تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدلتفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
تفسیر سوره های قرآن و مطالب مربوط به تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل۹۶-سوره العلق
تفسیر سوره العلق برگرفته از تفسیر نور دکتر مصطفی خرمدل
سوره علق
سوره علق آیه 1
متن آیه :
اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ
ترجمه :
( ای محمّد ! بخوان چیزی را که به تو وحی می‌شود . آن را بیاغاز و ) بخوان به نام پروردگارت . آن که ( همه جهان را ) آفریده است .
توضیحات :
« إِقْرَأْ . . . » : از اوّل این سوره تا آخر آیه پنجم ، نخستین آیاتی است که در غار حراء بر پیغمبر نازل شده است و با تابش اشعّه جدید وحی ، فصل تازه‌ای در تاریخ بشریّت گشوده گشته است . برابر فرمان الهی پیغمبر « قاری » شد ( نگا : بیّنه / 2 ) ولی « کاتب » نشد ( نگا : جزء عمّ شیخ محمّد عبده ) .
سوره علق آیه 2
متن آیه :
خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ
ترجمه :
انسان را از خون بسته آفریده است .
توضیحات :
« خَلَقَ » : هر چند فعل ( خَلَقَ ) در آیه نخست ، آفرینش انسان را هم در بر دارد ، ولی برای اهمّیّت مقام او مجدّدا از انسان سخن به میان آمده است . « عَلَقٍ » : جمع عَلَقَة ، خون بسته و دَلَمه گونه ( نگا : حجّ / 5 ، مؤمنون / 14 ، غافر / 67 ، قیامه / 38 ) .
سوره علق آیه 3
متن آیه :
اقْرَأْ وَرَبُّکَ الْأَکْرَمُ
ترجمه :
بخوان ! پروردگار تو بزرگوارتر و بخشنده‌تر است ( از آنچه تو می‌انگاری . بعد از این ، بزرگواریها و بخشندگیها از او خواهی دید که تعلیم قرائت در برابر آنها ساده و ناچیز است ) .
توضیحات :
« وَ رَبُّکَ الأکْرَمُ » : حرف واو استئنافیه است . واژه أکرم ، افزایش ربوبیّت و کرامت را می‌رساند .
سوره علق آیه 4
متن آیه :
الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ
ترجمه :
همان خدائی که به وسیله قلم ( انسان را تعلیم داد و چیزها به او ) آموخت .
توضیحات :
« عَلَّمَ » : تعلیم داد . یاد داد . « بِالْقَلَمِ » : به وسیله قلم . به واسطه قلم .
سوره علق آیه 5
متن آیه :
عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ
ترجمه :
بدو چیزهائی را آموخت که نمی‌دانست .
توضیحات :
« مَا لَمْ یَعْلَمْ » : ( نگا : نحل / 78 ) .
سوره علق آیه 6
متن آیه :
کَلَّا إِنَّ الْإِنسَانَ لَیَطْغَى
ترجمه :
قطعاً ( اغلب ) انسانها سرکشی و تمرّد می‌آغازند .
توضیحات :
« کَلاّ » : حَقّا . قطعاً . این واژه را نباید همواره به معنی زجر و ردع بدانیم . بلکه می‌تواند حرف تحقیق و تنبیه و جواب باشد و ( به راستی ) و ( حقّا ) و ( هان ) و ( آری ) معنی شود ( نگا : نوین ) . « الإِنسَانَ » : غالب انسانها مراد است .
سوره علق آیه 7
متن آیه :
أَن رَّآهُ اسْتَغْنَى
ترجمه :
اگر خود را دارا و بی‌نیاز ببینند .
توضیحات :
« أَن رَّءَاهُ » : وقتی خود را ببیند و بداند . واژه ( أَنْ ) از حروف ناصبه است . جمله ( أَن رَّءَاهُ اسْتَغْنَیا ) مفعولٌ‌له است . « إِسْتَغْنَیا » : احساس قدرت و ثروت کرد . دارا شد و بی‌نیاز گردید ( نگا : عبس / 5 ، لیل / 8 ) .
سوره علق آیه 8
متن آیه :
إِنَّ إِلَى رَبِّکَ الرُّجْعَى
ترجمه :
مسلّماً بازگشت ( همگان در آن جهان ) به سوی پروردگار تو خواهد بود ( و او سرکشان و متمرّدان را به کیفر اعمالشان می‌رساند ) .
توضیحات :
« الرُّجْعَیا » : رجوع و بازگشت . مصدر ثلاثی مجرّد است .
سوره علق آیه 9
متن آیه :
أَرَأَیْتَ الَّذِی یَنْهَى
ترجمه :
آیا دیده‌ای کسی را که نهی می‌کند و باز می‌دارد .
توضیحات :
« أَرَأَیْتَ ؟ » : آیا دیده‌ای ؟ آیا خبر داری ؟ به من بگو ( نگا : کهف / 63 ، مریم / 77 ، فرقان / 43 ) .
سوره علق آیه 10
متن آیه :
عَبْداً إِذَا صَلَّى
ترجمه :
بنده‌ای را چون به نماز ایستد ؟ ( آیا چنین بازدارنده‌ای مستحقّ عذاب الهی نیست ؟ ) .
توضیحات :
« إِذَا . . . » : جواب شرط محذوف است .
سوره علق آیه 11
متن آیه :
أَرَأَیْتَ إِن کَانَ عَلَى الْهُدَى
ترجمه :
به من بگو : اگر ( این طاغی یاغی بر راه راست و ) بر طریق هدایت بود . ( چه مقام و منزلتی در پیش خدا می‌داشت ؟ ) .
توضیحات :
« إِنْ » : جواب شرط محذوف است .
سوره علق آیه 12
متن آیه :
أَوْ أَمَرَ بِالتَّقْوَى
ترجمه :
یا این که ( دیگران را به جای بازداشتن از نماز و سایر عبادات ) به تقوا و پرهیزگاری دستور می‌داد ( آیا این برایش بهتر نمی‌بود ؟ ) .
توضیحات :
« أَوْ . . . » : جواب شرط محذوف است .
سوره علق آیه 13
متن آیه :
أَرَأَیْتَ إِن کَذَّبَ وَتَوَلَّى
ترجمه :
به من بگو : اگر تکذیب کند ( قرآن و همه کتابها و چیزهائی را که پیغمبران با خود آورده‌اند ) و پشت کند ( به ایمان و همه کارهای خوب و پسندیده ، آیا سزاوار چه کیفری خواهد بود ، و حال و وضعش در قیامت چگونه خواهد شد ؟ ) .
توضیحات :
« إِن کَذَّبَ وَ تَوَلَّیا » : ( نگا : قیامه / 32 ، لیل / 16 ) . جواب شرط باز هم محذوف است .
سوره علق آیه 14
متن آیه :
أَلَمْ یَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ یَرَى
ترجمه :
آیا او ندانسته است که خداوند ( همه احوال او را می‌پاید ، و همه اعمال وی را ) می‌بیند ؟
توضیحات :
« أَلَمْ یَعْلَمْ . . . یَرَیا » : اشاره به این واقعیّت است که : عالَم هستی محضر خدا است .
سوره علق آیه 15
متن آیه :
کَلَّا لَئِن لَّمْ یَنتَهِ لَنَسْفَعاً بِالنَّاصِیَةِ
ترجمه :
هرگزا هرگز ! ( آن چنان نیست که او می‌پندارد ) . اگر او ( از کارهای خود دست برندارد و به اعمال زشت خویش ) پایان ندهد ، موی پیشانیش را می‌گیریم و ( او را به سوی آتش دوزخ ) کشان کشان می‌بریم .
توضیحات :
« لَنَسْفَعَنْ » : می‌گیریم و به شدّت می‌کشیم . از ماده سَفْع ، به معنی گرفتن و به شدّت کشیدن است . نون تأکید این فعل در رسم‌الخطّ قرآنی با تنوین نوشته شده است . « نَاصِیَةِ » : موی پیشانی ( نگا : هود / 56 ، رحمن / 41 ) .
سوره علق آیه 16
متن آیه :
نَاصِیَةٍ کَاذِبَةٍ خَاطِئَةٍ
ترجمه :
موی پیشانی دروغگوی بزهکار .
توضیحات :
« نَاصِیَةٍ » : بدل است . « خَاطِئَةٍ » : بزهکار . مراد از موی پیشانی دروغگوی بزهکار ، صاحب آن است . واژه ( نَاصِیَةٍ ) به خود پیشانی هم گفته می‌شود . در این صورت معنی آیه چنین است : پیشانیی که نشانه دروغگوئی و بزهکاری در آن جلوه‌گر و پیدا است ( نگا : المنتخب ) .
سوره علق آیه 17
متن آیه :
فَلْیَدْعُ نَادِیَه
ترجمه :
بگذار او همنشینان و هم‌مجلسان خود را صدا بزند و به کمک بطلبد ( تا او را در جنگ با مؤمنان ، یاری بدهند ) .
توضیحات :
« نَادِیَ » : باشگاه . مجلس . در اینجا مراد اهل باشگاه و مجلس است . ذکر محل است و مراد حال .
سوره علق آیه 18
متن آیه :
سَنَدْعُ الزَّبَانِیَةَ
ترجمه :
ما هم به زودی فرشتگان مأمور دوزخ را صدا می‌زنیم ( تا او را به دوزخ ببرند و به ژرفای آن بیندازند ) .
توضیحات :
« سَنَدْعُو » : در رسم‌الخطّ قرآنی واو آخر آن حذف شده است . در قرآن هر جا که واو ساکن به لام ساکن برسد ، واو برداشته شده است ( نگا : اعراب القرآن درویش ) . « الزَّبَانِیَةَ » : جمع زِبْنِیّ ، زِبْنِیَة ، زَبانِیّ ، و زابِن دانسته‌اند ( نگا : معجم الفاظ القرآن الکریم ) . در اصل به معنی هُل‌دهندگان است . پاسبانان را بدین نام نامیده‌اند ، چون دیگران را هُل می‌دهند و می‌رانند . در اینجا مراد فرشتگان مأمور دوزخ است که دوزخیان را هُل می‌دهند و می‌رانند ( نگا : تحریم / 6 ) .
سوره علق آیه 19
متن آیه :
کَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ
ترجمه :
هرگزا هرگز ! از او اطاعت مکن و ( به نماز خواندن خود ادامه بده و در برابر آفریدگار خویش ) سجده ببر و ( بدین وسیله به پروردگارت ) نزدیک شو .
توضیحات :
« أسْجُدْ » : سجده ببر . مراد از سجده بردن ، مداومت و مواظبت بر ادای نماز است . « إِقْتَرِبْ » : با طاعات و عباداتِ بسیار به پروردگار دادار تقرّب حاصل کن و بدو نزدیک شو .
