تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدلتفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل۵۱-سوره الذاریات
تفسیر سوره الذاریات برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره ذاریات
سوره ذاریات آیه 1
متن آیه :
وَالذَّارِیَاتِ ذَرْواً
ترجمه :
سوگند به بادها ! که ( ابرها را برمی‌انگیزند و به این سو و آن سو برابر فرمان یزدان می‌برند و ) به سرعت پراکنده می‌دارند .
توضیحات :
« الذَّارِیَاتِ » : جمع ذَارِیَة ، بادهائی که ابرها را به حرکت درمی‌آورند و گرده گیاهان و چیزهای دیگر را اینجا و آنجا پراکنده می‌دارند . ( نگا : کهف / 45 ) . « ذَرْواً » : پراکندن . پخش کردن . واژه ( ذرو ) از صفات ویژه بادها است ( نگا : أضواءالبیان ) و به معنی اسم فاعل ، یعنی ( ذَارِیَة ) است و در اصل چنین است : وَالْذَّارِیَاتِ ذَارِیَة ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .
سوره ذاریات آیه 2
متن آیه :
فَالْحَامِلَاتِ وِقْراً
ترجمه :
و سوگند به ابرهائی که بار سنگینی ( از باران ) را با خود برمی‌دارند !
توضیحات :
« الْحَامِلاتِ » : جمع حَامِلَة ، ابرهائی که آبستن به آب و بردارندگان آن هستند . « وِقْراً » : بار سنگین . مراد ابرهای سنگین و متراکم است ( نگا : اعراف / 57 ) .
سوره ذاریات آیه 3
متن آیه :
فَالْجَارِیَاتِ یُسْراً
ترجمه :
و سوگند به کشتیهائی که ساده و آسان ( در آبهای رودخانه‌ها و دریاها و اقیانوسها ) روان و در حرکتند !
توضیحات :
« الْجَارِیَاتِ » : جمع جَارِیَة ، کشتیها . ( نگا : شوری / 32 ، رحمن / 24 ، حاقه / 11 ) . « یُسْراً » : ساده و آسان . حال است و در تقدیر چنین است . فَالْجَارِیَاتِ فِی حَالِ کَوْنِهَا مُیَسَّرَةً مُسَخَّراً لَهَا الْبَحْرُ .
سوره ذاریات آیه 4
متن آیه :
فَالْمُقَسِّمَاتِ أَمْراً
ترجمه :
و سوگند به فرشتگانی که کارها را ( میان خود برابر فرمان یزدان ) تقسیم کرده‌اند !
توضیحات :
« الْمُقَسِّمَاتِ » : تقسیم‌کنندگان . مراد فرشتگان است که هر یک عهده‌دار کاری از کارهای جهان هستند . رابطه ذاریات ، حاملات ، جاریات ، و مقسمات در این است که تا بادها ابرها را به حرکت در نیاورند و آنها را بارور و تلقیح نسازند ، آبی در میان نخواهد بود ، و اگر آب نباشد ، کشتیها از حرکت می‌ایستند ، و دنیای زندگان کره زمین هم نابود می‌شود ، و هنگامی که جانداران و بویژه انسان بر کره زمین نباشند ، کار فرشتگان راجع به انسان تعطیل می‌گردد ( نگا : التفسیر القرآنی للقرآن ) .
سوره ذاریات آیه 5
متن آیه :
إِنَّمَا تُوعَدُونَ لَصَادِقٌ
ترجمه :
مسلّماً چیزی که بدان وعده داده می‌شوید و از آن ترسانیده می‌شوید ، راست و قطعی است .
توضیحات :
« تُوعَدُونَ » : وعد و وعید داده می‌شوید .
سوره ذاریات آیه 6
متن آیه :
وَإِنَّ الدِّینَ لَوَاقِعٌ
ترجمه :
و روز جزا ، حتماً وقوع پیدا می‌کند و می‌آید .
توضیحات :
« الدِّینَ » : جزا و سزا . ( نگا : فاتحه / 4 ، حجر / 35 ، شعراء / 82 ) .
سوره ذاریات آیه 7
متن آیه :
وَالسَّمَاء ذَاتِ الْحُبُکِ
ترجمه :
سوگند به آسمان ! که دارای راهها است .
توضیحات :
« الْحُبُکِ » : جمع حَبیکَة ، راهها . هم‌وزن و هم‌معنی طرائق ، جمع طَریقة است . مراد مسیرهای ستارگان و سیّارگان است .
سوره ذاریات آیه 8
متن آیه :
إِنَّکُمْ لَفِی قَوْلٍ مُّخْتَلِفٍ
ترجمه :
( ای کفار ! هر لحظه ) شما سخن و گفتار دیگری دارید . ( گاه فرستاده ما را مجنون ، گاه شاعر ، گاه ساحر ، و . . . می‌نامید ) .
توضیحات :
« قَوْلٍ مُّخْتَلِفٍ » : سخنان گوناگون و گفتارهای جوراجور .
سوره ذاریات آیه 9
متن آیه :
یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ
ترجمه :
کسانی ( از ایمان به سزا و جزا ) منحرف می‌شوند که ( از مسیر دلیل عقل و منطق حق‌طلبی ، به سبب پیروی از اهریمن و هوا و هوس ) منحرف شده باشند .
توضیحات :
« یُؤْفَکُ » : بازگردانده می‌شود . بدور داشته می‌شود . « عَنْهُ » : از ایمان به سزا و جزا در قیامت . « مَنْ أُفِکَ » : هر کس که اهریمن و هواها و هوسها او را بازداشته باشد . « یُؤْفَکُ عَنْهُ مَنْ أُفِکَ » : این جمله بدان می‌ماند که برای بیان شدت جنگ گفته شود : جنگ درگرفت و هر که کشته شد ، کشته شد ، و هر که نجات یافت ، نجات یافت . یعنی : از ایمان به سزا و جزا بازگردانده می‌شود هرکه باز گردانده می‌شود .
سوره ذاریات آیه 10
متن آیه :
قُتِلَ الْخَرَّاصُونَ
ترجمه :
مرگ بر دروغگویان !
توضیحات :
« قُتِلَ » : نفرین و نابود باد ! ( نگا : عبس / 17 ) . « الْخَرَّاصُونَ » : دروغگویان . کسانی که حرفهای بی‌پایه و بی سر و ته می‌زنند . کسانی که از روی گمان و تخمین سخن می‌گویند .
سوره ذاریات آیه 11
متن آیه :
الَّذِینَ هُمْ فِی غَمْرَةٍ سَاهُونَ
ترجمه :
همان کسانی که در گرداب ضلالت و جهالت ، غافل و سرگشته‌اند ( و راه بجائی نمی‌برند ) .
توضیحات :
« غَمْرَةٍ » : گرداب . ورطه . مراد گرداب و ورطه غفلت و بی‌خبری و نادانی است . « سَاهُونَ » : جمع ساهی ، غافل . دچار اشتباه . مراد غافل از ادلّه و براهین یقینی و قطعی است .
سوره ذاریات آیه 12
متن آیه :
یَسْأَلُونَ أَیَّانَ یَوْمُ الدِّینِ
ترجمه :
( با تمسخر پیوسته ) می‌پرسند : روز ( حساب و کتاب و ) سزا و جزا کی خواهد آمد ؟
توضیحات :
« أَیَّانَ » : کی ؟ چه وقت ؟ پرسش کفار هم جنبه استهزاء دارد و هم جنبه بعید به نظر رسیدن وقوع قیامت .
سوره ذاریات آیه 13
متن آیه :
یَوْمَ هُمْ عَلَى النَّارِ یُفْتَنُونَ
ترجمه :
آن روز ، روزی است که ایشان روی آتش گداخته می‌شوند .
توضیحات :
« یُفْتَنُونَ » : ذوب و گداخته می‌شوند . عذاب می‌گردند . مراد تعذیب ایشان با دوزخ است .
سوره ذاریات آیه 14
متن آیه :
ذُوقُوا فِتْنَتَکُمْ هَذَا الَّذِی کُنتُم بِهِ تَسْتَعْجِلُونَ
ترجمه :
( بدیشان گفته می‌شود : ) بچشید عذاب خود را . این همان چیزی است که در فرا رسیدن آن شتاب می‌ورزیدید .
توضیحات :
« فِتْنَتَکُمْ » : عذاب خود را .
سوره ذاریات آیه 15
متن آیه :
إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَعُیُونٍ
ترجمه :
پرهیزگاران در میان باغهای بهشت و چشمه‌ساران خواهند بود .
توضیحات :
« إِنَّ الْمُتَّقِینَ . . . » : ( حجر / 45 ) .
سوره ذاریات آیه 16
متن آیه :
آخِذِینَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ کَانُوا قَبْلَ ذَلِکَ مُحْسِنِینَ
ترجمه :
دریافت می‌دارند چیزهائی را که پروردگارشان بدیشان مرحمت فرموده باشد . چرا که آنان پیش از آن ( در سرای جهان ) از زمره نیکوکاران بوده‌اند .
توضیحات :
« ءَاخِذِینَ » : دریافت‌کنندگان و خوشنودشوندگان .
سوره ذاریات آیه 17
متن آیه :
کَانُوا قَلِیلاً مِّنَ اللَّیْلِ مَا یَهْجَعُونَ
ترجمه :
آنان اندکی از شب می‌خفتند .
توضیحات :
« قَلِیلاً » : کمی ، پاسی . مفعول فیه یا صفت ظرف یا مصدر محذوف است : زَمَاناً قَلِیلاً . یا هُجُوعاً قَلِیلاً . « مَا » : حرف زائد و برای تأکید قلّت است ؛ یا این که مصدریه و فاعل ( قَلِیلاً ) است . « یَهْجَعُونَ » : می‌خوابیدند . می‌خفتند . از مصدر هُجُوع . آیه اشاره به عظمت سربرداشتن از خواب گرم و بستر نرم ، و سر نهادن بر آستانه آفریدگار در دل شبها ، و برداشتن دست دعا به درگاه خدا است .
سوره ذاریات آیه 18
متن آیه :
وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ
ترجمه :
و در سحرگاهان درخواست آمرزش می‌کردند .
توضیحات :
« بِالأسْحَارِ » : در بامدادان . در سحرگاهان . یعنی تنها پاسی از شب می‌خوابیدند و در آخر شب هم طلب مغفرت می‌کردند .
سوره ذاریات آیه 19
متن آیه :
وَفِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ
ترجمه :
در اموال و دارائیشان حقی و سهمی ( جز زکات ) برای گدایان و بینوایان تهی‌دست بود .
توضیحات :
« السَّآئِلِ » : گدا . فقیری که طلب صدقه و احسان می‌کند . « الَْمُحْرُومِ » : بی‌چیز . مراد فقیری است که روی گدائی را ندارد و درخواست چیزی از مردم نمی‌کند .
سوره ذاریات آیه 20
متن آیه :
وَفِی الْأَرْضِ آیَاتٌ لِّلْمُوقِنِینَ
ترجمه :
در زمین دلائل و نشانه‌های فراوانی است برای کسانی که می‌خواهند به یقین برسند ( و از روی دلیل خدای را بشناسند و آثار قدرت او را ببینند ) .
توضیحات :
« ءَایَاتٌ » : دلائل روشن . نشانه‌های آشکار . « لِلْمُوقِنِینَ » : برای افرادی که خواهان یقین هستند . کسانی که اهل یقین هستند .
سوره ذاریات آیه 21
متن آیه :
وَفِی أَنفُسِکُمْ أَفَلَا تُبْصِرُونَ
ترجمه :
و در خودِ وجود شما ( انسانها ، نشانه‌های روشن و دلائل متقن برای شناخت خدا و پی بردن به قدرت او ) است . مگر نمی‌بینید ؟
توضیحات :
« فِی أَنفُسِکُمْ » : دستگاههائی که در بدن انسان است ، مانند : قلب ، کلیه ، ریه ، دهها هزار کیلومتر رگهای درشت و باریک ، ده میلیون میلیارد سلول ، حواسی همچون بینائی و شنوائی و . . . هر یک آیتی از عظمت است . « أَفَلا تُبْصِرُونَ ؟ » : مگر غافل شده‌اید و نمی‌بینید ؟ ( نگا : قصص / 72 ، زخرف / 51 ) .
سوره ذاریات آیه 22
متن آیه :
وَفِی السَّمَاء رِزْقُکُمْ وَمَا تُوعَدُونَ
ترجمه :
در آسمان ، روزی شما است و نیز چیزهائی که بدان وعد و وعید داده می‌شوید .
توضیحات :
« رِزْقُکُمْ » : ( نگا : هود / 6 ) . « مَا تُوعَدُونَ » : آنچه به آن وعده داده می‌شوید و آنچه از آن بیم داده می‌شوید . اشاره به هرگونه خیر و برکت یا بلا و عذابی است که خدا به انسانها مژده داده ، و یا انسانها را از آن ترسانده است ، از جمله بهشت ( نگا : نجم / 15 ) .
سوره ذاریات آیه 23
متن آیه :
فَوَرَبِّ السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَا أَنَّکُمْ تَنطِقُونَ
ترجمه :
به خدای آسمان و زمین سوگند که این ( مطلب ، یعنی وقوع رستاخیز ، حساب و کتاب ، جزا و سزا ، بهشت برای دینداران ، و دوزخ برای بی‌دینان ) حق است ، درست همان گونه که شما سخن می‌گوئید ( و سخن گفتن کاملاً برایتان محسوس است و درباره آن شک و تردیدی ندارید ) .
توضیحات :
« مِثْلَ مَآ أَنَّکُمْ تَنطِقُونَ » : مراد این است که وقوع رستاخیز و وجود بهشت و دوزخ و سعادت و شقاوت در آخرت ، محقق و بدور از شک و گمان است ، بدان گونه که سخن گفتن خودتان برایتان محسوس است و واقعیت دارد و درباره آن شک و تردید ندارید .
سوره ذاریات آیه 24
متن آیه :
هَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ ضَیْفِ إِبْرَاهِیمَ الْمُکْرَمِینَ
ترجمه :
آیا خبر مهمانهای بزرگوار ابراهیم به تو رسیده است ؟
توضیحات :
« ضَیْفِ » : مهمانها . این واژه برای مفرد و مثنی و جمع و مذکر و مؤنث بکار می‌رود ( نگا : حجر / 51 و 68 ، هود / 78 ) . مراد فرشتگانی است که به صورت انسان به پیش حضرت ابراهیم آمدند . « الْمُکْرَمِینَ » : بزرگواران .
سوره ذاریات آیه 25
متن آیه :
إِذْ دَخَلُوا عَلَیْهِ فَقَالُوا سَلَاماً قَالَ سَلَامٌ قَوْمٌ مُّنکَرُونَ
ترجمه :
در آن زمانی که بر او وارد شدند و گفتند : سلام ( بر تو ! ) گفت : سلام بر شما ! ( شما مهمانان ، برایم ) مردمان ناآشنا و ناشناسی هستید .
توضیحات :
« مُنکِرُونَ » : افراد ناآشنا و ناشناس ( نگا : حجر / 62 ) .
سوره ذاریات آیه 26
متن آیه :
فَرَاغَ إِلَى أَهْلِهِ فَجَاء بِعِجْلٍ سَمِینٍ
ترجمه :
به دنبال آن ، پنهانی به سوی خانواده خود رفت ، و گوساله فربه‌ای را ( که بریان کرده بودند ، برای ایشان ) آورد .
توضیحات :
« رَاغَ » : پنهانی و یواشکی رفت ( نگا : صافات / 91 و 93 ) . « عِجْلٍ » : گوساله . « سَمِینٍ » : چاق و فربه .
سوره ذاریات آیه 27
متن آیه :
فَقَرَّبَهُ إِلَیْهِمْ قَالَ أَلَا تَأْکُلُونَ
ترجمه :
و آن را نزدیک ایشان گذارد . ( ولی با تعجب دید دست به سوی غذا نمی‌برند و از آن چیزی نمی‌خورند ! ) گفت : آیا نمی‌خورید ؟ !
توضیحات :
« أَلا تَأْکُلُونَ ؟ ! » : مگر نمی‌خورید ؟ ! چرا نمی‌خورید ؟ !
سوره ذاریات آیه 28
متن آیه :
فَأَوْجَسَ مِنْهُمْ خِیفَةً قَالُوا لَا تَخَفْ وَبَشَّرُوهُ بِغُلَامٍ عَلِیمٍ
ترجمه :
( هنگامی که دید دست به سوی غذا نمی‌برند ) در دل از ایشان احساس ترس و وحشت کرد . گفتند : مترس ! سپس او را به تولد پسری دانا و آگاه بشارت دادند .
توضیحات :
« أَوْجَسَ » : احساس ترس کرد . خوف و هراس به دلش راه یافت . البته حضرت ابراهیم این ترس و خوف را بدیشان می‌گوید ( نگا : حجر / 52 ) . علت خوف ابراهیم این بوده که برابر عرف آن زمان ، اگر مهمان غذای مهماندار را نمی‌خورد ، نشانه این بود که برای دشمنی و کار خطرناکی آمده است ( نگا : هود / 69 و 70 ) . « غُلامٍ » : پسر . مراد حضرت اسحاق است .
سوره ذاریات آیه 29
متن آیه :
فَأَقْبَلَتِ امْرَأَتُهُ فِی صَرَّةٍ فَصَکَّتْ وَجْهَهَا وَقَالَتْ عَجُوزٌ عَقِیمٌ
ترجمه :
همسرش جلو آمد ، در حالی که ( از تعجب ) فریاد می‌کشید و به صورت خود می‌زد و می‌گفت : من پیرزنی نازا هستم ( مگر می‌شود در این سن و سال بزایم و فرزندی به دنیا بیاورم ؟ ! ) .
توضیحات :
« صَرَّةٍ » : فریاد . واویلا ( نگا : هود / 72 ) . « صَکَّتْ » : سیلی زد . چک زد . « عَجُوزٌ عَقِیمٌ » : ( نگا : هود / 72 ) .
سوره ذاریات آیه 30
متن آیه :
قَالُوا کَذَلِکَ قَالَ رَبُّکِ إِنَّهُ هُوَ الْحَکِیمُ الْعَلِیمُ
ترجمه :
فرشتگان گفتند : همان گونه خواهد بود که گفتیم . پروردگارت دستور فرموده است ( و قطعاً چنین خواهد شد ) . او ( کارهایش ) دارای حکمت ، و آگاه ( از هر چیز ) است .
توضیحات :
« کَذلِکِ » : همان گونه خواهد شد که گفتیم . جار و مجرور است و در موضع نصب است و صفت مصدر محذوفی است و تقدیر چنین است : قَوْلاً مِّثْلَ ذلِکَ الَّذِی قُلْنَا .
سوره ذاریات آیه 31
متن آیه :
قَالَ فَمَا خَطْبُکُمْ أَیُّهَا الْمُرْسَلُونَ
ترجمه :
ابراهیم گفت : ای فرستادگان ! ( بعد از مژده ، مأموریت شما چیست و ) چه کار مهمی‌دارید ؟
توضیحات :
« خَطْبُ » : کار مهم ( نگا : طه / 95 ، حجر / 57 ، قصص / 23 ، یوسف / 51 ) .
سوره ذاریات آیه 32
متن آیه :
قَالُوا إِنَّا أُرْسِلْنَا إِلَى قَوْمٍ مُّجْرِمِینَ
ترجمه :
گفتند : ما به سوی مردمان بزهکاری فرستاده شده‌ایم .
توضیحات :
« قَوْمٍ مُّجْرِمِینَ » : قوم لوط است .
سوره ذاریات آیه 33
متن آیه :
لِنُرْسِلَ عَلَیْهِمْ حِجَارَةً مِّن طِینٍ
ترجمه :
تا بارانی از سنگ گِلی برآنان ببارانیم .
توضیحات :
« حِجَارَةِ مِّن طِینٍ » : سنگی از گِل . همان چیزی است که در ( هود / 82 ، حجر / 74 ) با واژه ( سِجّیل= سنگ گِل ) بیان شده است و کیفیّت آن بر ما معلوم نیست .
سوره ذاریات آیه 34
متن آیه :
مُسَوَّمَةً عِندَ رَبِّکَ لِلْمُسْرِفِینَ
ترجمه :
این سنگها ، از جانب پروردگارت ، برای اسرافکاران ( در فسق و فجور ) نشاندار شده بود .
توضیحات :
« مُسَوَّمَةً » : دارای علامت و نشانه ، نشاندار ( نگا : آل‌عمران / 14 ، هود / 83 ) .
سوره ذاریات آیه 35
متن آیه :
فَأَخْرَجْنَا مَن کَانَ فِیهَا مِنَ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
ما تمام مؤمنانی را که در شهرهای قوم لوط زندگی می‌کردند ( قبل از نزول بلا از شهرها ) بیرون بردیم .
توضیحات :
« فِیهَا » : در شهرهای قوم لوط . مرجع ضمیر حذف شده و براثر شهرت از سیاق کلام پیدا است . همچون ( ارض ) در ( فاطر / 45 ) . « الْمُؤْمِنِینَ » : کسانی که ایمان داشته باشند ، و آن عقائد است .
سوره ذاریات آیه 36
متن آیه :
فَمَا وَجَدْنَا فِیهَا غَیْرَ بَیْتٍ مِّنَ الْمُسْلِمِینَ
ترجمه :
در آن مناطق جز یک خانواده مسلمان ( راستین ) نیافتیم .
توضیحات :
« بَیْتٍ » : اهل یک خانواده یا خاندان . مراد خانواده یا خاندان لوط ( ع ) است . « الْمُسْلِمِینَ » : کسانی که اسلام داشته باشند ، و آن اعمال است ، از قبیل : نماز و روزه . مراد از این خانواده و یا خاندان ، کسانی است که ایمان و اسلام را یکجا در خود گرد آورده و در گفتار و کردار فرمانبردار آفریدگار بوده‌اند .
سوره ذاریات آیه 37
متن آیه :
وَتَرَکْنَا فِیهَا آیَةً لِّلَّذِینَ یَخَافُونَ الْعَذَابَ الْأَلِیمَ
ترجمه :
در آن سرزمین نشانه‌ای ( دالّ بر هلاک کفار ) برای کسانی برجای گذاشتیم که از عذاب دردناک ( دنیوی و اخروی خدا ) می‌ترسند .
توضیحات :
« تَرَکْنَا » : باقی گذاشتیم . « ءَایَةً » : اثر و نشانه‌ای که به وسیله آن ، خداپرستان در آینده پند و عبرت بگیرند .
سوره ذاریات آیه 38
متن آیه :
وَفِی مُوسَى إِذْ أَرْسَلْنَاهُ إِلَى فِرْعَوْنَ بِسُلْطَانٍ مُّبِینٍ
ترجمه :
در ( داستان زندگی ) موسی نیز پند و عبرت وجود دارد . آنگاه که او را مجهز به نیروی آشکاری ( از معجزات که عصا و ید بیضا بود ) به سوی فرعون فرستادیم .
توضیحات :
« سُلْطَانٍ مُّبِینٍ » : قدرت آشکار . مراد معجزات موسی ( ع ) است ، از قبیل عصا و ید بیضاء ( نگا : هود / 96 ، مؤمنون / 45 ، غافر / 23 ) .
سوره ذاریات آیه 39
متن آیه :
فَتَوَلَّى بِرُکْنِهِ وَقَالَ سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ
ترجمه :
او همراه با نیروهای ( نظامی و انتظامی ) خود از ( پیام حق و از ایمان به ) موسی رویگردان شد و گفت : او جادوگر یا دیوانه است .
توضیحات :
« بِرُکْنِهِ » : اگر حرف ( ب ) باء مصاحبت باشد ، معنی چنین است : فرعون و هم ارکان حکومت و لشکریانش از فرمان خدا و اطاعت از موسی رویگردان شدند . اگر باء سببیه باشد ، معنی چنین است : او به سبب تکیه بر ارکان حکومت و لشکریانش از فرمان خدا ، رویگردان شد . یا این که او با تمام وجود متکبرانه روی برتافت . اگر حرف تعدیه باشد ، معنی چنین است : او هم خودش از فرمان خدا روی برتافت و هم ارکان حکومت و لشکریان خود را از حق منحرف ساخت . « رُکْنٍ » : جانب ، مراد ارکان بدن ، یعنی تمام وجود است . تکیه‌گاه مادی ، از قبیل لشکر و سپاه و اموال و اولاد .
سوره ذاریات آیه 40
متن آیه :
فَأَخَذْنَاهُ وَجُنُودَهُ فَنَبَذْنَاهُمْ فِی الْیَمِّ وَهُوَ مُلِیمٌ
ترجمه :
ما او را و لشکریانش را گرفتار کردیم و به دریایشان انداختیم ، و او سزاوار سرزنش بود ( و لذا تاریخ ، نام ننگین و رفتار و کردار شرم‌آورش را همیشه به خاطر خواهد داشت ) .
توضیحات :
« فَأَخَذْنَاهُ وَ جُنُودَهُ . . . » : ( نگا : قصص / 40 ) . « مُلِیمٌ » : مستحق لومه و سزاوار سرزنش . کسی که کاری کند که به سبب آن درخور ملامت باشد ( نگا : صافات / 142 ) .
سوره ذاریات آیه 41
متن آیه :
وَفِی عَادٍ إِذْ أَرْسَلْنَا عَلَیْهِمُ الرِّیحَ الْعَقِیمَ
ترجمه :
در سرگذشت قوم عاد نیز پند و عبرتی است . بدانگاه که تندباد بی‌خیر و برکتی ( که مرگ و نابودی ایشان را به همراه داشت ) به سوی ایشان وزان کردیم .
توضیحات :
« الرِّیحَ الْعَقِیمَ » : باد نازا و بی‌باران . باد بیفایده و بی‌برکت . مراد بادی است که خیر و خوبی به همراه ندارد ، و بلکه هلاک و نابودی با خود می‌آرد ( نگا : احقاف / 24 و 25 ) .
سوره ذاریات آیه 42
متن آیه :
مَا تَذَرُ مِن شَیْءٍ أَتَتْ عَلَیْهِ إِلَّا جَعَلَتْهُ کَالرَّمِیمِ
ترجمه :
به هر چیزی که برمی‌خورد بر جایش نمی‌گذاشت ، مگر این که همچون استخوانهای پوسیده و پودر شده‌اش می‌کرد .
توضیحات :
« مَا تَذَرُ » : رها نمی‌کرد . برجا نمی‌گذاشت . ترک نمی‌گفت . « الرَّمِیمِ » : استخوان پوسیده و متلاشی شده ( نگا : یس / 78 ) .
سوره ذاریات آیه 43
متن آیه :
وَفِی ثَمُودَ إِذْ قِیلَ لَهُمْ تَمَتَّعُوا حَتَّى حِینٍ
ترجمه :
در سرگذشت قوم ثمود نیز پند و عبرت است . بدان هنگام که بدیشان گفته شد : مدت کوتاهی از زندگی تمتع برگیرید و بهره ببرید .
توضیحات :
« حَتّی حِینٍ » : تا مدت ناچیزی . تا زمان کوتاهی . مراد تا پایان عمر و فرارسیدن مرگ است . یا مراد سه روز مذکور در ( هود / 65 ) می‌باشد ( نگا : زاد المسیر ) .
سوره ذاریات آیه 44
متن آیه :
فَعَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ وَهُمْ یَنظُرُونَ
ترجمه :
آنان از فرمان پروردگارشان سر باز زدند و صاعقه ایشان را فرا گرفت و آنان خیره خیره بدان نگاه می‌کردند ( و نابودی خویش را می‌دیدند و قدرتی بر دفاع از خویشتن نداشتند ! ) .
توضیحات :
« عَتَوْا » : سرکشی کردند . از پذیرش فرمان سرباز زدند ( نگا : فرقان / 21 ) . « وَ هُمْ یَنظُرُونَ » : در حالی که ایشان صاعقه را می‌نگریستند که دارد ایشان را هلاک می‌سازد .
سوره ذاریات آیه 45
متن آیه :
فَمَا اسْتَطَاعُوا مِن قِیَامٍ وَمَا کَانُوا مُنتَصِرِینَ
ترجمه :
آنان ( چنان نقش زمین شدند که ) نتوانستند برخیزند و نتوانستند ( از کسی یاری بطلبند و ) خویشتن را کمک کنند .
توضیحات :
« مُنتَصِرِینَ » : یاری‌دهندگان . کمک‌کنندگان .
سوره ذاریات آیه 46
متن آیه :
وَقَوْمَ نُوحٍ مِّن قَبْلُ إِنَّهُمْ کَانُوا قَوْماً فَاسِقِینَ
ترجمه :
پیش از آنان ، ما قوم نوح را هلاک ساخته بودیم . چرا که ایشان قوم فاسقی بوده و ( با انجام کفر و معاصی ) از فرمان خدا خارج شده بودند .
توضیحات :
« کَانُوا قَوْماً فَاسِقِینَ » : ( نگا : نمل / 12 ، زخرف / 54 ) .
سوره ذاریات آیه 47
متن آیه :
وَالسَّمَاء بَنَیْنَاهَا بِأَیْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ
ترجمه :
ما آسمان را با قدرت بنا ساخته‌ایم و همواره آن را وسعت می‌بخشیم .
توضیحات :
« أَیْدٍ » : قدرت و قوت ( نگا : ص / 17 ) . در رسم‌الخط قرآنی با دو یاء نوشته شده است . « لَمُوسِعُونَ » : جمع مُوسِع ، دارای قدرت و توانائی . گسترش‌دهنده . « إِنَّا لَمُوسِعُونَ » : این بخش از آیه ، اشاره به نظریه گسترش جهان دارد . علم امروز ثابت کرده است که نه تنها کره زمین ، بر اثر مواد آسمانی تدریجاً فربه و سنگین‌تر می‌شود ، بلکه آسمانها نیز در حال گسترش هستند . ستارگانی که در یک کهکشان قرار دارند ، به سرعت از مرکز کهکشان دور می‌شوند ، و میلیاردها کهکشان در فضای جهان از یکدیگر دور می‌گردند ، و بالاخره جهان پیوسته در حال انبساط و توسعه است . حتی دانشمندان می‌گویند : تمام کرات آسمانی و کهکشانها در آغاز در مرکز واحدی جمع بوده - با وزن مخصوص فوق‌العاده سنگین - سپس انفجار عظیم و بسیار وحشتناکی در آن رخ داده ، و به دنبال آن ، اجزای جهان متلاشی شده ، و به صورت کرات درآمده است ، و به سرعت در حال عقب‌نشینی و توسعه است ( نگا : المنتخب . نمونه ) .
سوره ذاریات آیه 48
متن آیه :
وَالْأَرْضَ فَرَشْنَاهَا فَنِعْمَ الْمَاهِدُونَ
ترجمه :
و زمین را پهن کرده‌ایم ( و برای زندگی مردمان آماده ساخته‌ایم ) و چه آماده‌کنندگان خوبی بوده‌ایم !
توضیحات :
« فَرَشْنَاهَا » : زمین را پهن کرده‌ایم . « الْمَاهِدُونَ » : جمع ماهِد ، آماده سازنده . خدای مهربان زمین را برای زندگی مردمان همچون گهواره آماده فرموده است و چنانکه باید برای آسایش ایشان فراهم آورده است ( نگا : طه / 53 ، زخرف / 10 ) .
سوره ذاریات آیه 49
متن آیه :
وَمِن کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ
ترجمه :
ما از هر چیز جفتی را آفریده‌ایم ، تا این که شما ( عظمت آفریدگار را ) یاد کنید .
توضیحات :
« زَوْجَیْنِ » : یک جفت نر و ماده در جهان جانداران و گیاهان و جمادات و غیره ( نگا : شعراء / 7 ، یس / 36 ، زخرف / 12 ، طه / 53 ) .
سوره ذاریات آیه 50
متن آیه :
فَفِرُّوا إِلَى اللَّهِ إِنِّی لَکُم مِّنْهُ نَذِیرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
به سوی ( عبادت ) خدا بشتابید . من بیم‌دهنده آشکاری از سوی او برای شما هستم ( و پیغمبری من با دلائل و معجزات ، برای شما روشن است ) .
توضیحات :
« فِرُّوا » : بگریزید . مراد گریختن از کفر و بت‌پرستی ، به سوی خداشناسی و یکتاپرستی ، و از گناهان و سیئات ، به سوی عبادات و حسنات است . خلاصه گریز از موجبات عذاب و شقاوت ، به سوی موجبات نعمت و سعادت . « مُبِینٌ » : آشکار . یعنی پیغمبری من با دلائل و معجزات ، روشن است ، و برای شما ناشناخته نیست .
سوره ذاریات آیه 51
متن آیه :
وَلَا تَجْعَلُوا مَعَ اللَّهِ إِلَهاً آخَرَ إِنِّی لَکُم مِّنْهُ نَذِیرٌ مُّبِینٌ
ترجمه :
با خدا ، معبود دیگری را انباز مسازید . من بیم‌دهنده و بیانگر ( عاقبت وحشتناک شرک و بت‌پرستی ) از سوی خدا برای شما می‌باشم .
توضیحات :
« مُبِینٌ » : بیانگر . یعنی عاقبت دردناک بت‌پرستی و شرک را برایتان بیان میدارم و کژراهه شقاوت را از شاهراه سعادت برایتان جدا می‌سازم .
سوره ذاریات آیه 52
متن آیه :
کَذَلِکَ مَا أَتَى الَّذِینَ مِن قَبْلِهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا قَالُوا سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ
ترجمه :
همین گونه ( که اینان شما را تکذیب می‌دارند ) هیچ پیغمبری به سوی مردمان پیش از ایشان نرفته است ، مگر این که گفته‌اند : او جادوگر یا دیوانه است .
توضیحات :
« کَذلِکَ » : بهمین صورت . کار به همین منوال است . خبر مبتدای محذوف است و تقدیر چنین است : أَلأََمْرُ کَذلِکَ .
سوره ذاریات آیه 53
متن آیه :
أَتَوَاصَوْا بِهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ طَاغُونَ
ترجمه :
مگر همدیگر را ( به گفتن چنین سخنی ) سفارش کرده‌اند ؟ ! نه ، بلکه آنان مردمان طغیانگریند ( و عامل وحدت عمل ایشان همان روحیه واحد خبیث طغیانگریشان است ) .
توضیحات :
« أَ تَوَاصَوْا بِهِ » : همزه استفهام برای تعجب است و مراد این است که ای مردم ! مایه تعجب است که بی‌دینان انگار یکدیگر را به تکذیب انبیاء سفارش کرده‌اند .
سوره ذاریات آیه 54
متن آیه :
فَتَوَلَّ عَنْهُمْ فَمَا أَنتَ بِمَلُومٍ
ترجمه :
از ستیزه با آنان روی بگردان ، چون تو سرزنش نمیگردی ( که چرا ایشان ایمان نمی‌آورند ) .
توضیحات :
« تَوَلَّ عَنْهُمْ » : از ستیزه با آنان روی بگردان ، چرا که ایشان متکبر و ستیزه‌جویند « مَلُومٍ » : لومه شده . سزاوار سرزنش .
سوره ذاریات آیه 55
متن آیه :
وَذَکِّرْ فَإِنَّ الذِّکْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِینَ
ترجمه :
پند و اندرز بده ، چرا که پند و اندرز به مؤمنان سود می‌رساند ( و کاری می‌کند که خدا را فراموش نکنند ، و پیوسته بر ایمان و یقینشان بیفزایند ) .
توضیحات :
« الذِّکْری » : موعظه حسنه . پند و اندرزی که انسان را به یاد خدا می‌اندازد و موجب تقویت ایمان و افزایش تقوا می‌گردد .
سوره ذاریات آیه 56
متن آیه :
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ
ترجمه :
من پریها و انسانها را جز برای پرستش خود نیافریده‌ام .
توضیحات :
« لِیَعْبُدُونِ » : تا مرا پرستش و بندگی کنند ( نگا : بینه / 5 ) .
سوره ذاریات آیه 57
متن آیه :
مَا أُرِیدُ مِنْهُم مِّن رِّزْقٍ وَمَا أُرِیدُ أَن یُطْعِمُونِ
ترجمه :
من از آنان نه درخواست هیچ گونه رزق و روزی می‌کنم ، و نه می‌خواهم که مرا خوراک دهند .
توضیحات :
« مَآ أُرِیدُ مِنْهُمْ . . . » : من بی‌نیاز از جهانیانم و روزی‌ده ایشانم ؛ نه روزیخوار آنان .
سوره ذاریات آیه 58
متن آیه :
إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ
ترجمه :
تنها خدا روزی‌رسان و صاحب قدرت و نیرومند است و بس .
توضیحات :
« ذُوالْقُوَّةِ » : دارای نیرو . « الْمَتِینُ » : دارای نیروی فراوان . تأکید ( ذُوالْقُوَّةِ ) است .
سوره ذاریات آیه 59
متن آیه :
فَإِنَّ لِلَّذِینَ ظَلَمُوا ذَنُوباً مِّثْلَ ذَنُوبِ أَصْحَابِهِمْ فَلَا یَسْتَعْجِلُونِ
ترجمه :
کسانی که ستم می‌کنند ، سهم بزرگی از عذاب دارند ، همانند سهم بزرگ یارانشان ( از اقوام ستمگر پیشین ! ) . بنابراین ، از من به شتاب وقوع عذاب را مخواهید .
توضیحات :
« ذَنُوباً » : سطل بزرگ ، دلوهای بزرگی که دنباله دارند . « فَلا یَسْتَعْجِلُونِ » : ( نگا : انبیاء / 37 ) .
سوره ذاریات آیه 60
متن آیه :
فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ کَفَرُوا مِن یَوْمِهِمُ الَّذِی یُوعَدُونَ
ترجمه :
واویلا بر کافران ! از دست آن روزی که ایشان بدان وعده داده می‌شوند .
توضیحات :
« فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ . . . » : ( نگا : ابراهیم / 2 ، مریم / 37 ، ص / 27 ، زخرف / 65 ) .
