تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدلتفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل۷۰-سوره المعارج
تفسیر سوره المعارج برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره معارج
سوره معارج آیه 1
متن آیه :
سَأَلَ سَائِلٌ بِعَذَابٍ وَاقِعٍ
ترجمه :
خواستاری ( از روی تمسخر ) درخواست عذابی کرد که به وقوع می‌پیوندد .
توضیحات :
« سَأَلَ » : درخواست کرد . تقاضا کرد . « سَآئِلٌ » : خواستار . تقاضا کننده . تنوین آن برای تحقیر است . « عَذَابٍ وَاقِعٍ » : عذاب رخ دهنده . مراد عذاب استیصال دنیوی و یا عذاب دردناک و سرمدی اخروی است . یعنی فرد حقیری از مستکبران گفت : اگر راست می‌گوئی که بلا و مصیبت دنیوی ، و یا عذاب شدید اخروی حق است ، هم اینک از خدا بخواه که ما را بدان گرفتار کند ( نگا : انفال / 32 ، ص / 16 ) . معنی دیگر آیه : پرسنده‌ای درباره عذاب محقّق الوقوع اخروی پرسش کرد که : کی می‌آید ؟ مرادش این بود که هرگز نمی‌آید .
سوره معارج آیه 2
متن آیه :
لِّلْکَافِرینَ لَیْسَ لَهُ دَافِعٌ
ترجمه :
( این عذاب ) گریبانگیر کافران می‌گردد ، و هیچ کس نمی‌تواند آن را از ایشان باز دارد .
توضیحات :
« لِلْکَافِرِینَ » : واژه ( لِ ) می‌تواند به معنی ( عَلی ) باشد .
سوره معارج آیه 3
متن آیه :
مِّنَ اللَّهِ ذِی الْمَعَارِجِ
ترجمه :
از ناحیه خدائی به وقوع می‌پیوندد که صاحب درجات و مقامات عالی است .
توضیحات :
« ذِی‌الْمَعَارِجِ » : دارای درجات والا و مقامات بالا ( نگا : روح المعانی ، فی ظِلال‌القرآن ) . در معنی ، برابر با ( رَفِیعُ‌الدَّرَجاتِ ) است ( نگا : غافر / 15 ) . « الْمَعَارِجِ » : جمع مَِعْرَج ، محلّ صُعود . جای بالا رفتن ( نگا : زخرف / 33 ) . مراتب و منازل و درجات عظمت و رفعت و قدرت .
سوره معارج آیه 4
متن آیه :
تَعْرُجُ الْمَلَائِکَةُ وَالرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ
ترجمه :
فرشتگان و جبرئیل به سوی او ( پر می‌کشند و ) بالا می‌روند در مدّتی که پنجاه هزار سال ( معمولی برای انسانها ) طول می‌کشد .
توضیحات :
« تَعْرُجُ » : بالا می‌رود . صعود می‌کند . « الرُّوحُ » : جبرئیل . ذکر آن به خاطر اهمّیّت ویژه جبرئیل در میان سائر فرشتگان است . اصلاً جبرئیل نماد بزرگی بوده و جنبه سردستگی فرشتگان را دارد . « یَوْمٍ » : مراد مدّت و زمان است . برخی آن را روز قیامت دانسته‌اند . « خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ » : پنجاه هزار سالِ اینجا ، و یا هزار سالِ سوره سجده ، آیه 5 ، برای تکثیر است . روی هم رفته بیانگر این واقعیّت است که برابر الفبای انسانها ، صدرنشینی خدا ، آن اندازه بالا است که اگر انسانها بخواهند با وسائل معمولی و ساختار علمی خود به سوی او رهسپار شوند ، هزار سال و چه بسا پنجاه هزار سال و بیشتر و کمتر طول بکشد . خلاصه خدا بر تخت سلطنت کائنات است و رفیع‌الدرجات است ، و این ما را بس .
سوره معارج آیه 5
متن آیه :
فَاصْبِرْ صَبْراً جَمِیلاً
ترجمه :
صبر جمیل داشته باش ( و جزع و فزع و یأس و نومیدی به خود راه مده ) .
توضیحات :
« صَبْراً جَمِیلاً » : شکیبائی زیبا و قابل توجّه ( نگا : یوسف / 18 و 83 ) .
سوره معارج آیه 6
متن آیه :
إِنَّهُمْ یَرَوْنَهُ بَعِیداً
ترجمه :
آنان آن روز را بعید و دور می‌دانند .
توضیحات :
« یَرَوْنَهُ » : آن را می‌بینند . دیدن ، به معنی دانستن ، یا انگاشتن است .
سوره معارج آیه 7
متن آیه :
وَنَرَاهُ قَرِیباً
ترجمه :
و ما آن را ممکن و نزدیک می‌دانیم .
توضیحات :
« نَرَاهُ » : آن را می‌بینیم . دیدن ، در اینجا به معنی دانستن است و بس .
سوره معارج آیه 8
متن آیه :
یَوْمَ تَکُونُ السَّمَاء کَالْمُهْلِ
ترجمه :
روزی ، آسمان ، همسان فلز گداخته‌ای می‌شود .
توضیحات :
« الْمُهْلِ » : ( نگا : کهف / 29 ، دخان / 45 ) .
سوره معارج آیه 9
متن آیه :
وَتَکُونُ الْجِبَالُ کَالْعِهْنِ
ترجمه :
و کوهها همسان پشم رنگین می‌گردد .
توضیحات :
« الْعِهْنِ » : پشم رنگین .
سوره معارج آیه 10
متن آیه :
وَلَا یَسْأَلُ حَمِیمٌ حَمِیماً
ترجمه :
هیچ دوست صمیمی و خویشاوند نزدیکی ، سراغ دوست صمیمی و خویشاوند نزدیکی را نمی‌گیرد و از او نمی‌پرسد !
توضیحات :
« حَمِیمٌ » : دوست صمیمی و گرم . خویشاوند نزدیک و گرم ( نگا : المصحف‌المیسّر ) .
سوره معارج آیه 11
متن آیه :
یُبَصَّرُونَهُمْ یَوَدُّ الْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدِی مِنْ عَذَابِ یَوْمِئِذٍ بِبَنِیهِ
ترجمه :
( دوستان صمیمی و خویشاوندان نزدیک ) به همدیگر نشان داده می‌شوند و معرّفی می‌گردند ( امّا هر کس گرفتار کار خویشتن است ، و هول و هراس بیش از آن است که کسی بتواند به دیگری بیندیشد . وضع چنان است که ) شخص گناهکار آرزو می‌کند کاش می‌شد برای رهائی خود از عذاب آن روز ، پسران خود را فدا سازد .
توضیحات :
« یَفْتَدِی » : فدا سازد و خویشتن را باز رهاند . از ماده ( فداء ) به معنی حِفْظ کردن خود از مصائب و مشکلات ، به وسیله پرداخت چیزی .
سوره معارج آیه 12
متن آیه :
وَصَاحِبَتِهِ وَأَخِیهِ
ترجمه :
همچنین همسر و برادرش را .
توضیحات :
« صَاحِبَة » : همسر . زن .
سوره معارج آیه 13
متن آیه :
وَفَصِیلَتِهِ الَّتِی تُؤْویهِ
ترجمه :
همچنین فامیل و قبیله و عشیره‌ای که او را در پناه خود می‌گرفتند .
توضیحات :
« فَصِیلَة » : قوم و قبیله . خانواده و فامیل . خویشاوندان نزدیک . « تُؤْوِیهِ » : او را در پناه خود می‌گیرد . او را منزل و مأوی می‌دهد .
سوره معارج آیه 14
متن آیه :
وَمَن فِی الْأَرْضِ جَمِیعاً ثُمَّ یُنجِیهِ
ترجمه :
و حتّی تمام کسانی را که در روی زمین هستند ( همگی را فدا کند ) تا این که مایه نجاتش شود .
توضیحات :
« یُنجِیهِ » : او را رستگار کند و مایه نجاتش شود . فاعل این فعل ضمیر مستتر است و به فداء بر می‌گردد .
سوره معارج آیه 15
متن آیه :
کَلَّا إِنَّهَا لَظَى
ترجمه :
هرگز ! ( این تمنّاها و آرزوها بر آورده نمی‌گردد ، و هیچ فدیه و فدائی پذیرفته نمی‌شود ) . این ، آتش سوزان و سراپا شعله ( دوزخ ) است .
توضیحات :
« إِنَّهَا ) » : ضمیر ( هَا ) به ( نَار ) بر می‌گردد که عذاب بیانگر آن است . « لَظی » : زبانه صِرف و شعله خالص . نامی از نامهای دوزخ .
سوره معارج آیه 16
متن آیه :
نَزَّاعَةً لِّلشَّوَى
ترجمه :
پوست بدن را می‌کند و با خود می‌برد .
توضیحات :
« نَزَّاعَةً » : سخت جدا کننده . به چابکی کننده و بَرنده . « الشَّوی » : پوست بدن . اعضاء و اندامهائی همچون دست و پا و گوش و بینی که به منزله شاخ و برگ درخت بدن هستند ، چرا که آتش سوزان و شعله‌ور وقتی که به چیزی می‌رسد ، اوّل اطراف و جوانب و شاخ و برگ آن را می‌سوزاند و جدا می‌کند . بعضی هم این واژه را جمع شَواء یا شَواة دانسته‌اند . که پوست سر است .
سوره معارج آیه 17
متن آیه :
تَدْعُو مَنْ أَدْبَرَ وَتَوَلَّى
ترجمه :
به سوی خود می‌خواند ( و نام می‌برد ) کسی را که پشت ( به فرمان خدا ) کرده است و ( از اطاعت او ) روی‌گردان بوده است .
توضیحات :
« تَدْعُو » : صدا می‌زند . نام می‌برد . در رسم‌الخطّ قرآنی الف زائدی در آخر دارد .
سوره معارج آیه 18
متن آیه :
وَجَمَعَ فَأَوْعَى
ترجمه :
و دارائی را جمع آورده است و در خزینه‌ها نگاهداری کرده است ( و در خیرات و حسنات آن را مصرف ننموده است ) .
توضیحات :
« أَوْعی » : در گنجینه‌ها نگاه داشته است . یعنی ثروت را فقط انباشته و نگاه داشته و در راه خدا مصرف نکرده است .
سوره معارج آیه 19
متن آیه :
إِنَّ الْإِنسَانَ خُلِقَ هَلُوعاً
ترجمه :
آدمی کم‌طاقت و ناشکیبا ، آفریده شده است .
توضیحات :
« هَلُوعاً » : کم طاقت . ناشکیبا . آیه‌های 20 و 21 تفسیر و تبیین ( هَلُوع ) است .
سوره معارج آیه 20
متن آیه :
إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً
ترجمه :
هنگامی که بدی بدو رو می‌کند ، سخت بی‌تاب و بیقرار می‌گردد .
توضیحات :
« جَزُوعاً » : بسیار بی‌تاب و بیقرار . کسی که بسیار داد و فریاد و جزع و فزع به راه می‌اندازد . حال است .
سوره معارج آیه 21
متن آیه :
وَإِذَا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً
ترجمه :
و زمانی که خوبی بدو رو می‌کند ، سخت ( از حسنات و خیرات دست باز می‌دارد و ) دریغ می‌ورزد .
توضیحات :
« مَنُوعاً » : بسیار دریغ کننده . بسیار دست باز دارنده .
سوره معارج آیه 22
متن آیه :
إِلَّا الْمُصَلِّینَ
ترجمه :
مگر نمازگزاران .
توضیحات :
. . .
سوره معارج آیه 23
متن آیه :
الَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ دَائِمُونَ
ترجمه :
نمازگزارانی که همیشه نماز خود را به موقع می‌خوانند و بر آن مداومت و مواظبت دارند .
توضیحات :
« دَآئِمُونَ » : جمع دائم ، همیشه ماندگار . مراد این نیست که نمازگزار همیشه در حال نماز باشد ، بلکه منظور این است که در اوقات معیّن خود نماز را انجام دهد ، و همیشه چنین بوده و دائماً مواظب و متوجّه باشد که نماز او فوت نشود .
سوره معارج آیه 24
متن آیه :
وَالَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَّعْلُومٌ
ترجمه :
همان کسانی که در دارائی ایشان سهم مشخّصی است .
توضیحات :
« حَقٌّ مَّعْلُومٌ » : مراد سهمی است غیر از زکات که صدقه و بذل و بخشش می‌کند ( نگا : قاسمی ) .
سوره معارج آیه 25
متن آیه :
لِّلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ
ترجمه :
برای دادن به گدا و بی‌چیز .
توضیحات :
« الْمَحْرُوم » : بی‌بهره از دارائی . بی‌چیز . مراد نیازمندی است که گدائی نمی‌کند و دست نیاز به سوی کسی دراز نمی‌نماید . کسی که درآمدش کفاف زندگیش را نمی‌کند .
سوره معارج آیه 26
متن آیه :
وَالَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ
ترجمه :
آن کسانی که به روز جزا و سزا ایمان دارند .
توضیحات :
« یَوْمِ الدِّینِ » : ( نگا : فاتحه / 4 ) . روز قیامت .
سوره معارج آیه 27
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُم مِّنْ عَذَابِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ
ترجمه :
کسانی که از عذاب پروردگارشان بیمناک و ترسانند .
توضیحات :
« مُشْفِقُونَ » : جمع مُشْفِق ، هراسان و ترسان ( نگا : کهف / 49 ، انبیاء / 28 و 49 ، مؤمنون / 57 ) .
سوره معارج آیه 28
متن آیه :
إِنَّ عَذَابَ رَبِّهِمْ غَیْرُ مَأْمُونٍ
ترجمه :
آخر ، عذاب پروردگارشان امان نمی‌دهد ( کسی را که در آن بیفتد ) .
توضیحات :
« غَیْرُ مَأْمُونٍ » : بی‌امان . معنی دیگر آیه : آخر از عذاب پروردگارشان ایمن نتوان بود .
سوره معارج آیه 29
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ
ترجمه :
و آن کسانی که عورت خود را محافظت می‌دارند .
توضیحات :
« الَّذِینَ . . . حَافِظُونَ » : ( نگا : مؤمنون / 5 ، نور / 30 ، احزاب / 35 ) .
سوره معارج آیه 30
متن آیه :
إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ
ترجمه :
مگر از زنان و کنیزان خود ، که در این صورت لومه و سرزنشی بر ایشان نیست .
توضیحات :
« إِلاّ عَلی . . . غَیْرُ مَلُومِینَ » : ( نگا : مؤمنون / 5 و 6 ) .
سوره معارج آیه 31
متن آیه :
فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاء ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْعَادُونَ
ترجمه :
آنان که فراتر از این را بطلبند ، متعدّی و متجاوز بشمارند ( و از حلال به حرام گرائیده‌اند ) .
توضیحات :
« الْعَادُونَ » : تجاوز پیشگان . ( نگا : مؤمنون / 7 ) .
سوره معارج آیه 32
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ
ترجمه :
و کسانی که امانتدار بوده و نگاهدارنده عهد و پیمان خود هستند .
توضیحات :
« وَ الَّذِینَ . . . رَاعُونَ » : ( نگا : مؤمنون / 8 ) .
سوره معارج آیه 33
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُم بِشَهَادَاتِهِمْ قَائِمُونَ
ترجمه :
و کسانی که گواهیهائی را که باید بدهند ، چنان که باید اداء می‌کنند ( و شهادت لازم را پنهان و کتمان نمی‌کنند ) .
توضیحات :
« شَهَادَات » : گواهیها . « قَآئِمُونَ » : چنان که باید اداء کنندگان . یعنی گواهی دهندگانی که گواهی را دادگرانه و بدون گرایش به این و آن اداء می‌کنند ، و شهادت را قائم بر ارکان و اصول خود به جای می‌آورند ( نگا : بقره / 140 و 283 ، مائده / 106 و 108 ) .
سوره معارج آیه 34
متن آیه :
وَالَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ
ترجمه :
و کسانی که مواظب و مراقب ( اوقات و ارکان ) نمازهای خود می‌باشند .
توضیحات :
« عَلی صَلاتِهِمْ یُحَافِظُونَ » : در آیه 23 اشاره به تداوم نماز ، و در این آیه سخن از حفظ اوقات و آداب و شرائط و ارکان آن است . به هرحال ذکر مجدّد نماز به خاطر اهمّیّتی است که دارد .
سوره معارج آیه 35
متن آیه :
أُوْلَئِکَ فِی جَنَّاتٍ مُّکْرَمُونَ
ترجمه :
آنان ( که دارای چنین صفاتی باشند ) در باغهای بهشت مورد احترام و اکرام هستند .
توضیحات :
« مُکْرَمُونَ » : اشخاص مورد احترام و اکرام . کسانی که گرامی و عزیزند .
سوره معارج آیه 36
متن آیه :
فَمَالِ الَّذِینَ کَفَرُوا قِبَلَکَ مُهْطِعِینَ
ترجمه :
کافران را چه شده است که به سوی تو شتابان می‌آیند ( و گردن می‌کشند و به سخنان تو گوش فرا می‌دهند ؟ ) .
توضیحات :
« مَا لِلَّذِینَ کَفَرُوا ؟ » : کافران را چه خبر است ؟ بی‌دینان را چه می‌شود ؟ در رسم‌الخطّ قرآنی ( مالِ الَّذینَ کَفَرُوا ) نوشته شده است . « مُهْطِعِینَ » : جمع مُهْطِع ، در شتاب ، شتابنده ( نگا : ابراهیم / 43 ، قمر / 8 ) . کافران با عجله به خدمت پیغمبر می‌آمدند تا کلام او را بشنوند و کسب خبر کنند ، و آن را وسیله استهزاء و مایه تمسخر کنند ( نگا : المصحف‌المیسّر ) .
سوره معارج آیه 37
متن آیه :
عَنِ الْیَمِینِ وَعَنِ الشِّمَالِ عِزِینَ
ترجمه :
دسته دسته ، در راست و چپ ( تو حلقه می‌زنند و ) قرار می‌گیرند .
توضیحات :
« عِزِینَ » : گروه گروه . دسته‌های پراکنده . مفرد آن ( عِزَة ) از ماده ( عزو ) ( نگا : مجمع البیان الحدیث ) . حال است .
سوره معارج آیه 38
متن آیه :
أَیَطْمَعُ کُلُّ امْرِئٍ مِّنْهُمْ أَن یُدْخَلَ جَنَّةَ نَعِیمٍ
ترجمه :
آیا هر یک از ایشان امیدوارند که به بهشت پر نعمت وارد شوند ( چرا که خویشتن را در پیشگاه خدا بالاتر و گرامی‌تر از مؤمنان می‌دانند ؟ ) .
توضیحات :
« أَیَطْمَعُ کُلُّ امْرِئٍ » : کافران و مشرکان خودخواه و خودپرست ، دارا و مرفه بودن خود را نشانه عزّت و احترام در پیشگاه خدا می‌دانستند ، و قدرت مادی دنیوی را دلیل بر بلندی مقام و محبوبیت اخروی خود می‌گرفتند ( نگا : روح المعانی ، روح البیان ) .
سوره معارج آیه 39
متن آیه :
کَلَّا إِنَّا خَلَقْنَاهُم مِّمَّا یَعْلَمُونَ
ترجمه :
هرگز ! ( این همه غرور بیجا چیست ؟ ) . ما ایشان را از چیزی که خودشان می‌دانند ( از قطره آب گندیده و بدبوئی ، منی نام ) آفریده‌ایم .
توضیحات :
« کَلاّ ! » : نه چنین است که می‌پندارند ! « مِمَّا » : از چیزی که مراد منی و نطفه است .
سوره معارج آیه 40
متن آیه :
فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ
ترجمه :
سوگند به پروردگار خاورها و باخترها که توانائیم !
توضیحات :
« الْمَشَارِقِ و الْمَغَارِبِ » : ( نگا : رحمن / 17 ، صافّات / 5 ) .
سوره معارج آیه 41
متن آیه :
عَلَى أَن نُّبَدِّلَ خَیْراً مِّنْهُمْ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِینَ
ترجمه :
توانائیم بر این که جای ایشان را به کسانی بدهیم که از آنان بهترند ، و ما هیچ وقت مغلوب و شکست خورده نخواهیم بود .
توضیحات :
« أَن نُّبَدِّلَ » : ( نگا : محمّد / 38 ) . « بِمَسْبُوقِینَ » : ( نگا : واقعه / 60 ) .
سوره معارج آیه 42
متن آیه :
فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَیَلْعَبُوا حَتَّى یُلَاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی یُوعَدُونَ
ترجمه :
آنان را به حال خود واگذار تا به باطل خود فرو روند و به بازیچه بنشینند ، تا زمانی که به روزی می‌رسند که بدیشان وعده داده شده است ، ( آن وقت می‌دانند که چه کار کرده‌اند ) .
توضیحات :
« فَذَرْهُمْ . . . یُوعَدُونَ » : ( نگا : زخرف / 83 ) .
سوره معارج آیه 43
متن آیه :
یَوْمَ یَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعاً کَأَنَّهُمْ إِلَى نُصُبٍ یُوفِضُونَ
ترجمه :
آن روزی که از گورها شتابان بیرون می‌شوند ، گوئی که به سوی بتهایشان می‌دوند !
توضیحات :
« الأجْدَاثِ » : جمع جَدَث ، گورها . ( نگا : یس / 51 ، قمر / 7 ) . « سِرَاعاً » : جمع سَرِیع ، شتابان . « نُصُبٍ » : بتها ( نگا : مائده / 3 و 90 ) . نشانه راه . علائم راهنمائی . در این صورت معنی آیه چنین می‌شود : آن روزی که از گورها شتابان بیرون می‌آیند ، گوئی ( سرگشتگانی هستند که راه را گم کرده‌اند و هم اینک چشمانشان به علائم و نشانه‌های راه افتاده است و ) به سوی علائم و نشانه‌های راه می‌دوند . « یُوفِضُونَ » : شتاب می‌گیرند . سرعت می‌گیرند . می‌دوند .
سوره معارج آیه 44
متن آیه :
خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ ذَلِکَ الْیَوْمُ الَّذِی کَانُوا یُوعَدُونَ
ترجمه :
در حالی که چشمانشان ( از هول و هراس ) به زیر افتاده است ، و خواری و پستی ایشان را فرو گرفته است . ( بدیشان گفته می‌شود : ) این همان روزی است که به شما وعده داده می‌شد .
توضیحات :
« خَاشِعَةً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّةٌ » : ( نگا : قلم / 43 ) .
