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَکِّسْهُ فِی الْخَلْقِ أَفَلَا یَعْقِلُونَ
ترجمه :
به هر کس که طول عمر بدهیم ، او را از لحاظ خلقت و آفرینش وارونه و واژگونه می‌کنیم . آیا متوجّه نیستند ( که سیر صعودی ، سیر نزولی به دنبال دارد ، و این جهان سرای فنا است نه سرای بقا ؟ ) .
توضیحات :
« نُنَکِّسْهُ » : او را واژگونه و وارونه می‌کنیم . مراد عقبگرد قوای جسمانی و روحانی انسان است ، تا بدانجا که بازگشت کامل انسان به حالات طفولیّت انجام می‌پذیرد ، و حرکات و روحیّات کودکان در پیران پدیدار می‌گردد . به عبارت دیگر : پیران ، کودکان می‌شوند ( نگا : حجّ / 5 ، روم / 54 ) . « الْخَلْقِ » : خلقت . آفرینش . مراد وضع جسمی و روحی است .
سوره یس آیه 69
متن آیه :
وَمَا عَلَّمْنَاهُ الشِّعْرَ وَمَا یَنبَغِی لَهُ إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ وَقُرْآنٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
ما به پیغمبر ( اسلام سرودن ) چکامه نیاموخته‌ایم و چامه‌سرائی او را نسزد . این ( کتاب هم که بر او نازل کرده‌ایم ) جز یادآوری ( عاقلان به قانون و فرمان یزدان جهان ) و کتاب خواندنی روشنگر ( حقائق برای مؤمنان ) نیست .
توضیحات :
« الشِّعْرَ » : چکامه . چامه . « مَا یَنبَغِی » : نسزد . در خور نیست . لازم نیست . « إِنْ » : نیست . « هُوَ » : کتاب منزل قرآن . « ذِکْرٌ » : پند و اندرز . یاد و یادآوری . « قُرْءَانٌ » : قرآن . کتاب خواندنی . « مُبِینٌ » : روشن و واضح . روشنگر و بیانگر .
سوره یس آیه 70
متن آیه :
لِیُنذِرَ مَن کَانَ حَیّاً وَیَحِقَّ الْقَوْلُ عَلَى الْکَافِرِینَ
ترجمه :
( هدف از فرو فرستادن آن ، این است که ) تا افراد زنده ( بیدار دل ) را با آن بیم دهد ، و بر کافران ( اتمام حجّت شود و ) فرمان عذاب مسلّم گردد .
توضیحات :
« حَیّاً » : مراد زنده معنوی است که شخص عاقل و اندیشمند و بیدار دل است ( نگا : انعام / 122 ، فاطر / 22 ) . « یَحِقَّ » : واجب شود . مسلّم گردد . « الْقَوْلُ » : فرمان عذاب . عذاب . « یَحِقَّ الْقَوْلُ » : ( نگا : اسراء / 16 ، قصص / 63 ، یس / 7 ) .
سوره یس آیه 71
متن آیه :
أَوَلَمْ یَرَوْا أَنَّا خَلَقْنَا لَهُمْ مِمَّا عَمِلَتْ أَیْدِینَا أَنْعَاماً فَهُمْ لَهَا مَالِکُونَ
ترجمه :
مگر نمی‌بینند که برخی از آن چیزهائی که قدرت ما آفریده است ، چهارپایانی است که برای انسانها خلق کرده‌ایم و ایشان صاحب آنهایند ؟
توضیحات :
« أَوَلَمْ یَرَوْا » : ( نگا : انعام / 6 ، رعد / 41 ، نحل / 48 و 79 ) .
سوره یس آیه 72
متن آیه :
وَذَلَّلْنَاهَا لَهُمْ فَمِنْهَا رَکُوبُهُمْ وَمِنْهَا یَأْکُلُونَ
ترجمه :
و چهارپایان را رام ایشان ساخته‌ایم . برخی از آنها را مرکب خود می‌سازند ، و از برخی دیگر تغذیه می‌کنند .
توضیحات :
« ذَلَّلْنَاهَا » : آنها را منقاد و رام کرده‌ایم . « رَکُوبُهُمْ » : رکوب به معنی مرکب ، یعنی وسیله سواری است . فَعول به معنی مفعول ، یعنی : رَکوب به معنی مَرکوب است و مانند : حَلوب به معنی محلوب .
سوره یس آیه 73
متن آیه :
وَلَهُمْ فِیهَا مَنَافِعُ وَمَشَارِبُ أَفَلَا یَشْکُرُونَ
ترجمه :
و از برخی از آنها استفاده‌هائی می‌کنند و ( از پشم و کرک و مو و پوست و استخوانشان فایده‌ها می‌برند ، و از شیر برخی ) از آنها نوشیدنیها و فرآورده‌های شیری به دست می‌آورند . آیا نباید شکرگزار ( این همه نعمت خدا ) باشند ؟
توضیحات :
« مَشَارِبُ » : جمع مَشْرَب به معنی مشروب ؛ مانند مَأْکل به معنی مَأْکُول ؛ نوشیدنیها . مراد شیرها است .
سوره یس آیه 74
متن آیه :
وَاتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ آلِهَةً لَعَلَّهُمْ یُنصَرُونَ
ترجمه :
آنان گذشته از خدا ، معبودهائی برای خود برگزیده‌اند ، بدین امید که ( از سوی ایشان ) یاری شوند .
توضیحات :
« مِن دُونِ » : غیر از . بجز .
سوره یس آیه 75
متن آیه :
لَا یَسْتَطِیعُونَ نَصْرَهُمْ وَهُمْ لَهُمْ جُندٌ مُّحْضَرُونَ
ترجمه :
معبودها ( ی دروغین ) نمی‌توانند پرستندگان خود را کمک کنند و یاری دهند ، و بلکه پرستندگان ، سپاههای آماده معبودها ( ی عاجز خود ) هستند ( و از آنها مواظبت می‌نمایند و از بلاها و گزندها به دور می‌دارند ) .
توضیحات :
« لا یَسْتَطِیعُونَ » : معبودها نمی‌توانند ( نگا : اعراف / 192 ، یونس / 18 ) . « جُندٌ » : سپاه . لشکر . « مُحْضَرُونَ » : آماده .
سوره یس آیه 76
متن آیه :
فَلَا یَحْزُنکَ قَوْلُهُمْ إِنَّا نَعْلَمُ مَا یُسِرُّونَ وَمَا یُعْلِنُونَ
ترجمه :
پس ( حالا که چنین است ) سخنان آنان تو را غمگین نکند ، ما می‌دانیم آنچه را که مخفی می‌دارند و آنچه را که آشکار می‌سازند .
توضیحات :
« قَوْلُهُمْ » : مراد سخنان مبنی بر الحاد و انکار خدا ، و تکذیب و تقبیح پیغمبر است .
سوره یس آیه 77
متن آیه :
أَوَلَمْ یَرَ الْإِنسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِیمٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
آیا انسان ( با چشم عقل و دیده بینش ننگریسته است و ) ندیده است که ما او را از نطفه ناچیزی آفریده‌ایم و هم اینک او پرخاشگری است که آشکارا به پرخاش برمی‌خیزد ؟ ! ( زهی بی‌خبری و خیره‌سری ! ) .
توضیحات :
« أَوَلَمْ یَرَ ؟ » : ( نگا : انعام / 6 ، رعد / 41 ، نحل / 48 و 79 ) . « خَصِیمٌ مُبِینٌ » : ( نگا : نحل / 4 ) .
سوره یس آیه 78
متن آیه :
وَضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَنَسِیَ خَلْقَهُ قَالَ مَنْ یُحْیِی الْعِظَامَ وَهِیَ رَمِیمٌ
ترجمه :
برای ما مثالی می‌زند و آفرینش خود را ( از خاک ) فراموش می‌کند و می‌گوید : چه کسی می‌تواند این استخوانهائی را که پوسیده و فرسوده‌اند زنده گرداند ؟ !
توضیحات :
« الْعِظَامَ » : جمع عَظْم ، استخوانها . « رَمِیمٌ » : پوسیده و فرسوده . « نَسِیَ خَلْقَهُ » : جمله کوتاهی است که پاسخ کاملی برای پرسش هر فرد بی‌خبری است که قدرت خدا را با قدرت مردم همسان بداند و درباره آفرینش خود از خاک نیندیشد .
سوره یس آیه 79
متن آیه :
قُلْ یُحْیِیهَا الَّذِی أَنشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ
ترجمه :
بگو : کسی آنها را زنده می‌گرداند که آنها را نخستین بار ( از نیستی به هستی آورده است و آنها را بدون الگو و مدل ) آفریده است ، و او بس آگاه از ( احوال و اوضاع و چگونگی و ویژگی ) همه آفریدگان است .
توضیحات :
« أَنشَأَهَا » : آنها را آفرید و پدیدار کرد ( نگا : انعام / 98 ، عنکبوت / 20 ) . « هُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلِیمٌ » : خدا بسیار آگاه از اعمال و اقوال هر مخلوقی است . خدا هر نوع آفرینشی را بسیار خوب می‌داند ، و در بازآفرینی کسی در نمی‌ماند .
سوره یس آیه 80
متن آیه :
الَّذِی جَعَلَ لَکُم مِّنَ الشَّجَرِ الْأَخْضَرِ نَاراً فَإِذَا أَنتُم مِّنْهُ تُوقِدُونَ
ترجمه :
آن کسی که از درخت سبز ، برای شما آتش بیافریده است ، و شما با آن ، آتش روشن می‌کنید . ( او که قادر بر رستاخیز انرژیها است ، قادر بر برانگیختن مردگان و بازگرداندن به زندگی دوباره ایشان است ) .
توضیحات :
« الشَّجَرِ الأخْضَرِ » : درخت سبز . این تعبیر بیانگر این واقعیّت است که تنها درختان سبز و زنده می‌توانند عمل کربن‌گیری و ذخیره‌کردن نور آفتاب را انجام دهند . « نَاراً » : مراد انرژی ذخیره شده آفتاب بر اثر فتوسنتز در چوبهای درختان است که بر اثر اصطکاک و مالش ، به صورت جرقّه الکتریسیته ظاهر می‌شود و باعث روشن شدن آتش می‌گردد ، یا با سوزاندن چوبها ، انرژی نهان در آنها آزاد می‌شود ، و نور و حرارت اندوخته و پنهان در ذرّات پیکره درختان ، دیگر بار به صورت روشنائی و گرما جلوه‌گر می‌آید ( نگا : تفسیر نمونه . تفسیر المنتخب ) . « تُوقِدُونَ » : آتش را برمی‌افروزید . از مصدر ایقاد ، به معنی افروختن آتش .
سوره یس آیه 81
متن آیه :
أَوَلَیْسَ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُم بَلَى وَهُوَ الْخَلَّاقُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
آیا کسی که آسمانها و زمین را آفریده است ، قدرت ندارد ( انسانهای خاک شده را دوباره ) به گونه خودشان بیافریند ؟ آری ! ( می‌تواند چنین کند ) چرا که او آفریدگار بس آگاه و دانا است .
توضیحات :
« أَن یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ » : این که به گونه سابق و به شکل پیشین بسازد و بیافریند . « الْخَلاّق » : صیغه مبالغه خالق است . آفریدگار .
سوره یس آیه 82
متن آیه :
إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ
ترجمه :
هر گاه خدا چیزی را بخواهد که بشود ، کار او تنها این است که خطاب بدان بگوید : بشو ! و آن هم می‌شود .
توضیحات :
« أَمْرُهُ » : کارش . ( نگا : بقره / 109 ، یوسف / 21 ) . فرمانش ( نگا : نحل / 40 ، انبیاء / 27 ، حجّ / 65 ) .
سوره یس آیه 83
متن آیه :
فَسُبْحَانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ
ترجمه :
پاکا خداوندی که مالکیّت و حاکمیّت همه چیز در دست او است . و شما به سوی او برگردانده می‌شوید ( و به حساب و کتابتان رسیدگی می‌گردد ) .
توضیحات : « مَلَکُوتُ » : مالکیّت و حاکمیّت . کشور عظیم . قدرت تصرّف فراوان .
تفسیر سوره الصافات برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره صافات
سوره صافات آیه 1
متن آیه :
وَالصَّافَّاتِ صَفّاً
ترجمه :
قسم به آنان که ( در مقام عبودیّت و انقیاد ) محکم صف کشیده‌اند !
توضیحات :
« الصَّآفَّاتِ » : جمع صَآفَّة ، دسته و گروهی که به صف ایستاده‌اند . واژه ( صافّات ) از نظر معنی ، جمع الجمع است . مراد فرشتگان است که برای اجرا اوامر و بندگی خدا صف کشیده‌اند ( نگا : صافّات / 165 و 166 ) . چه بسا مراد صفوف رزمندگان اسلام ، و یا صفوف نماز جماعت ، و یا این که صفهای داعیان و عالمان ، در برابر کافران و منافقان و بزهکاران باشد .
سوره صافات آیه 2
متن آیه :
فَالزَّاجِرَاتِ زَجْراً
ترجمه :
و قسم به آنان که سخت باز می‌دارند !
توضیحات :
« الزَّاجِرَاتِ » : بازدارندگان . منع کنندگان . مراد فرشتگان است که شیاطین را از استراق سمع باز می‌دارند و ابرها را بدینجا و آنجا می‌رانند . و یا این که مراد رزمندگانی است که دشمنان را از تجاوز به حریم اسلام باز می‌دارند ، و یا این که مراد داعیان و عالمانی است که بی‌دینان را از تجاوز به قرآن و قوانین اسلام به دور می‌دارند و مردمان را از منکرات نهی می‌کنند .
سوره صافات آیه 3
متن آیه :
فَالتَّالِیَاتِ ذِکْراً
ترجمه :
و قسم به آنان که پیاپی ( آیات خدا را ) تلاوت می‌کنند !
توضیحات :
« التَّالِیَاتِ » : تلاوت کنندگان . مراد فرشتگانی است که کتابهای آسمانی را بر پیغمبران خدا تلاوت می‌نموده‌اند . یا رزمندگان جهادگری است که قلب و جان خویش را به نور تلاوت آیات خدا روشن می‌سازند . و یا این که داعیان و عالمانی مراد است که آیات آسمانی را بر مردم تلاوت و ایشان را به سوی خدا می‌خوانند . « ذِکْراً » : مراد کتابهای آسمانی و از جمله قرآن است ( نگا : نحل / 43 و 44 ، انبیاء / 48 و 105 ) . یادآوری : سه آیه پیشین ، می‌تواند درباره یک گروه ، و یا این که گروههای مختلف باشد .
سوره صافات آیه 4
متن آیه :
إِنَّ إِلَهَکُمْ لَوَاحِدٌ
ترجمه :
قطعاً معبود شما یکی است ( نه بیشتر ) .
توضیحات :
« إِنَّ إِلهَکُمْ » : سوگندهای سه آیه پیشین ، برای همین امر مهم بود که « الوهیّت » تنها متعلّق به یکی است که صاحب آسمانها و زمین و همه گستره هستی است .
سوره صافات آیه 5
متن آیه :
رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَرَبُّ الْمَشَارِقِ
ترجمه :
آن کسی که خداوند آسمانها و زمین و همه چیزهائی است که در میان آن دو قرار دارد ، و خداوند مشرقها است .
توضیحات :
« رَبُّ » : خبر دوم ( إِنَّ ) و یا خبر مبتدای محذوف است . « الْمَشَارِِِق » : جمع مشرِق ، مکان طلوع . مراد خاستگاههای خورشید در ایّام سال است که به خاطر کروی بودن زمین هر نقطه‌ای از آن نسبت به نقطه دیگر مشرِق یا مغرب محسوب می‌شود ، و یا مراد مشرقهای همه ستارگان جهان بوده و ذکر خاصّ بعد از عامّ است و به خاطر اهمّیّت ویژه ، بدانها اشاره شده است . از آنجا که ذکر مشارِق و مغارب پیوسته با هم بوده ، در اینجا مغارب به قرینه مشارِق حذف شده است ( نگا : معارج / 40 ) .
سوره صافات آیه 6
متن آیه :
إِنَّا زَیَّنَّا السَّمَاء الدُّنْیَا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ
ترجمه :
ما نزدیکترین آسمان ( به شما ) را با زینت ستارگان آراسته‌ایم .
توضیحات :
« الدُّنْیَا » : از لحاظ صرفی ، اسم تفضیل و مؤنّث ( أَدْنی ) و به معنی نزدیکتر و نزدیکترین است . از لحاظ نحوی صفت ( السَّمَآءُ ) است . مراد نزدیکترین آسمان به ما ساکنان کره زمین است . ذکر این نکته خالی از فایده نیست که همه ستارگانی که فضای بالای سر ما را آراسته‌اند و با چشم خود آنها را می‌بینیم ، از نظر قرآن آسمان اوّل ما است . « الْکَواکِبِ » : بدل ( زِینَةٍ ) است .
سوره صافات آیه 7
متن آیه :
وَحِفْظاً مِّن کُلِّ شَیْطَانٍ مَّارِدٍ
ترجمه :
ما آن را از هر شیطان متمرّدی ، کاملاً حفظ کرده‌ایم .
توضیحات :
« حِفْظاً » : مفعول مطلق فعل محذوفی است و در اصل چنین است : وَ حَفِظْنَاهَا حِفْظاً . « مَارِدٍ » : متمرّد . سرکش . بی‌خیر و بی‌همه‌چیز . « حِفْظاً مِّنْ . . . » : مراد پاسداری آسمان از نفوذ شیاطین است که هر گاه بخواهند به عالم فرشتگان نزدیک شوند و اخبار حوادث این جهان را بدانند که پیش از وقوع در زمین ، در آسمانهای نزدیک و دوردست منعکس است ، مورد اصابت شهابها قرار می‌گیرند ( نگا : حجر / 17 و 18 ، ملک / 5 ) .
سوره صافات آیه 8
متن آیه :
لَا یَسَّمَّعُونَ إِلَى الْمَلَإِ الْأَعْلَى وَیُقْذَفُونَ مِن کُلِّ جَانِبٍ
ترجمه :
آنان نمی‌توانند به گروه والامقام ( و صدرنشینان عالم ملکوت ، که فرشتگان کبارند ) دزدکی گوش فرا دهند ( و اسرار غیب را بشنوند ) چرا که از هر سو به سویشان ( تیرهای شهاب ) نشانه می‌رود .
توضیحات :
« لا یَسَّمَّعُونَ » : در اصل ( لا یَتَسَمَّعُونَ ) است . نمی‌توانند دزدکی گوش فرا دهند . یعنی آنان می‌خواهند اخبار ملأ اعلی را بشنوند ، امّا به آنها اجازه داده نمی‌شود . « الْمَلإِ الأعْلی » : گروه برتر . مراد ملائکه کرام و فرشتگان والا مقام عالم بالا است . « یُقْذَفُونَ » : به سویشان تیراندازی می‌شود . رجم می‌گردند .
سوره صافات آیه 9
متن آیه :
دُحُوراً وَلَهُمْ عَذَابٌ وَاصِبٌ
ترجمه :
آنان سخت ( به عقب رانده می‌شوند و از صحنه آسمان ) طرد می‌گردند ، و عذاب به تمام و کمالی ( در دنیا ) و دائمی و سرمدی ( در آخرت ) دارند .
توضیحات :
« دُحُوراً » : طرد . راندن . مفعول مطلق فعل محذوفی است : « یُدْحَرُونَ دُحُوراً » . « وَاصِبٌ » : تامّ و خالص . همیشگی و دائمی . ( نگا : نحل / 52 ) .
سوره صافات آیه 10
متن آیه :
إِلَّا مَنْ خَطِفَ الْخَطْفَةَ فَأَتْبَعَهُ شِهَابٌ ثَاقِبٌ
ترجمه :
و امّا از آنان هر که با سرعت استراق سمعی کند ، فوراً آذرخشی سوراخ کننده ( جو آسمان و بدن آن شیطان ) به دنبال او روان می‌گردد ( و وی را می‌سوزاند و نابودش می‌گرداند ) .
توضیحات :
« إِلاّ مَنْ . . . » : استثناء از ضمیر ( و ) در ( لا یَسَّمَّعُونَ ) و ( مَنْ ) بدل از آن و یا منصوب و مستثنی است . « خَطِفَ » : ربود . با سرعت برگرفت . معنی مجازی خَطِفَ ، استماع خبر و استراق سمع است . « أَتْبَعَ » : به معنی ( تَبِعَ ) ، یعنی دنبال کرد . تعقیب کرد . « شِهَابٌ » : آذرخش آسمان . « ثَاقِبٌ » : سوراخ کننده . مراد سوزاننده است . یعنی شهابی که دل فضای ظلمانی و بدن شیطان متمرّد را سوراخ سوراخ می‌کند . یا این که جوّ را می‌سوزاند و شیطان متمرّد را آتش می‌زند . یادآوری : آیات پیشین بر اعتقاد جمعی از مشرکان قلم بطلان می‌کشد که شیاطین و اجنّه را مطّلع از غیب می‌دانستند و معبود خویش قرار می‌دادند ( نگا : جنّ / 6 ) .
سوره صافات آیه 11
متن آیه :
فَاسْتَفْتِهِمْ أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَم مَّنْ خَلَقْنَا إِنَّا خَلَقْنَاهُم مِّن طِینٍ لَّازِبٍ
ترجمه :
( به منکران بعث و قیامت بگو و ) از ایشان پرس و جو کن که آیا آفرینش ( دوباره ) ایشان سخت‌تر و دشوارتر است یا آفرینش ( آسمانها و زمین و فرشتگان و سایر ) چیزهائی که آفریده‌ایم ؟ ما که ایشان را از گِل چسبنده ناچیزی ( در آغاز خلقت انسان ) آفریده‌ایم ( و بر آفرینش آنان توانا بوده‌ایم . لذا سهل و ساده ایشان را بازآفرینی می‌کنیم و مشکلی در این امر نمی‌بینیم ) .
توضیحات :
« فَاسْتَفْتِهِمْ » : از ایشان نظر بخواه . مراد از استفتاء در اینجا تنها اطّلاع از دیدگاه ایشان است و بس . والاّ رأی آنان فاقد ارزش است . « أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقاً » : ( نگا : شوری / 29 ، احقاف / 33 ) . « مَنْ » : کسانی که . چیزهائی که . استعمال ( مَنْ ) بدان خاطر است که با اجرام سماوی ذوی‌العقول همچون فرشتگان و پریان وجود دارد و تغلیب است . « أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقاً أَمْ مَنْ . . . » : مراد از ( مَنْ ) شاید گذشتگان باشد که بسی از اینها قوی‌تر بوده‌اند ( نگا : توبه / 69 ، قصص / 78 ، روم / 9 ، فاطر / 44 ، غافر / 21 و 82 ، محمّد / 13 ، ِ / 36 ) . « لازِبٍ » : چسبنده .
سوره صافات آیه 12
متن آیه :
بَلْ عَجِبْتَ وَیَسْخَرُونَ
ترجمه :
امّا تو ( آن قدر مسأله معاد را مسلّم و واضح می‌بینی که از ناباوری ایشان ) تعجّب می‌کنی ، و ایشان ( آن قدر مسأله معاد را محال و ناممکن می‌دانند که هم تو و هم معاد را ) مسخره می‌کنند .
توضیحات :
« عَجِبْتَ وَ یَسْخَرُونَ » : تو در پرتو دلائل بیشمار ، بر قدرت خدای متعال برای ایجاد معاد ، در شگفتی ، و ایشان معاد را مسخره می‌دانند و صحبت تو درباره معاد و شگفت تو از کارشان را به تمسخر می‌گیرند .
سوره صافات آیه 13
متن آیه :
وَإِذَا ذُکِّرُوا لَا یَذْکُرُونَ
ترجمه :
و هنگامی که بدانان ( قدرت خدا و ادلّه قیامت ) تذکّر داده شود ، متذکّر و پندپذیر نمی‌گردند . ( و به کفر و شرک و زشتکاریهای خود ادامه می‌دهند ) .
توضیحات :
« ذُکِّرُوا » : پند داده شدند ( کهف / 57 ، مائده / 13 ، فرقان / 73 ) . « لا یَذْکُرُونَ » : یادآور نمی‌گردند . متذکّر و منتفع نمی‌شوند .
سوره صافات آیه 14
متن آیه :
وَإِذَا رَأَوْا آیَةً یَسْتَسْخِرُونَ
ترجمه :
و هر گاه معجزه‌ای ( از معجزات ) یا دلیلی ( از دلائل دالّ بر قدرت خدا ) را ببینند ، ( نه تنها خود به تمسخر می‌پردازند ، بلکه ) دیگران را به مسخره کردن فرا می‌خوانند .
توضیحات :
« ءَایَةً » : دلیل و برهان . معجزه . « یَسْتَسْخِرُونَ » : دیگران را به مسخره کردن دعوت می‌کنند . در سخریّه مبالغه و زیاده‌روی می‌کنند .
سوره صافات آیه 15
متن آیه :
وَقَالُوا إِنْ هَذَا إِلَّا سِحْرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
و خواهند گفت : این ( چیزی که ما می‌بینیم ) جز جادوی آشکار و روشنی نیست .
توضیحات :
« إِنْ هذا . . . » : ( نگا : مائده / 110 ، انعام / 7 ، یونس / 76 ، هود / 7 ، نمل / 13 ، سبأ / 43 ) .
سوره صافات آیه 16
متن آیه :
أَئِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً وَعِظَاماً أَئِنَّا لَمَبْعُوثُونَ
ترجمه :
آیا هنگامی که مردیم و خاک و استخوان گشتیم ، ما زنده گردانده می‌شویم ؟ !
توضیحات :
« أَإِذَا مِتْنَا . . . » : ( نگا : مؤمنون / 35 و 82 ) .
سوره صافات آیه 17
متن آیه :
أَوَآبَاؤُنَا الْأَوَّلُونَ
ترجمه :
آیا پدران و نیاکان گذشته ما نیز ( زنده می‌گردند که سالیان سال است مرده‌اند و ذرّات وجودشان در پهنه زمین پراکنده و نابود شده است ؟ ) .
توضیحات :
« ءَابَاؤُنَا الأوَّلُونَ » : ( نگا : مؤمنون / 24 و 68 ، شعراء / 26 ، قصص / 36 ) .
سوره صافات آیه 18
متن آیه :
قُلْ نَعَمْ وَأَنتُمْ دَاخِرُونَ
ترجمه :
بگو : بلی ! ( همه شما زنده می‌شوید ) در حالی که خوار و پست خواهید بود .
توضیحات :
« دَاخِرُونَ » : جمع داخر ، خوار و پست . ذلیل و فرمانبردار ( نگا : نحل / 48 ، نمل / 87 ، غافر / 60 ) .
سوره صافات آیه 19
متن آیه :
فَإِنَّمَا هِیَ زَجْرَةٌ وَاحِدَةٌ فَإِذَا هُمْ یَنظُرُونَ
ترجمه :
تنها یک صدا خواهد بود و به ناگاه آنان ( سر از گورها به در آورده و به چیزی که بدیشان وعده داده شده خیره می‌شوند و ) می‌نگرند .
توضیحات :
« زَجْرَةٌ » : فریاد و صدا . مراد نفخه دوم است ( نگا : نازعات / 13 ) . « یَنظُرُونَ » : می‌نگرند . انتظار می‌کشند .
سوره صافات آیه 20
متن آیه :
وَقَالُوا یَا وَیْلَنَا هَذَا یَوْمُ الدِّینِ
ترجمه :
و خواهند گفت : ای وای بر ما ! این ، روز جزا است !
توضیحات :
« یَا وَیْلَنَا » : ( نگا : انبیاء / 14 و 46 و 97 ، یس / 52 ) .
سوره صافات آیه 21
متن آیه :
هَذَا یَوْمُ الْفَصْلِ الَّذِی کُنتُمْ بِهِ تُکَذِّبُونَ
ترجمه :
( و بدیشان پاسخ داده می‌شود : ) این ، روز داوری و حسابرسی است ، همان روزی که در دنیا دروغش می‌نامیدید .
توضیحات :
« الْفَصْلِ » : قضاوت و داوری . سخن قاطعانه و نهائی در حل و فصل کشمکش و دشمنانگی . جدائی میان حق و باطل . « یَوْمُ الْفَصْلِ » : مراد روز قیامت است .
سوره صافات آیه 22
متن آیه :
احْشُرُوا الَّذِینَ ظَلَمُوا وَأَزْوَاجَهُمْ وَمَا کَانُوا یَعْبُدُونَ
ترجمه :
( ای فرشتگان من ! ) کسانی را که ( با کفر و زندقه ) به خود ستم کرده‌اند ، همراه با همسران ( کفر پیشه ) آنان ، به همراه آنچه می‌پرستیده‌اند ، جمع‌آوری کنید .
توضیحات :
« مَا » : آنچه . مراد بتها است .
سوره صافات آیه 23
متن آیه :
مِن دُونِ اللَّهِ فَاهْدُوهُمْ إِلَى صِرَاطِ الْجَحِیمِ
ترجمه :
غیر از خدا ( هر چه را پرستش می‌کرده‌اند ، همه را یکجا گرد آورید و ) آن گاه آنان را به راه دوزخ راهنمائی کنید ( تا بدان در آیند ) .
توضیحات :
« مِن دُونِ اللهِ » : غیر از خدا .
سوره صافات آیه 24
متن آیه :
وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْئُولُونَ
ترجمه :
آنان را نگاه دارید که باید بازپرسی شوند ( و از عقائد و اعمالشان پرسیده شود ) .
توضیحات :
« قِفُوهُمْ » : نگاهشان دارید . « مَسْؤُولُونَ » : پرسیدگان . بازخواست شوندگان .
سوره صافات آیه 25
متن آیه :
مَا لَکُمْ لَا تَنَاصَرُونَ
ترجمه :
( ای مشرکان ! ) شما چرا همدیگر را یاری نمی‌دهید ( و در نجات هم نمی‌کوشید ؟ ) .
توضیحات :
« لا تَنَاصَرُونَ » : همدیگر را یاری نمی‌دهید . اصل آن ( لا تَتَنَاصَرُونَ ) است .
سوره صافات آیه 26
متن آیه :
بَلْ هُمُ الْیَوْمَ مُسْتَسْلِمُونَ
ترجمه :
بلکه آنان امروز کاملاً مطیع و تسلیمند .
توضیحات :
« مُسْتَسْلِمُونَ » : افراد منقاد و مطیع .
سوره صافات آیه 27
متن آیه :
وَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ یَتَسَاءلُونَ
ترجمه :
( در این حال ) بعضی رو به بعضی می‌نمایند و همدیگر را بازخواست می‌کنند .
توضیحات :
« یَتَسَآءَلُونَ » : از همدیگر بازخواست می‌کنند . به گونه کشمکش و سرزنش از یکدیگر سؤالاتی می‌کنند و همدیگر را مقصّر وضع موجود قلمداد می‌نمایند .
سوره صافات آیه 28
متن آیه :
قَالُوا إِنَّکُمْ کُنتُمْ تَأْتُونَنَا عَنِ الْیَمِینِ
ترجمه :
( مستضعفان به مستکبران ) می‌گویند : شما از راه خیرخواهی به سوی ما می‌آمدید ( تا به ما ضربه بزنید و گمراهمان سازید ) .
توضیحات :
« عَنِ الْیَمِینِ » : از طریق خیرخواهی و دلسوزی . از راه دین . از راه قدرت . مراد این است که شما گفتید : ما خیرخواه شما هستیم ، و آئینی که دارید حق است ، و با زور وادار به گمراهیمان کردید .
سوره صافات آیه 29
متن آیه :
قَالُوا بَل لَّمْ تَکُونُوا مُؤْمِنِینَ
ترجمه :
( مستکبران به مستضعفان در پاسخ ) می‌گویند : بلکه خودتان بی‌ایمان و بی‌باور بودید ( گناه ما چیست . بروید و خویشتن را سرزنش و نفرین کنید ) .
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 30
متن آیه :
وَمَا کَانَ لَنَا عَلَیْکُم مِّن سُلْطَانٍ بَلْ کُنتُمْ قَوْماً طَاغِینَ
ترجمه :
ما که هیچ گونه سلطه و قدرتی بر شما نداشتیم ( تا از شما سلب اختیار کنیم ) بلکه خودتان مردمان سرکش و نافرمانی بودید ( و بر حق و حقیقت شوریدید و به چنین روزی افتادید ) .
توضیحات :
« سُلْطَانٍ » : سلطه و قدرت . مراد زور و اجبار است .
سوره صافات آیه 31
متن آیه :
فَحَقَّ عَلَیْنَا قَوْلُ رَبِّنَا إِنَّا لَذَائِقُونَ
ترجمه :
پس عذاب پروردگارمان گریبانگیرمان شد ، و ما باید آن را بچشیم .
توضیحات :
« فَحَقَّ عَلَیْنَا . . . » : فرمان خدا درباره ما محقّق گشت که ما گمراهان باید روز قیامت عذاب را بچشیم .
سوره صافات آیه 32
متن آیه :
فَأَغْوَیْنَاکُمْ إِنَّا کُنَّا غَاوِینَ
ترجمه :
ما خودمان گمراه بودیم و شما را هم گمراه کردیم .
توضیحات :
« غَاوِینَ » : گمراهان ( نگا : اعراف / 175 ، حجر / 42 ، شعراء / 91 و 94 ) .
سوره صافات آیه 33
متن آیه :
فَإِنَّهُمْ یَوْمَئِذٍ فِی الْعَذَابِ مُشْتَرِکُونَ
ترجمه :
در نتیجه آنان ( همگی ، اعم از راهبران و پیروان ) در عذاب ، با یکدیگر و مشترکند .
توضیحات :
« مُشْتَرِکُونَ » : با یکدیگر اشتراک دارند . با همدیگرند .
سوره صافات آیه 34
متن آیه :
إِنَّا کَذَلِکَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِینَ
ترجمه :
ما این گونه با بزهکاران رفتار می‌کنیم .
توضیحات :
« کَذلِکَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِینَ » : با همه بزهکاران تاریخ چنین می‌کنیم .
سوره صافات آیه 35
متن آیه :
إِنَّهُمْ کَانُوا إِذَا قِیلَ لَهُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ یَسْتَکْبِرُونَ
ترجمه :
( چرا که ) وقتی که بدانان گفته می‌شد : جز خدا معبودی نیست ، بزرگی می‌نمودند ( و خویشتن را بالاتر از آن می‌دیدند که یکتاپرستی را بپذیرند ) .
توضیحات :
« یَسْتَکْبِرُونَ » : ( نگا : بقره / 34 و 87 ، نساء / 173 ) .
سوره صافات آیه 36
متن آیه :
وَیَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِکُوا آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ
ترجمه :
و می‌گفتند : آیا ما برای ( سخن ) چکامه‌سرای دیوانه‌ای ، معبودهای خویش را رها سازیم ؟ !
توضیحات :
« شَاعِرٍ » : مرادشان - زَادَهُمُ اللهُ عَذاباً - پیغمبر گرامی اسلام بود . « شَاعِرٍ مَّجْنُونٍ » : این سخن ، ضدّ و نقیض است . چرا که شاعر برعکس دیوانه از روی اندیشه که زاده خرد است سخن می‌گوید .
سوره صافات آیه 37
متن آیه :
بَلْ جَاء بِالْحَقِّ وَصَدَّقَ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
( امّا او شاعر و مجنّون نیست و ) بلکه حق را آورده و پیغمبران را تصدیق کرده است . ( محتوای دعوت محمّد و هماهنگی آن با دعوت انبیاء ، دلیل صدق گفتار او است ) .
توضیحات :
« الْحَقِّ » : مراد آئین اسلام است که عین حقیقت است .
سوره صافات آیه 38
متن آیه :
إِنَّکُمْ لَذَائِقُو الْعَذَابِ الْأَلِیمِ
ترجمه :
شما ( ای مشرکان کوردل ! ) قطعاً عذاب دردناک ( الهی ) را خواهید چشید .
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 39
متن آیه :
وَمَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ
ترجمه :
و جز در برابر کارهائی که می‌کرده‌اید کیفر داده نمی‌شوید .
توضیحات :
« مَا تُجْزَوْنَ . . . » : ( نگا : یس / 54 ) .
سوره صافات آیه 40
متن آیه :
إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ
ترجمه :
مگر بندگان مخلص خدا ( که پروردگارشان از کیفر لغزشهایشان می‌گذرد ، و پاداش مضاعف ده تا هفت صد برابر کردار نیکشان و گاهی افزون بر آن ، بدیشان عطاء می‌فرماید ) .
توضیحات :
« مُخْلَصِینَ » : افراد پاک و بی‌آلایش . کسانی که خداوند ایشان را از نقائص پاکیزه و پالوده کرده است و تمام همّ و غمّ خود را صرف طاعت خدا نموده‌اند ( نگا : یوسف / 24 ، ص / 46 ) .
سوره صافات آیه 41
متن آیه :
أُوْلَئِکَ لَهُمْ رِزْقٌ مَّعْلُومٌ
ترجمه :
ایشان را روزیِ ویژه و معیّنی است .
توضیحات :
« مَعْلُومٌ » : مشخّص . ویژه . یعنی دارای صفات مخصوص به خود . مراد مواهب توصیف ناشدنی و غیرقابل درک بهشت است .
سوره صافات آیه 42
متن آیه :
فَوَاکِهُ وَهُم مُّکْرَمُونَ
ترجمه :
یعنی میوه‌های رنگارنگ . و آنان مکرّم و معزّزند ( و با نهایت احترام از ایشان پذیرائی می‌گردد ) .
توضیحات :
« فَوَاکِهُ » : بدل از ( رزق ) است . تنکیر آن دالّ بر وفور و مرغوبیّت است . « مُکْرَمُونَ » : اشاره به این است که همچون حیوانات ، آذوقه در مقابل آنان ریخته نمی‌شود ، بلکه همچون مهمانان عزیزی ، از ایشان پذیرائی می‌گردد .
سوره صافات آیه 43
متن آیه :
فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ
ترجمه :
در میان باغها و بوستانهای پر نعمت بهشت بسر می‌برند .
توضیحات :
« جَنَّاتِ النَّعِیمِ » : ( نگا : مائده / 65 ، یونس / 9 ، حجّ / 56 ، لقمان / 8 ) .
سوره صافات آیه 44
متن آیه :
عَلَى سُرُرٍ مُّتَقَابِلِینَ
ترجمه :
بالای تختهای آراسته و مزیّن ، روبه‌روی یکدیگر می‌نشینند .
توضیحات :
« سُرُرٍ » : جمع سَریر ، تختها . « مُتَقَابِلِینَ » : روبه‌روی همدیگر . حال ( هُمْ ) است .
سوره صافات آیه 45
متن آیه :
یُطَافُ عَلَیْهِم بِکَأْسٍ مِن مَّعِینٍ
ترجمه :
قدحهای می برگرفته از رودبار جاری شراب ، گرداگرد آنان در گردش است .
توضیحات :
« کَأْسٍ » : قدح شراب . مراد از واژه کأس در قرآن ، خود شراب است . « مَعِین » : جاری . رودبار روان . مراد چشمه‌سار جاری شراب است که بیانگر فراوانی و بی‌دردسری نگاهداری در خُمره‌ها و بی‌زحمتِ تهیّه و خرید و فروش ، و مصون از کهنگی و تباهی است ( نگا : واقعه / 18 ) .
سوره صافات آیه 46
متن آیه :
بَیْضَاء لَذَّةٍ لِّلشَّارِبِینَ
ترجمه :
می سفیدرنگ و خوشگواری برای نوشندگان .
توضیحات :
« بَیْضَآءُ » : سفید رنگ . صفت ( کَأْسٍ ) است . « لَذَّةٍ » : لذیذ . خوشگوار . این واژه مؤنّث ( لَذّ ) به معنی ( لذیذ ) و یا این که مصدر است و برای مبالغه به عنوان وصف به کار رفته است . صفتِ دوم ( کَأْسٍ ) است .
سوره صافات آیه 47
متن آیه :
لَا فِیهَا غَوْلٌ وَلَا هُمْ عَنْهَا یُنزَفُونَ
ترجمه :
نه در آن تباهیها و گرفتاریهائی ( همچون بیهوشی و سردرد و سایر مضرّات و مفاسد ) است ، و نه میخواران از آن به حالت تهوّع ( و استفراغ و عرق و کثرت بول ) در می‌آیند .
توضیحات :
« غَوْلٌ » : گرفتاریها و تباهیهائی همچون بیهوشی و خمار و زوال عقل . « عَنْهَا » : به سبب آن . واژه ( عَنْ ) مفید سببیّت است ( نگا : توبه / 114 ، هود / 53 ) . « یُنزَفُونَ » : نَزْف ، به معنی بیرون کشیدن آب از چاه و مانند این است . در اینجا مراد تخلیه بدن از راه استفراغ و عرق کردن و بول زیاد است که میخواره دچار آن می‌شود ( نگا : واقعه / 19 ) .
سوره صافات آیه 48
متن آیه :
وَعِنْدَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ عِینٌ
ترجمه :
همسرانی دارند با چشمانی درشت و خمارآلود .
توضیحات :
« قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ » : دارای چشمانی نیم نگاه . دارای چشمانی که تنها با آنها به شوهران زیبای خود نگاه می‌کنند و نه به دیگران ، که کنایه از این است که آنان تنها به شوهران صاحب جمال خود عشق می‌ورزند و جز مهر ایشان را در دل ندارند . دارای چشمانی خمارآلود . « عِینٌ » : جمع عَیْناء ، زنان درشت چشم .
سوره صافات آیه 49
متن آیه :
کَأَنَّهُنَّ بَیْضٌ مَّکْنُونٌ
ترجمه :
انگار آنان تخمهای ( شترمرغ ) هستند که ( در زیر بال و پر شترمرغ ) پنهان ( از دید مردمان و گرد و غبار ) باشند .
توضیحات :
« بَیْضٌ » : جمع بَیْضَة ، تخم‌مرغ ( البتّه هر گونه تخم‌مرغی ) . ولی در اینجا شاید مراد تخم شترمرغ است که عربها زنان زیبای سفیدپوست را از لحاظ صفا و شفّافیّت بدان تشبیه می‌کنند . « مَکْنُونٌ » : مستور و پنهان . مراد دور از دسترس بیگانگان و پوشیده در زیر بال و پر و زدوده از گرد و غبار . که اشاره به سفیدی و درخشندگی است .
سوره صافات آیه 50
متن آیه :
فَأَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ یَتَسَاءلُونَ
ترجمه :
بعضی ( از این افراد مخلص ) رو به بعضی دیگرمی‌کنند و از یگدیگر می‌پرسند ( که حال چه احوالی دارند ، و در دنیا چه می‌کردند و چه می‌دیدند ؟ ! ) .
توضیحات :
« أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ . . . » : بعضی از بهشتیان رو به بعضی دیگر کنند و . . .
سوره صافات آیه 51
متن آیه :
قَالَ قَائِلٌ مِّنْهُمْ إِنِّی کَانَ لِی قَرِینٌ
ترجمه :
یکی از آنان می‌گوید : من همنشینی ( در دنیا ) داشتم ( که با من درباره دین و قوانین آسمانی مجادله می‌کرد ) .
توضیحات :
« قَرِینٌ » : همنشین . دوست .
سوره صافات آیه 52
متن آیه :
یَقُولُ أَئِنَّکَ لَمِنْ الْمُصَدِّقِینَ
ترجمه :
می‌گفت : آیا تو از زمره کسانی هستی که باور می‌کنند ( به این که بعد از مرگ ، زندگی و رستاخیزی ، و حساب و کتابی ، و سزا و جزائی در میان است ؟ ) .
توضیحات :
« الْمُصَدِّقِینَ » : تصدیق کنندگان . مؤمنان .
سوره صافات آیه 53
متن آیه :
أَئِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَاباً وَعِظَاماً أَئِنَّا لَمَدِینُونَ
ترجمه :
آیا زمانی که مُردیم و خاک و استخوان شدیم ، آیا ما مورد بازخواست ( از اعمال و اقوال خود ) قرار می‌گیریم و سزا و جزا می‌بینیم ؟ ! .
توضیحات :
« لَمَدِینُونَ » : جمع مَدِین ، بازخواست و بازجوئی شدگان . پاداش و پادافره داده شدگان ( نگا : واقعه / 86 ) .
سوره صافات آیه 54
متن آیه :
قَالَ هَلْ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ
ترجمه :
( سپس آن بهشتی ، رو به دوستان بهشتی خود کرده ) می‌گوید : آیا شما می‌توانید نگاهی ( به دوزخ ) بیندازید و او را بنگرید ؟
توضیحات :
« مُطَّلِعُونَ » : کسانی که از بالا به پائین بنگرند و دیده‌ور شوند . افراد مشرِف بر چیزی .
سوره صافات آیه 55
متن آیه :
فَاطَّلَعَ فَرَآهُ فِی سَوَاء الْجَحِیمِ
ترجمه :
پس آن گاه خودش دیده‌ور می‌شود ( و به دوزخ می‌نگرد ) و او را در وسط دوزخ می‌بیند .
توضیحات :
« سَوَآءِ » : وسط . ( نگا : دخان / 47 ) . این آیه و آیات دیگری در قرآن بیانگر این واقعیّت است که در قیامت قدرت دید فوق‌العاده‌ای به بهشتیان عطاء می‌شود که فاصله مکانی برای ایشان چندان مطرح نیست ( نگا : اعراف / 44 ) و مطالب و مقاصد هم بدون ثغور و حدود است ( نگا : انبیاء / 102 ، فصّلت / 31 ، زخرف / 71 ، واقعه / 21 ، مرسلات / 42 ) .
سوره صافات آیه 56
متن آیه :
قَالَ تَاللَّهِ إِنْ کِدتَّ لَتُرْدِینِ
ترجمه :
می‌گوید : به خدا سوگند ! نزدیک بود ( با نیرنگ خود ) مرا پرت کنی و هلاکم سازی .
توضیحات :
« إِن کِدْتَ » : نزدیک بود که تو . « لَتُرْدینِ » : اصل آن لَتُرْدینی ، از مصدر إرْداء و ماده ( ردی ) ( نگا : طه / 16 ، فصّلت / 23 ) ، مرا پرت کنی . مرا هلاک سازی .
سوره صافات آیه 57
متن آیه :
وَلَوْلَا نِعْمَةُ رَبِّی لَکُنتُ مِنَ الْمُحْضَرِینَ
ترجمه :
اگر نعمت ( هدایت و توفیق ) پروردگارم ( دستگیرم ) نبود ، من هم ( هم اینک ) از احضار شدگان ( در دوزخ ) بودم .
توضیحات :
« الْمُحْضَرِینَ » : کسانی که فرشتگان ایشان را در میان دوزخ گرد آورده‌اند ( نگا : روم / 16 ، سبأ / 38 ، یس / 32 و 53 و 75 ، قصص / 61 ) .
سوره صافات آیه 58
متن آیه :
أَفَمَا نَحْنُ بِمَیِّتِینَ
ترجمه :
آیا ما دیگر نمی‌میریم ؟ !
توضیحات :
« أَفَمَا نَحْنُ . . . » : وقتی که آن بهشتی ، عذاب دوزخ را می‌بیند ، و این همه نعمت و خوشی وصف‌ناشدنی بهشت را هم می‌نگرد ، به گونه تجاهل العارف و انگار که خواب می‌بیند ، سؤال می‌کند : آیا واقعاً ما دیگر نمی‌میریم و جاودانه هستیم ؟ یا این که تحدّث به نعمت می‌کند .
سوره صافات آیه 59
متن آیه :
إِلَّا مَوْتَتَنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُعَذَّبِینَ
ترجمه :
مگر مرگ نخستینی که داشتیم ( و بعد از آن برانگیخته شدیم ) و ما هرگز عذاب داده نمی‌شویم .
توضیحات :
« مَوْتَتَنَا الأُولی » : مرگ پیشین ما . گاهی عربها - مثل اینجا - واژه اوّل را به کار می‌برند و دومی به دنبال ندارد . لذا مراد همان مرگ بعد از پایان عمر و فرا رسیدن اجل است ( نگا : دخان / 35 و 56 ) .
سوره صافات آیه 60
متن آیه :
إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ
ترجمه :
این ( نعمت و کرامتی که خدا به ما روا دیده است ) واقعاً پیروزی بزرگی است ( که به دست آورده‌ایم ، و رستگاری سترگی است از عقاب و عذاب اخرویی که در دنیا از آن می‌ترسیدیم ) .
توضیحات :
« الْفَوْزُ الْعَظِیمُ » : پیروزی بزرگ . رستگاری سترگ .
سوره صافات آیه 61
متن آیه :
لِمِثْلِ هَذَا فَلْیَعْمَلْ الْعَامِلُونَ
ترجمه :
برای رسیدن به چنین چیزی ، کارکنان باید کار کنند .
توضیحات :
« هذا » : این سعادت عُظمی و نعمت کُبری .
سوره صافات آیه 62
متن آیه :
أَذَلِکَ خَیْرٌ نُّزُلاً أَمْ شَجَرَةُ الزَّقُّومِ
ترجمه :
آیا آن ( همه نعمتهای بیکران و جاویدانی ) که بهشتیان را با آن پذیرائی می‌کنند بهتر است ، یا درخت زقّوم ( نفرت‌انگیز که از آن به دوزخیان می‌دهند ؟ ) .
توضیحات :
« نُزُلاً » : ( نگا : آل‌عمران / 198 ، کهف / 102 و 107 ، سجده / 19 ) . « الزَّقُّومِ » : نام درختچه بدبو و تلخ مزه‌ای است که در سرزمین تهامه می‌روید و شیره‌ای دارد که اگر به بدن انسان بخورد ، ورم می‌کند .
سوره صافات آیه 63
متن آیه :
إِنَّا جَعَلْنَاهَا فِتْنَةً لِّلظَّالِمِینَ
ترجمه :
ما آن را مایه رنج و محنت ستمگران کرده‌ایم .
توضیحات :
« فِتْنَةً » : زحمت و محنت . رنج و عذاب . مراد این است که دوزخیان وادار به خوردن چنین درخت بدبو و تلخی می‌شوند که به جای این که وسیله راحت باشد ، باعث عذاب و رنج بیشتر می‌گردد . ممکن است ( فِتْنَةً ) را به معنی آزمایش دانست . در این صورت اشاره به این است که زقّوم در دنیا وسیله آزمایش ستمگران کفرپیشه است . چرا که کافران گفته و می‌گویند : مگر درخت در آتش می‌روید ؟ !
سوره صافات آیه 64
متن آیه :
إِنَّهَا شَجَرَةٌ تَخْرُجُ فِی أَصْلِ الْجَحِیمِ
ترجمه :
زقّوم درختی است که در ته دوزخ می‌روید .
توضیحات :
« تَخْرُجُ » : بیرون می‌دمد . می‌روید . « أَصْل » : قعر . ته .
سوره صافات آیه 65
متن آیه :
طَلْعُهَا کَأَنَّهُ رُؤُوسُ الشَّیَاطِینِ
ترجمه :
شکوفه و میوه آن انگار کلّه‌های شیاطین است .
توضیحات :
« طَلْعُهَا » : طلع ، شکوفه . نخستین میوه‌ای که بر درخت ظاهر می‌شود ( نگا : انعام / 99 ، شعراء / 148 ) . « رُؤُوسُ الشَّیَاطِینِ » : نماد نهایت زشتی قیافه است که بر اساس انعکاسات ذهنی انسانها ترسیم می‌گردد .
سوره صافات آیه 66
متن آیه :
فَإِنَّهُمْ لَآکِلُونَ مِنْهَا فَمَالِؤُونَ مِنْهَا الْبُطُونَ
ترجمه :
دوزخیان از آن می‌خورند و شکمها را از آن پر و آکنده می‌سازند .
توضیحات :
« مَالِئُونَ » : پُر کُنندگان .
سوره صافات آیه 67
متن آیه :
ثُمَّ إِنَّ لَهُمْ عَلَیْهَا لَشَوْباً مِّنْ حَمِیمٍ
ترجمه :
سپس آب داغ کثیف و آلوده‌ای را بر آن می‌نوشند .
توضیحات :
« لَشَوباً » : شَوب ، آلوده . آمیخته . مراد آلوده به زردابه و خونابه است ( نگا : ص / 57 ، نبأ / 25 ، حاقّه / 36 ) . « حَمِیمٍ » : آب داغ و جوشان . ( نگا : انعام / 70 ، یونس / 4 ، حجّ / 19 ) .
سوره صافات آیه 68
متن آیه :
ثُمَّ إِنَّ مَرْجِعَهُمْ لَإِلَى الْجَحِیمِ
ترجمه :
آن گاه ( که از زقّوم خوردند و از آب داغِ آلوده نوشیدند ) به دوزخ برمی‌گردند .
توضیحات :
« مَرْجِعُهُمْ » : رجوع و برگشت ایشان . مراد این است که دوزخیان برای خوردن زقّوم به قعر دوزخ برده می‌شوند ( نگا : صافّات / 64 ) و برای نوشاندن آب داغ و سوزان به مکان دیگری که قرآن روشن نفرموده است ( نگا : رحمن / 44 ) ، سپس هر کسی را به جایگاه عذابش برمی‌گردانند .
سوره صافات آیه 69
متن آیه :
إِنَّهُمْ أَلْفَوْا آبَاءهُمْ ضَالِّینَ
ترجمه :
( آنان شایسته چنین عذابی هستند . چرا که ) پدران خود را در گمراهی یافته‌اند ( و به دنبال ایشان کورکورانه روان گشته‌اند ) .
توضیحات :
« أَلْفَوْا » : ( نگا : بقره / 170 ، یوسف / 25 ) .
سوره صافات آیه 70
متن آیه :
فَهُمْ عَلَى آثَارِهِمْ یُهْرَعُونَ
ترجمه :
( چنان دل و دین به تقلید نیاکان داده‌اند که انگار ) آنان را به دنبال نیاکانشان به شتاب می‌رانند .
توضیحات :
« عَلی ءَاثَارِهِمْ » : در راه ایشان . به دنبال آنان ( نگا : مائده / 46 ، کهف / 6 ) . « یُهْرَعُونَ » : به شتاب رانده می‌شوند . به سرعت روانه می‌گردند . ( نگا : هود / 78 ) .
سوره صافات آیه 71
متن آیه :
وَلَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَکْثَرُ الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
قبل از اینان هم ، اکثر پیشینیان گمراه بوده‌اند ( چون مثل همین مشرکان از نیاکانشان تقلید کرده‌اند و کورکورانه مسیر ایشان را پیموده‌اند ) .
توضیحات :
« الأوَّلِینَ » : پیشینیان . گذشتگان .
سوره صافات آیه 72
متن آیه :
وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا فِیهِم مُّنذِرِینَ
ترجمه :
و ما در میانشان بیم‌دهندگانی ( برانگیختیم و به سویشان ) روانه کردیم .
توضیحات :
« مُنذِرِینَ » : بیم دهندگان . مراد پیغمبرانی است که آنان را به مسؤولیّتهایشان آشنا می‌کردند و ایشان را از فرجام شرک و کفر و بدکرداری و بیدادگری و تقلید کورکورانه از دیگران بیم می‌دادند .
سوره صافات آیه 73
متن آیه :
فَانظُرْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُنذَرِینَ
ترجمه :
بنگر که فرجام کار بیم داده شدگان چه شده است ؟ ! ( همه نابود شده‌اند و عبرت تاریخ گشته‌اند ) .
توضیحات :
« الْمُنذَرِینَ » : بیم داده شدگان . یعنی آن کسانی که پیغمبران الهی ، ایشان را از تباهی و گمراهی می‌ترساندند .
سوره صافات آیه 74
متن آیه :
إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ
ترجمه :
مگر بندگان پاکیزه و برگزیده خدا ، ( که از این مهلکه جان به در برده‌اند و به بهشت نعیم و فوز عظیم رسیده‌اند ) .
توضیحات :
« إِلاّ عِبَادَ اللهِ الْمُخْلَصِینَ » : ( نگا : صافّات / 40 ) .
سوره صافات آیه 75
متن آیه :
وَلَقَدْ نَادَانَا نُوحٌ فَلَنِعْمَ الْمُجِیبُونَ
ترجمه :
نوح ما را به فریاد خواند و ما بهترین پاسخ دهندگان ( برای او ) بودیم .
توضیحات :
« لَقَدْ نَادَانَا . . . » : ( نگا : قمر / 10 ، مؤمنون / 29 ، نوح / 26 و 27 ) .
سوره صافات آیه 76
متن آیه :
وَنَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ
ترجمه :
ما او را و خانواده و پیروان او را از اندوه بزرگ ( تمسخر و آزار قومش ، و طوفان و غرق شدن در امواج کوه پیکر آب ) نجات دادیم .
توضیحات :
« نَجَّیْنَاهُ . . . » : ( نگا : یونس / 73 ، اعراف / 64 ، شعراء / 119 ، انبیاء / 76 و 77 ) . « الْکَرْبِ » : غم و اندوه ( نگا : انعام / 64 ، انبیاء / 76 ) .
سوره صافات آیه 77
متن آیه :
وَجَعَلْنَا ذُرِّیَّتَهُ هُمْ الْبَاقِینَ
ترجمه :
و نژاد او را بازماندگان ( روی زمین ) کردیم .
توضیحات :
« ذُرِّیَّتَهُ . . . » : برخی ، از این آیه چنین برداشت کرده‌اند که تمام نسل بشر بعد از نوح ، از دودمان او به وجود آمده و تمام نژادهای روی زمین به فرزندان وی منتهی می‌شوند . امّا مؤمنان دیگری در خدمت نوح بودند ، و قاعدةً از ایشان هم فرزندانی باقی مانده است ( نگا : هود / 40 ) . همچنین چه بسا طوفان نوح بخش بزرگی از معموره زمین را فرا گرفته باشد ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) مگر در بخشهای دیگر مردمانی نبوده‌اند و زاد و ولد نداشته‌اند ؟ به هر حال ، چه این باشد و چه آن ، مسأله مهمّی نیست .
سوره صافات آیه 78
متن آیه :
وَتَرَکْنَا عَلَیْهِ فِی الْآخِرِینَ
ترجمه :
و نام نیک او را در میان ملّتهای بعدی باقی گذاردیم .
توضیحات :
« تَرَکْنَا عَلَیْهِ . . . » : مفعول ( تَرَکْنا ) ثَناءً محذوف است . یا این که سَلامٌ عَلی نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ است . ( نگا : صافّات / 108 و 119 و 129 ) . « الآخِرِینَ » : آیندگان . مراد ذکر جمیل و نام نیک و دعای خیر برای او است که بر زبان همه پیروان ادیان آسمانی جاری می‌گردد ( نگا : مریم / 50 ، شعراء / 84 ) .
سوره صافات آیه 79
متن آیه :
سَلَامٌ عَلَى نُوحٍ فِی الْعَالَمِینَ
ترجمه :
و آن درود بر نوح ، در میان جهانیان است .
توضیحات :
« سَلامٌ عَلی نُوحٍ . . . » : اگر واژه ( سَلامٌ ) خبر مبتدای محذوف ( هُوَ ) باشد ، جمله اخباری است و معنی آن در بالا گذشت . و اگر ( سَلامٌ ) مبتدا بشمار آید ، جمله انشائی و برای دعا است و معنی چنین است : درود خدا تا قیامت بر نوح باد . « فِی الْعَالَمِینَ » : در میان همه جهانیان . مراد تا پایان عمر انسانها و نهایت دنیا است .
سوره صافات آیه 80
متن آیه :
إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
ما این گونه نیکوکاران را پاداش خواهیم داد .
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 81
متن آیه :
إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
چرا که او از بندگان با ایمان ما بود .
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 82
متن آیه :
ثُمَّ أَغْرَقْنَا الْآخَرِینَ
ترجمه :
سپس دیگران را غرق کردیم .
توضیحات :
« ثُمَّ » : بعد از نجات نوح و همراهان . « الآخَرِینَ » : دیگران . مراد قوم کافر نوح است .
سوره صافات آیه 83
متن آیه :
وَإِنَّ مِن شِیعَتِهِ لَإِبْرَاهِیمَ
ترجمه :
از زمره دنباله‌روان نوح ( در اصول دین ، و پیمودن راه او در دعوت به توحید و خداشناسی ) ابراهیم بود .
توضیحات :
« شِیعَةِ » : پیرو . دنباله‌رو . مراد از پیروی و دنباله‌روی ، تداوم خطّ فکری و مکتبی است . به عبارت دیگر : انبیاء ، همه مبلّغان یک مکتب و استادان یک دانشگاه هستند ، و توحید و عدل و تقوا و اخلاص و بسیاری دیگر از کردارهای پسندیده و خصال حمیده ، تغییرناپذیر و شیوه متّبع همه فرستادگان خدا بوده است .
سوره صافات آیه 84
متن آیه :
إِذْ جَاء رَبَّهُ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ
ترجمه :
وقتی که با قلب سالم ( زدوده از شرک ) رو به پروردگارش آورد .
توضیحات :
« سَلِیمٍ » : سالم . پاک از شرک . « قَلْبٍ سَلِیمٍ » : ( نگا : شعراء / 89 ) .
سوره صافات آیه 85
متن آیه :
إِذْ قَالَ لِأَبِیهِ وَقَوْمِهِ مَاذَا تَعْبُدُونَ
ترجمه :
زمانی به پدر و قوم خود گفت : اینها چه چیزند که می‌پرستید ؟ !
توضیحات :
« مَاذَا » : اینها چه چیزند ؟ سؤال ، جنبه تحقیر بتها و ناپسند شمردن کار پدر را دارد .
سوره صافات آیه 86
متن آیه :
أَئِفْکاً آلِهَةً دُونَ اللَّهِ تُرِیدُونَ
ترجمه :
آیا غیر از خدا ، خواستار معبودهای سراپا دروغ هستید ؟ !
توضیحات :
« إِفْکاً » : دروغ محض . کثیف‌ترین دروغ ( نگا : نور / 11 و 12 ، فرقان / 4 ، سبأ / 43 ، احقاف / 11 ، عنکبوت / 17 ) . « أَإِفْکاً ءَالِهَةً » : همزه برای استفهام توبیخی است . واژه ( إِفْکاً ) می‌تواند مفعول به و واژه ( ءَالِهَةً ) بدل ، و یا این که ( إِفْکاً ) مفعول له و ( ءَالِهَةً ) مفعول به باشد . در صورت اخیر ، معنی آیه چنین می‌شود : آیا محض دروغ ، معبودهائی جز خدا را خواستارید ؟
سوره صافات آیه 87
متن آیه :
فَمَا ظَنُّکُم بِرَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
آخر ، شما درباره پروردگار جهانیان چگونه می‌اندیشید ؟ !
توضیحات :
« فَمَا ظَنُّکُمْ . . . » : آیا گمان می‌برید خدای جهانیان نیاز به انبازهائی برای اداره جهان هستی دارد ؟ آیا اگر افرادی یا بتهائی را همچون خدا منشأ اثر بدانید ، فردای قیامت ، خدا به شما چه خواهد گفت و چه خواهد کرد و شما چه پاسخی دارید که بدو بدهید ؟
سوره صافات آیه 88
متن آیه :
فَنَظَرَ نَظْرَةً فِی النُّجُومِ
ترجمه :
سپس نگاهی به ستارگان انداخت . ( انگار می‌خواهد از اوضاع کواکب ، حوادث آینده را پیش‌بینی کند ) .
توضیحات :
« نَظَرَ نَظْرَةً . . . » : نگاه ابراهیم به ستارگان آسمانی ، جنبه مطالعه در اسرار آفرینش بود ، هر چند ایشان آن را نگاه منجّمانه می‌پنداشتند .
سوره صافات آیه 89
متن آیه :
فَقَالَ إِنِّی سَقِیمٌ
ترجمه :
گفت : من ناخوش هستم . ( روحم از این کفر و شرک و ظلم بیمار است ) .
توضیحات :
« سَقِیمٌ » : بیمار . « إِنِّی سَقِیمٌ » : مرادِ ابراهیم ، بیماری روح و آزار دل از پندارگرائی و اوهام‌پرستی مردم ، و برداشت ایشان از سخن او بیماری ظاهری بود . به این ترتیب عذر خود را از عدم شرکت در جشن سالیانه ایشان خواست . گویا سحرگاهان غذاهائی در کنار بتها می‌نهادند تا متبرّک شود ، و خودشان از شهر بیرون می‌رفتند . شامگاهان از مراسم صحرا برمی‌گشتند و از آن خوراکیها می‌خوردند .
سوره صافات آیه 90
متن آیه :
فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِینَ
ترجمه :
آنان بدو پشت کردند و ( به دنبال مراسم خود ) رفتند .
توضیحات :
« فَتَوَلَّوْا عَنْهُ مُدْبِرِینَ » : ( نگا : توبه / 25 ، انبیاء / 57 ، نمل / 80 ، روم / 52 ) .
سوره صافات آیه 91
متن آیه :
فَرَاغَ إِلَى آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْکُلُونَ
ترجمه :
شتابان و نهان ، به سراغ معبودهای ایشان رفت ( و تمسخرکنان فریاد زد ) و گفت : آیا ( از غذاهای رنگارنگ ) نمی‌خورید ؟
توضیحات :
« رَاغَ » : مخفیانه و شتابان رفت . به نهانی رو کرد به .
سوره صافات آیه 92
متن آیه :
مَا لَکُمْ لَا تَنطِقُونَ
ترجمه :
شما را چه شده است که حرف نمی‌زنید ؟
توضیحات :
« مَا لَکُمْ » : شما را چه شده است ؟
سوره صافات آیه 93
متن آیه :
فَرَاغَ عَلَیْهِمْ ضَرْباً بِالْیَمِینِ
ترجمه :
با قدرت هر چه بیشتر ضربه‌های سخت و پیاپی بر آنها فرو کوفت .
توضیحات :
« رَاغَ عَلَیْهِمْ » : از بالا بر آنها فرو کوفت . « بِالْیَمِینِ » : با دست راست . با قدرت و قوّت ( نگا : زمر / 67 ) . « رَاغَ عَلَیْهِمْ ضَرْباً » : واژه ( ضَرْباً ) می‌تواند مفعول مطلق ( رَاغَ ) به اعتبار معنی باشد . چرا که معنی چنین است : ضَرَبَهُمْ ضَرْباً . یا این که مصدر است و در معنی اسم فاعل است : رَاغَ عَلَیْهِمْ ضَارِباً . و یا این که مفعول له و معنی آن چنین است : برای زدن به سراغشان رفت .
سوره صافات آیه 94
متن آیه :
فَأَقْبَلُوا إِلَیْهِ یَزِفُّونَ
ترجمه :
به طرف ابراهیم دوان دوان آمدند ( و همچون شترمرغ بال گرفتند ، و او را فرو کوفتند ) .
توضیحات :
« یَزِفُّونَ » : می‌شتافتند . به تک ایستادند . حال ضمیر ( و ) در فعل ( أَقْبَلُوا ) است . زَفّ و زَفیف ، دویدن شترمرغ را می‌گویند ، بدان گاه که رفتن و پرواز را آمیزه یکدیگر می‌سازد .
سوره صافات آیه 95
متن آیه :
قَالَ أَتَعْبُدُونَ مَا تَنْحِتُونَ
ترجمه :
( ابراهیم بدیشان ) گفت : آیا چیزهائی را می‌پرستید که خودتان می‌تراشید ؟
توضیحات :
« تَنْحِتُونَ » : می‌تراشید ( نگا : اعراف / 74 ، شعراء / 149 ) .
سوره صافات آیه 96
متن آیه :
وَاللَّهُ خَلَقَکُمْ وَمَا تَعْمَلُونَ
ترجمه :
خداوند هم شما را آفریده است ، و هم بتهائی را که می‌سازید .
توضیحات :
« مََا تَعْمَلُونَ » : اگر واژه ( ما ) موصوله به شمار آید ، معنی چنین است : خدا هم شما را آفریده است ، و هم ساخته‌هایتان را که بتها است . و اگر ( مَا ) مصدریّه به حساب آید ، مفهوم این می‌شود که خداوند هم شما را آفریده است و هم اعمال شما را . از آنجا که بحث از بتها است ؛ نه از اعمال آدمی ، آیه مورد نظر ، ناظر به این معنی نیست . تازه اگر چنین هم باشد ، بیانگر این واقعیّت است که اعمال انسانها هر چند به اراده آنان انجام می‌گیرد ، امّا اراده و قدرت بر تصمیم‌گیری و نیروهای دیگری که افعال خود را با آن انجام می‌دهند ، همه از ناحیه خدا است . اگر هم بر بتها « ساخته‌های انسان » اطلاق می‌شود ، به خاطر شکلی است که انسان بدانها می‌دهد ، وگرنه ماده آنها را خدا آفریده است . این سخن درست به آن می‌ماند که می‌گویند : این فرش ، آن خانه ، و آن اتومبیل ، ساخته انسان است . مسلّماً منظور این نیست که انسان موادّ آنها را ساخته است . بلکه مراد این است که صورت آنها با دست انسان شکل می‌پذیرد و تغییر ظاهر می‌دهد .
سوره صافات آیه 97
متن آیه :
قَالُوا ابْنُوا لَهُ بُنْیَاناً فَأَلْقُوهُ فِی الْجَحِیمِ
ترجمه :
( مشرکان فریاد زدند و به یکدیگر ) گفتند : برای او چهاردیواری بزرگی بسازید ( و در میان آن آتش بیفروزید ) و او را به میان آتش سوزان و پر اخگر بیفکنید .
توضیحات :
« بُنْیَاناً » : ساختمان ( نگا : توبه / 109 و 110 ، نحل / 26 ، کهف / 21 ) . در اینجا مراد چهار دیواری است . « الْجَحِیمِ » : آتش عظیم و سوزان و پر اخگر . نامی از نامهای دوزخ .
سوره صافات آیه 98
متن آیه :
فَأَرَادُوا بِهِ کَیْداً فَجَعَلْنَاهُمُ الْأَسْفَلِینَ
ترجمه :
( خلاصه ، آنان ) برای نابودی ابراهیم نقشهای پی افکندند و نیرنگی اندیشیدند ، ولی ما ( او را نجات دادیم و والایش کردیم ، و ) آنان را پست و حقیر و مغلوب و ذلیل نمودیم .
توضیحات :
« کَیْداً » : نیرنگ . چاره‌اندیشی . در اینجا طرح نابودی ابراهیم و نقشه برچیدن اثرات تبلیغ قولی و عملی او مراد است . « الأسْفَلِینَ » : پستان و خواران . به زیر افتادگان و شکست خوردگان .
سوره صافات آیه 99
متن آیه :
وَقَالَ إِنِّی ذَاهِبٌ إِلَى رَبِّی سَیَهْدِینِ
ترجمه :
ابراهیم گفت : من به سوی پروردگارم می‌روم ، او مرا رهنمود می‌کند .
توضیحات :
« إِنِّی ذَاهِبٌ إِلی رَبِّی » : بدیهی است خداوند مکانی ندارد . پس مراد مهاجرت از محیط آلوده به محیط پاک است . ابراهیم به دستور خدا به سرزمین انبیاء و کانون وحی الهی ، یعنی شام مهاجرت فرمود ، و راهنمایش در همه جا خدا بود . لذا سفر إِلیَ الله داشت .
سوره صافات آیه 100
متن آیه :
رَبِّ هَبْ لِی مِنَ الصَّالِحِینَ
ترجمه :
پروردگارا ! فرزندان شایسته‌ای به من عطاء کن . ( فرزندانی که بتوانند کار دعوت را به دست گیرند و برنامه مرا تداوم بخشند ) .
توضیحات :
« الصَّالِحِینَ » : شایستگان ( نگا : انبیاء / 72 و 86 ) .
سوره صافات آیه 101
متن آیه :
فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِیمٍ
ترجمه :
ما او را به پسری بردبار و خردمند مژده دادیم .
توضیحات :
« غُلامٍ » : پسر نوجوان ( نگا : آل‌عمران / 40 ، کهف / 74 و 80 و 82 ) . « حَلیمٍ » : شکیبا . خردمند .
سوره صافات آیه 102
متن آیه :
فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَى فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ
ترجمه :
وقتی که ( او متولّد شد و بزرگ گردید و ) به سنّی رسید که بتواند با او به تلاش ( در پی معاش ) ایستد ، ابراهیم بدو گفت : فرزندم ! من در خواب چنان می‌بینم که باید تو را سر ببرم ( و قربانیّت کنم ) . بنگر نظرت چیست ؟ گفت : ای پدر ! کاری که به تو دستور داده می‌شود بکن . به خواست خدا مرا از زمره شکیبایان خواهی یافت .
توضیحات :
« أَری فِی الْمَنَامِ » : در خواب می‌بینم . مراد این است که در خواب به من فرمان داده شده است . چرا که خواب انبیاء وحی بشمار است ( نگا : صفوه التفاسیر ) .
سوره صافات آیه 103
متن آیه :
فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِینِ
ترجمه :
هنگامی که ( پدر و پسر ) هر دو تسلیم ( فرمان خدا ) شدند ( و ابراهیم پسر را روی شنها دراز کشاند ) و رخساره او را بر خاک انداخت .
توضیحات :
« أَسْلَمَا » : تن در دادند . تسلیم قضا و قدر الهی شدند . منقاد فرمان یزدان شدند . « تَلَّهُ » : او را بر خاک انداخت . « لِلْجَبِینِ » : بر رخساره . واژه ( لِ ) به معنی ( عَلی ) ، و ( جَبِین ) به معنی رخساره است .
سوره صافات آیه 104
متن آیه :
وَنَادَیْنَاهُ أَنْ یَا إِبْرَاهِیمُ
ترجمه :
فریادش زدیم که : ای ابراهیم !
توضیحات :
« أَنْ » : حرف تفسیریّه است . چرا که ما بعد آن ، تفسیر و توضیح ماقبل آن است ( نگا : یونس / 2 ) .
سوره صافات آیه 105
متن آیه :
قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
تو خواب را راست دیدی و دانستی ( و برابر فرمان آن عمل کردی و مأموریّت خود را به جای آوردی . دست نگهدار که در این آزمایش بزرگ موفّق شدی . بیش از این رنج تو و فرزندت را نمی‌خواهیم ) ، ما این گونه به نیکوکاران سزا و جزا می‌دهیم .
توضیحات :
« صَدَّقْتَ » : باور کردی و راست انگاشتی . یعنی آنچه در خواب دیده بودی ، بدان عمل کردی .
سوره صافات آیه 106
متن آیه :
إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلَاء الْمُبِینُ
ترجمه :
این ( آزمایش بزرگ که ذبح فرزند با دست پدر است ) مسلّماً آزمایشی است که بیانگر ( ایمان کامل و یقین صادق به خداوند هستی ) است .
توضیحات :
« الْبَلآءُ » : امتحان . آزمون . « الْمُبِینُ » : روشن و آشکار . روشنگر و بیانگر .
سوره صافات آیه 107
متن آیه :
وَفَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیمٍ
ترجمه :
ما قربانی بزرگ و ارزشمندی را فدا و بلاگردان او کردیم .
توضیحات :
« فَدَیْنَاهُ » : فدای جان او و بلاگردان عمر وی کردیم . « ذِبْحٍ » : حیوانی که سر بریده می‌شود . مصدر است و به معنی اسم مفعول ، یعنی مذبوح است . مراد قوچ بزرگ و ارزشمندی است که خداوند فرو فرستاد تا به جای فرزند قربانی شود . « عَظِیمٍ » : عظمت این قربانی بیشتر در دو چیز است : یکی این که به فرمان خدا و بلاگردان یکی از انبیاء بود . دیگر این که سنّت و شیوه‌ای شد که تا پایان جهان به صورت برنامه هر ساله مؤمنان بر جای است .
سوره صافات آیه 108
متن آیه :
وَتَرَکْنَا عَلَیْهِ فِی الْآخِرِینَ
ترجمه :
و نام نیک او را در میان ملّتهای بعدی باقی گذاردیم ( و اسوه آیندگان با ایمان و قدوه پاکبازان جهانش کردیم ) .
توضیحات :
« تَرَکْنَا عَلَیْهِ . . . » : ( نگا : صافّات / 78 و 119 و 129 ) .
سوره صافات آیه 109
متن آیه :
سَلَامٌ عَلَى إِبْرَاهِیمَ
ترجمه :
درود بر ابراهیم !
توضیحات :
« سَلامٌ . . . » : ( نگا : صافّات / 79 ) .
سوره صافات آیه 110
متن آیه :
کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
ما این گونه نیکوکاران را پاداش خیر خواهیم داد .
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 111
متن آیه :
إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
چرا که او از بندگان با ایمان ما بود .
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 112
متن آیه :
وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِیّاً مِّنَ الصَّالِحِینَ
ترجمه :
ما او را به ( تولّد ) اسحاق که پیغمبر و از زمره صالحان بود ، مژده دادیم .
توضیحات :
« نَبِیّاً . . . » : مراد این است که مقدّر بود پیغمبر گردد و از زمره شایستگان شود .
سوره صافات آیه 113
متن آیه :
وَبَارَکْنَا عَلَیْهِ وَعَلَى إِسْحَاقَ وَمِن ذُرِّیَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ مُبِینٌ
ترجمه :
ما به ابراهیم و ( فرزندش ) اسحاق خیر و برکت دادیم ( در عمر و زندگی ، در نسلهای آینده ، در مکتب و ایمان ، و . . . ) از دودمان این دو ، افرادی نیکوکار به وجود آمدند ، و هم افرادی که ( به خاطر عدم ایمان ) آشکارا به خود ستم کردند .
توضیحات :
« مُحْسِنٌ » : نیکوکار . مراد مؤمن و مطیع فرمان خدا است . « ظَالِمٌ » : ستمگر . مراد کافر و منافق و گنهکار است .
سوره صافات آیه 114
متن آیه :
وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ
ترجمه :
ما به موسی و هارون واقعاً نعمتهای گرانبهائی بخشیدیم .
توضیحات :
« لَقَدْ مَنَنَّا . . . » : واقعاً نعمتهای گرانبها و ارزشمندی دادیم ، منّت ، اگر جنبه عملی داشته باشد ، زیبا و پسندیده است و مراد نعمتهای بزرگ و سنگین است . و اگر با لفظ و سخن باشد ، زشت و بدنما است .
سوره صافات آیه 115
متن آیه :
وَنَجَّیْنَاهُمَا وَقَوْمَهُمَا مِنَ الْکَرْبِ الْعَظِیمِ
ترجمه :
آنان و قوم ایشان را از غم و اندوه بزرگ ( اذیّت و آزار فرعون و فرعونیان ) نجات دادیم .
توضیحات :
« الْکَرْبِ الْعَظِیمِ » : ( نگا : انبیاء / 76 ، صافّات / 76 ) .
سوره صافات آیه 116
متن آیه :
وَنَصَرْنَاهُمْ فَکَانُوا هُمُ الْغَالِبِینَ
ترجمه :
و آنان را یاری کردیم تا ( بر دشمنانشان ) پیروز شدند .
توضیحات :
« نَصَرْنَاهُمْ » : ایشان را یاری دادیم . یعنی موسی و هارون و قوم بنی‌اسرائیل را .
سوره صافات آیه 117
متن آیه :
وَآتَیْنَاهُمَا الْکِتَابَ الْمُسْتَبِینَ
ترجمه :
و به آن دو ، کتاب روشنگر ( احکام دین ، و بیانگر رهنمودهای امور زندگی آن روزی ) عطاء کردیم ( که تورات است ) .
توضیحات :
« الْمُسْتَبِینَ » : واضح و روشن . روشنگر و بیانگر ( نگا : انعام / 55 ) .
سوره صافات آیه 118
متن آیه :
وَهَدَیْنَاهُمَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ
ترجمه :
و آن دو را به راه راست رهنمود کردیم ( که راه انبیاء و اولیاء است ، و خطر انحراف و گمراهی و سقوط در آن وجود ندارد ) .
توضیحات :
« الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ » : ( نگا : فاتحه / 6 ) .
سوره صافات آیه 119
متن آیه :
وَتَرَکْنَا عَلَیْهِمَا فِی الْآخِرِینَ
ترجمه :
و نام نیک آنان را در اقوام بعد باقی گذاردیم .
توضیحات :
« وَ تَرَکْنا عَلَیْها . . . » : ( نگا : صافّات / 78 و 108 ) .
سوره صافات آیه 120
متن آیه :
سَلَامٌ عَلَى مُوسَى وَهَارُونَ
ترجمه :
درود بر موسی و هارون !
توضیحات :
« سَلامٌ عَلی . . . » : ( نگا : صافّات / 78 و 108 ) .
سوره صافات آیه 121
متن آیه :
إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
ما این گونه نیکوکاران را پاداش می‌دهیم .
توضیحات :
« إِنّا کَذلِکَ . . . » : ( نگا : انعام / 84 ، یوسف / 22 ، قصص / 14 ) .
سوره صافات آیه 122
متن آیه :
إِنَّهُمَا مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
آن دو نفر ، از زمره بندگان مؤمن ما بودند .
توضیحات :
« مَا » : آنچه . مراد بت است .
سوره صافات آیه 123
متن آیه :
وَإِنَّ إِلْیَاسَ لَمِنْ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
الیاس از پیغمبران بود .
توضیحات :
« إِلْیَاسَ » : یکی از پیغمبران بنی‌اسرائیل و از نسل هارون 7 بود .
سوره صافات آیه 124
متن آیه :
إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ أَلَا تَتَّقُونَ
ترجمه :
زمانی به قوم خود گفت : آیا پرهیزگاری پیشه خود نمی‌کنید ؟
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 125
متن آیه :
أَتَدْعُونَ بَعْلاً وَتَذَرُونَ أَحْسَنَ الْخَالِقِینَ
ترجمه :
آیا بت بعل را به فریاد می‌خوانید ( و نیازمندیهای خود را از او می‌خواهید ) و آیا بهترین آفرینندگان را رها می‌سازید ؟ !
توضیحات :
« تَدْعُونَ » : به فریاد می‌خوانید ( نگا : انعام / 40 و 41 ) . « بَعْلاً » : نام بت معیّنی در بعلبک . هر نوع معبودی که به وسیله آن به خدا تقرّب جویند . جمع آن بُعول است . « أَحْسَنَ الْخَالِقِینَ » : ( نگا : مؤمنون / 14 ) . خالق به معنی مقدّر و اندازه گیرنده ، و یا به معنی آفریدگار است . بت‌پرستان معتقد بودند که بتهایشان آفریننده بوده و در کار آفرینش دست دارند ( نگا : مجمع‌البیان الحدیث ) . « تَذَرُونَ » : ( نگا : بقره / 234 ، شعراء / 166 ) .
سوره صافات آیه 126
متن آیه :
اللَّهَ رَبَّکُمْ وَرَبَّ آبَائِکُمُ الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
خدا ، که معبود شما و معبود نیاکان پیشین شما است .
توضیحات :
« أللهَ » : بدل ( أَحْسَنَ ) است . « رَبَّکُمْ » : عطف بیان یا بدل ( اللهَ ) یا صفت آن است . یا این که ( اللهَ ) بدل اوّل و ( رَبَّکُمْ ) بدل دوم ( أَحْسَنَ ) است .
سوره صافات آیه 127
متن آیه :
فَکَذَّبُوهُ فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ
ترجمه :
آنان الیاس را تکذیب کردند ، پس ایشان ( توسّط فرشتگان در دوزخ ) گرد آورده می‌شوند .
توضیحات :
« لَمُحْضَرُونَ » : ( نگا : قصص / 61 ، روم / 16 ، سبأ / 38 ) .
سوره صافات آیه 128
متن آیه :
إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ
ترجمه :
مگر بندگان مخلص خدا ( که ایشان رستگار و کامگارند ) .
توضیحات :
« إِلاّ عِبَادَ . . . » : ( نگا : صافّات / 40 و 74 ) .
سوره صافات آیه 129
متن آیه :
وَتَرَکْنَا عَلَیْهِ فِی الْآخِرِینَ
ترجمه :
و نام نیک او را در میان ملّتهای بعدی باقی گذاردیم .
توضیحات :
« تَرَکْنَا عَلَیْهِ . . . » : ( نگا : صافّات / 78 و 108 و 119 ) .
سوره صافات آیه 130
متن آیه :
سَلَامٌ عَلَى إِلْ یَاسِینَ
ترجمه :
درود بر الیاس !
توضیحات :
« إِلْ یَاسِینَ » : تلفّظ دیگر إلیاس است . همچون سَیْناء و سِینِینَ که هر دو نام سرزمین معیّنی است . یا إبراهیم و أبراهام ، میکال و میکائیل و . . . دیگر این که در آیه 132 که می‌فرماید : إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنینَ . ضمیر مفرد به کار رفته است که مرجع آن إِلْ یاسینَ است . از سوی دیگر ، در همین سوره ، در آیات : سَلامٌ عَلی نُوحٍ ( 79 ) سَلامٌ عَلی إِبْرَاهِیمَ ( 109 ) سَلامٌ عَلی مُوسی وَ هَارُونَ ( 120 ) سلام صدر سخن آیه‌ها به همان پیغمبری برمی‌گردد که مذکور است . بنابراین در اینجا هم سلام بر الیاس است و بس نه پیروان الیاس ، یعنی الیاسیها . به عبارت دیگر ال یاسین ، جمع الیاسی نبوده تا بعد از تخفیف « الیاسین » شده باشد ، همان گونه که برخی معتقدند .
سوره صافات آیه 131
متن آیه :
إِنَّا کَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ
ترجمه :
ما این چنین پاداش نیکوکاران را خواهیم داد .
توضیحات :
« إِنّا کَذلِکَ . . . » : ( نگا : صافّات / 80 و 105 و 110 و 121 ) .
سوره صافات آیه 132
متن آیه :
إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
إلیاس از زمره بندگانِ با ایمان ما بود .
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 133
متن آیه :
وَإِنَّ لُوطاً لَّمِنَ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
قطعاً لوط از زمره پیغمبران بود .
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 134
متن آیه :
إِذْ نَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
زمانی ، او و جملگی خاندان و پیروان او را نجات دادیم .
توضیحات :
« أَهْلَهُ » : خاندان او و پیروان او ( نگا : نمل / 56 ، قمر / 34 ) .
سوره صافات آیه 135
متن آیه :
إِلَّا عَجُوزاً فِی الْغَابِرِینَ
ترجمه :
نمگر پیرزنی ( که همسر لوط بود و با کافران در اذیّت و آزار مؤمنان همکاری می‌کرد ، و بدین سبب ) از زمره هلاک شدگان گردید .
توضیحات :
« الْغَابِرِینَ » : هالکین . نابود شوندگان ( نگا : اعراف / 83 ، حجر / 60 ) .
سوره صافات آیه 136
متن آیه :
ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرِینَ
ترجمه :
آن گاه ( که لوط و مؤمنان را نجات دادیم ) دیگران را درهم کوبیدیم و نابود کردیم .
توضیحات :
« دَمَّرْنَا » : هلاک و نابود کردیم . در هم کوبیدیم ( نگا : اعراف / 137 ، شعراء / 172 ) .
سوره صافات آیه 137
متن آیه :
وَإِنَّکُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَیْهِم مُّصْبِحِینَ
ترجمه :
و شما ( ای اهل مکّه ! در سَفَر تجارتی خود به سرزمین شام ) بامدادان از سرزمین ایشان عبور می‌کنید ( و پیوسته آثار ویران آنان را دید می‌زنید ) .
توضیحات :
« مُصْبِحِینَ » : به روز رسندگان . وارد صبح شدگان . حال است ( نگا : حجر / 66 و 83 ) .
سوره صافات آیه 138
متن آیه :
وَبِاللَّیْلِ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
ترجمه :
و شامگاهان هم ( مخروبه‌های شهر ایشان سدوم را می‌بینید ) . آیا نمی‌اندیشید و متوجّه نیستید ( که بدکرداری و تباهکاری ایشان ، موجب ویرانی سرزمینشان و بدفرجامی خودشان شده است ؟ ) .
توضیحات :
« بِالَّیْلِ » : حرف ( ب ) به معنی ( فی ) است . مراد از مُصْبِحِینَ و بِالَّیْلِ ، رویهم ، یعنی پیوسته و دائم .
سوره صافات آیه 139
متن آیه :
وَإِنَّ یُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
مسلّماً یونس هم از زمره پیغمبران بود .
توضیحات :
. . .
سوره صافات آیه 140
متن آیه :
إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْکِ الْمَشْحُونِ
ترجمه :
زمانی ، او به سوی کشتی پر ( از مسافر و کالا ، بدون اجازه پروردگارش ، از میان قوم خود ) گریخت .
توضیحات :
« أَبَقَ » : گریخت . این واژه بیشتر برای گریختن بندگان از پیش صاحبانشان به کار می‌رود . اینجا مراد ترک کردن قوم و قبیله بدون اجازه پروردگار است .
سوره صافات آیه 141
متن آیه :
فَسَاهَمَ فَکَانَ مِنْ الْمُدْحَضِینَ
ترجمه :
( کشتی دچار سانحه شد و می‌بایست بر طبق قرعه ، افرادی از سرنشینان به دریا انداخته شوند ) . یونس در قرعه‌کشی شرکت کرد و از جمله کسانی شد که قرعه به نام ایشان درآمد . ( پس برابر عرف آن روز به دریا انداخته شد ) .
توضیحات :
« سَاهَمَ » : در قرعه‌کشی شرکت کرد . « الْمُدْحَضِینَ » : مغلوبان . قرعه به نام ایشان درآمدگان . فرو انداختگان .
سوره صافات آیه 142
متن آیه :
فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ وَهُوَ مُلِیمٌ
ترجمه :
ماهی او را بلعید ، در حالی که مستحقّ ملامت بود ( و می‌بایست در برابر کاری که کرده بود ، زندانی شود ) .
توضیحات :
« الْحُوتُ » : نوعی ماهی بزرگ . « مُلِیمٌ » : گناهکار . مستحقّ سرزنش . کسی که کاری کند یا حرفی بزند که سزاوار سرزنش و درخور لومه شود .
سوره صافات آیه 143
متن آیه :
فَلَوْلَا أَنَّهُ کَانَ مِنْ الْمُسَبِّحِینَ
ترجمه :
اگر او قبلاً از زمره پرستشگران نمی‌بود .
توضیحات :
« الْمُسَبِّحِینَ » : عبادت کنندگان ( نگا : صافّات / 166 ) . دعا کنندگان ( نگا : انبیاء / 79 ، نور / 41 ، سجده / 15 ) .
سوره صافات آیه 144
متن آیه :
لَلَبِثَ فِی بَطْنِهِ إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ
ترجمه :
او در شکم ماهی تا روز رستاخیز می‌ماند .
توضیحات :
« لَبِثَ » : ماند . « إِلی یَوْمِ یُبْعَثُونَ » : تا روزی که برانگیخته شوند . مراد مدفون شدن برای همیشه است . چرا که او در دل ماهی و ماهی در دل زمین تا روز رستاخیز دفن می‌شوند .
سوره صافات آیه 145
متن آیه :
فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاء وَهُوَ سَقِیمٌ
ترجمه :
ما او را در یک سرزمین برهوت خالی ( ازدرخت و گیاه ) افکندیم ، در حالی که بیمار و نزار بود .
توضیحات :
« نَبَذْنَاهُ » : او را انداختیم . او را افکندیم . مراد این است که کاری کردیم که ماهی او را از دهان خود پرت کند . « الْعَرَآءِ » : سرزمین برهوت و خالی از درخت و گیاه و ساختمان . « سَقِیمٌ » : بیمار . ناخوش .
سوره صافات آیه 146
متن آیه :
وَأَنبَتْنَا عَلَیْهِ شَجَرَةً مِّن یَقْطِینٍ
ترجمه :
ما کدوبُنی بر بالای او رویانیدیم ( تا در سایه برگهای پهن و مرطوب آن بیارامد ) .
توضیحات :
« شَجَرَةً » : گیاه . بوته . « یَقْطِینٍ » : کدو . کدوبُن بدان خاطر انتخاب شده تا برگهایش روی یونس بیفتد و او را از گزند حوادث در امان دارد .
سوره صافات آیه 147
متن آیه :
وَأَرْسَلْنَاهُ إِلَى مِئَةِ أَلْفٍ أَوْ یَزِیدُونَ
ترجمه :
( یونس کم‌کم بهبودی یافت ) و او را به سوی جمعیّت یک صد هزار نفری یا بیشتر فرستادیم ( تا ایشان را به ایمان آوردن و توبه کردن از بدیها و انجام نیکیها دعوت کند ) .
توضیحات :
« مِائَةِ أَلْفٍ » : صد هزار ، مراد قوم خودش است ( نگا : یونس / 98 ) . « أَوْ » : بلکه . یا . عربها چنین حرفی را برای تأکید مطلب پیشین به کار می‌برند .
سوره صافات آیه 148
متن آیه :
فَآمَنُوا فَمَتَّعْنَاهُمْ إِلَى حِینٍ
ترجمه :
آنان همه ایمان آوردند و ما ایشان را از مواهب فراوان و نعمتهای فراخ زندگی تا مدّت مشخّصی بهره‌مند ساختیم .
توضیحات :
« فَمَتَّعْنَاهُمْ إِلی حِینٍ » : ( نگا : یونس / 98 ) . مدّت معیّن . یعنی فرا رسیدن اجل آنان و زمان مقدّر ایشان در حیات دنیوی .
سوره صافات آیه 149
متن آیه :
فَاسْتَفْتِهِمْ أَلِرَبِّکَ الْبَنَاتُ وَلَهُمُ الْبَنُونَ
ترجمه :
از آنان ( که ساکن مکّه بوده و به دنبال خرافات راه افتاده و معتقدند که فرشتگان دختران خدایند ) بپرس که آیا دختران از آنِ پروردگار تو باشند و پسران از آنِ خودشان ؟ ( آیا این عادلانه است ؟ ) .
توضیحات :
« الْبَنَاتُ » : مراد فرشتگان است که بنا به عقیده تباه خود می‌گفتند : فرشتگان دختران خدایند ( نگا : بقره / 116 ، نحل / 57 ، نجم / 27 ) . البتّه پسر و دختر در پیشگاه خدا ارزش یکسان دارند و معیار شخصیّت هر دو پاکی و تقوا است . ولی استدلال قرآن در اینجا به اصطلاح از باب « ذکر مسلّماتِ خصم » است که مطالب طرف را بگیرند و به خود او باز گردانند . نظیر این معنی ( نگا : نجم / 22 ) .
سوره صافات آیه 150
متن آیه :
أَمْ خَلَقْنَا الْمَلَائِکَةَ إِنَاثاً وَهُمْ شَاهِدُونَ
ترجمه :
یا این که ( وقتی که ) ما فرشتگان را به صورت ماده می‌آفریدیم ، ایشان ناظر ( بر خلقت فرشتگان ) بوده‌اند ؟
توضیحات :
« شَاهِدُونَ » : جمع شاهد ، حاضر و ناظر ( نگا : کهف / 51 ، زخرف / 19 ) .
سوره صافات آیه 151
متن آیه :
أَلَا إِنَّهُم مِّنْ إِفْکِهِمْ لَیَقُولُونَ
ترجمه :
هان ! آنان تنها از روی دروغها و تهمتهای به هم بافته خود می‌گویند :
توضیحات :
« مِنْ إِفْکِهِمْ » : بنا به دروغهای زشت خود . تنها از روی به هم بافته‌ها و خیال‌پردازیهای خود . « لَیَقُولُونَ » : مقول قول در آیه بعدی است که ( وَلَدَ اللهُ ) است .
سوره صافات آیه 152
متن آیه :
وَلَدَ اللَّهُ وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ
ترجمه :
خداوند فرزند زاده است ! قطعاً ایشان دروغگویند .
توضیحات :
« وَلَدَ » : زاد . فرزند به دنیاآورد . صاحب فرزند شد .
سوره صافات آیه 153
متن آیه :
أَصْطَفَى الْبَنَاتِ عَلَى الْبَنِینَ
ترجمه :
آیا خدا دختران را بر پسران ترجیح داده است ( در صورتی که به گمان شما پسران از دختران بهترند ؟ تازه اگر برابر اندیشه تباه شما هم بود ، می‌بایست خدا پسران را نصیب خود کند ؛ نه دختران را ! ) .
توضیحات :
« أَصْطَفی » : آیا برگزیده است ؟ در اصل ( أَإِصْطَفی ) است . همزه فعل برای تخفیف حذف شده است .
سوره صافات آیه 154
متن آیه :
مَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ
ترجمه :
چه چیزتان شده است ، چگونه داوری می‌کنید ؟ ( هیچ می‌فهمید چه می‌گوئید ؟ ! ) .
توضیحات :
« مَا لَکُمْ . . . » : ( نگا : یونس / 35 ) .
سوره صافات آیه 155
متن آیه :
أَفَلَا تَذَکَّرُونَ
ترجمه :
آیا یادآور نمی‌گردید ( و از این بی‌خبریها به خود نمی‌آئید ، و از این بیهوده‌گوئیها دست بر نمی‌دارید ؟ ) .
توضیحات :
« أَفَلا تَذَکَّرُونَ » : ( نگا : انعام / 80 ، سجده / 4 ، یونس / 3 ) .
سوره صافات آیه 156
متن آیه :
أَمْ لَکُمْ سُلْطَانٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
یا این که شما دلیل روشن و روشنگری ( در این زمینه ) دارید ؟
توضیحات :
« سُلْطَانٌ » : دلیل و برهان ( نگا : آل‌عمران / 151 ، نساء / 91 و 144 و 153 ، انعام / 81 ) . مراد وحی آسمانی است .
سوره صافات آیه 157
متن آیه :
فَأْتُوا بِکِتَابِکُمْ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ
ترجمه :
اگر راست می‌گوئید ( که دلیل و برهانی دارید ) کتاب خود را بیاورید و بنمائید .
توضیحات :
« بِکِتَابِکُمْ » : مراد از کتاب ، کتاب آسمانی است . ( نگا : زخرف / 21 ، فاطر / 40 ) .
سوره صافات آیه 158
متن آیه :
وَجَعَلُوا بَیْنَهُ وَبَیْنَ الْجِنَّةِ نَسَباً وَلَقَدْ عَلِمَتِ الْجِنَّةُ إِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ
ترجمه :
آنان معتقد به خویشاوندی و نزدیکی میان خدا و جنّیان هستند . در صورتی که جنّیان می‌دانند که مشرکان ( و هم خودشان ، اگر شرک بورزند ، در میان دوزخ ) حاضر آورده می‌شوند .
توضیحات :
« جَعَلُوا » : مراد از ضمیر ( و ) مشرکان عرب است . « الْجِنَّةِ » : جنّیان . مراد شیاطین است . « إِنَّهُمْ » : که ایشان . مراد مشرکان عرب ، یا جنّیان است . « لَمُحْضَرُونَ » : ( نگا : روم / 16 ، سبأ / 38 ، یس / 32 و 53 ، صافّات / 127 ) . « نَسَباً » : خویشی و خویشاوندی . قرابت و نسبت . مثلاً می‌گفتند : اهریمن و یزدان دو برادر یکدیگرند . اهریمن شَرور و لئیم ، و یزدان بزرگوار و کریم است . اهریمن و یزدان شریک همدیگرند . اهریمن خالق شرّ و یزدان خالق خیر است .
سوره صافات آیه 159
متن آیه :
سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ
ترجمه :
خداوند ، پاک و منزّه است از توصیفهائی که ( این گروه مشرک و خرافه‌پرست ) می‌کنند .
توضیحات :
« سُبْحَانَ . . . » : ( نگا : انبیاء / 22 ، مؤمنون / 91 ) .
سوره صافات آیه 160
متن آیه :
إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ
ترجمه :
مگر بندگان مخلص خدا ( که در دوزخ گرد آورده نمی‌شوند ) .
توضیحات :
« إِلاّ عِبَادَ . . . » : برخی آنان را مستثنی از حضور در آتش می‌دانند و معنی آن در بالا گذشت . بعضی هم آنان را مستثنی می‌دانند از آنچه مشرکان توصیف می‌کنند . یعنی : جز توصیف بندگان مخلص خدا ، هیچ توصیفی شایسته ذات مقدّس خدا نمی‌باشد . « الْمُخْلَصِینَ » : ( نگا : صافّات / 40 و 74 و 128 ) .
سوره صافات آیه 161
متن آیه :
فَإِنَّکُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ
ترجمه :
شما و چیزهائی که پرستش می‌کنید .
توضیحات :
« فَإِنَّکُمْ وَ مَا تَعْبُدُونَ » : اگر واژه ( ما ) موصوله بشمار آید ، معنی چنین خواهد بود : شما و چیزهائی که می‌پرستید . شما با معبودهایتان بمانید . اگر هم واژه ( ما ) مصدریّه به حساب آید ، معنی چنین می‌شود : شما و عبادتی که می‌کنید . شما در گرو عبادتی هستید که می‌کنید .
سوره صافات آیه 162
متن آیه :
مَا أَنتُمْ عَلَیْهِ بِفَاتِنِینَ
ترجمه :
هرگز نمی‌توانید کسی را با فتنه و فساد از خداپرستی منحرف سازید ( و به بت‌پرستی بکشانید ) .
توضیحات :
« مَآ أَنتُمْ » : واژه ( ما ) نافیه است . « عَلَیْهِ » : ضمیر ( ه ) به خداوند بر می‌گردد و جار و مجرور متعلّق به ( فَاتِنِینَ ) است . « فَاتِنِینَ » : گول زنندگان . منحرف کنندگان . مفسدین . حرف ( ب ) زائد و برای تأکید نفی نسبت ما بعد خود از ما قبل خود به کار می‌رود . « مَآ أَنتُمْ عَلَیْهِ بِفَآتِنِینَ » : ای کفّار مکّه ! شما و بتهائی که می‌پرستید یا شما و عبادتی که می‌کنید ، هرگز نمی‌توانید بندگان شایسته خدا را تباه و منحرف سازید ، و گول زنید و فریب دهید .
سوره صافات آیه 163
متن آیه :
إِلَّا مَنْ هُوَ صَالِ الْجَحِیمِ
ترجمه :
مگر کسی را که مایل باشد به آتش دوزخ بسوزد .
توضیحات :
« صَالِ » : مخفّف صالی ، کسی که با آتش بسوزد . از ماده ( صلی ) که سوختن با آتش است ( نگا : مریم / 70 ، انشقاق / 12 ) .
سوره صافات آیه 164
متن آیه :
وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَّعْلُومٌ
ترجمه :
هر یک از ما مقام مشخّص و جایگاه جداگانه‌ای داریم ( و در آنجا و در آن پُست به انجام وظیفه مشغول و گوش به فرمان یزدانیم ) .
توضیحات :
« مَا مِنَّا إِلاّ . . . » : گویندگان کلام فرشتگانند که بت‌پرستان ایشان را دختران خدا می‌پنداشتند .
سوره صافات آیه 165
متن آیه :
وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ
ترجمه :
و ما جملگی ( برای اطاعت یزدان و اجرا فرمان خداوند سبحان ) به صف ایستاده‌ایم ( و کسی از ما جرأت حرکت از جای خود ، و گام بیرون نهادن از دائره حوزه کارش را ندارد ) .
توضیحات :
« الصَّآفُّونَ » : به صف ایستادگان ( نگا : صافّات / 1 ) .
سوره صافات آیه 166
متن آیه :
وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ
ترجمه :
و ما جملگی ، به تسبیح و تقدیس خدا مشغولیم ( و ستایشگران ایزد بیچونیم ) .
توضیحات :
« الْمُسَبِّحُونَ » : تسبیح گویان ( نگا : انبیاء / 20 و 26 و 27 ) .
سوره صافات آیه 167
متن آیه :
وَإِنْ کَانُوا لَیَقُولُونَ
ترجمه :
هر چند مشرکان ( پیش از بعثت ) می‌گفتند :
توضیحات :
« إِنْ » : مخفّف از مثقّله است . اصل آن « إِنَّ » است .
سوره صافات آیه 168
متن آیه :
لَوْ أَنَّ عِندَنَا ذِکْراً مِّنْ الْأَوَّلِینَ
ترجمه :
اگر کتابی همچون کتابهای ( آسمانی ) پیشینیان می‌داشتیم .
توضیحات :
« ذِکْراً » : مراد کتابی ، همچون کتابهای آسمانی انبیاء است ( نگا : اعراف / 63 و 69 ، حجر / 6 و 9 ، انبیاء / 2 و 24 و 50 ) . « الأوَّلِینَ » : ( نگا : حجر / 10 و 13 ، فاطر / 43 ، شعراء / 26 و 137 و 184 و 196 ) .
سوره صافات آیه 169
متن آیه :
لَکُنَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ
ترجمه :
ما قطعاً بندگان مخلص خدا می‌شدیم .
توضیحات :
« الْمُخْلَصِینَ » : ( نگا : صافّات / 40 و 74 و 128 ) .
سوره صافات آیه 170
متن آیه :
فَکَفَرُوا بِهِ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ
ترجمه :
( آرزوی آنان جامه عمل به خود پوشید و بزرگترین کتاب آسمانی قرآن برای ایشان فرو فرستاده شد ) و ایشان بدان کفر ورزیدند ، و فرجام کار خود را خواهند دانست .
توضیحات :
« بِهِ » : به آن کتاب آسمانی که قرآن است .
سوره صافات آیه 171
متن آیه :
وَلَقَدْ سَبَقَتْ کَلِمَتُنَا لِعِبَادِنَا الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
وعده ما راجع به بندگان فرستاده ما قبلاً ( در لوح محفوظ ) ثبت و ضبط گشته است .
توضیحات :
« لَقَدْ سَبَقَتْ کَلِمَتُنَا . . . » : ( نگا : یونس / 19 ، انبیاء / 101 ) .
سوره صافات آیه 172
متن آیه :
إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنصُورُونَ
ترجمه :
و آن این که ایشان قطعاً یاری می‌گردند .
توضیحات :
« الْمَنصُورُونَ » : یاری شوندگان ( نگا : روم / 47 ، حجّ / 40 ، غافر / 51 ) .
سوره صافات آیه 173
متن آیه :
وَإِنَّ جُندَنَا لَهُمُ الْغَالِبُونَ
ترجمه :
و لشکر ما حتماً پیروز می‌شوند .
توضیحات :
« الْغَالِبُونَ » : چیره شوندگان . پیروزمندان . ( نگا : مجادله / 21 ) . یادآوری : وعده خداوند مبنی بر پیروزی لشکر اسلام و غلبه مؤمنان ، یک وعده مشروط است ؛ نه مطلق . مشروط به بندگان حقیقی و لشکریان راستین خدا بودن و تلاش در مسیر الهی با افکار و برنامه‌های آسمانی .
سوره صافات آیه 174
متن آیه :
فَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِینٍ
ترجمه :
از آنان دست بدار و ایشان را تا مدّت زمانی معیّن به حال خود واگذار .
توضیحات :
« فَتَوَلَّ عَنْهُمْ » : ایشان را به حال خود بگذار . از آنان روی بگردان و صبر داشته باش ( نگا : نساء / 81 ، انعام / 91 ) . « حَتّی حِینٍ » : تا زمانی . مراد تا زمانی که به تو اجازه جنگ می‌دهیم و تو را بر آنان چیره و پیروز می‌گردانیم و ننگ شکست و رسوائی بدیشان می‌چشانیم .
سوره صافات آیه 175
متن آیه :
وَأَبْصِرْهُمْ فَسَوْفَ یُبْصِرُونَ
ترجمه :
( آن وقت ) نگاهشان کن ( که چه بلائی بر سرشان می‌آید ) و آنان خود بالاخره خواهند دید ( هزیمت خویش را و نصرت شما را ) .
توضیحات :
« أَبْصِرْ بِهِمْ » : نگاهشان کن . بنگرشان .
سوره صافات آیه 176
متن آیه :
أَفَبِعَذَابِنَا یَسْتَعْجِلُونَ
ترجمه :
آیا عذاب ما را بشتاب می‌خواهند ؟ ! ( مگر خِرد ندارند ؟ ! ) .
توضیحات :
« یَسْتَعْجِلُونَ » : بشتاب می‌خواهند . زود فرا رسیدن را می‌خواهند مراد از عذاب مذکور در آیه ، عذاب دنیوی ( نگا : سجده / 28 ) و عذاب اخروی است ( نگا : یونس / 48 ، انبیاء / 38 ، نمل / 71 ، سبأ / 29 ، یس / 48 ) .
سوره صافات آیه 177
متن آیه :
فَإِذَا نَزَلَ بِسَاحَتِهِمْ فَسَاء صَبَاحُ الْمُنذَرِینَ
ترجمه :
هنگامی که عذاب ما در حیاط منازلشان ( و در میدان زندگیشان ) فرود آمد ، بیم‌شدگان چه بامداد بدی خواهند داشت !
توضیحات :
« بِسَاحَتِهِمْ » : در حیاط ایشان . در میدان زندگی آنان . « سَاحَة » : حیاط ، میدان . « صَبَاحُ » : بامداد . صبح . مراد بامداد بیداری از خواب غفلت ، یا صبح معمولی است که عذاب در چنین وقتی به سراغ ایشان می‌آید .
سوره صافات آیه 178
متن آیه :
وَتَوَلَّ عَنْهُمْ حَتَّى حِینٍ
ترجمه :
دست از آنان بدار و ایشان را تا مدّت زمانی معیّن به حال خود واگذار .
توضیحات :
« تَوَلَّ . . . » : ( نگا : صافّات / 174 ) . تکرار آیه ، برای تأکید بیشتر است .
سوره صافات آیه 179
متن آیه :
وَأَبْصِرْ فَسَوْفَ یُبْصِرُونَ
ترجمه :
( آن وقت ، کار آشفته و وضع پریشان ایشان را ) تو ببین ، و آنان خودشان هم ( فرجام بد و حال تباه خویش را ) خواهند دید .
توضیحات :
« أَبْصِرْ . . . » : ( نگا : صافّات / 175 ) . تکرار به خاطر تأکید است . یا این که آیه‌های 174 و 175 اشاره به شکست و رسوائی حتمی دنیوی کافران ، و پیروزی و والائی قطعی دنیوی مؤمنان دارد ، و آیه‌های 178 و 179 بیانگر مجازات و کیفر سخت الهی و ناکامی و بدبختی قطعی اخروی افراد بی‌دین و ایمان است .
سوره صافات آیه 180
متن آیه :
سُبْحَانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ
ترجمه :
پاک و منزّه است خداوندگار تو از توصیفهائی که ( مشرکان درباره خدا به هم می‌بافند و سر هم ) می‌کنند ، خداوندگار عزّت و قدرت .
توضیحات :
« رَبُّ الْعِزَّةِ » : خداوند عزّت . صاحب قدرت و قوّت . « الْعِزَّةِ » : غلبه . قوّه .
سوره صافات آیه 181
متن آیه :
وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِینَ
ترجمه :
درود بر پیغمبران !
توضیحات :
« سَلامٌ . . . » : در این سوره بر بسیاری از پیغمبران ، جداگانه درود فرستاده شده است ( نگا : 109 و 130 ) . خدا در اینجا به گونه جمع‌بندی بر همه پیغمبران درود فرستاده و جملگی ایشان را مورد لطف و مرحمت قرار داده است .
سوره صافات آیه 182
متن آیه :
وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ
ترجمه :
ستایش ، یزدان را سزا است که خداوندگار جهانیان است .
توضیحات :
« الْحَمْدُ لِلّهِ . . . » : ( نگا : فاتحه / 2 ) .
تفسیر سوره ص برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره ص
سوره ص آیه 1
متن آیه :
ص وَالْقُرْآنِ ذِی الذِّکْرِ
ترجمه :
صاد . . . سوگند به قرآن پرآوازه و والا و یادآور و بیانگر ( ارزشهای حقیقی و قوانین سعادت‌بخش خدا ) .
توضیحات :
« ص » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره / 1 ) . « ذِی الذِّکْرِ » : پرآوازه . بزرگوار . یادآورنده . بیانگر . قرآن دارای صیت همه‌جا گیر و عظمت فراگیر بوده ، و انسان را به یاد خدا و معاد می‌اندازد ، و او را به ارزشهای وجودی خدا آشنا می‌گرداند ، و با بیان آسمانی ، ظلمات غفلت و پرده‌های فراموشکاری انسانی را کنار می‌زند . « وَالْقُرْءَانِ ذِی الذِّکْرِ » : جمله قسمیّه است و جواب آن محذوف است و تقدیر چنین است : وَالْقُرْءَانِ ذِی الذِّکْرِ ، إِنَّکَ صَادِقٌ وَ إِنَّ هذَا الْکلامَ مُعْجِزٌ .
سوره ص آیه 2
متن آیه :
بَلِ الَّذِینَ کَفَرُوا فِی عِزَّةٍ وَشِقَاقٍ
ترجمه :
( اگر می‌بینید کافران در برابر این آیات روشنگر و قرآن بیدارگر تسلیم نمی‌شوند ، نه به خاطر این است که پرده‌ای بر این کلام حق افتاده است ) بلکه کافران گرفتار تکبّر و غروری هستند ( که آنان را از قبول حق بازداشته ) و عداوت و عصیانی ( که ایشان را از پذیرش دعوت تو باز می‌دارد ) .
توضیحات :
« عِزَّةٍ » : تکبّر . خود بزرگ بینی ( نگا : بقره / 206 ) . مراد عزّت کاذب است . « شِقَاقٍ » : مخالفت با حق و حقیقت . رویاروئی ( نگا : حجّ / 53 ) .
سوره ص آیه 3
متن آیه :
کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِینَ مَنَاصٍ
ترجمه :
پیش از ایشان اقوام زیادی بوده‌اند که ما آنان را ( به خاطر کفر و شرک و ستم و گناه ) هلاک کرده‌ایم و ( به هنگام نزول عذاب ) فریاد برآورده‌اند و شیون سر داده‌اند ، ولی ( چه سود دیر شده است و ) زمان نجات و خلاص باقی نمانده است .
توضیحات :
« قَرْنٍ » : ( نگا : انعام / 6 ، مریم / 74 و 98 ) . « مَنَاصٍ » : فرار . نجات . سلامت . « لاتَ » : لاء نفی جنس است همراه با ( تَ ) زائد . « لاتَ حِینَ مَنَاصٍ » : اینک وقت گریز نیست . اکنون زمان نجات نمی‌باشد .
سوره ص آیه 4
متن آیه :
وَعَجِبُوا أَن جَاءهُم مُّنذِرٌ مِّنْهُمْ وَقَالَ الْکَافِرُونَ هَذَا سَاحِرٌ کَذَّابٌ
ترجمه :
در شگفتند از این که بیم دهنده‌ای از خودشان به سویشان آمده است ، و کافران می‌گویند : این ، جادوگر بسیار دروغگوئی است .
توضیحات :
« أَن جَآءَهُمْ . . . » : جمله ، منصوب به نزع خافض است . یعنی : مِنْ أَن جَآءَهُمْ . « هذا » : مراد محمّد است .
سوره ص آیه 5
متن آیه :
أَجَعَلَ الْآلِهَةَ إِلَهاً وَاحِداً إِنَّ هَذَا لَشَیْءٌ عُجَابٌ
ترجمه :
آیا او به جای این همه خدایان ، به خدای واحدی معتقد است ؟ واقعاً این ( حرفی که می‌زند ) چیز شگفتی است .
توضیحات :
« عُجَابٍ » : واقعاً عجیب است . بسیار شگفت است . عَجِیب و عُجَاب و عُجَّاب برای مبالغه و به یک معنی است ( نگا : هود / 72 ، ق / 2 ) .
سوره ص آیه 6
متن آیه :
وَانطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَاصْبِرُوا عَلَى آلِهَتِکُمْ إِنَّ هَذَا لَشَیْءٌ یُرَادُ
ترجمه :
سرکردگان ایشان راه افتادند ( و به یکدیگر گفتند ) که بروید و ( محکم به بتان خویش بچسبید و ) بر ( عبادت ) خدایان خود ثابت و استوار باشید . این همان چیزی است که خواسته می‌شود .
توضیحات :
« أَنْ » : حرف مفسّره و به معنی ( أَیْ ) است ، در معنیِ یعنی . « إِنطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا » : سران راه افتادند و به یکدیگر گفتند بروید . سران راه افتادند و چیزی که زبانشان زمزمه می‌کرد « بروید » بود . « إِنطَلَقَ » : روان شد . شروع کرد . « إِمْشُوا » : بروید و پراکنده شوید . بر مذهب و مکتب خویش بروید و ماندگار باشید . « إِنَّ هذا لَشَیْءٌ یُرَادُ » : استقامت بر عبادت بتان و ماندگاری بر آئین آباء و اجداد ، چیزی است که مورد درخواست ما سران قوم است . این دعوت جدید چیزی است از روی قصد ، یعنی توطئه‌ای است که طرّاحی شده است و هدف آن برکناری ما و ریاست محمّد بر عرب است .
سوره ص آیه 7
متن آیه :
مَا سَمِعْنَا بِهَذَا فِی الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هَذَا إِلَّا اخْتِلَاقٌ
ترجمه :
ما در آئین دیگری ، این ( یکتاپرستی ) را نشنیده‌ایم . این جز دروغ ساختگی نیست .
توضیحات :
« الْمِلَّةِ الآخِرَةِ » : آئین دیگری . مراد آئین اهل کتاب ، به ویژه مسیحیّت است که معتقد به تثلیت بوده و هستند . یا مراد آئین پدران بت‌پرست قریشیان است که ایشان را دیده و زمان ایشان نسبت به زمان نیاکانشان ، واپسین بشمار است . « إِخْتِلاقٌ » : کذب محض . دروغ از پیش خود ساخته و پرداخته .
سوره ص آیه 8
متن آیه :
أَأُنزِلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ مِن بَیْنِنَا بَلْ هُمْ فِی شَکٍّ مِّن ذِکْرِی بَلْ لَمَّا یَذُوقُوا عَذَابِ
ترجمه :
آیا از میان همه ما ، قرآن بر او نازل شده است ؟ اصلاً آنان درباره قرآن من بدگمان و متردّدند . اصلاً آنان عذاب مرا نچشیده‌اند ( این است که چنین گستاخانه سخن می‌گویند ) .
توضیحات :
« الذِّکْرُ » : قرآن . این سخن را از راه تمسخر می‌گفتند ( نگا : حجر / 6 ) . « لَمَّا یَذُوقُوا » : هنوز نچشیده‌اند . « بَلْ » : برای انتقال از سببی به سبب دیگری از اسباب کفر آنان است .
سوره ص آیه 9
متن آیه :
أَمْ عِندَهُمْ خَزَائِنُ رَحْمَةِ رَبِّکَ الْعَزِیزِ الْوَهَّابِ
ترجمه :
راستی مگر گنجهای رحمت پروردگار بسیار با عزّت و بس بخشاینده تو در دست ایشان است ؟ ( تا هر که را که بخواهند نبوّت بدهند و هر کس را که بخواهند محروم سازند ؟ ! ) .
توضیحات :
« خَزَآئِنُ رَحْمَةِ رَبِّکَ . . . » : ( نگا : اسراء / 100 ) .
سوره ص آیه 10
متن آیه :
أَمْ لَهُم مُّلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا فَلْیَرْتَقُوا فِی الْأَسْبَابِ
ترجمه :
یا مالکیّت و حاکمیّت آسمانها و زمین و چیزهائی که در میان آن دو است ، از آن ایشان است ؟ اگر چنین است با وسائل و اسباب ( لازمه صعودی که در دست دارند به سوی آسمانها ) بالا روند ( و هر گونه که خود می‌خواهند حکومت کنند ، و به هر کس که می‌خواهند وحی بفرستند ) .
توضیحات :
« فَلْیَرْتَقُوا » : پس بالا بروند و صعود کنند . « الأسْبَابِ » : جمع سَبَب ، ریسمان . وسیله . مراد ابزار و ابواب و طرق صعود است ( نگا : حجّ / 15 ، انعام / 35 ، اسراء / 42 ) .
سوره ص آیه 11
متن آیه :
جُندٌ مَّا هُنَالِکَ مَهْزُومٌ مِّنَ الْأَحْزَابِ
ترجمه :
اینان که اینجا ( در شهر مکّه ) هستند ، سپاه ناچیز شکست خورده‌ای از دسته‌ها و گروههایند ( که قبلاً در برابر پیغمبران عَلَم طغیان برافراشته‌اند و سرانجام مغلوب گشته‌اند و تار و مار شده‌اند ) .
توضیحات :
« جُندٌ » : سپاه ناچیز . گروهک . تنوین آن برای تحقیر است . « مَا » : چیزهائی که . در اینجا مراد ( کسانی که و افرادی که ) است . « هُنَالِکَ » : آنجا . مراد مکّه است . « مَهْزُومٌ » : شکست خورده . « الأحْزابِ » : دسته‌ها و گروهها ( نگا : آیه 12 ) . واژه ( مَا ) مبتدا و ( جُندٌ ) خبر مقدّم ، و ( مَهْزُومٌ ) خبر دوم یا صفت ( جُندٌ ) می‌باشد . یا این که ( جُندٌ ) مبتدا و ( مَا ) زائد و ( مَهْزُومٌ ) خبر است . معنی آیه چه بسا این باشد : اینان در آنجا سپاهک شکست خورده‌ای از میان احزاب خواهند بود . اشاره به شکست بی‌دینان در جنگ احزاب است .
سوره ص آیه 12
متن آیه :
کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَفِرْعَوْنُ ذُو الْأَوْتَادِ
ترجمه :
قبل از اینان نیز قوم نوح و عاد و فرعون که دارای بناهائی بلند و استوار همچون کوه بوده‌اند ( پیغمبران ما را ) تکذیب کرده‌اند .
توضیحات :
« قَبْلَهُمْ » : پیش از قوم قریش . « ذُوالأوْتَادِ » : دارای میخها . مراد از اوتاد ، بناهای بلند و کوه مانندی است که همچون میخ بر دل زمین نشسته است ( نگا : نباء / 7 ) . نمونه این گونه بناها اهرام ثلاثه مصر است . لذا ذوالاوتاد توصیف ویژه فراعنه است ( نگا : فجر / 10 ) .
سوره ص آیه 13
متن آیه :
وَثَمُودُ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ الأَیْکَةِ أُوْلَئِکَ الْأَحْزَابُ
ترجمه :
و قوم ثمود و لوط و صاحبان باغهای فراوان سر در هم کشیده ( به تکذیب پیغمبران پرداخته‌اند و کیفر خویش را دیده‌اند ) . اینان همان گروهها و دسته‌هایند . ( گروهها و دسته‌های ششگانه‌ای که نمونه‌ای از مردمان کفرپیشه و ستمگر تاریخند و بر پیغمبران شوریده‌اند و به عذاب الهی گرفتار آمده‌اند ) .
توضیحات :
« أَصْحَابُ الأیْکَةِ » : صاحبان باغهای فراوان و پردرخت . مراد قوم شعیب است ( نگا : حجر / 78 ) . « الأحْزَابُ » : اشاره به همان احزابی است که در دو آیه قبل آمده و مشرکان مکّه را گروه اندکی از آنان شمرد .
سوره ص آیه 14
متن آیه :
إِن کُلٌّ إِلَّا کَذَّبَ الرُّسُلَ فَحَقَّ عِقَابِ
ترجمه :
هر یک از این گروهها ، پیغمبران را تکذیب کرده و عذاب من گریبانگیرشان گشته است .
توضیحات :
« إِن کُلٌّ . . . » : ( إِنْ ) حرف نفی و به معنی ( مَا ) است . « فَحَقَّ عِقَابِ » : ( نگا : حجّ / 18 ) .
سوره ص آیه 15
متن آیه :
وَمَا یَنظُرُ هَؤُلَاء إِلَّا صَیْحَةً وَاحِدَةً مَّا لَهَا مِن فَوَاقٍ
ترجمه :
اینان ( نیز با این اعمال و افعال که دارند ) انتظاری جز این نمی‌کشند که یک صدای آسمانی فرا رسد ، صدائی که نیازی به تکرار ندارد ( و در آن بازگشتی نیست ) .
توضیحات :
« صَیْحَةً » : ( نگا : هود / 67 و 94 ، حجر / 73 و 83 ، مؤمنون / 41 ، یس / 29 و 49 و 53 ) . « فَوَاقٍ » : تکرار . رجوع و بازگشت . مهلت . « مَا لَهَا مِن فَوَاقٍ » : نیازی به تکرار ندارد . هیچ گونه رهائی و بارگشتی از آن نیست . یعنی این صیحه یکباره همه‌جا و همگان را فرا می‌گیرد و درها به روی انسانها بسته می‌شود . نه رهائی از آن ممکن است و نه پشیمانی سودی دارد و نه فریادها به جائی می‌رسد .
سوره ص آیه 16
متن آیه :
وَقَالُوا رَبَّنَا عَجِّل لَّنَا قِطَّنَا قَبْلَ یَوْمِ الْحِسَابِ
ترجمه :
( کافران مسخره‌کنان ) می‌گویند : پروردگارا ! سهم ( عذاب ) ما را پیش از روز رستاخیز و حساب و کتاب ( قیامت ) به ما برسان .
توضیحات :
« عَجِّلْ » : پیش بینداز . زودتر برسان ( نگا : کهف / 58 ، یونس / 11 ) . « قِطَّنَا » : بهره و نصیب ما را . سهمیّه و قسمت ما را . نامه نوشته ما را با توجّه به این که معنی « قِطَّ » صحیفه مکتوبه ، یعنی کاغذی که چیزی بر آن نگارند ، مفهوم آیه چنین می‌شود : پروردگارا نامه اعمال ما را پیش از روز جزا به دست ما برسان ، تا آن را بخوانیم و ببینیم که ما چه کاره‌ایم ( نگا : تفسیر نمونه ، المختصر فی تفسیر القرآن ، روح‌المعانی ) .
سوره ص آیه 17
متن آیه :
اصْبِرْ عَلَى مَا یَقُولُونَ وَاذْکُرْ عَبْدَنَا دَاوُودَ ذَا الْأَیْدِ إِنَّهُ أَوَّابٌ
ترجمه :
در برابر چیزهائی که می‌گویند شکیبا باش ، و به خاطر بیاور ( پیغمبران شکیبا ، از جمله ) بنده ما داود قدرتمند و توانا را . واقعاً او ( در همه کار و همه حال به سوی خدا باز می‌گشت و ) بسی توبه‌کار بود .
توضیحات :
« الأیْدِ » : قدرت و قوّت . « ذَالأَیْدِ » : دارای سلطه و قدرت . مراد قدرت جسمانی ، و توانائی انجام طاعت و عبادت ، و سلطه کامل در سیاستمداری و مملکت‌داری است . « أَوَّابٌ » : کسی که بسیار به خدا پناه ببرد و برگردد . کسی که از آنچه خدا از آن خوشش نمی‌آید دست بکشد و به سوی آنچه خدا از آن خوشش می‌آید برگردد ( نگا : اسراء / 25 ) .
سوره ص آیه 18
متن آیه :
إِنَّا سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ یُسَبِّحْنَ بِالْعَشِیِّ وَالْإِشْرَاقِ
ترجمه :
ما کوهها را با او هم‌آوا کردیم . ( کوهها هم‌صدا با او ) شامگاهان و بامدادان به تسبیح و تقدیس ( آفریدگار جهان ) می‌پرداختند .
توضیحات :
« سَخَّرْنَا الْجِبَالَ مَعَهُ » : کوهها را با او هم‌آوا و هم‌صدا کردیم ( نگا : سبأ / 10 ) . کوهها را فرمانبردارش ساختیم و از منافع آنها برخوردارش کردیم . « الإِشْرَاقِ » : برآمدن خورشید . تابیدن خورشید به هنگام چاشتگاه . « الْعَشِیِّ » : شب هنگام . شبانگاهان ( نگا : آل‌عمران / 41 ، انعام / 52 ، کهف / 28 ) .
سوره ص آیه 19
متن آیه :
وَالطَّیْرَ مَحْشُورَةً کُلٌّ لَّهُ أَوَّابٌ
ترجمه :
و پرندگان را نیز ( با او در تسبیح و تقدیس ) هم‌آوا کردیم و در پیش او گرد آوردیم . جملگی آنها فرمانبردار داود بودند ( و به دستور او عمل می‌کردند ) .
توضیحات :
« مَحْشُورَةً » : گرد آمده و جمع‌آوری شده . « کُلٌّ لَّهُ أَوَّابٌ » : همگی فرمانبردار داود بودند و به سوی او برمی‌گشتند . جملگی فرمانبردار خدا و خاضع در برابر مشیّت الله بودند و هستند ( نگا : انبیاء / 79 ) .
سوره ص آیه 20
متن آیه :
وَشَدَدْنَا مُلْکَهُ وَآتَیْنَاهُ الْحِکْمَةَ وَفَصْلَ الْخِطَابِ
ترجمه :
و حکومت او را ( با در اختیار قرار دادن وسائل مادی و معنوی ) استحکام بخشیدیم ، و بدو فرزانگی و شناخت ( امور ) دادیم ، و قدرت داوری قاطعانه و عادلانه‌اش ارزانی داشتیم .
توضیحات :
« شَدَدْنَا » : تقویت کردیم و استحکام بخشیدیم . پا برجای و استوار نمودیم . « مُلْکَهُ » : شاهی و حکومت او را . مملکت و کشور او را . « الْحِکْمَةَ » : شناخت اسرار اشیاء و اصابت در گفتار و کردار ( نگا : آل‌عمران / 48 ) . « فَصْلَ الْخِطَابِ » : سخن فیصله دهنده . گفتار نیرومندی که نمایانگر قضاوت عادلانه و بیانگر داوری قاطعانه باشد . مصدر و به معنی اسم فاعل ، یعنی فاصل است و اضافه مصدر به مفعول خود یا اضافه صفت به موصوف خود می‌باشد . یعنی الْخِطَابَ الْفَاصِلَ . همان گونه که جَوَامِعُ الْکَلِمِ ، به معنی أَلْکَلام الْجَامِعُ است .
سوره ص آیه 21
متن آیه :
وَهَلْ أَتَاکَ نَبَأُ الْخَصْمِ إِذْ تَسَوَّرُوا الْمِحْرَابَ
ترجمه :
( ای محمّد ! ) آیا داستان شاکیانی به تو رسیده است که وقتی ( از اوقات ) از دیوار عبادتگاه ( نه از درگاه خانه ، به سوی داود ) بالا رفتند ؟
توضیحات :
« الْخَصْمِ » : دشمن . مفرد و مثنّی و جمع و مذکّر و مؤنّث در آن مساوی است و در اینجا مراد طرفین دعاوی است . « تَسَوَّرُواْ » : از دیوار بلند بالا رفتند . از دژ بالا پریدند . از ماده ( سُور ) به معنی دیوار بلند اطراف خانه یا شهر است . نحوه صعود و علّت اصلی آن بر ما مجهول است . آنچه روشن است ، ورود از طریق غیرعادی به کاخ شاهی و یا معبد است . « الِْمحْرَابَ » : عبادتگاه . در اینجا مراد محلّ مخصوص ، و یا پرستشگاه است .
سوره ص آیه 22
متن آیه :
إِذْ دَخَلُوا عَلَى دَاوُودَ فَفَزِعَ مِنْهُمْ قَالُوا لَا تَخَفْ خَصْمَانِ بَغَى بَعْضُنَا عَلَى بَعْضٍ فَاحْکُم بَیْنَنَا بِالْحَقِّ وَلَا تُشْطِطْ وَاهْدِنَا إِلَى سَوَاء الصِّرَاطِ
ترجمه :
ناگهان بر داود وارد شدند ( و ناگهانی در برابرش ظاهر گشتند ) و او از ایشان ترسید ( و گمان برد که قصد کشتن وی را دارند . بدو ) گفتند : مترس ! ما دو نفر شاکی هستیم و یکی از ما بر دیگری ستم کرده است . تو در میان ما به حق و عدل داوری کن و ستم روا مدار ، و ما را به راستای راه رهنمود فرما .
توضیحات :
« فَزِعَ » : ترسید . وحشت کرد . « لا تُشْطِطْ » : از حق دور مشو . دور از حقیقت مگو . در داوری ستم مکن . إشطاط و شَطَط ، هر دو به معنی انحراف و تجاوز از حدّ معیّن و اصل حقیقت است ( نگا : کهف / 14 ) . « سَوَآءِ الصِّرَاطِ » : ( نگا : بقره / 108 ، مائده / 12 و 60 و 77 ) .
سوره ص آیه 23
متن آیه :
إِنَّ هَذَا أَخِی لَهُ تِسْعٌ وَتِسْعُونَ نَعْجَةً وَلِیَ نَعْجَةٌ وَاحِدَةٌ فَقَالَ أَکْفِلْنِیهَا وَعَزَّنِی فِی الْخِطَابِ
ترجمه :
( یکی از دو نفر گفت : ) این برادر من است و او نود و نه میش دارد ، و من تنها یک میش دارم ، و ( وی به من ) می‌گوید : آن را به من واگذار ( چرا که این یکی هم از من باشد بهتر است ، و هیچی از یکی خوبتر است ! ) و او بر من در سخن چیره شده است ( چون از لحاظ فصاحت و بلاغت از من گویاتر و رساتر است و مرا مغلوب و منکوب قدرت منطق خود کرده است ، و نیز با اصرار زیادی که در این باره می‌ورزد خسته و درمانده‌ام نموده است ) .
توضیحات :
« نَعْجَةً » : گوسفند . میش . « أَکْفِلْنِیهَا » : سرپرستی آن را به من واگذار . آن را بهره من گردان . مراد به تملّک او درآوردن آن گوسفند و دادن آن بدو است و از ماده ( کفل ) به معنی سرپرستی ، یا نصیب ( نگا : نساء / 85 ، حدید / 28 ) . « عَزَّنِی » : مرا مغلوب کرده است و بر من چیره شده است .
سوره ص آیه 24
متن آیه :
قَالَ لَقَدْ ظَلَمَکَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِکَ إِلَى نِعَاجِهِ وَإِنَّ کَثِیراً مِّنْ الْخُلَطَاء لَیَبْغِی بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَقَلِیلٌ مَّا هُمْ وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاکِعاً وَأَنَابَ
ترجمه :
( داود ) گفت : مسلّماً او با درخواست یگانه میش تو برای افزودن آن به میشهای خود ، به تو ستم روا می‌دارد . اصلاً بسیاری از آمیزگاران و کسانی که با یکدیگر سر و کار دارند ، نسبت به همدیگر ستم روا می‌دارند ، مگر آنان که واقعاً مؤمنند و کارهای شایسته می‌کنند ، ولی چنین کسانی هم بسیار کم و اندک هستند . داود گمان برد که ما او را آزموده‌ایم ( و اندازه هراس او از دیگران ، و نیز نحوه قضاوت وی را به محکّ آزمایش زده‌ایم ) . پس از پروردگار خویش آمرزش خواست و به سجده افتاد و توبه کرد .
توضیحات :
« الْخُلَطَآءِ » : جمع خَلیط . آمیزشکاران . آمیزگاران . شرکاء . مراد آشنایان و شریکانی است که با هم سر و کار دارند و اغلب اموال یا احشام خود را با هم می‌آمیزند . « قَلِیلٌ مَّا هُمْ » : آنان بسیار اندکند . ( هُمْ ) مبتدای مؤخّر و ( قَلِیلٌ ) خبر مقدّم ، و ( مَا ) زائد و برای مبالغه در کمی و تأکید قلّت آمده است و معنی همچون ( جِدّاً ) دارد . « فَتَنَّاهُ » : او را امتحان کرده‌ایم . امتحان در این که آیا با وجود آن که خدا را در کنار خود می‌بیند از بندگان می‌ترسد یا خیر ، و نیز سنجش کار قضاوت او . « إِسْتَغْفَرَ » : طلب آمرزش کرد . مراد طلب آمرزش مطلق است . یعنی درخواست بخشش بدون در میان بودن خطا و گناه . چنین استغفاری برمی‌گردد به مبدأ : « حَسَنَاتُ الأبْرَارِ ، سَیِّئَاتُ الْمُقَرَّبِینَ » : ( نگا : غافر / 55 ، محمّد / 19 ، فتح / 2 ، نصر / 3 ) . « خَرَّ » : فرو افتاد ( نگا : اعراف / 143 ، نحل / 26 ، حجّ / 31 ، سبأ / 14 ) . « رَاکِعاً » : کرنش کنان . سجده‌کنان . خاشعانه ( نگا : بقره / 43 ، آل‌عمران / 43 ، مائده / 55 ) . تعبیر « رَاکِعاً » : یا به خاطر آن است که رکوع مقدّمه سجده بوده و یا این که به معنی خود سجده است ، چرا که رکوع و سجود هر دو به معنی انحناء و خمیدن است ، و گاهی هم به معنی مطلق خشوع و خضوع می‌باشد . « أَنَابَ » : از کرده خویش پشیمان شد و برگشت . توبه کرد . کرده داود ، شتاب در صدور حکم قضاء بر اثر وضوح موضوع ، و یا گمان بردن کشتن خود توسّط طرفین دعاوی ، و خوف بیجا از بندگان با وجود حضور یزدان بود .
سوره ص آیه 25
متن آیه :
فَغَفَرْنَا لَهُ ذَلِکَ وَإِنَّ لَهُ عِندَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ
ترجمه :
به هر حال ، ما این ( تَرکِ أولی وَ سیّئه‌ی مقَرَّبین ) را بر او بخشیدیم ( و وی را مشمول لطف و محبّت خود قرار دادیم ) و او در پیشگاه ما دارای مقام والا و برگشتگاه زیبا است ( که بهشت برین و نعمتهای فردوس اعلی است ) .
توضیحات :
« ذلِکَ » : آن لغزش که در طرز قضاوت رخ داد و یا گمان قتل . آن گناه مراد گناهی همچون گناه مذکور در ( غافر / 55 و محمّد / 19 ) است . « زُلْفی » : ( نگا : سبأ / 37 ) . « حُسْنَ مَئَابٍ » : ( نگا : آل‌عمران / 14 ، رعد / 29 ) . آنچه از آیات 21 تا 25 استفاده می‌شود بیش از این نیست که افرادی به عنوان دادخواهی از عبادتگاه داود بالا رفتند و نزد او حاضر شدند . او نخست وحشت کرد . سپس به شکایت شاکی گوش فرا داد که یکی از آنان 99 گوسفند و دیگری فقط یک گوسفند داشت . صاحب 99 گوسفند از صاحب یک گوسفند خواسته است که این یکی را هم بدو بدهد . داود پیش از آن که از طرف مقابل توضیحی بخواهد حق را به شاکی داد . او به زودی متوجّه لغزش خود شد و از عجله و دستپاچگی خویش توبه کرد و خدا توبه او را پذیرفت . بدون این که حق کسی ضایع شده باشد . امّا برخی از مفسّران محترم با توجّه به اسرائیلیّات موجود در کتابهای محرَّف یهودیان و مسیحیان ، داستانهای گوناگونی را در تفاسیر خود ذکر نموده‌اند که مفسّران بیشماری در کتابهای خود آن افسانه‌ها و روایات را نقد نموده‌اند و بر آنها قلم بطلان کشیده‌اند ( نگا : تفسیر کبیر ، روح‌المعانی ، التفسیر النی للقرآن ، أضواء البیان ، تفسیر ابن‌کثیر ، تفسیر قاسمی ، نمونه ، فی ظلال القرآن ، الواضح ، ) برای نمونه چند جمله‌ای را عیناً از تفسیر أضواء البیان ذکر می‌نمایم : إِعْلَمْ أَنَّ مَا یَذْکُرُهُ کَثیرٌ مِنَ المُفَسِّرِینَ فِی تَفْسیرِ هذِهِ الآیَةِ الْکَریمَةِ ( ص / 24 ) مِمَّا لا یَلِیقُ بِمَنصَبِ دَاوُدَ - عَلَیْهِ وَ عَلی نَبِیِّنَا الصَّلاةُ والسَّلامُ - کُلُّهُ رَاجِعٌ إِلیَ الإِسْرَائِیلیَّات ، فَلاثِقَةَ بِهِ ، وَ لا مُعَوَّلَ عَلَیْهِ ، وَ مَا جَاءَ مِنْهُ مَرْفُوعاً إِلیَ النَّبِیِّ - ( - لا یَصِحُّ مِنْهُ شَیْءٌ .
سوره ص آیه 26
متن آیه :
یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُم بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذِینَ یَضِلُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِیدٌ بِمَا نَسُوا یَوْمَ الْحِسَابِ
ترجمه :
ای داود ! ما تو را در زمین نماینده ( خود ) ساخته‌ایم ( و بر جای پیغمبران پیشین نشانده‌ایم ) پس در میان مردم به حق داوری کن و از هوای نفس پیروی مکن که تو را از راه خدا منحرف می‌سازد . بی‌گمان کسانی که از راه خدا منحرف می‌گردند عذاب سختی به خاطر فراموش کردن روز حساب و کتاب ( قیامت ) دارند .
توضیحات :
« خَلیفَةً » : مراد نماینده خدا است ( نگا : بقره / 30 ) ، یا جانشین پیغمبران و جایگزین مردمان پیشین است ( نگا : اعراف / 74 ) . « بِمَا » : حرف ( ب ) سببیّه ، و واژه ( مَا ) مصدریّه است .
سوره ص آیه 27
متن آیه :
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاء وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا بَاطِلاً ذَلِکَ ظَنُّ الَّذِینَ کَفَرُوا فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ کَفَرُوا مِنَ النَّارِ
ترجمه :
ما آسمانها و زمین و چیزهائی را که در بین آن دو تا است بیهوده نیافریده‌ایم . این ، گمان کافران است ( و انگاره اندیشه بیمار ایشان ) . وای بر کافران ! به آتش دوزخ دچار می‌آیند .
توضیحات :
« وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَآءَ وَ . . . » : ( نگا : آل‌عمران / 191 ، انبیاء / 16 ) . « وَیْلٌ . . . » : ( نگا : ابراهیم / 2 ، مریم / 37 ) .
سوره ص آیه 28
متن آیه :
أَمْ نَجْعَلُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ کَالْمُفْسِدِینَ فِی الْأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِینَ کَالْفُجَّارِ
ترجمه :
آیا ( با حکمت و عدالت ما سازگار است ) کسانی را که ایمان می‌آورند و کارهای شایسته انجام می‌دهند ، همچون تباهکاران ( و فساد پیشگان در زمین ) بشمار آوریم ؟ و یا این که پرهیزگاران با بزهکاران برابر داریم ؟
توضیحات :
« الْفُجَّارِ » : جمع فاجِر ، کسانی که از حدود و ثغور قوانین شرعی تجاوز می‌کنند و آشکارا به فسق و فجور می‌پردازند . « أَمْ » : این واژه متضمّن معنی دو حرف است : ( بَلْ ) که برای انتقال از سخنی به سخن دیگر ، و ( أ ) همزه استفهام انکاری است . یعنی مگر ممکن است اَشرار و بدان ، با اخیار و خوبان یکسان بشمار آیند ؟ هرگز .
سوره ص آیه 29
متن آیه :
کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ
ترجمه :
( ای محمّد ! این قرآن ) کتاب پرخیر و برکتی است و آن را برای تو فرو فرستاده‌ایم تا درباره آیه‌هایش بیندیشند ، و خردمندان پند گیرند .
توضیحات :
« کِتَابٌ » : مراد قرآن است . خبر مبتدای محذوف ( هُوَ ) یا ( هذا ) است . « مُبَارَکٌ » : صفت کتاب ، یا خبر دوم بشمار است .
سوره ص آیه 30
متن آیه :
وَوَهَبْنَا لِدَاوُودَ سُلَیْمَانَ نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ
ترجمه :
ما سلیمان را به داود عطاء کردیم . او بنده بسیار خوبی بود ، چرا که او توبه‌کار بود .
توضیحات :
« أَوَّابٌ » : ( نگا : اسراء / 25 ، ص / 17 ) . کسی که از غفلتها و لغزشها بسی دوری می‌گزیند ، و با توبه و انابه فراوان پیوسته به درگاه یزدان برمی‌گردد .
سوره ص آیه 31
متن آیه :
إِذْ عُرِضَ عَلَیْهِ بِالْعَشِیِّ الصَّافِنَاتُ الْجِیَادُ
ترجمه :
( خاطر نشان ساز ) زمانی را که شامگاهان اسبهای نژاده تندرو و زیبای تیزرو ، بدو نموده و عرضه شد .
توضیحات :
« عُرِضَ عَلَیْهِ . . . » : مراد سان دیدن اسبها و رژه رفتن سپاه است که بیانگر ارتشی نیرومند و بازگو کننده قدرت مادی حکومت سلیمان برای اجرا قوانین یزدان در میان مردمان است . « الْعَشِیِّ » : شامگاهان . مراد بعدازظهر تا غروب آفتاب است . « الصَّافِنَاتُ » : جمع صافِن ، اسبانی که بر روی دو پا و یک دست ایستاده ، و یک دست را کمی بلند کرده و تنها نوک سم آن را بر زمین می‌گذارند . اسبهائی که روی دو پا بلند می‌گردند و می‌ایستند . هر یک از این صفات نشانه اسبهای اصیل و چابک است « الْجِیَادُ » : جمع جَواد ، اسبهای تیزرو و تندرو . یا جمع ( جَیِّد ) اسبان خوب و زیبا .
سوره ص آیه 32
متن آیه :
فَقَالَ إِنِّی أَحْبَبْتُ حُبَّ الْخَیْرِ عَن ذِکْرِ رَبِّی حَتَّى تَوَارَتْ بِالْحِجَابِ
ترجمه :
سلیمان گفت : من این اسبان را سخت دوست می‌دارم ، چون ساز و برگ من برای عبادت پروردگارم می‌باشند ( که جهاد است . او همچنان به آنها نگاه می‌کرد ) تا از دیدگانش در پرده ( گرد و غبار ) پنهان شدند .
توضیحات :
« حُبَّ » : مفعول به یا مفعول مطلق است . « الْخَیْر » : اموال و دارائی فراوان ( نگا : بقره / 180 ، عادیات / 8 ) . در اینجا مراد اسبهای رهوار است که انگار نفْسِ خیر می‌باشند . « عَن ذِکْرِ رَبّی » : محبّتی که ناشی از یاد پروردگارم است . به خاطر ذکر و پرستش پروردگارم . چرا که اسبها ساز و برگ جهاد بودند . « تَوارَتْ » : پنهان و نهان شدند ( نگا : نحل / 59 ) . « الْحِجَاب » : پرده . سِتر . مراد گرد و غبار حاصل از دویدن اسبها و فاصله پیدا کردن آنها است .
سوره ص آیه 33
متن آیه :
رُدُّوهَا عَلَیَّ فَطَفِقَ مَسْحاً بِالسُّوقِ وَالْأَعْنَاقِ
ترجمه :
( اسبها آن قدر جالب بودند که سلیمان به چاکران دستور داد ) آنها را به سوی من بازگردانید . ( او شخصاً سواران را مورد تفقّد ، و اسبان را مورد نوازش قرار داد ) و بر ساقها و گردنهای اسبها دست کشید .
توضیحات :
« رُدُّوهَا » : اسبها را برگردانید . « طَفِقَ مَسْحاً » : شروع به دست کشیدن و مالش دادن کرد . « السُّوقِ » : جمع ساق . ساقهای پا . « الأعْنَاقِ » : جمع عُنُق ، گردنها .
سوره ص آیه 34
متن آیه :
وَلَقَدْ فَتَنَّا سُلَیْمَانَ وَأَلْقَیْنَا عَلَى کُرْسِیِّهِ جَسَداً ثُمَّ أَنَابَ
ترجمه :
ما سلیمان را دچار بیماری ساختیم و وی را همچون کالبدی ( بیجان ) بر تخت سلطنت انداختیم ( تا به ابّهت خود ننازد و به نیروی خویش تکیه نکند و بداند که عظمت و قدرت انسان با کمترین ناخوشی و کوچکترین بیماری متزلزل و چه بسا نابود می‌گردد ) . سلیمان آن گاه ( که بلای خدا را دید ، توبه و استغفار سر داد و به درگاه الله ) بازگشت .
توضیحات :
« فَتَنَّا » : مبتلا و گرفتار ساختیم . دچار بیماری نمودیم . « أَلْقَیْنَا » : در اینجا ضمیر ( ه ) محذوف است و در اصل چنین است : أَلْقَیْنَاهُ . « جَسَداً » : پیکر . تن . حال مفعول محذوف است و برای تشبیه آمده است . یعنی همچون جسم بی‌روح . « أَنَابَ » : توبه و انابه سر داد . استغفار نمود . عبدالکریم خطیب در تفسیر « التفسیر القرآنی للقرآن » با استفاده از تقریرات استاد محمّد شاهین حمزه ، سخنی بدین مفهوم دارد که : چه بسا روح سلیمان در حال بیداری از پیکر او جدا شده و دورادور ناظر لاشه بی‌روان خود بوده است . این عمل را امروزه « أَلطَّرْحُ الرُّوحِیُّ » : یعنی تجرید روح یا فرافکنی روح می‌نامند ( نگا : جزء 24 ، صفحه 1086 ) .
سوره ص آیه 35
متن آیه :
قَالَ رَبِّ اغْفِرْ لِی وَهَبْ لِی مُلْکاً لَّا یَنبَغِی لِأَحَدٍ مِّنْ بَعْدِی إِنَّکَ أَنتَ الْوَهَّابُ
ترجمه :
سلیمان گفت : پروردگارا ! مرا ببخشای و حکومتی به من عطاء فرمای که بعد از من کسی را نسزد ( که چنین سلطنت و عظمتی داشته باشد ) . بی‌گمان تو بسیار بخشایشگری .
توضیحات :
« مُلْکاً » : حکومت . سلطنت . « لا یَنبَغِی » : نسزد . سزاوار و درخور نباشد .
سوره ص آیه 36
متن آیه :
فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّیحَ تَجْرِی بِأَمْرِهِ رُخَاء حَیْثُ أَصَابَ
ترجمه :
پس ما ( دعای سلیمان را برآورده کردیم و ) باد را به زیر فرمان او درآوردیم . باد برابر فرمانش به هر کجا که می‌خواست ، آرام حرکت می‌کرد .
توضیحات :
« رُخَآءً » : نرم و آرام . حال ضمیر مستتر در ( تَجْرِی ) است . « أَصَابَ » : قصد کرد . اراده کرد .
سوره ص آیه 37
متن آیه :
وَالشَّیَاطِینَ کُلَّ بَنَّاء وَغَوَّاصٍ
ترجمه :
و به زیر فرمان او درآوردیم همه بنّاها و غوّاصان دیو را .
توضیحات :
« الشَّیَاطِینَ » : دیوها ( نگا : انبیاء / 82 ) . عطف بر « الرِّیحَ » است . « کُلَّ » : بدل از ( الشَّیَاطِینَ ) است . « بَنَّآءٍ » : معمار . استاد . « غَوَّاصٍ » : ملوان . کسی که به دریا فرو رود .
سوره ص آیه 38
متن آیه :
وَآخَرِینَ مُقَرَّنِینَ فِی الْأَصْفَادِ
ترجمه :
و گروه دیگری از دیوها را در غل و زنجیر به زیر فرمان او کشیدیم ( تا از فساد و اذیّت و آزارشان به مردم جلوگیری نماید ) .
توضیحات :
« ءَاخَرِینَ » : دیگران . عطف بر ( کُلَّ ) است . « مُقَرَّنِینَ » : بسته شده به همدیگر ( نگا : ابراهیم / 49 ، فرقان / 13 ) . « الأصْفَادِ » : جمع صَفَد ، غُل و زنجیر ( نگا : ابراهیم / 49 ) .
سوره ص آیه 39
متن آیه :
هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِکْ بِغَیْرِ حِسَابٍ
ترجمه :
( ما بدو وحی کردیم که ) این ( چیزهائی که به تو داده‌ایم ) عطاء ما است ، پس ( به هر کس که می‌خواهی ) ببخش یا ( آن را از هر کس که می‌خواهی ) بازدار ، بدون هیچ گونه حساب و کتابی ( که در برابر دادن یا ندادن ، از تو کشیده شود ) .
توضیحات :
« هذَا » : این نعمتهای الهی . « أُمْنُنْ » : عطاء کن . ببخش . « أَمْسِکْ » : بازدار . مبخش . « بِغَیْرِ حِسَابٍ » : بدون این که در بخشش یا عدم بخشش محاسبه و بازخواستی باشد . عطایای الهی و داده‌های خدائی آن اندازه زیاد است که هر چه از آن ببخشی به حساب نمی‌آید .
سوره ص آیه 40
متن آیه :
وَإِنَّ لَهُ عِندَنَا لَزُلْفَى وَحُسْنَ مَآبٍ
ترجمه :
قطعاً سلیمان در پیشگاه ما ، مقامی ارجمند و سرانجامی نیکو دارد .
توضیحات :
« زُلْفی » : قُربت . مقام و منزلت . پایه و درجه ( نگا : سبأ / 37 ، ص / 25 ) . « حُسْنَ مَئَابٍ » : ( نگا : آل‌عمران / 14 ، رعد / 29 ، ص / 25 ) .
سوره ص آیه 41
متن آیه :
وَاذْکُرْ عَبْدَنَا أَیُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ الشَّیْطَانُ بِنُصْبٍ وَعَذَابٍ
ترجمه :
( ای محمّد ! ) خاطر نشان ساز ( سرگذشت ) بنده ما ایّوب را ، بدان گاه که پروردگار خود را به فریاد خواند و گفت : اهریمن مرا دچار رنج و درد کرده است ( و سخت زار و نزار و بیمارم ) .
توضیحات :
« أَیُّوبَ » : عطف بیان است . « مَسَّنِیَ » : به من رسانده است . دچار و گرفتارم کرده است . « مَسَّنِیَ الشَّیْطَانُ . . . » : مراد بیمار شدن است . از جمله ادب پیغمبران این است که شرّ و بلا را به اهریمن نسبت می‌دهند ( نگا : قصص / 15 ) و خیر و خوشی را به خدا ( نگا : نمل / 40 ) . « نُصْبٍ » : رنج و مشقّت . با فتح نون و صاد هم به همین معنی است . « عَذَابٍ » : درد و الم ( نگا : انبیاء / 83 ) .
سوره ص آیه 42
متن آیه :
ارْکُضْ بِرِجْلِکَ هَذَا مُغْتَسَلٌ بَارِدٌ وَشَرَابٌ
ترجمه :
( به فریادش رسیدیم و او را ندا در دادیم که ) پای خود را به زمین بکوب . ( هنگامی که چنین کرد چشمه آبی برجوشید . بدو پیام دادیم : ) این ، آبی است که هم برای شستشوی ( تنت مفید ) است و هم برای نوشیدن ( گوارا و سودمند ) است .
توضیحات :
« أُرْکُضْ » : بکوب . « أُرْکُضْ بِرِجْلِکَ » : پای خود را به زمین بکوب . راه برو که شفا یافته‌ای ( نگا : تفسیر قاسمی ) . « مُغْتَسَلٌ » : آبی که در آن خود را بشویند . چه بسا مراد آب معدنی دارای گوگرد باشد . « شَرَابٌ » : نوشیدنی . « بَارِدٌ » : سرد . خنک .
سوره ص آیه 43
متن آیه :
وَوَهَبْنَا لَهُ أَهْلَهُ وَمِثْلَهُم مَّعَهُمْ رَحْمَةً مِّنَّا وَذِکْرَى لِأُوْلِی الْأَلْبَابِ
ترجمه :
( بیماری و ناراحتی ایّوب را برطرف ساختیم و به جای ) اولاد ( و اموالی که از دست داده بود ) دو چندان بدو عطاء کردیم ، محض مرحمتمان ( در حق ایّوب ) و تذکاری ( از صبر و شکیبائی ) برای خردمندان ( تا همچون ایّوب شکیبا و امیدوار به لطف و فضل خدا باشند و در حوادث و مشکلات ، رشته صبر جمیل را از دست ندهند ) .
توضیحات :
« وَهَبْنَا . . . ذِکْری . . . » : ( نگا : انبیاء / 84 ) . « وَهَبْنَا لَهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُم مَّعَهُمْ » : خانواده پراکنده ایّوب را دَورِ او گرد آوردیم و بر تعدادشان افزودیم . یعنی کانون خانوادگی وی را گرم‌تر از گذشته ساختیم و فرزندان بیشتری بدو مرحمت کردیم . یا این که : به جای اولاد و اموالی که از دست داده بود ، دو چندان بدو عطاء نمودیم .
سوره ص آیه 44
متن آیه :
وَخُذْ بِیَدِکَ ضِغْثاً فَاضْرِب بِّهِ وَلَا تَحْنَثْ إِنَّا وَجَدْنَاهُ صَابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ
ترجمه :
( ایّوب سوگند خورده بود که یکی از افراد خانواده‌اش را تنبیه کند و چندین ضربه چوب بزند . ما برای رفع این مشکل نیز بدو دستور دادیم ) بسته‌ای ( از چوبهای نازک ، یا رشته خرما ، و یا ساقه‌های گندم و همانند آن ) را برگیر و ( او را ) با آن بزن ، و سوگند خود را مشکن . ( و با کمترین اذیّت و آزاری قسم خویش را به مرحله اجرا درآور ) . ما ایّوب را شکیبا یافتیم . چه بنده خوبی بود ! او بسیار توبه و استغفار سر می‌داد .
توضیحات :
« ضِغْثاً » : دستهای از ساقه‌های گندم و جو یا چوبهای نازک . بسته‌ای از رشته‌های خرما یا گیاهان . « لا تَحْنَثْ » : سوگند خود را مشکن . قسم خود را نقض نکن . « خُذْ بِیَدِکَ ضِغْثاً فَاضْرِب بِّهِ . . . » : قرآن مجید علّت سوگند خوردن ایّوب ، و نام کسی را که مرتکب جرم شده است ، و گناهش چه بوده است ، ذکر نفرموده است . در مورد اجرا حدود اسلامی به گونه‌ای که در آیه است ، یا باید آن را خاصّ شریعت ایّوب و مرحمتی در حق او دانست ، و یا این که چنین حکمی را در مورد فرسودگان و بیماران خطاکار قلمداد کرد ، و یا این که راجع به کسانی انگاشت که مرتکب جرمی نشده‌اند ، ولیکن سرپرست یا ولی ایشان سوگند خورده است که آنان را کیفر دهد و چوب بزند و ظاهر قانون حدود را رعایت کند . وگرنه اجراء حدّ زنا و تهمت و سوگند و غیره با بسته‌ای از ساقه‌ها و رشته‌ها و دستهای از چوبهای نازک ، یعنی تعطیل حدود الهی ، و چنین کاری مجاز نیست ( نگا : تفسیر قاسمی ) .
سوره ص آیه 45
متن آیه :
وَاذْکُرْ عِبَادَنَا إبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ أُوْلِی الْأَیْدِی وَالْأَبْصَارِ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) از بندگان ما ابراهیم و اسحاق و یعقوب سخن بگو ، آنان که دارای قدرت و بینش ( کافی و قوی درباره امور زندگانی و رموز آئین یزدانی ) بودند .
توضیحات :
« أُوْلِی الأیْدِی » : دارندگان قدرت و قوّت در طاعت و عبادت . دارندگان دستهای تلاشگر در همه زمینه‌های خوبی و نیکی . « الأبْصَارِ » : جمع بَصَر به معنی بصیرت ؛ یعنی بینش روشن و آگاهی قابل ملاحظه از قوانین و اسرار دین و شریعت ، و آشنایی با امور زندگی و شناخت راه و روش دنیوی .
سوره ص آیه 46
متن آیه :
إِنَّا أَخْلَصْنَاهُم بِخَالِصَةٍ ذِکْرَى الدَّارِ
ترجمه :
ما آنان را با صفت خاصّی ویژگی بخشیدیم که یاد ( همیشگی ایشان از ) سرای آخرت بود .
توضیحات :
« أَخْلَصْنَاهُمْ » : ایشان را برگزیدیم . آنان را اختصاص دادیم . بدیشان ویژگی بخشیدیم . « خَالِصَةٍ » : صفت اختصاصی . ویژگی خاصّ . « ذِکْری » : یاد کردن . در اندیشه چیزی بودن . خبر مبتدای محذوف و یا بدل از ( خَالِصَةٍ ) است . « الدَّارِ » : سرا . به طور مطلق مراد سرای آخرت است . گوئی غیر از آن ، سرائی وجود ندارد و دنیا جز گذرگاهی به سوی آن نیست .
سوره ص آیه 47
متن آیه :
وَإِنَّهُمْ عِندَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیَارِ
ترجمه :
ایشان در پیشگاه ما از زمره برگزیدگان بس نیک و نیکوکارند .
توضیحات :
« الْمُصْطَفَیْنَ » : جمع مُصْطَفی ، نخبگان . برگزیدگان . « الأخْیَارِ » : جمع خَیِّر ، خوبان و نیکان . محسنان و نیکوکاران .
سوره ص آیه 48
متن آیه :
وَاذْکُرْ إِسْمَاعِیلَ وَالْیَسَعَ وَذَا الْکِفْلِ وَکُلٌّ مِّنْ الْأَخْیَارِ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) از اسماعیل و الیسع و ذالکفل یاد کن . آنان جملگی از خوبان و نیکانند .
توضیحات :
« الْیَسَعَ » : نام یکی از انبیاء بنی‌اسرائیل است و بعضی معتقدند که او همان یوشع‌بن‌نون است . برخی هم او را همان إلیاسین که إلیاس باشد می‌دانند . « ذَالْکِفْلِ » : نام یکی از انبیاء بنی‌اسرائیل است که سرپرستی مریم را به عهده گرفت و زکریّا نام دارد .
سوره ص آیه 49
متن آیه :
هَذَا ذِکْرٌ وَإِنَّ لِلْمُتَّقِینَ لَحُسْنَ مَآبٍ
ترجمه :
این ( فرازهائی را که از خصال و مقامات انبیاء گذشته برشمردیم ، تنها ) یادی ( از ایشان ) است ، و مسلّماً پرهیزگاران دارای مرجع و مأوای آراسته و زیبائی هستند .
توضیحات :
« ذِکْرٌ » : خاطره . یاد . عظمت و آوازه . وسیله پند و مایه عبرت دیگران . با توجّه به معنی اخیر ، مفهوم آیه این می‌شود ، این فرازها ، مایه پند و اندرز کسانی است که پندپذیر و عبرتگیر باشند و بدین وسیله بخواهند از زمره متّقیان گردند . « حُسْنَ مَئَابٍ » : ( نگا : آل‌عمران / 14 ، رعد / 29 ) .
سوره ص آیه 50
متن آیه :
جَنَّاتِ عَدْنٍ مُّفَتَّحَةً لَّهُمُ الْأَبْوَابُ
ترجمه :
( منزل و مأوائی که ) باغهای جاویدان بهشت و محلّ ماندگاری همیشگی است و درها ( ی آنجا ) به روی ایشان باز است ( و پیوسته در انتظارشان است ) .
توضیحات :
« جَنَّاتِ عَدْنٍ » : ( نگا : توبه / 72 ، رعد / 23 ، نحل / 31 ) . جنّاتِ ، بدل یا عطف بیان ( مَئَابٍ ) است . « مُفَتَّحَةً لَّهُمُ الأبْوَابُ » : واژه ( مُفَتَّحَةً ) حال ، و کلمه ( الأبْوَابُ ) نائب فاعل است .
سوره ص آیه 51
متن آیه :
مُتَّکِئِینَ فِیهَا یَدْعُونَ فِیهَا بِفَاکِهَةٍ کَثِیرَةٍ وَشَرَابٍ
ترجمه :
در آنجا ( راحت و آسوده بر تختها ) تکیه می‌زنند و میوه‌های فراوان و نوشیدنیهای زیادی را می‌طلبند ( و خدمتکاران بهشتی فوراً خواستهایشان را برآورده می‌کنند ) .
توضیحات :
« مُتَّکِئِینَ » : تکیه زنندگان . حال ضمیر ( هُمْ ) است . « یَدْعُونَ » : می‌طلبند . « کَثِیرَةٍ » : فراوان . مراد انواع میوه‌های فراوان و نوشیدنیهای گوناگون است .
سوره ص آیه 52
متن آیه :
وَعِندَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ أَتْرَابٌ
ترجمه :
در کنار ایشان همسرانی هستند که ( با زیبائی و ملاحتی که دارند چشم شوهران خود را تنها متوجّه خود می‌کنند و از دیگران باز می‌دارند ، و به سبب زیبائی شوهرانشان ) تنها به شوهرانشان چشم می دوزند ، و جملگی هم‌سنّ و سال می‌باشند ( و در میانشان پیر وجود ندارد و گوئی همه در یک زمان متولّد گردیده‌اند ) .
توضیحات :
« قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ » : ( نگا : صافّات / 48 ) . همسرانی که به خاطر جمال شوهران خود و عشق بدانان تنها بدیشان چشم دوخته‌اند . همسرانی که با جمال و زیبائی خود چشم شوهرانشان را به خود جلب و ایشان را دلباخته خویش نموده‌اند . « أَتْرَابٌ » : جمع تِرْب ، افراد همسن و سال ( نگا : واقعه / 37 ، نبأ / 33 ) . یعنی همه همسران هم‌سنّ و سال بوده گوئی جملگی در یک زمان آفریده شده‌اند . همگی همسران و جملگی شوهران ، جوان و هم‌سنّ و سالند ( نگا : تفسیر نمونه ) .
سوره ص آیه 53
متن آیه :
هَذَا مَا تُوعَدُونَ لِیَوْمِ الْحِسَابِ
ترجمه :
این ، چیزهائی است که برای روز حساب و کتاب ( قیامت ، به شما پرهیزگاران ) وعده داده می‌شود ( و تخلّف‌ناپذیر است ) .
توضیحات :
« لِیَوْمِ الْحِسَابِ » : مراد برای زمان بعد از حساب و کتاب است ، چرا که نعمتهای مذکور در آیات 50 و 51 و 52 پس از وارسی و بررسی و دخول به بهشت در اختیار خداپرستان راستین قرار می‌گیرد .
سوره ص آیه 54
متن آیه :
إِنَّ هَذَا لَرِزْقُنَا مَا لَهُ مِن نَّفَادٍ
ترجمه :
این ( نعمتهای فراوان ) عطاء و داده‌های ما است و هرگز نابودی و پایان ندارد .
توضیحات :
« نَفَادٍ » : فنا و نابودی . از میان رفتن و پایان پذیرفتن .
سوره ص آیه 55
متن آیه :
هَذَا وَإِنَّ لِلطَّاغِینَ لَشَرَّ مَآبٍ
ترجمه :
این ( نعمتها و بهره‌های پرهیزگاران بود که ذکر گوشه‌ای از آن گذشت ) و امّا سرکشان ( از خطّ فرمان یزدان ، و شورندگان بر انبیاء و پیغمبران ) دارای بدترین مرجع و مأوایند .
توضیحات :
« هذَا » : خبر مبتدای محذوفی است و تقدیر آن چنین است : أَلأمْرُ هذَا : یا مبتدا است و خبر آن محذوف است و تقدیر چنین است : هذَا لِلْمُتَّقِینَ .
سوره ص آیه 56
متن آیه :
جَهَنَّمَ یَصْلَوْنَهَا فَبِئْسَ الْمِهَادُ
ترجمه :
و آن دوزخ است که بدانجا در می‌آیند و بدان می‌سوزند ، و چه بد جایگاه و قرارگاهی است .
توضیحات :
« جَهَنَّمَ » : عطف بیان ، یا بدل از « شَرَّ » است . « بِئْسَ الْمِهَادُ » : ( نگا : بقره / 206 ، آل‌عمران / 12 و 197 ) .
سوره ص آیه 57
متن آیه :
هَذَا فَلْیَذُوقُوهُ حَمِیمٌ وَغَسَّاقٌ
ترجمه :
این آب داغ و خونابه ( اندام دوزخیان است که نوشیدنی ایشان ) است ، باید که از آن پیوسته بچشند و بخورند .
توضیحات :
« هذَا » : مبتدا است . « حَمِیمٌ » : آب داغ . خبر ( هذا ) است . « فَلْیَذُوقُوهُ » : حرف ( ف ) برای تکرار است . یعنی چاره‌ای نیست پیوسته باید از آن بچشند و بخورند . جمله معترضه است . « غَسَّاقٌ » : اسم خونابه روان از پیکر دوزخیان است ( نگا : نبأ / 25 ) . در اصل به معنی گنداب و آب بدبو است .
سوره ص آیه 58
متن آیه :
وَآخَرُ مِن شَکْلِهِ أَزْوَاجٌ
ترجمه :
و جز این ، انواع کیفرهای دیگری از این قبیل دارند .
توضیحات :
« ءَاخَرُ » : دیگری . مبتدا است . « مِن شَکْلِهِ » : همسان و همگون آن . صفت ( ءَاخَرُ ) است . « أَزْوَاجٌ » : اصناف و انواع . خبر ( ءَاخَرُ ) است .
سوره ص آیه 59
متن آیه :
هَذَا فَوْجٌ مُّقْتَحِمٌ مَّعَکُمْ لَا مَرْحَباً بِهِمْ إِنَّهُمْ صَالُوا النَّارِ
ترجمه :
( هنگامی که رؤسای کفر و ضلال وارد دوزخ می‌شوند و با چشم خود می‌بینند که پیروان ایشان را نیز به سمت دوزخ می‌آورند ، خطاب به یکدیگر می‌گویند : بنگرید ) این گروه انبوه ، بر اثر فشار و زور ( فرشتگان ) خود را به میان شما می‌اندازند ( و جا را بر شما تنگ می‌کنند ) - خوش نیامدند و خوشی نبینند - آنان با آتش دوزخ سوخته می‌شوند .
توضیحات :
« هذَا فَوْجٌ . . . » : این سخن می‌تواند گفته فرشتگان عذاب ، خطاب به گروه دیگری از خودشان باشد . « مُقْتَحِمٌ » : کسی که با فشار و زور و هول دادن ، وادار به دخول به جائی شود ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ، و معالم التنزیل بغوی ) . کسی که با زور خود را به جائی بیندازد . « لا مَرْحَباً بِهِمْ » : خوش نیامدند . خیر و خوشی نبینند . گفته سردستگان کفر و ضلال ، خطاب به پیروان سرگشته است . مفعول مطلق است . « صَالُوا النَّارِ » : وارد شوندگان به آتش و سوختگان در آن . واژه ( صَالُو ) که در اصل ( صَالُونَ ) است و نون آن در حالت اضافه افتاده است ، جمع ( صَالِی ) به معنی وارد شونده به آتش و سوزنده بدان است ( نگا : صافّات / 163 ، مطفّفین / 16 ) . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد .
سوره ص آیه 60
متن آیه :
قَالُوا بَلْ أَنتُمْ لَا مَرْحَباً بِکُمْ أَنتُمْ قَدَّمْتُمُوهُ لَنَا فَبِئْسَ الْقَرَارُ
ترجمه :
( پیروان ، خطاب به سروران خود ) می‌گویند : بلکه شما خوش نیامدید و خوشی نبینید . چرا که این شما بودید که چنین جائی را بهره ما کردید ، وه که چه مقر و جایگاه بدی است !
توضیحات :
« لا مَرْحَباً بِکُمْ » : خوش نیامدید خیر و خوشی نبینید ! « قَدَّمْتُمُوهُ » : آن را پیشکشش کرده‌اید و عرضه داشته‌اید . آن را عطاء نموده‌اید . واو آن نتیجه اشباع ضمّه‌ای است که بر اثر اتّصال ضمیر منصوب پیدا گشته است ( نگا : گنجینه صرف ، صفحه 184 ) . ضمیر ( هُ ) به کفر یا دوزخ و یا عذاب مفهوم برمی‌گردد . « الْقَرَارُ » : مَقَرّ و جایگاه . منزل و مأوی ( نگا : ابراهیم / 29 ، مؤمنون / 13 و 50 ، نمل / 61 ) .
سوره ص آیه 61
متن آیه :
قَالُوا رَبَّنَا مَن قَدَّمَ لَنَا هَذَا فَزِدْهُ عَذَاباً ضِعْفاً فِی النَّارِ
ترجمه :
و می‌گویند : پروردگارا ! هر کس چنین جایگاه و عذابی را نصیب ما نموده است ، عذاب او را در آتش دوزخ چندین برابر گردان .
توضیحات :
« عَذَاباً ضِعْفاً » : عذاب دو چندان . عذابی چند برابر ( نگا : اعراف / 38 ) .
سوره ص آیه 62
متن آیه :
وَقَالُوا مَا لَنَا لَا نَرَى رِجَالاً کُنَّا نَعُدُّهُم مِّنَ الْأَشْرَارِ
ترجمه :
( سرانجام ، دوزخیان به همدیگر ) می‌گویند : ما چرا کسانی را نمی‌بینیم که ( در دنیا ) ایشان را از زمره بدان و بدکاران به حساب می‌آوردیم ؟
توضیحات :
« نَعُدُّهُمْ » : بشمارشان می‌آوردیم . محسوبشان می‌داشتیم . « الأشْرَارِ » : جمع شَرّ ، اشخاص بد . افراد بیسود و بیفایده . مرادشان مردمان مؤمن به طور عام و فقراء مسلمین به طور خاصّ است ( نگا : شعراء / 111 ، هود / 27 ، مطفّفین / 29 - 36 ) . یا مراد همان اشرار و افراد سرکش است . چرا که کفّار به مؤمنان برچسب ریاست طلب و آشوبگر زده و می‌زنند ( نگا : اعراف / 110 ، شعراء / 35 ) .
سوره ص آیه 63
متن آیه :
أَتَّخَذْنَاهُمْ سِخْرِیّاً أَمْ زَاغَتْ عَنْهُمُ الْأَبْصَارُ
ترجمه :
آیا ما ( اشتباهاً در دنیا ) ایشان را حقیر و ناچیز گرفته بودیم و بدیشان گپ می‌زدیم ( و هم اینک در بهشت بسر می‌برند و از مقرّبان درگاه یزدانند ؟ ) و یا این که ( همان گونه‌اند که ما گمان می‌بردیم و الآن در دوزخند و در میان این دودها و شعله‌های آتش ) ، چشمان ( نزدیک بین ما ) ایشان را نمی‌توانند ببینند ؟
توضیحات :
« أَتَّخَذْنَاهُمْ سِخْرِیّاً » : آیا ما ایشان را به مسخره گرفته‌ایم و ناچیزشان دانسته‌ایم ؟ فعل ( أَتَّخَذْنَاهُمْ ) در اصل ( أَإِتَّخَذْنَاهُمْ ) است و همزه وصل به خاطر همزه استفهام حذف شده است . واژه ( سِخْرِیّاً ) به معنی مسخره و حقیر ، برای مفرد و مثنّی و جمع یکسان به کار می‌رود ، و با ضمّ سین هم به همین معنی است ( نگا : مؤمنون / 110 ، زخرف / 32 ) . « زَاغَتْ » : انحراف پیدا کرده است . از حق منحرف شده است . از ماده زَیْغ به معنی انحراف از حق و حقیقت است . نسبت آن به چشم نه به صاحبان چشم ، برای مبالغه در مطلب است . معنی دیگر آیه این است که : آیا ما در دنیا این مردمان محترم بهشتی و مقرّبان الهی را مسخره کرده باشیم ؟ و یا بدتر از این ، آنان را آن اندازه حقیر و ناچیز دانسته باشیم که اصلاً به چشم نمی‌آمدند ؟ !
سوره ص آیه 64
متن آیه :
إِنَّ ذَلِکَ لَحَقٌّ تَخَاصُمُ أَهْلِ النَّارِ
ترجمه :
این ( گفتگوهائی را که از زبان دوزخیان بیان داشتیم ) یک واقعیّت است ( و قطعاً در وقت خود به وقوع می‌پیوندد ) و نزاع و سخنان خصمانه دوزخیان با یکدیگر خواهد بود .
توضیحات :
« لَحَقٌّ » : مراد از حقیقت داشتن ، وقوع و تحقّق است . « تَخَاصُمُ » : ستیزه و پرخاش . خبر مبتدای محذوف و تقدیر چنین است : هُوَ تَخَاصُمُ . و جمله ( تَخَاصُمُ أَهْلِ النَّارِ ) بیان ( ذلِکَ ) است .
سوره ص آیه 65
متن آیه :
قُلْ إِنَّمَا أَنَا مُنذِرٌ وَمَا مِنْ إِلَهٍ إِلَّا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ
ترجمه :
بگو : من تنها بیم دهنده ( مردمان از عذاب یزدان ) می‌باشم و بس . و هیچ معبودی جز خداوند یگانه غالب ( بر هر چیز و هر کس ) وجود ندارد .
توضیحات :
« مُنذِرٌ » : بیم دهنده . « الْقَهَّارُ » : غالب بر هر کس ، و چیره بر هر چیز .
سوره ص آیه 66
متن آیه :
رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا الْعَزِیزُ الْغَفَّارُ
ترجمه :
پروردگار آسمانها و زمین و همه چیزهائی است که در میان آن دو است و بسیار با عزّت و آمرزگار است .
توضیحات :
« رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَ . . . » : ( نگا : شعراء / 24 ) . « الْغَفَّارُ » : ( نگا : طه / 82 ، نوح / 10 ) .
سوره ص آیه 67
متن آیه :
قُلْ هُوَ نَبَأٌ عَظِیمٌ
ترجمه :
بگو : ( آنچه من شما را به وسیله ) آن ( بیم می‌دهم که قرآن بزرگوار است ) خبر سترگی است .
توضیحات :
« نَبَؤٌاْ » : خبر مهمّ و سرگذشت قابل توجّه ( نگا : انعام / 34 و 67 ، اعراف / 175 ) . در اینجا مراد قرآن است که خبر بزرگی است درباره سرنوشت مؤمنان و کافران و سعادت و شقاوت دنیوی و اخروی ایشان .
سوره ص آیه 68
متن آیه :
أَنتُمْ عَنْهُ مُعْرِضُونَ
ترجمه :
شما ( بر اثر غفلت ) از آن رو گردانید .
توضیحات :
« مُعْرِضُونَ » : ( نگا : بقره / 83 ، آل‌عمران / 23 ) .
سوره ص آیه 69
متن آیه :
مَا کَانَ لِی مِنْ عِلْمٍ بِالْمَلَإِ الْأَعْلَى إِذْ یَخْتَصِمُونَ
ترجمه :
من از ملأ اعلی ( و فرشتگان عالم بالا ) هنگامی که ( درباره آفرینش آدم ) گفتگو می‌کردند ، خبر ندارم . ( تنها چیزی که در این زمینه می‌دانم آن مقداری است که از طریق وحی به من رسیده است و بس ) .
توضیحات :
« الْمَلإِ الأَعْلی » : در اینجا مراد فرشتگان و آنانی است که بدیشان دستور داده شد که برای آدم سجده برند ( نگا : بقره / 30 ) همان گونه که آیه 71 همین سوره بیانگر آن است . « إِذْ » : زمانی که . بدان گاه که . « یَخْتَصِمُونَ » : جدال و نزاع می‌کردند . مراد از مجادله و منازعه ، بحث و گفتگو درباره آفرینش انسان است .
سوره ص آیه 70
متن آیه :
إِن یُوحَى إِلَیَّ إِلَّا أَنَّمَا أَنَا نَذِیرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
به من هم وحی نمی‌شود مگر بدان خاطر که ( پیغمبر خدایم و ) بیم دهنده ( مردمان از عذاب یزدان و ) بیانگر ( اوامر و نواهی الهی ) می‌باشم .
توضیحات :
« إِن یُوحی » : وحی نمی‌شود . حرف ( إِنْ ) نافیه است . نائب فاعل ( یُوحی ) ضمیر مستتر است . یعنی : مَا یُوحی إِلَیَّ حالُ الْمَلإِ الأعْلی . یا این که : مَا یُوحی إِلَیَّ الَّذِی یُوحی مِنَ الأمُورِ الْغَیْبِیَّةِ . . . إِلاّ لأنِّی نَذِیرٌ مُبِینٌ مِنْ جِهَتِهِ تَعَالی . « إِلاّ أَنَّمَا أَنَا . . . » : مگر بدان خاطر که من . معنی حصر بدان می‌ماند که به کسی گفته شود : لَمْ تُسْتَقْضَ یَا فُلانُ إِلاّ لِأَنَّکَ عالِمٌ عامِلٌ مُرْشِدٌ . ای فلانی ! از تو داوری خواسته نمی‌شود مگر بدان خاطر که تو دانا هستی و به دانش خود عمل می‌کنی و راهنمای دیگرانی .
سوره ص آیه 71
متن آیه :
إِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی خَالِقٌ بَشَراً مِن طِینٍ
ترجمه :
وقتی ( این گفتگو در ملأ اَعلی و عالَم بالا درگرفت ) که پروردگارت به فرشتگان گفت : من انسانی را از گِل می‌آفرینم .
توضیحات :
« إِذْ قَالَ رَبُّکَ . . . » : بیان گفتگوئی است که در ملأ اعلی و عالم بالا در گرفته است . « بَشَراً » : مراد آدم است . « طِینٍ » : گِل .
سوره ص آیه 72
متن آیه :
فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ
ترجمه :
هنگامی که آن را سر و سامان دادم و آراسته و پیراسته کردم ، و از جان متعلّق به خود در او دمیدم ، در برابرش سجده ( بزرگداشت و درود ) ببرید .
توضیحات :
« فَإِذَا سَوَّیْتُهُ . . . » : ( نگا : حجر / 29 ) .
سوره ص آیه 73
متن آیه :
فَسَجَدَ الْمَلَائِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ
ترجمه :
پس همه فرشتگان جملگی سجده بردند .
توضیحات :
« فَسَجَدَ الْمَلآئِکَةُ . . . » : ( نگا : حجر / 30 ) .
سوره ص آیه 74
متن آیه :
إِلَّا إِبْلِیسَ اسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنْ الْکَافِرِینَ
ترجمه :
جز ابلیس که تکبّر ورزید ، و از کافران گردید .
توضیحات :
« إِلاّ إِبْلِیسَ . . . » : ( نگا : بقره / 34 ) .
سوره ص آیه 75
متن آیه :
قَالَ یَا إِبْلِیسُ مَا مَنَعَکَ أَن تَسْجُدَ لِمَا خَلَقْتُ بِیَدَیَّ أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ
ترجمه :
فرمود : ای ابلیس ! چه چیز تو را بازداشت از این که سجده ببری برای چیزی که من آن را مستقیماً با قدرت خود آفریده‌ام ؟ آیا تکبّر ورزیده‌ای یا اصلاً از متکبّران بوده‌ای ؟
توضیحات :
« خَلَقْتُ بِیَدَیَّ » : مستقیماً و بدون واسطه چیز دیگری ، از قبیل پدر و مادر ، آن را با قدرت خود آفریده‌ام . ( یَد ) کنایه از قدرت است . « أَسْتَکْبَرْتَ » : مراد این است که هم اینک خود را به بزرگی می‌زنی و تکبّر می‌ورزی . « أَمْ کُنتَ مِنَ الْعَالِینَ » : یا این که همواره از متکبّران و خود بزرگ بینان بوده‌ای . « الْعَالِینَ » : ( نگا : یونس / 83 ، دخان / 31 ، مؤمنون / 46 ) .
سوره ص آیه 76
متن آیه :
قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِّنْهُ خَلَقْتَنِی مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُ مِن طِینٍ
ترجمه :
گفت : من بهتر از او هستم . تو مرا از آتش آفریده‌ای و وی را از گِل .
توضیحات :
« قَالَ أَنَا خَیْرٌ . . . » : ( نگا : اعراف / 12 ) .
سوره ص آیه 77
متن آیه :
قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ
ترجمه :
گفت : از میان آن ( جماعتِ ملأ اعلی و فرشتگان عالَم بالا ) بیرون شو ، چرا که تو مطرود ( از رحمت ما ) و رانده شده ( از میان فرشتگان ) هستی .
توضیحات :
« مِنْهَا » : از جنت . از آسمان . از جماعت فرشتگان . « رَجِیمٌ » : مطرود از درگاه رحمت و کرامت خدا . رانده شده از میان صفوف فرشتگان ( نگا : آل‌عمران / 36 ، حجر / 17 و 34 ، نحل / 98 ) .
سوره ص آیه 78
متن آیه :
وَإِنَّ عَلَیْکَ لَعْنَتِی إِلَى یَوْمِ الدِّینِ
ترجمه :
قطعاً نفرین من تا روز جزا بر تو خواهد بود .
توضیحات :
« یَوْمِ الدِِّینِ » : ( نگا : فاتحه / 4 ، حجر / 35 ، شعراء / 82 ، صافّات / 20 ) . « إِلی یَوْمِ الدِّینِ » : همیشه تا روز قیامت .
سوره ص آیه 79
متن آیه :
قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِی إِلَى یَوْمِ یُبْعَثُونَ
ترجمه :
گفت : پروردگارا ! ( حال که چنین است ) پس تا روزی مرا مهلت بده و ممیران که مردمان دوباره زنده می‌گردند ( و رستاخیز شروع می‌شود ) .
توضیحات :
« فَأَنظِرْنِی . . . » : ( نگا : اعراف / 14 ، حجر / 36 ) .
سوره ص آیه 80
متن آیه :
قَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنظَرِینَ
ترجمه :
فرمود : تو از مهلت داده‌شدگانی ( و تا پایان جهان زنده می‌مانی ) .
توضیحات :
« الْمُنظَرِینَ » : ( نگا : اعراف / 15 ، حجر / 8 و 37 ) .
سوره ص آیه 81
متن آیه :
إِلَى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ
ترجمه :
تا روز زمان معیّن ( که پایان عمر جهان و سرآغاز قیامت است ) .
توضیحات :
« الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ » : ( نگا : حجر / 38 ) . یَوْمِ الدِّینِ ، یَوْمِ یُبْعَثُونَ ، و یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ ، همه به یک معنی است .
سوره ص آیه 82
متن آیه :
قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
گفت : به عزّت و عظمتت سوگند که ( در پرتو عمر جاویدان و تلاش بی‌امان ) همه آنان را گمراه خواهم کرد .
توضیحات :
« لأُغْوِیَنَّهُمْ . . . » : ( نگا : حجر / 39 ) .
سوره ص آیه 83
متن آیه :
إِلَّا عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ
ترجمه :
مگر بندگان مخلص تو از ایشان را ( که بر آنان سلطه و قدرتی نداشته و وسوسه‌ام در ایشان نمی‌گیرد ) .
توضیحات :
« الْمُخْلَصِینَ » : ( نگا : یوسف / 24 ، حجر / 40 ، صافّات / 74 ) .
سوره ص آیه 84
متن آیه :
قَالَ فَالْحَقُّ وَالْحَقَّ أَقُولُ
ترجمه :
فرمود : به حق سوگند ، و حق می‌گویم ( و جز حق نمی‌گویم ) .
توضیحات :
« الْحَقُّ » : مبتدا و خبر آن محذوف است ، یعنی أَلْحَقُّ قَسَمی . « الْحَقَّ » : مفعول به مقدّم ( أَقُولُ ) است . جمله ( الْحَقَّ أَقُولُ ) معترضه است میان ماقبل و مابعد خود .
سوره ص آیه 85
متن آیه :
لَأَمْلَأَنَّ جَهَنَّمَ مِنکَ وَمِمَّن تَبِعَکَ مِنْهُمْ أَجْمَعِینَ
ترجمه :
هر آینه دوزخ را هم از تو و هم از کسانی که از تو پیروی کنند پر و لبریز می‌سازم .
توضیحات :
« تَبِعَکَ » : از تو پیروی کرد . به دنبال تو راه افتاد . « أَجْمَعِینَ » : تأکید ضمیر ( کَ ) و ( هُمْ ) است .
سوره ص آیه 86
متن آیه :
قُلْ مَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُتَکَلِّفِینَ
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) بگو : من از شما در مقابل تبلیغ قرآن و رساندن دین خدا هیچ پاداشی نمی‌طلبم ، و از زمره مدّعیان ( دروغین نبوّت هم ) نیستم ( و آنچه می‌گویم ساختگی نبوده و از پیش خود به هم نمی‌بافم ) .
توضیحات :
« عَلَیْهِ » : در مقابل تبلیغ آنچه بدان مأمورم که قرآن است ( نگا : ص / 87 ) . « الْمُتَکَلِّفِینَ » : مدّعیان دروغین . کسانی که به طریق ساختگی و به ناروا چیزی را به خود نسبت می‌دهند و وانمود می‌کنند . دغلبازان .
سوره ص آیه 87
متن آیه :
إِنْ هُوَ إِلَّا ذِکْرٌ لِّلْعَالَمِینَ
ترجمه :
این قرآن ، چیزی جز پند و اندرز جهانیان ( و مایه بیداری جملگی ایشان ) نمی‌باشد .
توضیحات :
« إِنْ هُوَ . . . » : ( نگا : یوسف / 104 ، یس / 69 ، قلم / 52 ) .
سوره ص آیه 88
متن آیه :
وَلَتَعْلَمُنَّ نَبَأَهُ بَعْدَ حِینٍ
ترجمه :
و خبر آن را بعد از مدّت زمانی خواهید دانست ( و به زودی صدق وعد و وعید و راستی اخبار و گفتار قرآن را هم در این جهان و هم در آن جهان خواهید دید ) .
توضیحات :
« وَلَتَعْلَمُنَّ . . . » : مراد این است راستی و درستی مطالب قرآن ، هم در این جهان و هم در آن جهان برای مردمان آشکار خواهد گشت ( نگا : فصّلت / 53 ، نمل / 93 ) .