تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدلتفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل۲۵-سوره الفرقان
تفسیر سوره الفرقان برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره فرقان
سوره فرقان آیه 1
متن آیه :
تَبَارَکَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِیَکُونَ لِلْعَالَمِینَ نَذِیراً
ترجمه :
والا مقام و جاوید کسی است که فرقان ، ( یعنی جدا سازنده حق از باطل ) را بر بنده خود ( محمّد ) نازل کرده است ، تا این که جهانیان را ( بدان ) بیم دهد ( و آن را به گوش ایشان برساند ) .
توضیحات :
« تَبَارَکَ » : والامقام و عظیم‌القدر است . پربرکت و افزون خیر است . ماندگار و زوال‌ناپذیر است . این واژه تنها به صورت ماضی به کار می‌رود و دالّ بر کثرت و زیادت خیر است و معنی تمجید و تعظیم نیز دارد . « الْفُرْقَانَ » : مصدر است و به معنی جدا کردن . در اینجا به عنوان اسم فاعل به کار رفته و به معنی جدا سازنده حق از باطل است . مراد قرآن است .
سوره فرقان آیه 2
متن آیه :
الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَلَمْ یَکُن لَّهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِیراً
ترجمه :
آن کسی که حکومت و مالکیّت آسمانها و زمین از آن او است ، و فرزندی ( برای خود ) برنگزیده است ، و در حکومت و مالکیّت انبازی نداشته‌است ، و همه چیز را آفریده است و آن را دقیقاً اندازه‌گیری و کاملاً برآورد کرده است .
توضیحات :
« قَدَّرَهُ » : آن را اندازه‌گیری کرده است . آن را آماده کرده است برای همان ویژگی و کاری که خود خواسته است و انجام وظیفه‌ای که بدان واگذار فرموده است و میان اشیاء موازنه برقرار نموده است .
سوره فرقان آیه 3
متن آیه :
وَاتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً لَّا یَخْلُقُونَ شَیْئاً وَهُمْ یُخْلَقُونَ وَلَا یَمْلِکُونَ لِأَنفُسِهِمْ ضَرّاً وَلَا نَفْعاً وَلَا یَمْلِکُونَ مَوْتاً وَلَا حَیَاةً وَلَا نُشُوراً
ترجمه :
( مشرکان ) سوای خدا ، معبودهائی را برگرفته‌اند ( و به پرستش اصنام و کواکب و اشخاصی پرداخته‌اند ) که چیزی را نمی‌آفرینند و بلکه خودشان آفریده‌هائی بیش نیستند ، و مالک سود و زیانی برای خود نبوده ، و بر مرگ و زندگی و رستاخیز اختیار و توانی ندارند .
توضیحات :
« شَیْئاً » : چیزی را . اصلاً و ابداً . « نُشُوراً » : زندگی دوباره . رستاخیز . حیات بعد از ممات ( نگا : عبس / 22 ) .
سوره فرقان آیه 4
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا إِفْکٌ افْتَرَاهُ وَأَعَانَهُ عَلَیْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ فَقَدْ جَاؤُوا ظُلْماً وَزُوراً
ترجمه :
کافران می‌گویند : این ( قرآن ) دروغی بیش نیست که خود ( محمّد ) آن را از پیش خود به هم بافته است و گروهی او را در این کار یاری داده‌اند . آنان واقعاً ( با بیان این سخن ) ستم و بهتان بزرگی را مرتکب شده‌اند .
توضیحات :
« إِفْکٌ » : بدترین دروغ ( نگا : نور / 11 ) . « اِفْتَرَاهُ » : سرهم کرده است . ساخته و پرداخته نموده است ( نگا : آل‌عمران / 94 ، یونس / 38 ) . « قَوْمٌ ءَاخَرُونَ » : گروه دیگری . مراد اهل کتابی است که اسلام را پذیرفته بودند ، یا اشخاصی چون عداس ، یسار ، نصر ، ابوفکیهه رومی و . . . ( نگا : نحل / 103 ) . « جَآءُوا » : عرب واژه‌های ( جَآءَ ) و ( أَتی ) را به معنی ( فَعَلَ ) یعنی انجام داد ، به کار می‌برند ( نگا : تفسیر أضواء البیان ) . « زُوراً » : باطل . بُهتان ( نگا : حجّ / 30 ) . تنکیر ( ظُلْماً ) و ( زُوراً ) برای تعظیم است .
سوره فرقان آیه 5
متن آیه :
وَقَالُوا أَسَاطِیرُ الْأَوَّلِینَ اکْتَتَبَهَا فَهِیَ تُمْلَى عَلَیْهِ بُکْرَةً وَأَصِیلاً
ترجمه :
( درباره قرآن نیز ) می‌گویند : افسانه‌های پیشینیان است که ( از دیگران ) خواسته است آن را برایش بنویسند ، و چنین افسانه‌هائی سحرگاهان و شامگاهان بر او خوانده می‌شود ( تا آنها را حفظ کند و به خاطر سپارد ) .
توضیحات :
« أَسَاطِیرُ » : افسانه‌ها ( نگا : أنعام / 25 ) . « اِکْتَتَبَها » : درخواست نوشتن آنها را از دیگران کرده است . آنها را رونویس کرده است . « بُکْرَةً » : سحرگاهان . بامدادان . « أَصِیلاً » : شامگاهان . مراد کفّار از سحرگاهان و شامگاهان ، همه اوقات شبانه‌روز بوده است .
سوره فرقان آیه 6
متن آیه :
قُلْ أَنزَلَهُ الَّذِی یَعْلَمُ السِّرَّ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِنَّهُ کَانَ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
بگو : قرآن را کسی فرو فرستاده است که راز آسمانها و زمین را می‌داند ( و گوشه‌ای از این راز را به عنوان معجزه در قرآن گنجانده است تا دلیل بر وحی الهی باشد و انسانها نتوانند حتّی سوره‌ای همچون سوره‌های قرآن را بسازند و ارائه دهند ) . بی‌گمان خدا آمرزگار و مهربان است ( و سرکشان و بزهکارانی را می‌بخشد که برگردند و از دروغگوئیها و پلشتیها دست بکشند ) .
توضیحات :
« یَعْلَمُ السِّرَّ . . . » : اشاره به این است که قرآن ساخته و پرداخته مغز بشر نیست و با کمک این و آن تنظیم نشده است ، بلکه تألیف خدا است و معجزه بوده و یکی از اسرار است .
سوره فرقان آیه 7
متن آیه :
وَقَالُوا مَالِ هَذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَیَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ لَوْلَا أُنزِلَ إِلَیْهِ مَلَکٌ فَیَکُونَ مَعَهُ نَذِیراً
ترجمه :
( محمّد را نیز مسخره می‌کنند ) و می‌گویند : این چه پیغمبری است ؟ ! او غذا می‌خورد ، و در بازارها راه می‌رود ، ( نه شیوه فرشتگان دارد ، و نه روش شاهان . او امتیازی بر دیگران ندارد ، چرا که همچون افراد عادی نیاز به تغذیه دارد ، و در بازارها برای کسب و تجارت و خرید نیازمندیهای خود رفت و آمد می‌کند ) . چرا لااقل فرشته‌ای به سوی او فرستاده نشده است تا ( به عنوان گواه صدق دعوتش ) همراه او مردم را بیم بدهد ( و در امر تبلیغ رسالت او را یاری نماید و ما هم ایمان بیاوریم ) .
توضیحات :
« مَا لِهذاَ الرَّسُولِ » : این پیغمبر را چه شده است ؟ چرا باید این پیغمبر ؟ « لَوْلا » : چرا نباید که ؟ این واژه در اینجا برای استفهام است .
سوره فرقان آیه 8
متن آیه :
أَوْ یُلْقَى إِلَیْهِ کَنزٌ أَوْ تَکُونُ لَهُ جَنَّةٌ یَأْکُلُ مِنْهَا وَقَالَ الظَّالِمُونَ إِن تَتَّبِعُونَ إِلَّا رَجُلاً مَّسْحُوراً
ترجمه :
یا این که گنجی ( از آسمان ) به سوی او انداخته شود ( تا از آن خرج و انفاق کند ) و یا این که باغی داشته باشد که از ( میوه‌های ) آن بخورد ( و امرار معاش کند ) . ستمگران ( کفرپیشه ) می‌گویند : شما جز از یک انسان دیوانه پیروی نمی‌کنید .
توضیحات :
« کَنزٌ » : گنج . « جَنَّةٌ » : باغ . « مَسْحُوراً » : جادو شده . دیوانه ( نگا : إسراء / 47 و 101 ) .
سوره فرقان آیه 9
متن آیه :
انظُرْ کَیْفَ ضَرَبُوا لَکَ الْأَمْثَالَ فَضَلُّوا فَلَا یَسْتَطِیعُونَ سَبِیلاً
ترجمه :
( ای پیغمبر ! ) ببین چگونه برای تو مثلها می‌زنند ( و گاهی تو را جادو شده ، و گاهی دیوانه ، و زمانی دروغگو ، و وقتی تعلیم‌دیده بیگانگان غیر عرب می‌نامند ، و بدین وسیله از راه راست و طریقه مباحثات و محاجات درست بدر می‌روند ) و گمراه می‌شوند و نمی‌توانند ( به سوی جاده حقیقت و بیان حجّت ) راهی پیدا کنند ( و بر یک سخن ماندگار بمانند ، و هر زمان قولی و هر لحظه نقلی دارند ) .
توضیحات :
« الأمْثال » : مراد مثالهای بی‌پایه و اساس و تشبیهات نادرست و ناروا است .
سوره فرقان آیه 10
متن آیه :
تَبَارَکَ الَّذِی إِن شَاء جَعَلَ لَکَ خَیْراً مِّن ذَلِکَ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَیَجْعَل لَّکَ قُصُوراً
ترجمه :
بزرگوار خداوندی است که اگر بخواهد برای تو بهتر از آن ( چیزهائی که آنان پیشنهاد می‌کنند ) می‌سازد ، باغهائی را ( در دنیا برایت پدیدار می‌نماید ) که در زیر ( قصر و قصور و درختان ) آنها رودبارها و جویبارها روان باشد ، و برای تو کاخهای مجلّلی می‌سازد ( و در اختیارت قرار می‌دهد که ایشان در خواب هم ندیده باشند ) .
توضیحات :
« تَبَارَکَ » : ( نگا : فرقان / 1 ) . « جَنَّاتٍ » : باغهائی را . بدل از ( خَیْراً ) است .
سوره فرقان آیه 11
متن آیه :
بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَأَعْتَدْنَا لِمَن کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعِیراً
ترجمه :
( این حرفهائی را که می‌زنند همه بهانه است ) . واقع قضیّه این است که آنان قیامت را دروغ می‌دانند ، و ما برای کسی که قیامت را دروغ بداند آتش شعله‌ور و سوزانی را آماده کرده‌ایم .
توضیحات :
« بَلْ » : این واژه برای ( إضراب ) است . یعنی آنان آنچه را در زمینه نفی توحید تو نبوّت می‌گویند ، بهانه‌هائی است که در حقیقت از انکار معاد سرچشمه گرفته است . « السَّاعَةُ » : قیامت ( نگا : أنعام / 31 و 40 ، اعراف / 187 ) . « سَعِیراً » : آتش شعله‌ور و ملتهب ( نگا : نساء / 10 و 55 ، إسراء / 97 ) .
سوره فرقان آیه 12
متن آیه :
إِذَا رَأَتْهُم مِّن مَّکَانٍ بَعِیدٍ سَمِعُوا لَهَا تَغَیُّظاً وَزَفِیراً
ترجمه :
هنگامی که ( این آتش فروزان دوزخ ) ایشان را از دور می‌بیند ( و آنان چشمشان بدان می‌افتد ) صدای خشم‌آلود و جوش و خروش آن را می‌شنوند .
توضیحات :
« تَغَیُّظاً » : فریاد خشم . خشم را با نعره و فریاد آشکار کردن . « زَفِیراً » : جوش و خروش ناشی از خشم . از خشم نفس طولانی بیرون کشیدن ( نگا : هود / 106 ، أنبیاء / 100 ) .
سوره فرقان آیه 13
متن آیه :
وَإِذَا أُلْقُوا مِنْهَا مَکَاناً ضَیِّقاً مُقَرَّنِینَ دَعَوْا هُنَالِکَ ثُبُوراً
ترجمه :
هنگامی که ایشان ، با غُل و زنجیر ، به مکان تنگی از آتش دوزخ افکنده می‌شوند ، در آنجا ( واویلا سر می‌دهند و ) مرگ را به فریاد می‌خوانند ( و آرزوی نابودی می‌کنند ) .
توضیحات :
« مُقَرَّنِینَ » : کسانی که دستها و پاهایشان را با غل و زنجیر به هم بسته باشند ( نگا : ابراهیم / 49 ) . « دَعَوْا » : فریاد می‌دارند . ندا می‌زنند . « هُنَالِکَ » : در آن مکان تنگ . « ثُبُوراً » : هلاک . یعنی فریاد می‌زنند ، مرگ ما را دریاب تا نابود شویم و از عذاب برهیم ( نگا : نبأ / 40 ) .
سوره فرقان آیه 14
متن آیه :
لَا تَدْعُوا الْیَوْمَ ثُبُوراً وَاحِداً وَادْعُوا ثُبُوراً کَثِیراً
ترجمه :
امروز یک بار نه ، بلکه بارها و بارها مرگ را به آرزو بخواهید و فریادش دارید ( ولی بدانید که دیگر مرگی وجود ندارد ، و خلاص از عذاب و نجات از عقابی که پیوسته رو به افزایش است ، غیر ممکن است ) .
توضیحات :
« ثُبُوراً کَثِیراً » : مراد واویلاها و ناله‌های پشت سر یکدیگر و ای مرگ و ای مرگهای مکرّر است .
سوره فرقان آیه 15
متن آیه :
قُلْ أَذَلِکَ خَیْرٌ أَمْ جَنَّةُ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ کَانَتْ لَهُمْ جَزَاء وَمَصِیراً
ترجمه :
( ای پیغمبر ! بدیشان ) بگو : آیا این ( سرنوشت دردناک ) بهتر است ، یا بهشت جاویدانی که به پرهیزگاران وعده داده شده است ؟ ( بهشتی که برابر وعده الهی توسّط انبیاء ) هم پاداش ( اعمال دنیوی ) آنان است و هم جایگاه و قرارگاه ( سرمدی ) ایشان .
توضیحات :
« ذلِکَ » : این سرنوشت بدفرجام دوزخ نام .
سوره فرقان آیه 16
متن آیه :
لَهُمْ فِیهَا مَا یَشَاؤُونَ خَالِدِینَ کَانَ عَلَى رَبِّکَ وَعْداً مَسْؤُولاً
ترجمه :
( همان بهشتی که ) هرچه بخواهند ، در آنجا موجود و برای آنان فراهم است ، و برای همیشه در آنجا خواهند ماند . این نعمتها وعده خدا بوده است ، وعده‌ای که ( مؤمنان برابر رهنمود یزدان در کتابهای آسمانی ) تحقّق آن را از خدا خواسته‌اند .
توضیحات :
« خَالِدِینَ » : حال است . « وَعْداً مَّسْؤُولاً » : وعده‌ای که مورد تقاضا و درخواست مؤمنان از خدا بوده است ( نگا : آل‌عمران / 194 ) و فرشتگان نیز آن را برای مؤمنان از خدا درخواست کرده‌اند ( نگا : غافر / 8 ) . آن چنان این وعده قطعی و حتمی است که مؤمنان می‌توانند آن را در آخرت از خدا مطالبه و درخواست کنند .
سوره فرقان آیه 17
متن آیه :
وَیَوْمَ یَحْشُرُهُمْ وَمَا یَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ فَیَقُولُ أَأَنتُمْ أَضْلَلْتُمْ عِبَادِی هَؤُلَاء أَمْ هُمْ ضَلُّوا السَّبِیلَ
ترجمه :
( برای اندرز مردمان یادآور شو ) روزی را که خداوند همه مشرکان را ( برای حساب و کتاب ) به همراه همه کسانی که ( همچون عیسی و عُزَیر و فرشتگان ، در دنیا ) بجز خدا می‌پرستیدند ، گرد می‌آورد و ( به پرستش شدگان ) می‌گوید : آیا شما این بندگان مرا گمراه کرده‌اید ( و بدیشان دستور داده‌اید که شما را پرستش نمایند ) یا این که خودشان گمراه گشته‌اند ( و به اختیار خود شما را پرستش نموده‌اند ؟ ) .
توضیحات :
« مَا یَعْبُدُونَ » : مراد عیسی و عُزَیر و فرشتگان و دیگر ذوی‌العقولی است که پرستش شده‌اند ( نگا : مائده / 116 ، توبه / 30 ، انبیاء / 26 ، سبا / 40 و 41 ) .
سوره فرقان آیه 18
متن آیه :
قَالُوا سُبْحَانَکَ مَا کَانَ یَنبَغِی لَنَا أَن نَّتَّخِذَ مِن دُونِکَ مِنْ أَوْلِیَاء وَلَکِن مَّتَّعْتَهُمْ وَآبَاءهُمْ حَتَّى نَسُوا الذِّکْرَ وَکَانُوا قَوْماً بُوراً
ترجمه :
آنان ( در پاسخ ) می‌گویند : تو منزّه و به دور ( از آن چیزهائی ) هستی ( که مشرکان به تو نسبت می‌دهند ) . ما ( انسانها ) را نرسد که جز تو سرپرستانی برای خود برگزینیم ( و سوای تو را بپرستیم ) ، ولیکن ( سبب کفر و انحرافشان این است که ) آنان و پدران و نیاکانشان را ( از نعمتها و لذائذ دنیا ) برخوردار نموده‌ای ، تا آنجا که یاد ( تو و سپاس تو ) را فراموش کرده‌اند ( و به جای شکر نعمت ، در شهوات و کامجوئیها فرو رفته‌اند ) و مردمان تباهی شده‌اند و هلاک گشته‌اند .
توضیحات :
« مَا کَانَ یَنبَغی لَنَا . . . » : ما را نسزد . ما نباید که . مراد ما انسانها و همه خلائق است . « أَوْلِیَآءَ » : مراد معبودها است . « مَتَّعْتَهُمْ » : متمتّع نموده‌ای . از نعمت برخوردار کرده‌ای . « الذِّکْرَ » : مراد یاد پروردگار و عذاب و عقاب کردگار است . « بُوراً » : فاسد و تباه . هلاک شده . این واژه جمع مکسّر ( بائِر ) یا مصدر است و در معنی جمع .
سوره فرقان آیه 19
متن آیه :
فَقَدْ کَذَّبُوکُم بِمَا تَقُولُونَ فَمَا تَسْتَطِیعُونَ صَرْفاً وَلَا نَصْراً وَمَن یَظْلِم مِّنکُمْ نُذِقْهُ عَذَاباً کَبِیراً
ترجمه :
( به پرستش‌کنندگان مشرک گفته می‌شود : شما که می‌گفتید اینان شما را از راه منحرف و گمراه کرده‌اند و به عبادت خود خوانده‌اند ! هم اینک ) ایشان سخنان شما را تکذیب می‌کنند و نادرست می‌دانند . لذا نه می‌توانید ( عذاب الهی را ) از خود به دور دارید ، و نه می‌توانید ( خویشتن را ) یاری دهید و ( یا از دیگران ) یاری ببینید . ( بندگان جملگی باید بدانند که ) هرکس از شما ( با کفر و عصیان ، همچون اینان ) ستم کند ، عذاب بزرگی را بدو می‌چشانیم .
توضیحات :
« بِمَا تَقُولُونَ » : در چیزی که می‌گوئید . حرف ( ب ) به معنی ( فی ) است ( نگا : آل‌عمران / 123 ، قمر / 34 ) . « صَرْفاً » : دفع عذاب . بازگرداندن ( نگا : آل‌عمران / 152 ، اعراف / 146 ، یوسف / 24 و 33 ) . « نَصْراً » : مراد خویشتن را کمک و یاری کردن ، و یا از دیگران کمک و یاری دریافت نمودن است .
سوره فرقان آیه 20
متن آیه :
وَما أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعَامَ وَیَمْشُونَ فِی الْأَسْوَاقِ وَجَعَلْنَا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ وَکَانَ رَبُّکَ بَصِیراً
ترجمه :
ما هیچ یک از پیغمبران را پیش از تو نفرستاده‌ایم مگر این که ( همه آنان از جنس بشر بوده‌اند و ) غذا می‌خورده‌اند و در بازارها ( برای معامله و تهیّه نیازمندیهای‌خود ) راه می‌رفته‌اند . ما برخی از شما را وسیله امتحان برخی دیگر کرده‌ایم ( و اغنیاء را با فقراء ، تندرستان را با بیماران ، پیغمبران را با کافران و مشرکان ، و برعکس می‌آزمائیم ) . آیا شکیبائی می‌ورزید ؟ ( تا از عهده امتحان الهی بدر آئید و پاداش بزرگ او را دریافت نمائید ؟ شکیبائی کنید ، چرا که شکیبائی رکن اصلی پیروزی است ) . خدای تو بینا است ( و همه‌چیز را می‌بیند و همگان را در برابر اعمالشان پاداش می‌دهد ) .
توضیحات :
« فِتْنَةً » : آزمون . آزمایش . « جَعَلْنَا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً » : مراد آزمایش عمومی مردم به وسیله یکدیگر است ( نگا : انعام / 53 و 165 ، انفال / 28 ، محمّد / 4 ) .
سوره فرقان آیه 21
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ لَا یَرْجُونَ لِقَاءنَا لَوْلَا أُنزِلَ عَلَیْنَا الْمَلَائِکَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا فِی أَنفُسِهِمْ وَعَتَوْ عُتُوّاً کَبِیراً
ترجمه :
آنان که امیدی به ملاقات ما ( در روز رستاخیز نداشته و قیامت را قبول ) ندارند می‌گویند : چرا فرشتگان به پیش ما نمی‌آیند ( تا بر صدق رسالت تو گواهی دهند ؟ ) یا چرا پروردگار خود را نمی‌بینیم ( تا خودش در برابرمان ظاهر و به ما بگوید که او تو را فرستاده است ؟ ) واقعاً آنان خویشتن را بزرگ پنداشته‌اند ( و از حدّ خود بسی پا را فراتر ) و در ظلم و طغیان سخت سرکشی نموده‌اند .
توضیحات :
« إسْتَکْبَرُوا فِی أَنفُسِهِمْ » : خودشان را دست بالا و بزرگ گرفته‌اند . خود را بزرگ پنداشته‌اند . « عَتَوْا » : سرکشی کرده‌اند . از حدّ خود فراتر رفته‌اند .
سوره فرقان آیه 22
متن آیه :
یَوْمَ یَرَوْنَ الْمَلَائِکَةَ لَا بُشْرَى یَوْمَئِذٍ لِّلْمُجْرِمِینَ وَیَقُولُونَ حِجْراً مَّحْجُوراً
ترجمه :
روزی فرشتگان را می‌بینند و در آن روز مژده و نویدی برای بزهکاران در میان نخواهد بود ( و بلکه روزی است که از ترس فریاد برمی‌آورند و ) می‌گویند : پناه ! ! امان ! !
توضیحات :
« یَوْمَ » : در روزی . مراد روز فوت و مرگ هر کسی ( نگا : نساء / 97 ) یا روز قیامت است . « لا بُشْری » : بشارت و مژده‌ای نخواهد بود . بشارت مباد . « حِجْراً مَّحْجُوراً » : پناه و امان دهید . دست باز دارید و صدمه‌ای نرسانید که ممنوع و گناه است . ( حِجْراً مَّحْجُوراً ) اصطلاحی بوده است در میان عربها که وقتی به کسی برخورد می‌کردند که از او می‌ترسیدند ، برای گرفتن امان آن را خطاب به طرف می‌گفتند . مخصوصاً در ماههای حرام و ایّام حجّ ، اگر دشمنی به دشمنی برخورد می‌کرد و می‌ترسید صدمه‌ای بدو بزند این جمله را تکرار می‌کرد و در امان بود . ( حِجْراً ) مفعول به فعل مقدّری است و ( مَحْجُوراً ) صفت است و به عنوان تأکید معنی آمده است . در اصل چنین است : أَطْلُبُ مِنکَ حِجْراً ، لا سَبیلَ إِلی رَفْعِهِ وَ دَفْعِهِ . کافران در قیامت خیال می‌کنند با گفتن ( حِجْراً مَّحْجُوراً ) می‌توانند خویشتن را از دست فرشتگان عذاب و از مجازات و عقاب خدا برهانند .
سوره فرقان آیه 23
متن آیه :
وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاء مَّنثُوراً
ترجمه :
ما به سراغ تمام اعمالی که ( به ظاهر نیک بوده و در دنیا ) آنان انجام داده‌اند می‌رویم و همه را همچون ذرّات غبار پراکنده در هوا می‌سازیم ( و ایشان را از اجر و پاداش آن محروم می‌کنیم . چرا که نداشتن ایمان ، موجب محو و نابودی احسان ، و بی‌اعتبار شدن اعمال خوب انسان می‌گردد ) .
توضیحات :
« قَدِمْنَآ إِلی مَا » : به سراغ چیزهائی می‌رویم که . « هَبَآءً » : ذرّات کوچک غبار که به هنگام تابش نور خورشید به داخل اطاق دیده می‌شوند . « مَنثُوراً » : پراکنده . مراد این است که اعمال ایشان را بدان گونه پراکنده می‌داریم که همچون چنین ذرّاتی قابل جمع نبوده و مفید فائده‌ای نباشند ( نگا : ابراهیم / 18 ) .
سوره فرقان آیه 24
متن آیه :
أَصْحَابُ الْجَنَّةِ یَوْمَئِذٍ خَیْرٌ مُّسْتَقَرّاً وَأَحْسَنُ مَقِیلاً
ترجمه :
بهشتیان در آن روز ، جایگاه و استراحتگاهشان بهتر و نیکوتر است . . .
توضیحات :
« خَیْرٌ » : صیغه تفضیل ، گاهی در مواردی به کار می‌رود که یک طرف به کلّی فاقد آن است ( نگا : فصّلت / 40 ) . لذا این آیه بیانگر آن نیست که دوزخیان وضعشان خوب است و بهشتیان وضعشان از آنان بهتر می‌باشد . « مُسْتَقَرّاً » : قرارگاه . جایگاه . « مَقِیلاً » : استراحتگاه . خوابگاه . از ماده ( قیل ) . واژه‌های ( مُسْتَقَرّاً ) و ( مَقِیلاً ) تمییز می‌باشند .
سوره فرقان آیه 25
متن آیه :
وَیَوْمَ تَشَقَّقُ السَّمَاء بِالْغَمَامِ وَنُزِّلَ الْمَلَائِکَةُ تَنزِیلاً
ترجمه :
( یادآور شو ) روزی را که آسمانِ ( کره زمین در آن روز ، بر اثر انفجارات کواکب و سیّارات ) به وسیله ابر ( حاصل از گرد و غبار غلیظ کرات ) پاره‌پاره ( و لکه‌لکه ) می‌گردد . و فرشتگان تندتند و پیاپی فرو فرستاده می‌شوند ( تا نامه اعمال را به دست مردمان برسانند ، و به هنگام حسابرسی و دادگاهی بر آنان گواهی دهند ) .
توضیحات :
« تَشَقَّقُ » : پاره‌پاره می‌گردد . اشارت به آن است که در آستانه قیامت ، انقلابات و انفجارات شگرفی سراسر عالم هستی را فرا می‌گیرد و ابر غلیظی از گرد و غبار کرات متلاشی شده ، صفحه آسمان را می‌پوشاند که در لابلای این ابر شکافی وجود دارد . « بِالْغَمَامِ » : به وسیله ابر . همراه ابر . واژه ( ب ) ممکن است به معنی ملابست باشد ، یا برای سببیّت بوده ، و یا این که به معنی ( عَنْ ) باشد ( نگا : / 44 ) . یعنی : آسمان گاه‌گاهی از لابلای ابر پدیدار می‌شود .
سوره فرقان آیه 26
متن آیه :
الْمُلْکُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ لِلرَّحْمَنِ وَکَانَ یَوْماً عَلَى الْکَافِرِینَ عَسِیراً
ترجمه :
در آن روز حکومت واقعی و ملک حقیقی ، از آن خداوند مهربان است ( و مملکت جهان ، به صورت ظاهر و باطن و حقیقی و مجازی ، در دست یزدان است ) ، و آن روز برای کافران روز سختی خواهد بود .
توضیحات :
« اَلْحَقُّ » : واقعی . راستین . صفت « اَلْمُلْکُ » است . « عَسِیراً » : سخت . شدید ( نگا : قمر / 8 ، مدّثّر / 9 ) .
سوره فرقان آیه 27
متن آیه :
وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً
ترجمه :
و در آن روز ستمکار ( کفرپیشه ) هر دو دست خویش را ( از شدّت حسرت و ندامت ) به دندان می‌گزد و می‌گوید : ای کاش ! با رسول خدا راه ( بهشت را ) برمی‌گزیدم ( و با قافله انبیاء به سوی خوشبختی جاویدان و رضای یزدان سبحان حرکت می‌کردم . ای وای ! من ، بر خود چه کردم ؟ ) .
توضیحات :
« اَلظّالِمُ » : کافر . کسی که با کفر و مخالفت با انبیاء ، به خویشتن ظلم کرده است . « یَعَضُّ » : گاز می‌گیرد . دست خود یا انگشت خود را گاز گرفتن ، کنایه از خشم و پشیمانی است .
سوره فرقان آیه 28
متن آیه :
یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَاناً خَلِیلاً
ترجمه :
ای وای ! کاش من فلانی را به دوستی نمی‌گرفتم .
توضیحات :
« خَلِیلاً » : دوست خاصّ و صمیمی که انسان او را مشاور خود کند .
سوره فرقان آیه 29
متن آیه :
لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولاً
ترجمه :
بعد از آن که قرآن ( برای بیداری و آگاهی ) به دستم رسیده بود ، مرا گمراه ( و از حق منحرف و منصرف ) کرد . ( آری ! این چنین ) شیطان انسان را ( به رسوائی می‌کشد و ) خوارِ خوار می‌دارد .
توضیحات :
« الذِّکْرِ » : قرآن ( نگا : آل‌عمران / 58 ، اعراف / 63 و 69 . . . ) . یاد خدا ( نگا : مائده / 91 ، رعد / 28 ) . « الشَّیْطَانُ » : اهریمن جنّ و انس . « خَذُولاً » : بسیار خوار کننده و رسوائی به بار آورنده .
سوره فرقان آیه 30
متن آیه :
وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً
ترجمه :
و پیغمبر ( شکوه‌کنان از کیفیّت برخورد مردمان با قرآن ) عرض می‌کند ، پروردگارا ! قوم من این قرآن را ( که وسیله سعادت دو جهان بود ) رها و از آن دوری کرده‌اند ( و از ترتیل و تدبّر و عمل بدان غافل شده‌اند ) .
توضیحات :
« مَهْجُوراً » : متروک . رها شده . مراد از ترک قرآن ، دوری گزیدن از : شنیدن و اندیشیدن ، عمل به احکام حلال و حرام آن ، در اصول و فروع دین حاکم کردن و داوری بردن بدان ، درمان دل و درون خود را از قرآن خواستن ، و بالاخره عقائد و عبادات و اخلاق از آن آموختن است .
سوره فرقان آیه 31
متن آیه :
وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نَبِیٍّ عَدُوّاً مِّنَ الْمُجْرِمِینَ وَکَفَى بِرَبِّکَ هَادِیاً وَنَصِیراً
ترجمه :
این گونه ( که تو ای پیغمبر ! با موضعگیری و عداوت سرسختانه این گروه روبرو شده‌ای ، همه پیغمبران در چنین شرایطی قرار داشته‌اند ، و ) برای هر پیغمبری گروهی از بزهکاران را دشمن ساخته‌ایم ( که با او به مبارزه پرداخته و با مکتب و دعوتش مخالفت ورزیده‌اند . امّا بدان که حق همیشه پیروز است ، و تو هم تنها و بدون یاور نیستی ، و خدا تو را به راه پیروزی بر آنان راهنمائی می‌کند و یاریت می‌دهد ) و همین بس که خدای تو راهنما و یاور باشد .
توضیحات :
« عَدُوّاً » : دشمنان . واژه ( عَدُوّ ) برای مفرد و جمع به کار می‌رود ( نگا : انعام / 112 ، کهف / 50 ) . « الْمُجْرِمینَ » : بزهکارانی مراد است که فسادشان شدّت گرفته باشد ( نگا : انعام / 123 ، یونس / 17 ، شعراء / 99 ، مدّثّر / 41 ) .
سوره فرقان آیه 32
متن آیه :
وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً کَذَلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَکَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِیلاً
ترجمه :
کافران می‌گویند : چرا قرآن بر او یکجا نازل نمی‌شود ؟ ( و چرا آیات آن تدریجاً و با فواصل مختلف زمانی نازل می‌گردد ؟ ) . همین گونه ( ما قرآن را به صورت آیات جداگانه و بخش‌بخش می‌فرستیم ) تا دل تو را ( با اُنس بدان و حفظ آن ) پابرجا و استوار بداریم ، و آن را قسمت به قسمت و آرام آرام ( توسّط جبریل ، بر تو ) فرو می‌خوانیم ( تا آن را با دقّت بیاموزی و کم‌کم به خاطر سپاری ) .
توضیحات :
« جُمْلَةً وَاحِدَةً » : به یکباره . یکجا . ( جُمْلَةً ) حال ، و ( واحِدَةً ) صفت مؤکّده است . « کَذالِکَ » : بدین گونه . یعنی به همین گونه جداجدا و گاه‌گاه . « رَتَّلْناهُ تَرْتیلاً » : آن را جداجدا و کم‌کم فرو می‌خوانیم و پیاپی و منظّم نازل می‌گردانیم . نزول تدریجی قرآن از نظر تلقّی وحی ، و ابلاغ به مردم ، و اجرا قوانین آن در برنامه زندگی در مناسبتهای تاریخی و حوادثی که در مسیر انقلابی امّت اسلامی به وقوع می‌پیوندد ، دارای اثرات عمیق‌تری است .
سوره فرقان آیه 33
متن آیه :
وَلَا یَأْتُونَکَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِیراً
ترجمه :
( این کافران ) هیچ مثالی را ( به عنوان اعتراض از قرآن و رخنه از رسالت و دعوت تو ) به میان نمی‌کشند ، مگر این که ما پاسخ راست و درست را ، و بهترین وجه و زیباترین تبیین و تفسیر را به تو می‌نمایانیم ( و بدین وسیله اعتراضات واهی ایشان را پاسخ داده و باطل می‌گردانیم ) .
توضیحات :
« مَثَلٍ » : مراد اعتراضات و شبهات است . « الْحَقِّ » : جواب درست و پاسخ واقعی . « أَحْسَنَ » : بهترین و زیباترین چیز در حدّ ذات خود . عطف بر « الْحَقِّ » یا محلّ آن است .
سوره فرقان آیه 34
متن آیه :
الَّذِینَ یُحْشَرُونَ عَلَى وُجُوهِهِمْ إِلَى جَهَنَّمَ أُوْلَئِکَ شَرٌّ مَّکَاناً وَأَضَلُّ سَبِیلاً
ترجمه :
کسانی که کشان‌کشان بر رخساره‌هایشان به سوی دوزخ برده می‌شوند و در آن گرد آورده می‌شوند ، آنان بدترین جایگاه و منحرف‌ترین راه را دارند .
توضیحات :
« یُحْشَرُونَ . . . إِلی . . . » : ( نگا : انعام / 38 و 51 ، انفال / 36 ) . « مَکاناً » : مراد مرتبه و پلّه و پایه دنیوی ، و یا منزل و مأوی و جایگاه اخروی است .
سوره فرقان آیه 35
متن آیه :
وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ وَجَعَلْنَا مَعَهُ أَخَاهُ هَارُونَ وَزِیراً
ترجمه :
ما به موسی کتاب ( تورات ) عطاء کردیم ( و او را موظّف به تبلیغ احکام آن نمودیم ) و برادرش هارون را همراه و مددکار او ساختیم ( تا وی را در کار مهمّ رسالت و برنامه سنگین مبارزه با فرعون و فرعونیان کمک و یاری نماید ) .
توضیحات :
« وَزِیراً » : معیّن . یاور . مددکار ( نگا : طه 29 - 35 ) .
سوره فرقان آیه 36
متن آیه :
فَقُلْنَا اذْهَبَا إِلَى الْقَوْمِ الَّذِینَ کَذَّبُوا بِآیَاتِنَا فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِیراً
ترجمه :
گفتیم : هر دو نفر به سوی مردمانی بروید که آیات ما را تکذیب کرده‌اند ( و نشانه‌های خدا را که در آفاق و انفس پخش است نادیده گرفته‌اند و تعلیمات انبیای پیشین را پشت گوش انداخته‌اند . موسی و هارون به پیش فرعون و فرعونیان رفتند و آنان آن دو را تکذیب کردند ) پس ما ایشان را به شدّت هلاک و نابود کردیم .
توضیحات :
« کَذَّبُوا بِئَایَاتِنَا . . . » : مراد از ( آیات ) نشانه‌های خداشناسی موجود در گستره هستی ، یا آیات کتابهای آسمانی پیشین ، و یا معجزات نهگانه‌ای است که بر دست موسی انجام گرفته است . « فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِیراً » : ایشان را سخت هلاک ساختیم . این جمله جواب جمله مقدّر محذوفی بوده و در اصل چنین است : فَذَهَبَا إِلَیْهِم بِالرِّسَالَةِ فَکَذَّبُوهُمَا فَدَمَّرْنَاهُمْ تَدْمِیراً . . . در اینجا علّت استحقاق عذاب فرعون و فرعونیان مورد نظر است ، و چکیده‌ای از سرگذشت ایشان بدون در نظر گرفتن تقدم و تأخر زمانی مطالب حادثه ، برای پیغمبر نقل می‌شود .
سوره فرقان آیه 37
متن آیه :
وَقَوْمَ نُوحٍ لَّمَّا کَذَّبُوا الرُّسُلَ أَغْرَقْنَاهُمْ وَجَعَلْنَاهُمْ لِلنَّاسِ آیَةً وَأَعْتَدْنَا لِلظَّالِمِینَ عَذَاباً أَلِیماً
ترجمه :
( قبل از موسی نیز چنین کردیم ) و قوم نوح را غرق نمودیم و ایشان را عبرت مردمان ساختیم ، بدان گاه که پیغمبران را تکذیب کردند . ما برای ستمگران عذاب دردناکی فراهم ساخته‌ایم .
توضیحات :
« قَوْمَ » : مفعول‌به برای فعل محذوفی است و منصوب به اشتغال‌است و فعل ( أَغْرَقْنَاهُمْ ) بیانگر آن‌است . « الرُّسُلِ » : مراد فقط نوح است . ولی تکذیب یکی از انبیاء ، به منزله تکذیب همه پیغمبران است . « ءَایَةً » : عبرت . اندرز .
سوره فرقان آیه 38
متن آیه :
وَعَاداً وَثَمُودَ وَأَصْحَابَ الرَّسِّ وَقُرُوناً بَیْنَ ذَلِکَ کَثِیراً
ترجمه :
و عاد و ثمود و اصحاب الرّس و ملّتها و اقوام بسیار دیگری را که در این میان بودند ( هلاک ساختیم ) .
توضیحات :
« أَصْحَابَ الرَّسِّ » : اصحاب الاخدود مذکور در سوره بروج آیه چهار است . چرا که ( أُخدود ) به معنی شکاف و گودال مستطیل شکل در زمین است ، و از جمله معانی ( رَسّ ) هم معنی چاه و حفره است . مراد کافرانی است که در یمن زندگی می‌کردند و خواستند مسیحیان موحّد و راستین نجران را که در همسایگی آنان می‌زیستند به کفر برگردانند . مسیحیان خداشناس نپذیرفتند و بر دین آسمانی ماندگار شدند . رؤسای کفّار برای وا داشتن ایشان گودالی را کندند و در آن آتش برافروختند و هر که مسیحیّت را ترک نگفت بدان گودالش انداختند . « قُرُوناً » : ملّتها و اقوام ( نگا : انعام / 6 ، یونس / 13 ، مؤمنون / 42 ) .
سوره فرقان آیه 39
متن آیه :
وَکُلّاً ضَرَبْنَا لَهُ الْأَمْثَالَ وَکُلّاً تَبَّرْنَا تَتْبِیراً
ترجمه :
( ولی ما هرگز غافلگیرانه آنان را مجازات نکردیم و بلکه ) برای همه آنان مثلها زدیم ( و پندها و اندرزها گفتیم . امّا به خود نیامدند و اندرز نپذیرفتند ) و ما جملگی ایشان را سخت هلاک و نابود کردیم .
توضیحات :
« کُلاًّ » : مفعول‌به برای فعل محذوفی است و از باب اشتغال است . « الأمْثَالَ » : مواعظ و مثلهای سودمند . « تَتْبِیراً » : سخت هلاک کردن و نابود ساختن .
سوره فرقان آیه 40
متن آیه :
وَلَقَدْ أَتَوْا عَلَى الْقَرْیَةِ الَّتِی أُمْطِرَتْ مَطَرَ السَّوْءِ أَفَلَمْ یَکُونُوا یَرَوْنَهَا بَلْ کَانُوا لَا یَرْجُونَ نُشُوراً
ترجمه :
( قریشیان در سفرهای خود به شام ) از کنار شهری که باران شر و بدبختی ( سنگباران ) بر سر اهالی آنجا در گرفته بود گذشته‌اند ( و صحنه‌های گویا و تابلوهای زنده سرنوشت دردناکِ آلودگان و بزهکاران را دیده‌اند ) . مگر آنها را ندیده‌اند ؟ ! ( آری ! این صحنه‌ها را دیده‌اند ، ولی درس عبرت نگرفته‌اند . چرا که آنان کافر بوده و اصلاً به رستاخیز معتقد نیستند ) و به معاد دل نمی‌بندند .
توضیحات :
« الْقَرْیَةِ » : بزرگترین شهر قوم لوط مراد است . « نُشُوراً » : زنده شدن دوباره . رستاخیز . معاد ( نگا : فرقان / 3 ، فاطر / 9 ، ملک / 15 ) .
سوره فرقان آیه 41
متن آیه :
وَإِذَا رَأَوْکَ إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُواً أَهَذَا الَّذِی بَعَثَ اللَّهُ رَسُولاً
ترجمه :
هنگامی که تو را می‌بینند ، تنها به استهزاء و تمسخرت می‌گیرند ، ( و شوخی‌کنان برخی به برخی می‌گویند : ) این است آن کسی که خدا او را به عنوان پیغمبر فرستاده است ؟ ! ( تا ما عقلاء و کبراء از او پیروی کنیم و به دنبالش راه بیفتیم ؟ ! ) .
توضیحات :
« إِنْ » : نه . حرف نفی است ( نگا : ملک / 20 ) . « هُزُواً » : تمسخر . در اینجا به معنی مسخره شده ، یعنی ( مَهْزُوءٌ بِهِ ) به کار رفته‌است . ( نگا : بقره / 67 و 231 ، مائده / 57 و 58 . . . ) « هذا » : این . در اینجا جنبه تحقیر و کوچک شمردن دارد .
سوره فرقان آیه 42
متن آیه :
إِن کَادَ لَیُضِلُّنَا عَنْ آلِهَتِنَا لَوْلَا أَن صَبَرْنَا عَلَیْهَا وَسَوْفَ یَعْلَمُونَ حِینَ یَرَوْنَ الْعَذَابَ مَنْ أَضَلُّ سَبِیلاً
ترجمه :
اگر ما استقامت و پایداری بر ( پرستش ) خدایان خود نکنیم ، بیم آن می‌رود که ( این مرد ما را گمراه سازد ، و با حسن بیان و قوّت حجّت خویش ) ما را از معبودهایمان منصرف کند ( و به سوی یکتاپرستی متمایل نماید ، و در نتیجه منحرفمان گرداند . مشرکان در روز قیامت ) هنگامی که عذاب ( خدا ) را دیدند ، خواهند دانست که چه کسی گمراه و منحرف است . ( آیا تو بیراهه می‌روی ، یا این که ایشان کژراهه می‌روند ) .
توضیحات :
« إِن کَادَ . . . » : نزدیک است که . حرف ( إِنْ ) مخفّف از مثقّله است ، و اسم آن محذوف و اصل آن : ( إِنَّهُ کَادَ ) است . « لَیُضِلُّنَا عَنْ . . . » : منصرفمان کند از . گمراهمان کند از .
سوره فرقان آیه 43
متن آیه :
أَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنتَ تَکُونُ عَلَیْهِ وَکِیلاً
ترجمه :
به من بگو ببینم ، آیا کسی که هوی و هوس خود را معبود خویش می‌کند ( و آرزوپرستی را جایگزین خداپرستی می‌سازد ، تا آنجا که سنگهای بی‌جانی را برمی‌گزیند و به دلخواه می‌پرستد ) آیا تو وکیل او خواهی بود ؟ ( و می‌توانی او را از هواپرستی به خداپرستی برگردانی ، و از ضلالت به هدایت بکشانی ؟ ! ) .
توضیحات :
« أَرَأَیْتَ » : مرا خبر بده . به من بگو ( نگا : المصحف المیسّر ) . « مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ » : کسی که هوی و هوس را معبود و خدای خود ساخته است . مراد از آرزوپرستی ، به فرمان دل گوش کردن ، و فرمان خدا و رسول و رهنمود عقل را رها کردن است ( نگا : کهف / 28 ، طه / 16 ، قصص / 50 ) . « وَکیلاً » : کسی که کار و بار خود را بدو وامی‌گذارند . مراد این است رسول خدا قادر به دفاع و هدایت چنین اشخاصی نیست و تنها بَشیر و نَذیر و سِراج مُنیر و رحمةً‌لِلْعَالَمِین است ، و بر رسولان پیام باشد و بس .
سوره فرقان آیه 44
متن آیه :
أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلَّا کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلاً
ترجمه :
آیا گمان می‌بری که بیشتر آنان ( چنان که باید ) می‌شنوند یا می‌فهمند ؟ ! ( نه ! آنان تفکّر و تعقّل ندارند ) . ایشان همچون چهارپایان هستند ، و بلکه گمراه‌تر .
توضیحات :
« إِن هُمْ . . . » : واژه ( إِنْ ) حرف نفی است . « کَالأنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ » : ( نگا : اعراف / 179 ) .
سوره فرقان آیه 45
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ إِلَى رَبِّکَ کَیْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَلَوْ شَاء لَجَعَلَهُ سَاکِناً ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً
ترجمه :
مگر نمی‌بینی که پروردگارت چگونه سایه را گسترانیده است ؟ ( و شامل همه کره زمین به طور متناوب کرده است ، و با نظام ویژه نور و ظلمت ، زندگی را برای انسانها و جانداران و گیاهان ممکن و آسان ساخته است ؟ ! ) و همچنین خورشید را دالّ بر این سایه گسترده کرده است ؟ اگر خدا می‌خواست سایه را ساکن می‌کرد ( و با استقرار دائم ظلمت ، توازن حرارت را به هم می‌زد ، و حیات را از گستره زمین برمی‌چید ) .
توضیحات :
« مَدَّ الظِّلَّ . . . » : سایه را همه جا گستر کرده است . اشاره به این است که سایه گاهی بر قسمت شرقی و گاهی بر قسمت جنوبی کره زمین می‌افتد ، و بر اثر گردش زمین به دور خود ، شب و روز تولید می‌گردد و سایه و روشنی همه جا را به نوبه فرا می‌گیرند ، و بر اثر گردش زمین به دور خورشید ، فصول چهارگانه تشکیل ، و قطب شمال و قطب جنوب هم مانند سایر نقاط زمین به طور متناوب از نور و سایه برخوردار می‌شوند . « عَلَیْهِ دَلِیلاً » : رهنمون به آن . بیانگر آن . اشاره به این است که خورشید شناساننده تاریکی است ، چرا که ضدّ به ضدّ شناخته می‌شود . « ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلاً » : این جمله عطف بر جمله ( مَدَّ الظِّلَّ ) است ، و ( وَ لَوْ شَآءَ رَبُّکَ لَجَعَلَهُ سَاکِناً ) میان آنها جمله معترضه است .
سوره فرقان آیه 46
متن آیه :
ثُمَّ قَبَضْنَاهُ إِلَیْنَا قَبْضاً یَسِیراً
ترجمه :
سپس ما آن سایه را آهسته جمع کرده و برمی‌چینیم ( و این برچیدن تدریجی بیشترین فائده را برای موجودات دارد ) .
توضیحات :
« قَبَضْنَاهُ » : آن را جمع می‌گردانیم . مراد محو تدریجی سایه بر حسب موقعیّت خورشید است . « إِلَیْنَا » : به سوی خود . این تعبیر بیانگر این است که تابش نور و گسترش سایه - بر اثر طلوع و غروب خورشید - هر دو در دست خدا و ناشی از قدرت لایزال الله در نظام کائنات است .
سوره فرقان آیه 47
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِبَاساً وَالنَّوْمَ سُبَاتاً وَجَعَلَ النَّهَارَ نُشُوراً
ترجمه :
این خدا است که برای شما شب را ( همچون ) پوشش ، و خواب را ( مایه ) آرامش و آسایش ، و روز را ( هنگام ) بیداری ( و جنبش و تلاش و کوشش ) نموده است .
توضیحات :
« لِبَاساً » : مراد این است که تاریکی شب همچون جامه شما را در خود می‌پوشاند . « سُبَاتاً » : تعطیل کار به منظور استراحت و تجدید قوا است . ضمناً اشاره لطیفی به تعطیل فعّالیّتهای برخی از اندامهای بدن به هنگام خواب دارد . « نُشُوراً » : بیداری . مراد وقت بیداری و تلاش و کوشش و حرکت و جنبش است که به زنده شدن دوباره رستاخیز می‌ماند ( نگا : فرقان / 3 و 40 ، فاطر / 9 ، ملک / 15 ) .
سوره فرقان آیه 48
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْراً بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُوراً
ترجمه :
خدا کسی است که بادها را به عنوان مژده‌رسانهای پیش قراول باران رحمت خود وزان می‌کند . . . و این ما هستیم که از آسمان آب پاک و پاک کننده ( محیط و چرک و کثافت ) را نازل می‌گردانیم .
توضیحات :
« الرِّیَاحَ » : جمع ریح ، بادها ، ذکر آن به صورت جمع ، اشاره به انواع مختلف بادها است که ابرها را به مناطق روی زمین می‌رانند . « بُشْراً » : مخفّف ( بُشُراً ) جمع ( بَشُور ) به معنی مبشّر است . مژده‌رسانها . بشارت دهندگان ( نگا : اعراف / 57 ) . « بَیْنَ یَدَیْ » : پیش از . قبل از . « رَحْمَتِهِ » : رحمت او . مراد باران است که رحمت خدا در حقّ بندگان است . اشاره به وزش بادها در پیشاپیش توده‌های ابر است که آمیخته با رطوبت ملایمی بوده و نسیم دل‌انگیزی ایجاد می‌کند که از آن بوی باران به مشام می‌رسد و به مژده‌رسانهائی می‌مانند که خبر از خوشیها و شادیها می‌دهند . « السَّمَآءِ » : مراد ابر آسمان است ( نگا : واقعه / 69 ) . « طَهُوراً » : پاک . پاک کننده ( نگا : انفال / 11 ) .
سوره فرقان آیه 49
متن آیه :
لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَةً مَّیْتاً وَنُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَاماً وَأَنَاسِیَّ کَثِیراً
ترجمه :
تا با آن آب سرزمین مرده ( و خشکیده را با رویاندن گیاهان ، سرسبز و ) زنده گردانیم ، و آن را برای نوشیدن در اختیار مخلوقاتی که آفریده‌ایم ، از جمله چهارپایان زیاد و مردمان فراوان ، قرار دهیم .
توضیحات :
« بَلْدَةً » : سرزمین . « مَیْتاً » : مرده . مراد خشک و بی‌آب و علف است . ( مَیْتاً ) صفت ( بَلْدَةً ) است و می‌بایست به صورت مؤنّث ، یعنی ( مَیْتَة ) ذکر شود ، امّا در اینجا توجّه به معنی است که ( بَلَداً ) است ؛ نه به لفظ ( نگا : فاطر / 9 ) . « نُسْقِیَهُ » : آن را برای نوشیدن در اختیار قرار دهیم . برخی ( إسقاء ) و ( سقْی ) را به یک معنی دانسته‌اند . « أَنْعَام » : چهارپایان . « أَنَاسِیَّ » : جمع إنسان یا إنسیّ ، مردمان .
سوره فرقان آیه 50
متن آیه :
وَلَقَدْ صَرَّفْنَاهُ بَیْنَهُمْ لِیَذَّکَّرُوا فَأَبَى أَکْثَرُ النَّاسِ إِلَّا کُفُوراً
ترجمه :
ما قرآن را به صورتهای گوناگون ( در قالب الفاظ زیبا و جمله‌های مؤثّر و گیرا و شیوه‌های دلربا ) در میان مردمان بیان داشته‌ایم تا آنان ( خدای خود را ) یاد کنند و پند گیرند ، امّا بسیاری از مردم جز کفر و ناسپاسی ( در برابر آن از خود ) نشان نمی‌دهند .
توضیحات :
« صَرَّفْنَاهُ بَیْنَهُمْ » : ما باران را در میان انسانها تقسیم می‌کنیم و گاهی باران را در این ناحیه و گاهی در آن ناحیه می‌بارانیم و از نعمت آب بهره‌مند می‌گردانیم ( نگا : نور / 43 ) . در این صورت مرجع ضمیر ( ه ) باران است . امّا با توجّه به آیه 52 و موارد استعمال ( صرف ) به صورت فعلهای ماضی و مضارع در قرآن و ذکر ( لِیَذَّکَّرُوا ) یا همانند آن پشت سر آن ، مرجع ضمیر ( قرآن ) است ( نگا : إسرا / 41 و 89 ، کهف / 54 ، طه / 113 ، احقاف / 27 ، أنعام / 46 و 65 ) و معنی آن گذشت . « کُفُوراً » : کفران نعمت . کفر و انکار .
سوره فرقان آیه 51
متن آیه :
وَلَوْ شِئْنَا لَبَعَثْنَا فِی کُلِّ قَرْیَةٍ نَذِیراً
ترجمه :
اگر ما می‌خواستیم در هر شهر و روستائی ، ( پیغمبر ) بیم‌رسانی را برمی‌انگیختیم . ( ولی صلاح امتها و ملّتها در این نمی‌باشد ) .
توضیحات :
« قَرْیَةٍ » : شهر . روستا . مراد ناحیه و دیار است . « نَذِیراً » : بیم‌دهنده . منظور پیغمبری است که مردمان را از سرکشی و عذاب خدا بترساند .
سوره فرقان آیه 52
متن آیه :
فَلَا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَجَاهِدْهُم بِهِ جِهَاداً کَبِیراً
ترجمه :
پس ( در تبلیغ رسالت و دعوت به حق ، استوار و کوشا باش و ) از کافران اطاعت مکن ( و به دنبال هوسها و خرافات ایشان مرو ) و با ( اسلحه ) قرآن با آنان جهاد بزرگ ( و همه جانبه تبلیغاتی ) را بیاغاز .
توضیحات :
« جَاهِدْهُم بِهِ » : با حجّت و برهان و درسها و عبرتهای قرآن ، جهاد فکری و فرهنگی و تبلیغاتی را با کافران به راه انداز . هر چند در آیات پیشین از قرآن نامی به میان نیامده است ، ولی هر کلمه و هر جمله‌ای از آیه‌های قبلی بخشی از قرآن بوده و تسمیه کلّ به اسم جزء روا است ( نگا : بقره / 2 ) . از سوی دیگر حضور قرآن در ذهن ، خود مرجع ضمیر است .
سوره فرقان آیه 53
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَیْنَهُمَا بَرْزَخاً وَحِجْراً مَّحْجُوراً
ترجمه :
خدا کسی است که دو دریا را در کنار هم روان‌می‌سازد ( و بر اثر وزن مخصوص ، یعنی تفاوت درجه غلظت آب شور و شیرین ، آمیزه همدیگر نمی‌شوند و ) این یکی شیرینِ شیرین است ، و آن دیگر شورِ شور ! خداوند در میان آن دو حاجز و مانعی ایجاد کرده‌است که آنها را کاملاً از هم جدا ساخته است .
توضیحات :
« مَرَجَ » : به سوی هم سر داده است . مجاور هم رها و روان کرده است . « الْبَحْرَیْنِ » : مراد تمام آبهای شیرین جهان و تمام آبهای شور آن است که با وجود جزر و مدّ آب دریاها که در شبانه‌روز دو مرتبه بر اثر جاذبه ماه صورت می‌گیرد ، کوهها و خشکیها مانع اختلاط دریاها می‌گردند . یا این که مراد این است همان گونه که در میان اقیانوسها جریان آبهای گرم در داخل آبهای سرد ، و آبهای سرد در داخل آبهای گرم صورت می‌گیرد ، آبهای شیرین در میان آبهای شور ، و آبهای شور در میان آبهای شیرین نیز وجود دارد ( نگا : أضواءالبیان ، جلد ششم ، صفحه339 ) به آیات 61 سوره نمل ، و 19 سوره الرحمن ، و 12 سوره فاطر جهت اطّلاع بیشتر مراجعه گردد . « عَذْبٌ » : شیرین و خوشگوار . « فُراتٌ » : بسیار خوشگوار ( نگا : مرسلات / 27 ) . « مِلْحٌ » : شور . « أُجَاجٌ » : بسیار شور . « بَرْزَخاً » : حاجز و مانع . مراد تفاوت درجه غلظت آب شور و شیرین ، و به اصطلاح وزن مخصوص است . یا کوهها و خشکیهای روی زمین است . « حِجْراً » : منع ، و در اینجا به معنی مانع است . عطف ( حجرا ) بر ( بَرْزَخاً ) ، عطف صفت بر موصوف است . « حِجْراً مَّحْجُوراً » : ( نگا : فرقان / 22 ) . واژه‌های ( عَذْبٌ ، فُراتٌ ، مِلْحٌ و أُجاجٌ ) صفت مشبّهه‌اند ( نگا : أضواءالبیان ) .
سوره فرقان آیه 54
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ مِنَ الْمَاء بَشَراً فَجَعَلَهُ نَسَباً وَصِهْراً وَکَانَ رَبُّکَ قَدِیراً
ترجمه :
خدا است که از آب ( مَنی ) انسانها را آفریده است و ایشان را به ( دو گروه ) ذُکور و إناث تبدیل کرده است ، و پروردگار تو همواره ( بر انجام هر چه بخواهد ) توانا بوده و هست .
توضیحات :
« الْمَآءِ » : مراد از آب ، نطفه است . می‌تواند آب معمولی باشد . یعنی انسانِ نخستین ، از آب آفریده شده ، و پیدایش تمام افراد انسان از آب نطفه است ، و حتّی آب مهمترین ماده ساختمان بدن انسان را تشکیل می‌دهد . « نَسَباً » : خویشاوندی حاصل از جهت مردان . « صِهْراً » : خویشاوندی حاصل از جهت زنان . مراد از ( نَسَباً و صِهْراً ) دو دسته نر و ماده ، یعنی مردان و زنان است ( نگا : نجم / 45 و 46 ، قیامت / 39 ) .
سوره فرقان آیه 55
متن آیه :
وَیَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ مَا لَا یَنفَعُهُمْ وَلَا یَضُرُّهُمْ وَکَانَ الْکَافِرُ عَلَى رَبِّهِ ظَهِیراً
ترجمه :
مشرکان معبودهائی جز خدا را پرستش می‌کنند که نه سودی به آنان می‌رسانند و نه زیانی . کافران پیوسته در راه سرکشی از پروردگارشان همدیگر را پشتیبانی می‌کنند .
توضیحات :
« الْکَافِر » : جنس کفّار . « عَلی رَبِّهِ » : بر ضدّ پروردگارش . مراد این است که کافران در مسیر انحراف از راه خدا تنها نیستند و بر ضدّ آئین خدا یکدیگر را تقویت و نیروهائی را بسیج می‌نمایند ( نگا : اعراف / 202 ) . در نظر پروردگارش . « ظَهِیراً » : پشتیبان . یاور شیطان و دیگر کافران در راه معصیت و سرکشی از یزدان . خوار و ذلیل ( نگا : تفسیر المراغی و آلوسی و زادالمسیر ) . در صورت دوم معنی ( وَ کَانَ الْکَافِرُ عَلی رَبِّهِ ظَهِیراً ) چنین است : کافر در نظر خدایش ناچیز و بی‌ارزش است .
سوره فرقان آیه 56
متن آیه :
وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا مُبَشِّراً وَنَذِیراً
ترجمه :
ما تو را جز به عنوان بشارت دهنده ( مؤمنان به بهشت ) و بیم دهنده ( کافران به دوزخ ، به سوی مردم ) نفرستاده‌ایم .
توضیحات :
« مُبَشِّراً » : مژده‌رسان .
سوره فرقان آیه 57
متن آیه :
قُلْ مَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلَّا مَن شَاء أَن یَتَّخِذَ إِلَى رَبِّهِ سَبِیلاً
ترجمه :
بگو : من در برابر ابلاغ این آئین هیچ گونه پاداشی از شما مطالبه نمی‌کنم . تنها پاداش من این است که کسی - اگر خواست - راه به سوی پروردگارش در پیش گیرد ( و در مسیری که منتهی به رضا و رحمت و پاداش فراوان یزدان است گام بردارد ) .
توضیحات :
« قُلْ مَآ أَسْأَلُکُمْ » : مراد این است که در برابر تبلیغ دین خدا ، پولی از شما نمی‌خواهم و برای دریافت چیزی چنین کاری را نمی‌کنم . « إِلاّ مَن شَآءَ » : جز این را که کسی به اختیار خود این آئین را بپذیرد و گام به سوی خدا بردارد و راه خدا در پیش گیرد . استثناء منقطع است ، و ( إِلاّ ) به معنی ( لکِنَّ ) است . برخی هم گفته‌اند استثناء متّصل است و تقدیر چنین است : مَآ أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاّ أَجْرَ مَنْ ءَامَنَ ، أَیْ إِلاّ الأجْرَ الْحَاصِلَ مِنْ إِیمانِهِ ؛ فَإِنَّ الدَّالَّ عَلَی‌الْخَیْرِ کَفَاعِلِهِ . . . یعنی تنها اجر و پاداش من هدایت شما است ، آن هم از روی اراده و اختیار نه اکراه و اجبار .
سوره فرقان آیه 58
متن آیه :
وَتَوَکَّلْ عَلَى الْحَیِّ الَّذِی لَا یَمُوتُ وَسَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَکَفَى بِهِ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِیراً
ترجمه :
و ( در همه امور ) بر خداوندی تکیه کن که همیشه زنده است و هرگز نمی‌میرد ، و حمد و ثنای او را به جای آور ( و بدان تو عهده دار ایمان یا کفر مردمان نیستی و خدا همگان را می‌پاید ) و همین کافی است که خداوند از گناهان بندگانش آگاه است ( و هیچ گونه گناهی از دید او مخفی نمی‌ماند ) .
توضیحات :
« الْحَیِّ » : ( نگا : بقره / 255 ، آل‌عمران / 2 ، طه / 111 ) . « کَفی بِهِ » : او کافی و بسنده است .
سوره فرقان آیه 59
متن آیه :
الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ الرَّحْمَنُ فَاسْأَلْ بِهِ خَبِیراً
ترجمه :
آن کسی‌که آسمانها و زمین را و همه چیزهای میان آن دو را در شش دوره آفریده است ، و آن گاه بر تخت ( فرماندهی و اراده امور جهان ) نشسته است ( و کار و بار کائنات را با دست قدرت خود چرخانده است و پیوسته مراقب احوال و اوضاع عالم بوده است ) . او دارای رحمت فراوان و فراگیر است ( و رحمت عام وی همه موجودات را دربر گرفته است و مطیع و عاصی و مؤمن و کافر بر این خوان یغما نشسته‌اند اگر می‌خواهی از ادوار آفرینش هستی باخبر گردی ) پس از شخص بسیار آگاه و فرزانه بپرس .
توضیحات :
« سِتَّةِ أَیَّامٍ . . . ثُمَّ اسْتَوی عَلَی الْعَرْشِ » : ( نگا : اعراف / 54 ) . « الرَّحْمنُ » : دارای رحمت فراگیر . خدائی که دارای رحمت عظیم و لطف عمیم است . خبر مبتدای محذوف است و در حقیقت وصف دیگری برای ( الْحَیِّ ) است ، و بنا به قاعده قطع تابعیّت ، مرفوع شده است . « فَسْئَلْ بِهِ خَبِیراً » : درباره آن آفرینش و نیاز جهان به آفریدگار رحمان از دانشمند فرزانه‌ای بپرس تا از آن تو را مطّلع سازد . چه بسا اشاره به این باشد که در پرتو پیشرفت علوم خدا شناخته می‌گردد و پرده از چگونگی پیدایش جهان و ادوار آن برداشته می‌شود . چنان که امروزه پیدایش یکجا و ناگهانی مجموعه جهان از عدم را پنج بیلیون سال پیش تخمین می‌زنند ( نگا : اللهُ یَتجَلّی فی عَصْرِ الْعِلْمِ ، صفحه 27 ، مقاله دکتر ادوارد لوترکیسیل ، و صفحه 85 ، مقاله دکتر رونالد روبرت‌کار ) . برخی ضمیر ( ه ) را به ( الله ) برمی‌گردانند . یعنی از من که خدایم بپرس ، چرا که من آگاه و آشنایم . آگاهانه از آن آفرینش و نیاز جهان به آفریدگار جهان پرس‌وجو و بحث و فحص کن و تحقیق در این باره برایت مهمّ باشد . « خَبِیراً » : مفعول یا حال است .
سوره فرقان آیه 60
متن آیه :
وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمَنِ قَالُوا وَمَا الرَّحْمَنُ أَنَسْجُدُ لِمَا تَأْمُرُنَا وَزَادَهُمْ نُفُوراً
ترجمه :
هنگامی که به کافران گفته می‌شود : برای خداوند رحمان ( که سراسر وجود شما غرق رحمت او است ، کرنش ببرید و ) سجده کنید . ( از روی کبر و غرور و از سر استهزاء و تمسخر ) می‌گویند : رحمان چه چیز است ؟ ( ما که او را نمی‌شناسیم تا برایش سجده برده و پرستش کنیم ) . آیا ما برای چیزی سجده کنیم ( و پرستش نمائیم ) که تو به ما دستور می‌دهی ؟ ( مگر ما به سخن تو گوش می‌دهیم و فرمان تو را می‌پذیریم ؟ ! امر به سجده در آن بیماردلان اثر معکوس می‌گذارد ) و بر نفرت و گریز ایشان ( از پذیرش ایمان ) می‌افزاید .
توضیحات :
« مَاالرَّحْمَانُ ؟ » : رحمان چیست ؟ مراد این است که تمسخر و تفرعن می‌کردند و همچون فرعون رفتار می‌نمودند که تجاهل‌کنان به موسی می‌گفت : وَ مَا رَبُّ الْعَالَمِینَ ؟ ! ( نگا : شعراء / 23 ) . « زَادَ » : فاعل آن امر به سجده یا ذکر واژه رحمان است . « نُفُوراً » : بیزاری و گریز ( نگا : إسراء / 41 و 46 ) .
سوره فرقان آیه 61
متن آیه :
تَبَارَکَ الَّذِی جَعَلَ فِی السَّمَاء بُرُوجاً وَجَعَلَ فِیهَا سِرَاجاً وَقَمَراً مُّنِیراً
ترجمه :
پاینده و بزرگوار خدای رحمانی است که در آسمان برجهائی را به وجود آورده‌است و در آن ، چراغ ( فروزان خورشید ) و ماه تابان را ایجاد نموده است .
توضیحات :
« تَبَارَکَ » : ( نگا : فرقان / 1 ) . « بُرُوجاً » : برجهای دوازده‌گانه فلکی . منزلگاههای آسمانی خورشید و ماه ( نگا : فرقان / 61 ، حجر / 16 ) . « سِرَاجاً » : چراغ . مراد خورشید است که منبع نور است ( نگا : یونس / 5 ، نوح / 16 ) . « قَمَراً مُنِیراً » : ماه تابان . ماه روشنی‌بخش ( نگا : یونس / 5 ، نوح / 16 ) .
سوره فرقان آیه 62
متن آیه :
وَهُوَ الَّذِی جَعَلَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ خِلْفَةً لِّمَنْ أَرَادَ أَن یَذَّکَّرَ أَوْ أَرَادَ شُکُوراً
ترجمه :
خدای رحمان کسی است که شب و روز را ( به طور متناوب ) جایگزین یکدیگر می‌سازد ، برای ( عبرت ) انسانی که بخواهد به یاد خدا باشد ( و فطرت خداشناسی را در خود بیدار نگاه دارد ) یا بخواهد ( نعمتهای بی‌شمار آفریدگارش را ) سپاسگزاری کند ( و با زنده نگاه داشتن روح شکرگزاری ، بر الطاف و انعام خدا در حق خود بیفزاید ) .
توضیحات :
« خِلْفَةً » : چیزی که به دنبال چیز دیگری می‌آید . « أَرَادَ أَن یَذَّکَّرَ » : بخواهد به یاد خدا باشد . بخواهد به حکمت خدا و قدرت مطلقه او از روی مشاهده نظام بدیع خورشید و ماه و ابراج آسمانی و ستارگان کیهانی پی ببرد .
سوره فرقان آیه 63
متن آیه :
وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْناً وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَاماً
ترجمه :
و بندگان ( خوب خدای ) رحمان کسانیند که آرام ( و بدون غرور و تکبّر ) روی زمین راه می‌روند ( و تواضع در حرکات و سکنات ایشان و حتی در راه رفتن آنان آشکار است ) ، و هنگامی که نادانان ایشان را مخاطب ( دشنامها و بد و بیراههای خود ) قرار می‌دهند ، از آنان روی می‌گردانند و به ترک ایشان می‌گویند .
توضیحات :
« هَوْناً » : آهسته و آرام . مراد با وقار و فروتنانه راه رفتن ، و ترک خودخواهی کردن است . مصدر است و در معنی اسم فاعل برای تأکید به کار رفته است . « الْجَاهِلُونَ » : سفهاء . نادانان . « سَلاماً » : درود . مراد سلام متارکه و دوری گزیدن و رویگردانی است ؛ نه سلام احوال‌پرسی و خوش و بش کردن ( نگا : قصص / 55 ) .
سوره فرقان آیه 64
متن آیه :
وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَقِیَاماً
ترجمه :
و کسانیند که ( بخش قابل ملاحظه‌ای از شب ، و گاهی تمام ) شب را با سجده و قیام به روز می‌آورند ( و با عبادت و نماز سپری می‌کنند ) .
توضیحات :
« یَبِیتُونَ » : شب را بسر می‌برند . مراد تهجّد و شب زنده‌داری است . « سُجَّداً وَ قِیَاماً » : جمع ساجِد و قائِم ، حال است .
سوره فرقان آیه 65
متن آیه :
وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَاماً
ترجمه :
و کسانیند که پیوسته می‌گویند : پروردگارا ! عذاب دوزخ را از ما به دور دار . چرا که عذاب آن ( گریبانگیر هر کس که شد از او ) جدا نمی‌گردد ( و تا ابد ملازم وی می‌شود ) .
توضیحات :
« اصْرِفْ عَنَّا » : از ما منصرف گردان . از ما بازدار ( نگا : یوسف / 24 و 33 ) . « غَرَاماً » : ملازم . غیر دست بردار . هلاک و نابودی همیشگی و بی‌انقطاع .
سوره فرقان آیه 66
متن آیه :
إِنَّهَا سَاءتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً
ترجمه :
بی‌گمان دوزخ بدترین قرارگاه و جایگاه است .
توضیحات :
« مُسْتَقَرّاً » : مکان ماندن موقّت . « مُقَاماً » : محلّ اقامت دائم . « مُسْتَقَرّاً وَ مُقَاماً » : عطف این دو واژه بر یکدیگر ، بیانگر افزایش کمیّت و کیفیّت عذاب و رو به فزونی نهادن آن در طول مدّت است ( نگا : فاطر / 36 ) .
سوره فرقان آیه 67
متن آیه :
وَالَّذِینَ إِذَا أَنفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَاماً
ترجمه :
و کسانیند که به هنگام خرج کردن ( مال برای خود و خانواده ) نه زیاده‌روی می‌کنند و نه سختگیری ، و بلکه در میان این دو ( یعنی اسراف و بخل ، حد ) میانه‌روی و اعتدال را رعایت می‌کنند .
توضیحات :
« أَنفَقُوا » : خرج کردند . برای خود و خانواده خرید کردند . « لَمْ یَقْتُرُوا » : سختگیری نمی‌کنند و بخل نشان نمی‌دهند . « قَوَاماً » : حد وسط . میانه‌روی . یعنی نه آن چنان سختگیری و تنگ‌چشمی می‌کنند که زن و فرزندانشان گرسنه بمانند ، و نه آن چنان در مخارج و نفقه زیاده‌روی و باد دستی می‌کنند که تبذیر و اسراف بشمار آید .
سوره فرقان آیه 68
متن آیه :
وَالَّذِینَ لَا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ وَلَا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا یَزْنُونَ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَاماً
ترجمه :
و کسانیند که با الله ، معبود دیگری را به فریاد نمی‌خوانند و پرستش نمی‌نمایند ، و انسانی را که خداوند خونش را حرام کرده است ، به قتل نمی‌رسانند مگر به حق ، و زنا نمی‌کنند . چرا که هر کس ( یکی از ) این ( کارهای ناشایست شرک و قتل و زنا ) را انجام دهد ، کیفر آن را می‌بیند .
توضیحات :
« لا یَدْعُونَ » : فرا نمی‌خوانند . نمی‌پرستند . « بِالْحَقِّ » : مراد این است که شخص کاری کرده باشد که در برابر آن مستحقّ قصاص باشد ( نگا : انعام / 151 ) . « أَثَاماً » : جزاء گناه . کیفر . عقاب و عذاب .
سوره فرقان آیه 69
متن آیه :
یُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَیَخْلُدْ فِیهِ مُهَاناً
ترجمه :
( کسی که مرتکب یکی از کارهای زشت و پلشت شرک و قتل و زنا شود ) عذاب او در قیامت مضاعف می‌گردد ، و خوار و ذلیل ، جاودانه در عذاب می‌ماند .
توضیحات :
« یُضَاعَفْ » : دو چندان می‌گردد . چندین برابر می‌شود . مجزوم است چون بدل از ( یَلْقَ ) است . « مُهَاناً » : خوار و پست .
سوره فرقان آیه 70
متن آیه :
إِلَّا مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صَالِحاً فَأُوْلَئِکَ یُبَدِّلُ اللَّهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً
ترجمه :
مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد ، که خداوند ( گناهان چنین کسانی را می‌بخشد و ) بدیها و گناهان ( گذشته ) ایشان را به خوبیها و نیکیها تبدیل می‌کند ، و خداوند آمرزنده و مهربان است ( و نه تنها که سیّئات را می‌بخشد ، بلکه آنها را تبدیل به حسنات می‌نماید ) .
توضیحات :
« یُبَدِّلُ اللهُ سَیِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ » : خداوند بدیهای ایشان را به نیکیها ، و گناهانشان را به طاعات و عبادات تبدیل می‌نماید ! کرم بین و لطف خداوندگار ، گذشت او با گذشت انسانها ، و مهر او با مهر انسانها تفاوت از زمین تا آسمان دارد .
سوره فرقان آیه 71
متن آیه :
وَمَن تَابَ وَعَمِلَ صَالِحاً فَإِنَّهُ یَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَاباً
ترجمه :
( آخر ) کسی که توبه کند و کار شایسته انجام دهد ، کاملاً به سوی خدا باز می‌گردد ( و تبدیل سیّئات به حسنات تعجّبی ندارد . زیرا کار خدا بی‌مثال ، و پاداش خدا بی‌حساب و دریای مهرش بی‌کران است ) .
توضیحات :
« وَ مَن تَابَ . . . » : این آیه پاسخی است برای تعجّبی که چه بسا آیه پیشین در برخی از اذهان برمی‌انگیزد ، و آن این که چگونه ممکن است خداوند سیّئات را به حسنات تبدیل فرماید ؟ « مَتَاباً » : بازگشتن . دست کشیدن از معاصی . مفعول مطلق تأکیدی است و بیانگر اهمّیّت و عظمت توبه است . معنی آیه چنین هم می‌تواند باشد : کسی که از معاصی دست بکشد و علاوه از آن کارهای شایسته انجام دهد ، این چنین کسی به سوی خدا برمی‌گردد و توبه می‌کند .
سوره فرقان آیه 72
متن آیه :
وَالَّذِینَ لَا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَاماً
ترجمه :
و ( بندگان خدای رحمان ) کسانیند که بر باطل گواهی نمی‌دهند ، و هنگامی که کارهای یاوه و سخنان پوچی را ببینند و بشنوند ، بزرگوارانه ( از شرکت در بیهوده‌کاری و یاوه‌سرائی کناره‌گیری می‌کنند و از آنها ) می‌گذرند .
توضیحات :
« الزُّور » : باطل . « لا یَشْهَدُونَ الزُّورَ » : در مجالس دروغگوئی و معاصی شرکت نمی‌کنند . شهادت باطل و گواهی دروغ نمی‌دهند . « إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ » : هر گاه سخنان یاوه را بشنوند . هر گاه لغزشی و گناهی از کسی مشاهده کنند ( نگا : مؤمنون / 3 ) . « مَرُّوا کِرَاماً » : بزرگوارانه می‌گذرند و همچون بزرگان خویشتن را از شرکت در بدگوئیها و بدکرداریها کنار می‌کشند و بزرگوارانه می‌گذرند و همچون بزرگان لغزش و گناه دیگران را نادیده می‌گیرند و به پخش آن نمی‌پردازند . یا این که اگر دشنام و حرفهای زشتی از کسی شنیدند ، به بزرگی خود می‌بخشند .
سوره فرقان آیه 73
متن آیه :
وَالَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْهَا صُمّاً وَعُمْیَاناً
ترجمه :
و کسانیند هنگامی که به وسیله آیات پروردگارشان پند داده شدند همسان کران و نابینایان بر آن فرو نمی‌افتند ( و غافل‌وار بدان گوش فرا نمی‌دهند . بلکه با گوش دل می‌شنوند و با چشم عقل بدان می‌نگرند ، و درسها و اندرزهای قرآنی را آویزه گوش جان می‌کنند و نیروی ایمان خود را بدان تقویت می‌سازند ) .
توضیحات :
« ذُکِّرُوا » : نصیحت شدند . پند داده شدند . « لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْها » : بر آن فرو نمی‌افتند . بدان نمی‌پردازند و گوش فرا نمی‌دهند . « صُمّاً وَ عُمْیاناً » : جمع أَصَمّ و أَعْمی ، کران و کوران . حال است . مراد این است که بندگان خوب خدا ، واقعاً به قرآن گوش می‌دهند و بدان عمل می‌کنند و کور و کر از آن نمی‌گذرند .
سوره فرقان آیه 74
متن آیه :
وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَاماً
ترجمه :
و کسانیند که می‌گویند : پروردگارا ! همسران و فرزندانی به ما عطاء فرما ( که به سبب انجام طاعات و عبادات و دیگر کارهای پسندیده ، مایه سرور ما و ) باعث روشنی چشمانمان گردند ، و ما را پیشوای پرهیزگاران گردان ( به گونه‌ای که در صالحات و حسنات به ما اقتداء و از ما پیروی نمایند ) .
توضیحات :
« قُرَّةَ أَعْیُنٍ » : روشنی چشمان . مایه سرور و شادی ( نگا : طه / 40 ) . « إِمَاماً » : پیشوا . رهبر . سرمشق ( نگا : بقره / 124 ، هود / 17 ) . ذکر ( إمام ) به صورت مفرد بدان خاطر است که اسم جنس است ( نگا : تفسیر قاسمی ) و به صورت مفرد و جمع به کار می‌رود ( نگا : تفسیر آلوسی ) .
سوره فرقان آیه 75
متن آیه :
أُوْلَئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا وَیُلَقَّوْنَ فِیهَا تَحِیَّةً وَسَلَاماً
ترجمه :
به اینان بالاترین درجات و عالی‌ترین منزلگاههای بهشت داده می‌شود در برابر صبر و استقامتشان ( بر انجام طاعات و دوری از منکرات ) ، و در آن ( جایگاههای والای بهشت ، از هر سو ) بدانان درود و سلام گفته می‌شود .
توضیحات :
« الْغُرْفَةَ » : قسمتهای فوقانی ساختمان و طبقات بالای منازل . ساختمان بلند . در اینجا مراد منازل و درجات عالی بهشت است ( نگا : عنکبوت / 58 ، زمر / 20 ) . « بِمَا » : به سبب صبرشان . واژه ( ب ) سببیّه ، و ( ما ) مصدریّه است ( نگا : رعد / 24 ) . « تَحِیَّةً وَ سَلاماً » : واژه ( سَلاماً ) عطف تفسیر برای ( تَحِیَّةً ) است ( نگا : یونس / 10 ) .
سوره فرقان آیه 76
متن آیه :
خَالِدِینَ فِیهَا حَسُنَتْ مُسْتَقَرّاً وَمُقَاماً
ترجمه :
در آنجاها جاودانه می‌مانند . چه قرارگاه خوب و چه جایگاه زیبائی ! !
توضیحات :
« مُسْتَقَرّاً وَ مُقَاماً » : ( نگا : فرقان / 66 ) .
سوره فرقان آیه 77
متن آیه :
قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکُمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزَاماً
ترجمه :
بگو : اگر عبادت و دعایتان نباشد ، پرورگار من اعتنائی به شما ندارد ( و برایتان کوچک‌ترین ارزشی قائل نیست . چرا که نعمتهای والای بهشت را بندگان خوب خدا در پرتو پرستش او به دست خواهند آورد ) . امّا شما ( کفّار ، رسالت آسمانی را ) تکذیب می‌کنید و ( نتیجه بد ) آن ملازم شما خواهد شد ( و سزای کفر و عصیان خود را خواهید دید ) .
توضیحات :
« مَا یَعْبَؤُاْ » : چه توجّهی به شما دارد و برایتان چه ارزشی قائل است ؟ به شما اعتنائی ندارد و اهمّیّتی برایتان قائل نیست . در صورت اوّل واژه ( ما ) مفعول مطلق و متضمّن استفهام است ، و در صورت دوم ( ما ) نافیه است . « دُعَآؤُکُمْ » : عبادت و پرستشتان . دعا و نیایشتان . « لَوْ لا » : جواب لَوْ لا محذوف است . « لِزاماً » : مصدر باب مفاعله و به معنی اسم فاعل ، یعنی مُلازِم‌است . مراد این که نتیجه کار و جزای عملشان وبال گردنشان می‌گردد و مکافات خود را خواهند دید . به عبارت دیگر ، تکذیب کفّار مقتضی عذاب و هلاک آنان در دنیا و آخرت بوده و موجب بدبختی ایشان خواهد شد .
