تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدلتفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل۸۹-سوره الفجر
تفسیر سوره الفجر برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره فجر
سوره فجر آیه 1
متن آیه :
وَالْفَجْرِ
ترجمه :
به سپیده‌دم ( صبحگاهان ) سوگند !
توضیحات :
« الْفَجْرِ » : سپیده دم . صبحدم ( نگا : تکویر / 18 ) . سپیده‌دم صبح ، پرده ظلمت شب را می‌شکافد ، و سرچشمه نور را از میان افق منفجر می‌سازد ، و بندهائی را باز می‌کند که بر حرکت و حیات زندگان زده شده است و هستی را نورباران و زندگی را دگرگون می‌گرداند .
سوره فجر آیه 2
متن آیه :
وَلَیَالٍ عَشْرٍ
ترجمه :
و به شبهای دهگانه سوگند !
توضیحات :
« لَیَالٍ عَشْرٍ » : شبهای دهگانه . برخی گفته‌اند که مراد ده شب و روز ماه ذی‌الحجّه است که شاهد بزرگترین و تکان دهنده‌ترین اجتماعات مسلمین جهان در سرزمین وحی است و عید قربان در آن انجام می‌پذیرد . بعضی هم آن را شبهای دهگانه آخر رمضان می‌دانند که لیلةالقدر در آن است . گروهی هم آن را ده شبانه‌روز اوّل ماه محرم می‌شمارند که عاشوراء در آن است . ولی نکره بودن آن ، علاوه از بیان عظمت ، بیانگر نامعیّن و نامحدود بودن چنین شبهائی است .
سوره فجر آیه 3
متن آیه :
وَالشَّفْعِ وَالْوَتْرِ
ترجمه :
و به جفت و تک ( هر چیزی ) سوگند !
توضیحات :
« الشَّفْعِ » : زوج . جفت . « الْوَتْرِ » : فرد . تک . طاق . شفع و وتر ، شامل همه کائنات می‌گردد . برخی شفْع را مخلوقات خدا ، و وتْر را ذات خدا دانسته‌اند ( نگا : قاسمی ) .
سوره فجر آیه 4
متن آیه :
وَاللَّیْلِ إِذَا یَسْرِ
ترجمه :
و به شب سوگند بدان گاه که ( به سوی روشنائی روز ) حرکت می‌کند !
توضیحات :
« یَسْری » : رهسپار می‌شود . می‌رود و پایان می‌پذیرد ( نگا : مدّثّر / 33 ) . در رسم‌الخطّ قرآنی ، یاء آن حذف شده است .
سوره فجر آیه 5
متن آیه :
هَلْ فِی ذَلِکَ قَسَمٌ لِّذِی حِجْرٍ
ترجمه :
آیا در آنچه گفته شد ، سوگند مهمّی برای افراد خردمند ، موجود است ؟
توضیحات :
« ذِی حِجْرٍ » : عاقل . صاحب عقل و خرد . یادآوری : جواب قسم ، آیه 14 است ، یعنی : اِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَاد . یا این که جواب قسم محذوف است و آیات آینده که سخن از مجازات طغیانگران می‌گوید ، گواه بر آن است ، و در معنی چنین است : قسم بدانچه گفته شد که ما کفّار و طغیانگران را عذاب می‌کنیم !
سوره فجر آیه 6
متن آیه :
أَلَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِعَادٍ
ترجمه :
آیا ندانسته‌ای که پروردگارت چگونه با قوم عاد رفتار کرده است ( و چه بلائی بر سر ایشان آورده است ؟ ) .
توضیحات :
« أَلَمْ تَرَ ؟ » : آیا ندیده‌ای ؟ دیدن در اینجا به معنی دانستن و آگاه شدن است ( نگا : بقره / 243 و 246 و 258 ) . « عَادٍ » : قوم هود ( نگا : اعراف / 65 و 74 ، توبه / 70 ، هود / 50 ) .
سوره فجر آیه 7
متن آیه :
إِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ
ترجمه :
قوم اِرَم که صاحب قامتهای بلند ستون مانند ، و ( کاخها و خیمه‌های ) ستوندار بودند .
توضیحات :
« إِرَمَ » : نام دیگر قوم عاد است . بدل عادٍ و مجرور است . « ذَاتِ الْعِمَادِ » : دارای قد و قامت بلند ستون مانند . تنومند و بلند بالا . دارای کاخها و خیمه‌های پرستون . مراد بیان قدرت مادی و قوّت بدنی قوم عاد است .
سوره فجر آیه 8
متن آیه :
الَّتِی لَمْ یُخْلَقْ مِثْلُهَا فِی الْبِلَادِ
ترجمه :
کسانی که همسان ایشان ( از نظر پیکر تنومند و کاخهای بلند ) باشد در شهرها و کشورها ، آفریده و پیدا نشده است .
توضیحات :
« الْبِلادِ » : جمع بَلَد ، شهرها . کشورها .
سوره فجر آیه 9
متن آیه :
وَثَمُودَ الَّذِینَ جَابُوا الصَّخْرَ بِالْوَادِ
ترجمه :
و ( آیا ندانسته‌ای که پروردگارت ) با قوم ثمود چه کرده است ؟ همان قومی که صخره‌های عظیم را در وادی القری ( میان مدینه و شام ) می‌بریدند و می‌تراشیدند ( و در دل کوهها خانه‌ها و کاخها می‌ساختند ) .
توضیحات :
« ثَمُودَ » : قوم صالح است ( نگا : اعراف / 73 ، هود / 61 ، نمل / 45 ) . « جَابُوا » : بریدند . نقب زدند ( نگا : حجر / 82 ، شعراء / 149 ) . « الْوَادِی » : وادی‌القری ، مکانی است به نام حجر ، میان مدینه منوّره و شام . یاء آن برای تخفیف و سجع آخر آیات حذف شده است . « الصَّخْرَ » : مفرد آن صَخْرَة ، سنگهای بزرگ سخت ( نگا : کهف / 63 ، لقمان / 16 ) .
سوره فجر آیه 10
متن آیه :
وَفِرْعَوْنَ ذِی الْأَوْتَادِ
ترجمه :
و ( آیا خبر نداری که پروردگارت ) با فرعون چه کرده است ؟ فرعونی که دارای ( ساختمانهای محکم و استواری به شکل ) میخها ( ی وارونه همچون هِرَم ) بود .
توضیحات :
« فِرْعَوْنَ » : مراد فرعون زمان موسی ( ع ) بالاخصّ ، و فرعونها و فرعونیان بالعموم است . « ذِی‌الأوْتَادِ » : دارای میخها ( نگا : ص / 12 ) . مراد ابنیه و عمارات عظیمی همچون کوه است که نمای آنها به شکل میخهای وارونه جلوه‌گر بود . اهرام ثلاثه مصر نمونه‌ای از آنها است ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ، فی ظلال القرآن ، التفسیر القرآنی للقرآن ) .
سوره فجر آیه 11
متن آیه :
الَّذِینَ طَغَوْا فِی الْبِلَادِ
ترجمه :
اقوامی که در شهرها و کشورها طغیان و سرکشی کردند .
توضیحات :
« الَّذِینَ » : اقوام سه‌گانه مذکور ، یعنی عاد ، و ثمود ، و فرعون و فرعونیان .
سوره فجر آیه 12
متن آیه :
فَأَکْثَرُوا فِیهَا الْفَسَادَ
ترجمه :
و در آنجاها خیلی فساد و تباهی به راه انداختند .
توضیحات :
« الْفَسَادَ » : مراد فساد و تباهی همه جانبه ، یعنی انواع کفر و شرک و ظلم و زور و فسق و فجور است .
سوره فجر آیه 13
متن آیه :
فَصَبَّ عَلَیْهِمْ رَبُّکَ سَوْطَ عَذَابٍ
ترجمه :
لذا پروردگار تو تازیانه عذاب را بر سر ایشان فرو ریخت ( و شلاّق عذاب را پیاپی بر آنان فرو آورد ) .
توضیحات :
« صَبَّ » : فرو ریخت . در اینجا فرو ریختن به جای فرو آوردن استعمال شده است و اشاره به عذابهای شدید و پیاپی دارد . « سَوْطَ » : تازیانه . شلاّق .
سوره فجر آیه 14
متن آیه :
إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ
ترجمه :
مسلّماً پروردگار تو در کمین ( مردمان و مترصّد اعمال ایشان ) است .
توضیحات :
« الْمِرْصَادِ » : کمینگاه ( نگا : توبه / 5 ، نبأ / 21 ) . در کمین بودن خداوند ، کنایه از احاطه شامل و مراقبت کامل خدا است ، به گونه‌ای که همگان را می‌پاید و بر اعمالشان نظارت می‌نماید و کسی و چیزی از حیطه قدرت و دسترس سلطه او خارج نمی‌باشد .
سوره فجر آیه 15
متن آیه :
فَأَمَّا الْإِنسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَکْرَمَنِ
ترجمه :
امّا انسان ( آن انسانی که در پرتو ایمان عقل و خردش رشد نیافته است ، و شخص خود را مقیاس همه چیز می‌پندارد ) همین که پروردگارش او را بیازماید و برای این کار او را بزرگی ببخشد و بدو نعمت بدهد ، خواهد گفت : پروردگارم مرا بزرگوار و گرامی و محترم و مکرم دیده است ! ( و این عزّت و نعمت ، حق من و شایسته من است ) .
توضیحات :
« فَأَمَّا الإِنسَانُ » : شأن خدا چنان بود که گذشت ، و امّا حال انسان . مراد انسان کافر یا سست ایمان و سست باور است ( نگا : مؤمنون / 55 و 56 ، معارج / 19 - 22 ) . « إِبْتَلاهُ » : او را آزمایش کرد ( نگا : انبیاء / 35 ) . « أَکْرَمَهُ » : سَروریش بخشید و بزرگیش داد . بدو جاه و مقام و قدرت و قوّت داد . « نَعَّمَهُ » : بدو نعمت و ثروت داد . دارا و ثروتمندش کرد . « أَکْرَمَنِی » : مرا گرامی و بزرگوار کرده است و شایسته احترام و اکرام دیده است . یکی از معانی باب افعال ، چیزی یا کسی را بر صفتی دیدن است ( نگا : گنجینه صرف ) . یعنی چنین فردی ، جاه و مقام و ثروت و نعمت را نشانه عزّت و کرامت ذاتی خود در نزد پروردگار می‌شمارد و خویشتن را در خور چنین تفضّلی می‌داند .
سوره فجر آیه 16
متن آیه :
وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّی أَهَانَنِ
ترجمه :
و امّا زمانی که پروردگارش او را بیازماید و برای این کار روزی او را تنگ و کم نماید ، خواهد گفت : پروردگارم مراخوار و زبون داشته است ( و با فقر و فاقه ، ذلیل و حقیرم نموده است ) .
توضیحات :
« قَدَرَ » : تنگ کرد . کم کرد ( نگا : رعد / 26 ، قصص / 82 ، اسراء / 30 ) . « أَهَانَنِی » : به من اهانت کرده است . خوار و ناچیزم داشته است .
سوره فجر آیه 17
متن آیه :
کَلَّا بَل لَّا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ
ترجمه :
هرگزا هرگز ! ( چنین نیست که کرامت و ذلّت انسان در نزد یزدان به دارائی و ناداری باشد ) . بلکه شما ( گذشته از اقوال زشت ، افعال پلشت هم دارید ! از جمله : ) یتیم را گرامی نمی‌دارید .
توضیحات :
« بَلْ » : این واژه دلالت دارد بر انتقال از اقوال بد به اعمال بد . « لا تُکْرِمُونَ » : مخاطب جنس انسان است ، این است به صورت جمع ذکر شده است .
سوره فجر آیه 18
متن آیه :
وَلَا تَحَاضُّونَ عَلَى طَعَامِ الْمِسْکِینِ
ترجمه :
و همدیگر را تشویق و ترغیب نمی‌کنید به خوراک دادن به مستمند .
توضیحات :
« لا تَحَآضُّونَ » : همدیگر را ترغیب و تشویق نمی‌کنید . فعل مضارع باب تفاعل از ماده ( حَضّ ) است و تائی از اوّل آن برداشته شده است . « طَعَامِ » : إطعام . خوراک دادن .
سوره فجر آیه 19
متن آیه :
وَتَأْکُلُونَ التُّرَاثَ أَکْلاً لَّمّاً
ترجمه :
و میراث را حریصانه یکجا می‌خورید ( و ملاحظه حق بستگان و محرومان و یتیمان و ضعیفان نمی‌کنید ، و حلال و حرام را رویهم انباشته و مشتاقانه صرف می‌کنید ) .
توضیحات :
« التُّرَاثَ » : میراث . ارث . ترکه . « لَمّاً » : سرجمع . یکجا . یعنی حلال و حرام و حق خود و حق دیگران برای شما مطرح نیست ، و اموال زنان و کودکان و پیران و مظلومان را جمع و ضبط می‌نمائید و حق‌الإرث ایشان را نمی‌پردازید . واژه ( لَمّاً ) صفت ( أَکلاً ) است .
سوره فجر آیه 20
متن آیه :
وَتُحِبُّونَ الْمَالَ حُبّاً جَمّاً
ترجمه :
و اموال و دارائی را بسیار دوست می‌دارید ( و سخت دلباخته مال و متاع دنیا هستید ، و لذا ملاحظه مشروع و نامشروع و حلال و حرام را نمی‌کنید ) .
توضیحات :
« جَمّاً » : فراوان . بسیار .
سوره فجر آیه 21
متن آیه :
کَلَّا إِذَا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکّاً دَکّاً
ترجمه :
هرگزا هرگز ! ( حقیقت آن چنان نیست که می‌پندارید ) . زمانی که زمین سخت درهم کوبیده می‌شود و صاف و مسطّح می‌گردد .
توضیحات :
« دُکَّتْ » : درهم کوبیده شد و صاف و مسطّح گردید ( نگا : اعراف / 143 ، کهف / 98 ، حاقّه / 14 ) . « دَکّاً » : واژه نخستین مفعول مطلق و واژه دوم تأکید است ، یا این که روی هم رفته حالند ( نگا : اعراب القرآن درویش ) . با توجّه به حال بودن ، معنی آیه چنین است : زمانی که زمین پیاپی در هم کوبیده شد و سراسر آن بهم ریخته شد .
سوره فجر آیه 22
متن آیه :
وَجَاء رَبُّکَ وَالْمَلَکُ صَفّاً صَفّاً
ترجمه :
و پروردگارت بیاید و فرشتگان صف صف حاضر آیند .
توضیحات :
« جَآءَ رَبُّکَ » : چگونگی آمدن خدا ، بر ما مجهول است ، و به گونه‌ای است که تنها خود می‌داند و بس ( نگا : المنتخب ) . یا این که مراد تجلّی ذات اقدس و ظهور نشانه‌های قدرت و عظمت او است ، به گونه‌ای که جای انکار شناخت خدا برای کسی باقی نمی‌ماند ، گوئی همگان با چشم خود ذات بی‌مثال کبریائی را می‌بینند . « الْمَلَکُ » : فرشتگان . اسم جنس است . « صَفّاًصَفّاً » : صف در صف . صف صف . حال است .
سوره فجر آیه 23
متن آیه :
وَجِیءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنسَانُ وَأَنَّى لَهُ الذِّکْرَى
ترجمه :
در آن روز دوزخ را حاضر آورند ( و نشانش دهند ) . در آن روز انسان به خود می‌آید ، ولی چنین به خود آمدنی کی سودی به حال او دارد ؟ !
توضیحات :
« جِی‌ءَ » : آورده شد . مراد از حاضر آوردن دوزخ ، پدیدار کردن و نشان دادن آن است ( نگا : شعراء / 91 ، نازعات / 36 ) . « یَتَذَکَّرُ » : به خود می‌آید . بیدار و هوشیار می‌شود . متوجّه می‌گردد و پند می‌گیرد . « أَنّی » : کی ؟ این واژه اسم استفهام است و معنی نفی دارد . « الذِّکْری » : به خود آمدن . بیداری و هوشیاری . پند گرفتن .
سوره فجر آیه 24
متن آیه :
یَقُولُ یَا لَیْتَنِی قَدَّمْتُ لِحَیَاتِی
ترجمه :
خواهد گفت : کاش برای زندگی خود ( خیرات و حسناتی ) پیشاپیش می‌فرستادم !
توضیحات :
« قَدَّمْتُ » : پیشاپیش می‌فرستادم . تقدیم می‌داشتم . « حَیَاتِی » : زندگی خود . اشاره به این است که آخرت زندگی اصلی است و دنیا در حقیقت زندگی نبوده است .
سوره فجر آیه 25
متن آیه :
فَیَوْمَئِذٍ لَّا یُعَذِّبُ عَذَابَهُ أَحَدٌ
ترجمه :
در آن روز ( که چنین احوال و اوضاعی رخ می‌دهد ، خداوند کافر را چنان عذابی می‌رساند که ) هیچ کس عذابی همسان عذاب او را بدو نمی‌رساند .
توضیحات :
« عَذَابَهُ » : عذابی که خدا می‌دهد . عذاب مفعولٌ‌به یا مفعول مطلق است و ضمیر ( هُ ) به خدا برمی‌گردد ، و در حقیقت اضافه مصدر به فاعل خود است .
سوره فجر آیه 26
متن آیه :
وَلَا یُوثِقُ وَثَاقَهُ أَحَدٌ
ترجمه :
و ( در آن روز ) هیچ کسی همچون خداوند او را به بند نمی‌کشد ( و به غل و زنجیر نمی‌بندد ) .
توضیحات :
« لا یُوثِقُ » : به بند نمی‌کشد . به غل و زنجیر نمی‌بندد . « وَثَاق » : به بند کشیدن . به غل و زنجیر بستن . وَثاق به معنی إیثاق است ، همچون عَطاء به معنی إعطاء .
سوره فجر آیه 27
متن آیه :
یَا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ
ترجمه :
ای انسانِ آسوده خاطر ( که در پرتو یاد خدا و پرستش الله ، آرامش به هم رسانده‌ای و هم اینک با کوله‌باری از اندوخته طاعات و عبادات ، در اینجا آرمیده‌ای ) !
توضیحات :
« النَّفْسُ » : خود شخص . ذات انسان ( نگا : نحل / 111 ، اسراء / 14 ، کهف / 6 ) . « الْمُطْمَئِنَّةُ » : آسوده خاطر . آرمیده . دارای آرامش .
سوره فجر آیه 28
متن آیه :
ارْجِعِی إِلَى رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً
ترجمه :
به سوی پروردگارت بازگرد ، در حالی که تو ( از کرده خود در جهان و از نعمت آخرت یزدان ) خوشنودی ، و ( خدا هم ) از تو خوشنود ( است ) .
توضیحات :
« رَاضِیَةً » : راضی و خوشنود . « مَرْضِیَّةً » : مورد رضایت . کسی که از او خوشنودند . « رَاضِیَةً مَّرْضِیَّةً » : حال اوّل و دوم هستند .
سوره فجر آیه 29
متن آیه :
فَادْخُلِی فِی عِبَادِی
ترجمه :
به میان بندگانم درآی ( و همراه شایستگان و از زمره بایستگان شو ) .
توضیحات :
« عِبَادِی » : بندگان خاصّ و آفریدگان صالح خدا مراد است .
سوره فجر آیه 30
متن آیه :
وَادْخُلِی جَنَّتِی
ترجمه :
و به بهشت من داخل شو ( و خوش باش ! ) .
توضیحات :
« جَنَّتِی » : اضافه جنّت به خدا ، بیانگر عظمت بهشت و فراوانی نعمت آنجا است . از تعبیرات روح‌پرور ( عِبَادِی ) و ( جَنَّتِی ) لطف و صفا می‌بارد .
